Ogananami Phọ—Araraạr Dị Kemitenhaan Mulhọgh Ḍien Phọ Enhaạn

1. Aḍinyạ Ogananami phọ ekaạph eeghe ilọ awe phọ Enhaạn?

AḌINYẠ Ogananami phọ egananami iḍeenhaan iyira mọ mophighi Omhạr phọ k’Enhaạn epẹ k’akẹ, ḅilhẹ mọ mophorogh Setan epẹ k’akẹ. (Ogan. 12:1-9) Ibo edi ni k’akẹ loor iduọn mophorogh bọ Setan, kuolọ ipẹ phọ ekọm ghụn iiḅaghamhị kụ ingọ iyira. Ika? Loor esi dị aSetan masighẹ oghạgh olhoghi ph’odị asomoghiom buẹn rokumu bọ aZihova romheeraam siẹn ade phọ.—Ogan. 12:12, 15, 17.

2. Eeghe kụ kilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh omeerạ giph?

² Ika kụ idị yira kotue omeerạ bịn giph etigheri izuoghom mọ aSetan? (Ogan. 13:10) Eniin iyaạr dị kilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh pọ olhegheri ipẹ kemite bọ risigh. Esi omaạm, siẹn aḍinyạ Ogananami phọ, aJọn akaạph ni ilọ aḍisẹph kirokirọ dị yira k’okelhọm moọny amem. Kụ ophiemhi amulhọgh ḍien phọ Enhaạn eḍighi aani ḍiniin aḍisẹph phọ. Ooḅeghiọn nuụn ipẹ Ogananami phọ aghaạph bọ ilọ amulhọgh ḍien phọ Enhaạn ḅilhẹ r’ipẹ kemitenhaan bọ bidị.

OSIGHẸ ‘REELHEGH’ KỤ OKAAPHỌM ILỌ AMULHỌGH ḌIEN PHỌ ENHAẠN

3. Ighẹn kụ iniin areelhegh dị yira omhiịn siẹn Ogananami phọ?

³ Okạr eḅẹl ekpịgh Ogananami phọ iḅenhị iyira mọ araraạr phọ yira rowạ bọ aạl phọ ugananami dị eego esi ‘areelhegh,’ iduọn phọ pọ osighẹ iyaạr kụ otomaạm iyaạr. (Ogan. 1:1) Aḍinyạ phọ ekaạph ilọ ilhom inhạm dị emherenyạn mulhọgh ḍien phọ Enhaạn. Esi omaạm, ekol li “elhom enạm dị esoghoronụ siphẹ ophiịny phọ.” Enhạm mọ “imoọgh ḍioph araphaạl r’oḍual arumụ.” (Ogan. 13:1) Kụ edị etum nyeẹn phọ pọ “enọn elhom enạm dị eḍuạ siphẹ ade phọ remite.” Elhom enhạm mọ ephẹn phọ iḅạ ghan idiphọ anonom, kụ aḅarạm kẹn ni “omạgh aniạn k’akẹ oseere isiẹn ade phọ.” (Ogan. 13:11-13) Yira uḅilhẹ ni aạl ilọ enhọn odọ elhom enhạm, “etotọgh elhom enạm,” dị oleom emhạ anhịr arolhọm rakiilhom. Iraạr phọ ilhom inhạm mọ iphẹn phọ emerenyạn mulhọgh ḍien dị esi eedoọn amem r’obe ghan ni koghị esi aZihova Enhaạn phọ r’omhạr ph’odị. Pọ kụ iyaạr phọ emhạn bọ ni maạr dị yira kolhọgh bidị elhegh.—Ogan. 17:1, 3.

4-5. Iphẹn oghaạph bọ siẹn Daniel 7:15-17 ilhoghonhaạn iyira ika ḍighaạgh olhegheri emhụ areelhegh phọ?

