Ogananami Phọ—Idị Egbolomaam Nyinhạ Rodon

1-2. Eeghe kụ eniin ephigh dị eḍighi bọ idị aḍinyạ Ogananami phọ emạn bọ maạr esi ayira?

NẠ MAMHOỌGH ghan ni eepoogh oophoghogh asifoto oye? Kụ iduọn nạ rapogh bọ sifoto phọ, ibadị asighisigh phọ nạ ramiịn bọ nạ o/lhegheri. Kuolọ oniin afoto phọ akạr kụ aḍạ ḍiḅeeraạny anạ. Eeghe kụ iḍighi? Loor esi dị nạ umhiịn ghisigh anạ. Kụ iduọn nạ raaḅeghiọn bọ afoto phọ, nạ raatughiạn ghan mem mọ r’ekpisi phọ osighẹ bọ afoto phọ. Nạ aḅilhẹ kẹn rakparaghạ ghan olhọgh elhegh buerị phọ awe phọ odi aani bọ pạ afoto phọ. P’eeghe idị afoto phọ opọ phọ kamạn maạr esi anạ.

² Aḍinyạ Ogananami phọ ekịgh odọ afoto phọ opọ phọ. Eeghe kụ iḍighi? Omạ iyạl ariphigh. Eḅẹl phọ, ugeanhaạn iyira ḍinyạ phọ aḍiẹn phọ. Yira aạl pạ eḅẹl ekpịgh aḍinyạ phọ mọ: “Iphẹn ilọ araraạr phọ Enaạn eḍeenaan bọ Jizọs Kraist mọ kenuụn ni emiteghu. . . aḅenị mọ agananami iphẹn phọ aḍeenaan buphẹ roḍighi bọ oḍighi kongọ Enaạn.” (Ogan. 1:1) Esi iduọn phọ, ḍinyạ phọ aḍiẹn phọ u/kpoom ukpo oomo awe, kuolọ yira bịn, Enhaạn agẹ aruom rebenhẹ odị. Idiphọ awe Enhaạn k/iḍigh iikia esi ayira mem dị yira omhiịn mọ yira ropinhom aani ni bin omunhenhi iikiạ imiịn phọ edi bọ ḍinyạ phọ aḍiẹn phọ. Oḍighom oghaạph, yira omhiịn aani ni ghisigh ayira “pạ afoto phọ.”

3-4. Odaphạn ḍinyạ Ogananami phọ, apụr amem kụ edị imiịn aḍinyạ phọ kemunughan, kụ k’inyu iyira oḍighi eeghe?

³ Omhuneniom iyạl ephigh phọ pọ amem mọ imiịn phọ kemunughan bọ. Otelhedom mọ aJọn aghaạph ni ilọ amem mọ imiịn phọ iphẹn phọ kemunughan bọ, odị aḅẹm mọ: ‘Uwaloor iigbia phọ uphum ni imhị kụ mị aru asi ḍio Omoọgh-we phọ.’ (Ogan. 1:10) Mem mọ aJọn agẹ bọ ikpo onhụ phọ ipẹ phọ igbo alhạ phọ 96 C.E., ‘aḍio omoọgh-we phọ’ ekẹl lị epẹ ghisigh. (Mat. 25:14, 19; Luk 19:12) Kuolọ odaphạn imiịn aBaibul phọ, aḍio phọ aḍiphẹ phọ imhiigh 1914 mem mọ orolhomhị bọ Zizọs agadạ odaạm emhạ phọ epẹ k’akẹ. Alhạ phọ aḍiphẹ phọ, kụ edị imiịn aḍinyạ Ogananami phọ, egbolhomaam bọ we phọ Enhaạn emhiigh omhunhughan. Kụ nyiidiphọ, yira odi ‘ḍio Omoọgh-we phọ’!

⁴ Loor iduọn yira odi bọ muukiạ amem mọ amuẹn phọ, emoghi ni dị yira kolar rurụ dị agbatanaạn ongọ omạ oromha phọ ogẹ bọ siphẹ Ogananami 1:3: “Ibo k’Enaạn edianaan ni torobọ oye lọ rabạl ikpo onhụ imiịn phọ iphẹn kamiteom, r’abuphẹ ronaghanạn bọ, r’abuphẹ rodạph bọ oroma aḍinyạ phọ aḍiẹn, idị eḍighi bọ esugha enụm bịn oomo araraạr phọ iphẹn kemiteghu ni.” Okạr agey, emoghi dị yira ‘kobạl omiteom,’ pidị yira ‘onaghanạn,’ kụ oḅilhẹ ‘odaphạn oroma aḍinyạ phọ’. Ighẹn kụ iniin ikpo onhụ aḍinyạ phọ ewạ bọ mọ odaphạn phọ?

MIỊN MỌ IISEENY PHỌ ANẠ ESERERẸ NI GHISIGH AZIHOVA

5. Ika kụ idị aḍinyạ Ogananami phọ eghaạph ekparamhị iyaạr phọ ewạ bọ dị yira kokiririom opogh mughumọ aZihova kasighẹ ni iiḅereghị phọ ayirạ?

⁵ K’eḅẹl emhuoghaạph aḍinyạ Ogananami phọ, kụ edị yira omhiịn mọ AZizọs alegheri ni akuphom owol raraạr phọ remite bọ igbo awe phọ odị. (Ogan. 1:12-16, 20; 2:1) AZizọs aḍeenhaan iphẹn phọ siphẹ asidom mọ odị aghiọm bọ oḍual arookpomoghan phọ erọl bọ epẹ Asia Minor. Siphẹ asidom mọ ipẹ phọ, odị angọ ni oroma kirokirọ olhoghonaạn aḍighaạgh Kristẹn oḅẹl-oghiil phọ ongọ aZihova iserereẹny iiseeny. Kụ asidom mọ ipẹ phọ, egbolomaam kẹn ni we phọ aZihova ḍio arodon. Eeghe kụ iyaạr ituughạ phọ? Oḍiemiom mọ ayira, Zizọs Kraist, akạr alegheri odọ asiya phọ yira omhoọgh bọ r’aZihova. AZizọs kụ rapogh ghan k’aḅilhẹ ughoph iyira; iyaạr i/lo dị odị ra/miịn. Odị alegheri ni iyaạr dị yira koḍighị orue omhoọgh akuuḅi aghisigh aZihova. Ighẹn iromoghiom kụ edị odị angọ dị emhoghị mọ yira odaphạn rodon?

6. (a) Odaphạn Ogananami 2:3, 4, eeghe iiḅaghamị kụ edị adom mọ AZizọs eḍeenhaan mọ ookpomhoghan phọ Efesọs omoọgh? (b) Kụ yira otuughạ eeghe esi iphẹn phọ?

⁶ Bạl Ogananami 2:3, 4. Ku/toph eḅẹl ephomhoghiạn phọ yira omhoọgh bọ oghị esi aZihova. Adom mọ AZizọs aghiọm bọ ookpomoghan phọ Efesọs iḍeenhaan mọ bidị omoọgh ni okparạm, ḅilhẹ mọ bidị okị ni ghisighi rokumu aZihova etigheri ḍikparamineẹn kirokirọ phọ bidị osoman bọ. Kuolọ ghalhamọ riduọn phọ ni bịn, bidị u/roph ni eḅẹl ephomhoghiạn phọ abidị. Imhoghi dị bidị koosạ ephomhoghiạn phọ epẹ phọ—Idiphọ i/lo, pọ aZihova ka/sighẹ iiḅereghị phọ abidị. Iniin phọ kẹn kụ idị edi rodon, okparạm mọ ayira, amoọgh omhoọgh igey ariphigh. Enhaạn phọ ayira amoọgh ḍiḅeeraạny esi iiḍighi phọ ḅilhẹ r’inyuughiom mọ ayira. Loor iduọn odị rawạ bọ dị iphighiom iiseeny phọ ayira keḍighi ephomhoghiạn r’osereghiạn odị, inyuughiom mọ ayira ekạr kụ emạn maạr agey ghisigh odị.—Prov. 16:2; Mạk 12:29, 30.

7. (a) Odaphạn Ogananami 3:1-3, eeghe iiḅaghamhị kụ edi AZizọs amiịn siphẹ ookpomhoghan phọ aSadis? (b) Kụ eeghe kụ edị yira omhoghi oḍighi?