⁴ Tutụ yira kolhegheri we dị amulhọgh ḍien phọ abuẹn phọ oru, pọ yira kopụr onaghanhạn emhụ araraạr phọ otomaạm bọ. Kụ orue onaghanhạn, pọ omeera aBaibul phọ kụ uḅenhị iyira. Inhọn arinyạ aBaibul phọ megbạ ni ibadị areelhegh phọ edi bọ Ogananami phọ. Esi omaạm, oyil phọ Daniel amalhạ ni kụ amhiịn “inya iboom inhạm dị eḍuạ ophiịny kụ remite.” (Dan. 7:1-3) ADaniel aghaạph ni iyaạr phọ bidị remạ ghan bọ. Iboom mọ inhạm mọ iphẹn phọ emerenyạ inya “abutooghiạ,” obobọ itooghị. (Bạl Daniel 7:15-17.) Egbaạm mọ ephẹn phọ ilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh onhaghanhạn mọ ilhom inhạm mọ oghaạph bọ pạ Ogananami phọ emerenyạn aani kẹn esi iikpọ itooghị.

⁵ Ooḅeghiọn nuụn iniin areelhegh phọ oghaạph bọ oghol siẹn Ogananami phọ. Iduọn yira rooḅeghiọn bọ, yira komiịn ni idị aBaibul phọ ulhoghonhaạn iyira ḍighaạgh olhegheri emhụ areelhegh phọ iphẹn phọ. Ophụr omiighom ilhom inhạm mọ. Yira kopụr olhegheri iyaạr phọ bidị emerenyạn bọ. Kụ yira oḅilhẹ omhiịn iyaạr dị kemitenhaan bidị. Kụ eekunha phọ, yira ooḅeghiọn idị araraạr phọ iphẹn phọ remạ aani ghan esi ayira.

MOGANANAMI OYE PHỌ AMULHỌGH ḌIEN PHỌ ENHAẠN ARU BỌ

6. Eeghe kụ enhạm oḍual arumhụ phọ oghaạph bọ oghol siphẹ Ogananami 13:1-4?

⁶ Elhom enhạm oḍual arumhụ phọ p’eeghe? (Bạl Ogananami 13:1-4.) Iduọn yira aạl bọ omhiịn, elhom enhạm mọ ephẹn phọ ekịgh ootiir kuolọ aruwol phọ ilọ ebẹny ḅilhẹ onhụ phọ olọ idimini-ḅuagụ, kụ amoọgh kẹn ḍioph araphaạl. Ariisi aloor enhạm mọ ephẹn phọ ekịgh ilọ inya inhạm mọ oghaạph bọ oghol siphẹ Daniel emhụ phọ 7. Kuolọ siẹn aḍinyạ Ogananami phọ, eniin enhạm bịn kụ imhoọgh riisi aloor inya inhạm, bịn i/ḍighi mun inya akirokirọ odọ inhạm. Elhom enhạm mọ ephẹn phọ i/meerạ esi eniin itooghị bịn obobọ iikpọ itooghị dị repogh aḅirinhi. Okaạph mọ ongọ enhạm mọ ephẹn phọ inyaạm “otooghiọm araraạr ongọ oomo arughunughun r’aramạ r’arunhụ r’areelhe.” Osighẹ kụ ropoghom, iphẹn phọ epelhom oḅẹm mọ itooghị eniin eelhe bịn. (Ogan. 13:7) Esi iduọn phọ, elhom enhạm mọ ephẹn phọ emerenyạn oomo iikpọ itooghị phọ medạ ghan bọ we epẹ omạn kụ eteẹny k’arodon.b—Eccl. 8:9.

7. Arumhụ elhom enhạm oḍual arumhụ phọ emerenyạn eeghe?

⁷ Arumhụ elhom enhạm oḍual arumhụ phọ emerenyạn eeghe? Ogananami phọ emhụ phọ 17 ulhoghonhaạn ni iyira ḍighaạgh omhiịn ophagharanhaạn phọ, loor esi dị egbạ iyaạr phọ okạ bọ ootughianhạm elhom enhạm mọ oghaạph bọ oghol siphẹ emhụ phọ 13. Ogananami 17:9, 10, uḅenhị iyira mọ: “Bidị phọ kẹn oḍual abudaạm emạ: Mokạ oogh abunọ, oniin adạ ni nyiidiphọ, kụ ophorị phọ k”oru, kụ katu bọ katọl li moọny amem bịn.” Esi oomo iikpọ itooghị phọ aSetan maḍighinhom ghan bọ, oḍuol inẹ bịn kụ memeerạ ghan dị omhiịn idiphọ “arumhụ.” Iphẹn phọ iikpọ itooghị dị ekạr ghan ezọ ezọ eghị esi awe phọ Enhaạn. Kuolọ siḍio otelhedom mọ Jọn, mokạ itooghị oogh abunọ: Egypt, Assyria, Babilọn, Medo-Persia, ḅilhẹ r’aGreece. Kụ aRom mọ aḍighi bọ omunheniom odiiny iikpọ itooghị oomo aḅirinhi phọ kụ arọl mem mọ aJọn ragẹ bọ ḍinyạ ogananami phọ. Ighẹn iikpọ itooghị oomo aḅirinhi kụ keḍighi bọ omunenhiom oḍual emhụ phọ esughanham bọ omạn?

8. Ighẹn iikpọ itooghị kụ imeerạ esi omunenhiom oḍual emhụ elhom enhạm mọ?

⁸ Yira komiịn nyiidiphọ idị imiịn phọ edi bọ ḍinyạ aDaniel kilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh olhọgh elhegh omunenhiom oḍual emhụ elhom enhạm mọ. Ighẹn iikpọ itooghị oomo aḅirinhi kụ edi retooghị siẹn asiḍio aruukuna phọ obobọ ‘ḍio omoọgh-we phọ’? (Ogan. 1:10) Eḍighi iyạl itooghị dị eḅọph, itooghị aUnited Kingdom ḅilhẹ r’aUnited States of America, oḍighom oghaạph, Iikpọ Itooghị Oomo Aḅirinhi phọ Anglo-American. Esi iduọn phọ yira kotue ni omheeraam mọ odị kụ omunenhiom oḍual emhụ elhom enhạm mọ oghaạph bọ oghol siẹn Ogananami 13:1-4.

9. Elhom enhạm mọ emhoọgh bọ ‘iyạl araphaạl idiphọ oyool ogạ’ p’eeghe?

⁹ Ogananami phọ emhụ phọ 13 akiọm ni ghisigh uḅenhị iyira mọ omunenhiom oḍual emhụ phọ ephẹn phọ, Iikpọ Itooghị Oomo Aḅirinhi phọ Anglo-American, razọ ghan kẹn idiphọ elhom enhạm dị emhoọgh ‘iyạl araphaạl idiphọ ilọ oyool ogạ,’ kụ reḅạ ghan kẹn “ḍiaḅạ dị eghịgh ḍiọ anonom.” Enhạm mọ ephẹn phọ “iḍighi yogh ni iboom iiḍaạny,” aḅarạm ni “omạgh aniạn k’akẹ oseere isiẹn ade phọ ghisigh oomo awe.” (Ogan. 13:11-15) Ogananami phọ arumhuoghaạph phọ 16 rạ 19 egbaaghị elhom enhạm mọ ephẹn phọ idiphọ “oyi okpẹ.” (Ogan. 16:13; 19:20) ADaniel aghaạph ni iyaạr dị eghịgh iphẹn phọ, oḍighom oghaạph, mọ Iikpọ Itooghị Oomo Aḅirinhi phọ Anglo-American “kasighẹ ni atu muboom amuphe.” (Dan. 8:19, 23, 24, igẹ dị edi ude.) Kụ imite ni iduọn phọ siphẹ Eghạm Oomo Aḅirinhi phọ emunhemhiom bọ II. Iyạl phọ atomic bomb phọ eḍighi aani bọ idị eghạm mọ esi eekunha epẹ aPacific phọ iḍighi rukumuan dị abuọ asanyẹs aBritish r’American kụ oḅọph omiteom. Esi oḍighi iduọn phọ, Iikpọ Itooghị Oomo Aḅirinhi phọ Anglo-American, akạr kụ aḍighi idị ‘aniạn k’akẹ esoor siẹn ade phọ.’