⁷ Bạl Ogananami 3:1-3. Ewạ mọ yira oghị ghisigh ogon ghan oḅilhẹ oomhanam. Ookpomhoghan phọ aSadis umhoọgh ni kirọ iiḅaghamhị. Ghalhamọ r’iduọn bidị ogon ghan bọ ni emhiighom mọ, esighẹ rekị bịn bidị omhiigh odugh isiphẹ arukumuan phọ Enhaạn. Esi iduọn phọ AZizọs aḅenhị ni bidị mọ ‘osumạ.’ Eeghe kụ iphụr arurụ phọ siẹn phọ? Ii, aZihova k/abulha iiḍighi phọ ayira. (Hib. 6:10) Kuolọ, kuu/tughiạn mọ yira kodẹ ogbọ ominanhạm siẹn arukumuan phọ aZihova loor idị yira moḍighi ghan igbaany. Ghalhamọ r’iduọn yira ko/tue mụn bọ oḍighi idiphọ yira oḍighi ghan bọ, ewạ ni dị yira kokiọm ghan ghisigh osighẹ oomọ inyaạm ayira okumuan rukumuan “Omoọgh-we phọ,” ogon ghan oḅilhẹ oomhanham osi epẹ eekunha phọ.—1 Kọr. 15:58; Mat. 24:13; Mạk 13:33.

8. Eeghe iyaạr ituughạ kụ edi siphẹ ikpo onhụ phọ oghiọm bọ bumor phọ epẹ Lodisia, edi bọ siphẹ Ogananami 3:15-17?

⁸ Bạl Ogananami 3:15-17. Ewạ mọ yira ooḅereghị aZihova r’oophugh ḅilhẹ r’oomo ekpom. Adom mọ AZizọs aghiọm bọ ookpomhoghan phọ aLodisia iḍeenhaan ni inhọn iiḅaghamhị. Bidị uḍighi “asugha-ogbo” siphẹ iiḅereghị phọ abidị. Loor e/moọgh oophugh phọ abidị, AZizọs aḅẹm mọ bidị odi dọl “aagiạ r’oḅịph”. Iwạ dị bidị koḍeenhaan oghologhọl oophugh siphẹ iiseeny phọ bidị r’ongọ bọ aZihova. (Ogan. 3:19) Eeghe kụ iyaạr ituughạ phọ? Eḍighi iyaạr dị oophugh phọ ayira mamhiigh raaphoọm, pọ kemoghi dị yira kobughẹ osereghiạn phọ yira omhoọgh bọ esi araraạr phọ aZihova r’oḍighom mọ odị mungọ bọ iyira. (Ogan. 3:18) Ramem ramem ku/meera mọ ophorogh aḍimạ adọl igbaragbaramhị iyira, bịn eḍighi iyaạr dị asiya phọ ayira r’aZihova k/eḍighi mụn ekpanhạ iyaạr siphẹ aghuḍum mọ ayira.

9. Odaphạn dom mọ aZizọs aghiọm bọ rookpomhoghan phọ aPagamom r’aTitira, ewạ mọ yira oghel eeghe?

⁹ Ewạ mọ yira oghel itughemhị abuẹn olhọgh bọ ḍien igey phọ. AZizọs aḅaạm ni buniịn abuọ ookpomhoghan aPagamom loọr ophophe itughemhị amadia. (Ogan. 2:14-16) Kuolọ odị asẹph ni buọ ookpomhoghan aTiatira phọ oghel bọ “eekuna araraạr ibooghiạn phọ aSetan,” kụ odị aḅenhị bidị mọ “imaạr rị ephạm ekparamị” igey phọ. (Ogan. 2:24-26) Iwạ dị aKristẹn phọ abuphẹ omheera bọ mọ ikarạph itughemhị iikeleghian phọ edughe bidị, kokiton. Kokaạph ika rodon? Ewạ mọ yira oghel torobọ itughemhị dị egbạgh riitughiạn phọ aZihova. Abuẹn olhọgh bọ ḍien igey phọ ropu ghan ni “koḍeenhaan mọ abunọ omeeraam Enhaạn,” kuolọ bidị okel li “okaraghị iikpọ omeeraam mọ.” (2 Tim. 3:5) Kidughanhaan iyira olhọgh elhegh r’oghel ikarạph itughemhị mem dị yira okuamhị ghan otuughạ Ekpo-onhụ phọ Enhaạn.—2 Tim. 3:14-17; Jud 3, 4.

10. Yira oḅilhẹ otuughạ eeghe siphẹ adom mọ aZizọs aghiọm bọ rookpomhoghan phọ aPagamom r’aTitira?

¹⁰ Ewạ mọ yira ku/ḍighom aani, ku/ḅoronom kẹn, obobọ ku/wophonhọm torobọ odọ ipesi. Iphẹn phọ inhọn iiḅaghamhị dị erọl rookpomhoghan phọ aPagamom r’aTitira. AZizọs aḅaạm ni buniin abuọ arookpomhoghan phọ loor esi dị bidị u/kel ipesi. (Ogan. 2:14, 20) Yira otuughạ eeghe? AZihova ka/wophonhọm iiḍighi ipesi lọ yira roḍighi, loor esi ibadị aroopoogh arukumuan dị yira rokelhọm. (1 Sam. 15:22; 1 Pit. 2:16) Torobọ idị iḍighinhom araraạr aḅirinhi phọ ophọn phọ elhoghorị esi, Odị rawạ ni mọ yira ophamanhạm siigbu phọ odị eghị bọ anyụ.—Efẹ. 6:11-13.

11. Yira motuughạ eeghe esi oomo iphẹn phọ? (Miịn igbe phọ “Araraạr Dị Yira Otuughạ Rodon.”)

¹¹ Yira kookpomhoghi ika iphẹn yira motuughạ bọ? Yira momhiịn idị ewạ oḍighi idị iiḅereghị phọ ayira keḅeeraạny aZihova. Eḍighi iyaạr dị yira roḍighi ghan raraạr dị aZihova ka/sighẹ iiḅereghị phọ ayira, pọ ewạ mọ oogborionhom oolhemhi. (Ogan. 2:5, 16; 3:3, 16) Toroboiperolbọ, aZizọs akaạph ni enhọn iyaạr siẹn adom mọ odị aghiọm bọ rookpomhoghan phọ. Odị aḅẹm m’eeghe?

SOPHA OKPARẠM IGBIPHOGHỌM

12. AZizọs aḅenhị eeghe bumor phọ orọl bọ Simana r’aFiladelfia dị ewạ mọ yira omhoọgh aani ogbolhomaam rodon? (Ogananami 2:10)

¹² Ooḅeghiọn nyiidiphọ dom dị aZizọs aghiọm rookpomhoghan phọ aSimana ḅilhẹ r’aFiladelfia. Odị aḅenhị Kristẹn phọ orọl bọ rookpomhoghan phọ iphẹn phọ mọ bidị ku/kiilhaany igbiphoghọm, idị eḍighi bọ kokpẹ ni iikpiạ omheeraam mọ abidị. (Bạl Ogananami 2:10; 3:10) Yira otuughạ eeghe? Olhegheri mọ kugbiphoghọm ni iyira, kụ osopha okparạm. (Mat. 24:9, 13; 2 Kọr. 12:10) Uḍighi ika kụ iitughianhạm mọ iphẹn phọ emạn bọ ni maạr?

13-14. Ika kụ idị ipẹ oghaạph bọ siphẹ Ogananami emhụ phọ 12 etir we phọ Enhaạn?

¹³ Aḍinyạ Ogananami phọ eegholhomhi ni mọ siḍio phọ ayira, kogbiphoghọm ni we phọ Enhaạn—“ḍio Omoọgh-we phọ.” Ogananami phọ emhụ phọ 12 eḅẹm mọ uruphe ni eghạm epẹ k’akẹ mem mem mọ ophighi bọ Omạr phọ Enhaạn. AMaikel—aZizọs Kraist phọ moghuenhi bọ—r’abuọ eghạm mọ odị eenan ni Setan ḅilhẹ r’aruukpaạny ph’odị. (Ogan. 12:7, 8) Eekuna phọ ukpạr ri opu mulhọgh ḍien phọ Enhaạn, kụ oroph bidị osiemhi siẹn ade phọ, ipẹ phọ ikọm ni iboom iiḅaghamhị engọ de phọ r’atorobọ iyaạr dị edi siẹn ade phọ (Ogan. 12:9, 12) Kuolọ iphẹn phọ ekpulhughiọm ika we phọ Enhaạn?