10. Eeghe kụ imeerạ esi “iyaạr phọ okạ bọ ootughianạm ghan eḅẹl elhom enạm mọ”? (Ogananami 13:14, 15; 17:3, 8, 11)

¹⁰ Yira uḅilhẹ ni omhiịn enhọn elhom enhạm. Ophọn phọ akịgh elhom enhạm oḍual arumhụ phọ kuolọ aḍighi ototọgh. Odị kụ iyaạr phọ “okạ bọ ootughianhạm ghan eḅẹl elhom Enhạm mọ” ḅilhẹ mọ aḍighi “odaạm emạ dị amuneniom ophaanyạ.”c (Bạl Ogananami 13:14, 15; 17:3, 8, 11.) Okaạph mọ “odaạm emhạ” phọ ophọn phọ marọl ghan ni, kụ erọl mem bịn u/miịn ghan mun, kụ onyebel roten kụ aḅilhẹ amite. P’eeghe idị egbaạm mọ ephẹn phọ ekasiạn United Nations, ophọn abakị bọ ḍiḅeeraạny atorobọ itooghị siẹn oomo aḅirinhi phọ! Odị aphụr amite idiphọ aLeague of Nations. Kụ aḍuạ ni bịn u/miịn ghan mun mem Eghạm Oomo Aḅirinhi phọ emunhenhiom bọ II. Kụ nyiidiphọ maḅilhẹ bọ amite idiphọ aUnited Nations.

11. Abuọ itooghị phọ koḍighi eeghe, kụ eeghe kụ iḍighi kụ yira ko/kiilhaany bọ bidị?

¹¹ Dị eego esi iikelheghian phọ abidị, ilhom inhạm mọ iphẹn phọ eḍighi bọ iikpọ itooghị rekọm ghan idị awe kogbagharạn aZihova r’awe phọ odị. AJọn aghaạph mọ kekịgh mudị ookpomhoghi “oomo abudaạm aḅirini phọ” okoriom eghạm Amagedọm phọ, eḍighi bọ “ḍigbogh aḍio Enaạn oomo iikpọ phọ.” (Ogan. 16:13, 14, 16) Kuolọ iyaạr dị yira kotuạn okiilhaany i/lo. Egbogh Enhaạn phọ ayira, Zihova, kaagborionhom ni ophẹl abuẹn oḅạr bọ itooghị phọ odị.—Ezek. 38:21-23.

12. Eeghe kụ kemitenhaan oomo ilhom inhạm mọ?

¹² Eeghe kụ imitenhaan oomo ilhom inhạm mọ? Ogananami 19:20 eḅẹm mọ: “Usiph ni elhom enạm mọ r’oyil okpẹ phọ aḍighi yogh ghan bọ iiḍaạny ghisigh phọ odị olọgh ikoli. (Odị asighẹ iiḍaạny phọ ipẹ phọ kụ aakeleghiom bọ buphẹ ologhạ yogh bọ elegh elhom enạm mọ r’abuphẹ ooseeny bọ iyaạr ootughianạm ghan odị phọ.) Uroph ni elhom enạm mọ r’oyil okpẹ phọ imoom osumeeny oodụ aniạn phọ reemorom bọ solfọ phọ.” Odaphạn iphẹn phọ, mem dị amulhọgh diẹn phọ Enhaạn odi ni rotooghị, kụ edị kopiemhi bidị k’agee-pọ.

13. Ighẹn ipaanhaạn kụ edị aKristẹn osoman loor emhụ itooghị aḅirinhi phọ?

¹³ Iphẹn phọ remạ ghan eeghe esi ayira? Idiphọ aKristẹn, yira omoọgh oḅạr Enhaạn r’Omhạr phọ odị. (Jọn 18:36) Orue oḍighi iduọn phọ, yira omoọgh orọl asạm mem dị rokaạph ilọ itooghị aḅirini phọ. Eḍighi ni iboom ipaanhaạn oḍighi iduọn phọ, loor esi dị itooghị aḅirini phọ ophọn phọ rewạ ghan dị yira kobakị bidị esi ikpo-onhụ ḅilhẹ riḍighinhom araraạr. Oye lọ amheel aḍighanhaan ikpaarioghọm mọ abidị pọ malhoghạ elhegh elhom enhạm mọ. (Ogan. 13:16, 17) Kụ oye dị alhoghạ elegh phọ, pọ ka/moọgh mụn kuuḅi aghisigh aZihova ḅilhẹ r’aghuḍum k’agee-pọ. (Ogan. 14:9, 10; 20:4) P’eeghe idị emhạn maạr, dị torobọ onyọ ayira k’akiọm ghisigh apamanhạm dọl asạm mọ odị etigheri ipaanhaạn dị yira osoman!