¹⁴ Ogananami phọ uḅenhiọm kẹn ni iyira idị aSetan amegheron. Eepoogh oghị k’akẹ nyodị i/loonhaan mụn, esi iḍuọn phọ odị asomhoghiom oghạgh olhoghi phọ odị busughenheen phọ osagharạn bọ uwaloor iigbia phọ, buẹn omherenyạn bọ Omhạr phọ k’Enhaạn siẹn ade phọ ḅilhẹ “ophamanạm bọ igey phọ aJizọs agananami bọ.” (Ogan. 12:17; 2 Kọr. 5:20; Efẹ. 6:19, 20) Ika kụ idị imiịn phọ iphẹn phọ memhunhughan?

15. Abuanhiạn kụ umerenyạn bọ “iyạl abugbaanaạn” phọ oghaạph bọ oghol siphẹ Ogananami phọ emhụ phọ 11, kụ eeghe kụ imitenhaan bidị?

¹⁵ ASetan akọm ni idị amulhọgh ḍien phọ Enhaạn ozuom bumor phọ osagharạn bọ uwaloor iigbia phọ oḍiemhiom bọ oḍighi oghaạph ilọ Omhạr phọ. Abumor phọ abuẹn phọ okạr bọ omherenyạn oḍighi phọ kụ “iyạl abughaanaạn” phọ oghaạph bọ mọ ozẹ phọ.b (Ogan. 11:3, 7-11) Lhạ phọ 1918, ugbạ ni okpẹ oḅạm rumhụ ophaanyạ abumor phọ ophạm bọ riisi, kụ okasaghiọm bidị, torobọ onyọ abidị usophonaan ghan ni iidoọny ikoli. Osighẹ ekpeḍien awe kụ ropoghom, ighịgh mudị mosieemhi eekuna oḍighi abumor phọ.”

16. Eeghe iyaạr dị u/seera olhoghi kụ imite lhạ phọ 1919, kuolọ eeghe iyaạr kụ edị aSetan aghiọm ni ghisigh raḍighi kanyiidiphọ?

¹⁶ Imiịn dị edị siphẹ Ogananami phọ emhụ phọ 11 eḅilhẹ kẹn ni ekaạph mọ “iyạl abugbaanaạn” phọ omugh bọ koḅilhẹ ni omoọgh ghuḍum esi ekulha amem. Omhunhenhi imiịn phọ, iyaạr dị eḍighi iikia imite ni lhạ phọ etum bọ ḍiphẹ okasaghiọm bọ bidị. Usereghi ni bumor phọ osagharạn bọ uwaloor iigbia phọ emiighom alhạ phọ 1919, kụ oḅilhẹ okạ ḍighiton phọ. Egina amem bịn abumor phọ oḅulha rukumuan phọ—iiḍighi Omhạr phọ. Kuolọ ipẹ phọ i/kikima Setan ozuom awe phọ Enhaạn. Egbi kamem mọ amuphẹ phọ, aSetan akọm ni okiilia igbiphoghọm idiphọ “ophiịny” asomoriom we phọ Enhaạn. (Ogan. 12:15) Agey ni, iphẹn phọ reḅenhị ghan torobọ onyọ ayira mọ amoọgh “okparạm r’omeeraam.”—Ogan. 13:10.

LỌGH OOMO ALOOR SIPHẸ OḌIGHI PHỌ AZIHOVA MUNGỌ BỌ IYIRA

17. Oghẹn olhoghonhaạn aḍighaạgh dị olhoghi u/seera kụ edị awe phọ Enhaạn romoọgh ghan, ghalhamọ r’iduọn aSetan razuoghom ghan bọ bidị?

¹⁷ Ogananami phọ emhụ phọ 12 aḅilhẹ kẹn ni aḍeenhaan mọ awe phọ Enhaạn komoọgh ni olhoghonhaạn aḍighaạgh esi dị olhoghi u/seera. Kotue otomaạm mudị “ade” kụ ikpegherenu kụ amuụm “ophiịny” igbiphoghọm mọ aḍiku. (Ogan. 12:16) Ipẹ kụ idị mekạr emite. Asimem retọl ghan ni dị agạ iiruẹn phọ, apakirị aḅirinhị phọ aSetan ophọn phọ dị ra/phighaphigha ghan ilọ ateẹny, ropẹl ghan we phọ Enhaạn. Ka/mem kụ k/iyạl amem, arebenhẹ phọ aZihova rokpạr ghan ni kopu sighiton dị rengọ ghan bidị ephurukụ eereẹgh. Bidị roḍighinhom ghan ika eereẹgh phọ ephẹn phọ? Torobọ eepoogh dị bidị omhoọgh roḍighinhom ghan ni oḍighi phọ aZihova mangọ bọ bidị. (1 Kọr. 16:9) Ipẹ phọ eḅarạm oghẹn oḍighi?

18. Eeghe kụ okpanhạ oḍighi dị odi siẹn asiḍio aruukuna phọ?

¹⁸ AZizọs aghaạph mọ awe phọ odị kogbeelom ni “ooḅi oghaạph omạr phọ k’Enaạn” siẹn oomo ade phọ kụ eekunha phọ egbi oru. (Mat. 24:14) Mem dị bidị oḍighi iduọn phọ, bidị komoọgh ni olhoghonhaạn aḍighaạgh ookpaạny obobọ egu aruukpaạny, buphẹ r’okaạph bọ “ooḅi oghaạph k’agee-pọ phọ, . . . oḅenị awe oomo areelhe phọ r’arughunughun r’arunhụ r’aramhạ oomo aḅirini phọ.”—Ogan. 14:6.

19. Aḍighẹn odọ adom kụ edị awe phọ aZihova koḅilhẹ ogbeelhom?

¹⁹ Oghaạph iiḅi iinhaghạn Omhạr phọ bịn kụ k/ogina adom dị awe phọ Enhaạn omhoọgh ogbeelhom. Ewạ kẹn ni dị bidị koḍighan ruukpaạny phọ oḍighi oḍighi phọ oghaạph bọ oghol siphẹ Ogananami phọ emhuoghaạph phọ 8 kụ esi 10. Aruukpaạny phọ abuẹn phọ r’ogbeelhom ghan itulughian kirokirọ dị kemeelhom buphẹ oghel bọ Omhạr phọ Enhaạn. Esi iduọn phọ, aBugbaanhaạn aZihova okiọm ni ghisigh rogbeelhom dom ooruẹn phọ ophọn phọ, osighẹ bọ otomaạm “ibikpo r’aniạn,” ipẹ megananami bọ ooruẹn phọ Enhaạn masophonaan bọ oomọ apakirị okarạph aḅirinhi phọ aSetan. (Ogan. 8:7, 13) Emoghi ni dị awe kolegheri mọ eekunha phọ meteẹny pidị bidị oogboronhom onme dọl aghuḍum mọ abidị, okpetenaan ḍio ighạgh ilhoghi phọ aZihova. (Zeph. 2:2, 3) Kuolọ adom mọ aḍiẹn phọ ii/tura. Esi iduọn phọ kemoghi ni akpọ oḅio ogbeelhom adom mọ. Mem igbogh iiḅaghamhị phọ, ooruẹn phọ asughanham bọ omhạn phọ kakạr kụ akpạr.—Ogan. 16:21.

DẠPH IKPO-ONHỤ IMIỊN PHỌ

20. Yira kooḅeghiọn eeghe siphẹ iyạl phọ arumhuoghaạph phọ etum bọ nyeẹn phọ?

²⁰ Ekạr ewạ mọ yira odạph “ikpo-onhụ imiịn phọ” loor esi dị yira odi aani ni siẹn imiịn phọ ramunhughan bọ, iphẹn yira aạl bọ siẹn aḍinyạ Ogananami phọ. (Ogan. 1:3) Kuolọ ika kụ idị yira kotue bọ opamanhạm omheeraam mọ ayira kụ okparaghạm igbiphoghọm, kụ oḅilhẹ okiọm ghisigh oḍighi ogbeelhom adom mọ rakpọ-oḅio? Iyạl araraạr edi ni dị kilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh: eḅẹl phọ pọ, ipẹ aḍinyạ Ogananami phọ eegholhomhi bọ mulhọgh ḍien phọ Enhaạn, kụ edị etum siẹn pọ, aḍisẹph phọ yira kokelhọm bọ epẹ ghisigh eru maạr lọ yira ophạm omheeraam mọ ayira. Yira kooḅeghiọn iphẹn phọ siphẹ iyạl phọ arumhuoghaạph phọ etum bọ nyeẹn phọ.