EEKUNHA OLEOM EMHẠ PHỌ KEḌIGHI ELỌ AROOPHOLHA

14. Eeghe iyaạr iboom iikia kụ edị otelhedom mọ Jọn aḅilhẹ amhiịn, dị oghaạph siẹn Ogananami 17:3-5?

¹⁴ Otelhedom mọ aJọn aghaạph mọ odị amhiịn iyaạr dị eḍighi ni “iboom iikia” esi onọ. Odị amhiịn eeghe? Anhịr dị rakiilhom elhom enhạm dị eḍigh iboom ḍiigu. (Ogan. 17:1, 2, 6) Kụ okaạph mọ anhịr phọ aḍighi “oboom-oboom oleom emạ” ḅilhẹ m’okol nyodị mọ “Oboom aBabilọn.” “Abudaạm aḅirini phọ upesiom ni ipesi” nyodị.—Bạl Ogananami 17:3-5.

15-16. Anhiạn kụ “Oboom aBabilọn phọ,” kụ yira ulhegheri ika?

¹⁵ Anhiạn kụ “Oboom aBabilọn phọ”? Anhịr phọ ophọn phọ o/ḍighi ekụ itooghi loor esi dị Ogananami phọ akaạph mọ odị raleom ghan emhạ r’abudaạm aḅirinhi phọ. (Ogan. 18:9) Kụ okạr kẹn okaạph mọ odị rakiilhom ghan bidị, iduọn phọ pọ, odị rakparaghạ ghan ooḅakị abuọ itooghị phọ. Kụ odị phọ kẹn ka/tue ameerạ esi abumuul ḍighi aḅirinhi phọ aSetan. Ogananami phọ akạr akol buẹn phọ mọ “abumuul ḍighi aḅirini phọ.”—Ogan. 18:11, 15, 16.

¹⁶ Siphẹ aBaibul phọ mem dị oghol ekpo-onhụ phọ “oleom emạ,” pọ ketue ni emạ we dị oghophora mọ bunọ rooḅereghị ghan Enhaạn kuolọ oḅarạm ooseeny ikaaghinheẹn araraạr obobọ oḍigh righirị raḅirinhi phọ. (1 Chron. 5:25; Jems. 4:4) Dị egbạgh riphẹn phọ, okaạph ilọ abuẹn rooseeny ghan bọ Enhaạn eten phọ epẹ odị rawạ bọ idiphọ “osẹr-sẹr esina onyanị” obobọ idiphọ “aregelenyạ dị k”orolạn ghan esi r’anmariịr.” (2 Kọr. 11:2; Ogan. 14:4) ABabilọn iḍiodi phọ aḍighi ghan ekpanhạn emhạ ikarạph iiseeny. Esi iduọn phọ, Oboom aBabilọn phọ ameerạ esi oomo odọ iiḅereghị okpẹ. Okạr oghaạph, odị phọ kụ oomo aruukụ iiḅereghị okpẹ aḅirinhi phọ.—Ogan. 17:5, 18; miịn emhuoghaạph dị edi jw.org “What Is Babylon the Great?”

17. Eeghe kụ kemitenhaan Oboom aBabilọn phọ?

¹⁷ Eeghe kụ kemitenhaan Oboom aBabilọn phọ? Ogananami 17:16, 17 epagharanhaạn ḍipuru phọ aḍiẹn phọ eten phọ ephẹn: “Ḍioph phọ araphaạl phọ nạ amiịn bọ r’elhom enạm mọ kolọgh ni ḍien oleom emạ phọ. Bidị kosigheọgh ni oomo araraạr lọ odị amoọgh oseere nyodị edaḅạ. Bidị kobạ ni iphulupul odị kụ opiemiom nyodị niạn, idị eḍighi bọ Enaạn elọgh iitughiạn phọ odị ologhi abidị mọ oḍighinom ipẹ onọ rawạ bọ.” Okạr agey, aZihova kanyu ni reelhe phọ osighẹ etotọgh elhom enhạm mọ, emerenyạn bọ United Nations ozuoghom oomo aruukụ iiḅereghị okpẹ aḅirinhi phọ kụ oḅilhẹ ophiemhi abidị.—Ogan. 18:21-24.

18. Ika kụ idị yira kokporiọn righaạgh Babilọn Ogbogh phọ?

¹⁸ Iphẹn phọ remạ ghan eeghe esi ayira? Yira omoọgh oḍighi idị Enhaạn kasighẹ “mọ omeeraam mọ [ayira] o/phụph, ḅilẹ kẹn iyaạr i/bịph.” (Jems. 1:27) Ramem ramem ku/meera ikarạph itughemhị, arayaạl dị re/kuenhi Enhaạn, aroozọ ipesi, ḅilhẹ r’iiḍighi ikarạph aruwaloor aBabilọn Ogbogh phọ imhoogh iyira! Kụ yira kokiọm kẹn ni ghisigh omạgh ghan bunhọn awe mọ “itu emite k’odị eḍuạ,” pidị bidị oḅilhẹ u/pinhom aani bịn ilioghọm mọ Enhaạn kaliọm bọ nyodị.—Ogan. 18:4.

AMUPHE OGBOGH AMULHỌGH ḌIEN PHỌ ENHAẠN

19. Aniạn kụ “Eboom etotọgh anonom” mọ?

¹⁹ Aḍinyạ Ogananami phọ ekaạph kẹn ni ekol ilọ “Eboom etotọgh anonom.” (Ogan. 12:3) Anonom mọ ophọn phọ rabe ghan elhebiri kaghị esi aZizọs r’aruukpaạny phọ odị. (Ogan. 12:7-9) Odị razuoghom ghan we phọ Enhaạn, kụ aḅilhẹ kẹn rangọ ghan iikpọ ilhom inhạm mọ emeerạ bọ esi iikpọ itooghị phọ. (Ogan. 12:17; 13:4) Anhiạn kụ anonom mọ? Odị kụ “egbaany ekarạph iyaạr phọ oghol bọ mọ Eru ḅilẹ r’aSetan.” (Ogan. 12:9; 20:2) Odị kụ raaḅakị bọ oomo abuerị phọ amulhọgh ḍien phọ Enhaạn.

20. Eeghe kụ kemitenhaan nonom mọ?

²⁰ Eeghe kụ kemitenhaan nonom mọ? Ogananami phọ 20:1-3 ekaạph mọ ookpaạny katoph ni Setan asumeeny ooni, kụ kekịgh mudị olhọgh nyodị ikoli. Kụ mem dị aSetan odi ikol phọ iphẹn phọ k/aakeleghi ghan mun “niiniịn reelhe phọ tutụ [oniin oonịr] asiạ phọ eten.” Kụ eekunha phọ, kopiemhi ni Setan r’ikarạph aruwaloor phọ bịn ko/miịn ghan mun, eten dị eghịgh mudị otoph osumeeny “oodụ aniạn r’asolfọ.” (Ogan. 20:10) Gbiom olhoghi idị ketọl aḅirinhi dị aSetan r’ikarạph aruwaloor phọ u/lo mun. Amem mọ amuphẹ phọ kekạr kụ enighẹ!

21. Uḍighi ika kụ iphẹn yira aạl bọ siẹn aḍinyạ Ogananami phọ ingọ bọ iyira ibo?

²¹ Ekạr kụ eḍighi iyaạr okparamhị onhaghanhạn emhụ araraạr phọ osighẹ bọ otomaạm, iphẹn ogẹ bọ siẹn aḍinyạ Ogananami phọ! Yira momiịn we phọ omeerạ bọ esi araraạr phọ otomaạm bọ, ḅilhẹ r’idị kemitenhaan bidị. Agey ni, “Ibo k’Enaạn edianaan ni torobọ oye lọ rabạl ikpo onhụ imiịn phọ iphẹn kamiteom, r’abuphẹ ronaghanạn bọ, r’abuphẹ rodạph bọ oroma aḍinyạ phọ aḍiẹn”! (Ogan. 1:3) Kuolọ aḍighẹn aḍisẹph kụ edị buẹn rooseeny bọ Enhaạn eten phọ epẹ odị rawạ bọ kokelhọm mem dị ophiemhi mulhọgh ḍien phọ Enhaạn? Yira kooḅeghiọn ipẹ phọ siẹn emhuoghaạph phọ esughanham bọ omhạn siẹn arumhuoghaạph phọ iphẹn phọ.