Ariisi Oghị Omhiịn Ophanyanhaạn Asipuru Aḍinyạ Ituughạ Ogboku Awiki Phọ

JANUARY 6-12

ARUPHUA DỊ OSIGHẸ SIPHẸ EKPO-ONHỤ PHỌ ENHAẠN | GENESIS 1-2

“AZihova Kụ Alhẹm Ghuḍum Siẹn Ade phọ”

it-1 527-528

Olhẹm

Mem mọ Enhaạn eḅẹm bọ pạ Aḍiḅẹl Aḍio phọ mọ, “Aḍiḅaạl eru emite,” aḍiḅaạl isoorom ni ookpe ootụ phọ, ghalamọ r’iduọn u/miịn bọ ni ekpisi phọ aḍiḅaạl phọ eḍuạ bọ eru siẹn ade phọ. Ekịgh mudị aḍiḅaạl phọ isoor ghan enụm enụm, odaphạn idị J. W. Watts agbạ esi phọ isiẹn mọ: “Kụ enụm enụm bịn aḍiḅaạl eru emite.” (Ge 1:3, A Distinctive Translation of Genesis) Kụ Enhaạn emiteom madia igbo aḍiḅaạl r’ufiri phọ, kụ aghol ḍiḅaạl phọ mọ Aḍiroọr ḅilhẹ ufiri phọ mọ Aḍughul. Iphẹn phọ eḍeenhaan mọ ade phọ reeghiraan ghan pạ okol phọ oseere bọ oghiil ghan ooghironom erumuḍio phọ, pidị arikpisi kirokirọ, epẹ erumuḍio phọ remite ghan bọ r’epẹ remeel ghan bọ emoọgh mem dị aḍiḅaạl ketọl r’amem dị ufiri kaḍigh.—Ge 1:3, 4.

Ḍio phọ aḍiphẹ emuneniom bọ Iyạl phọ, Enhaạn imiteom eephoghi esi omiteom amadia dị katọl “igbo arumuụm mọ.” Amuniin amuụm mọ arọl siẹn ade phọ, kuolọ muboom amuụm mọ okpạ oseere anyụ, kụ igbo iyạl phọ iphẹn phọ kụ edị eephoghi phọ erọl bọ. Enhaạn ighol anyụ eephoghi phọ mọ Akẹ, kuolọ eḍighi iduọn phọ mem lọ odi siẹn ade phọ kụ ropogh, loor esi dị u/ḅẹm mọ amuụm mọ odi bọ epẹ k’akẹ phọ apuki raanhaạn phọ r’inhọn odọ olhẹm dị edi epẹ asikẹ phọ.—Ge 1:6-8; miịn EXPANSE.

Ḍio phọ aḍiphẹ emuneniom bọ Iraạr phọ, dị eego esi iikpọ oḍighi phọ Enhaạn, uukpomoghi ni muụm mọ arọl bọ siẹn ade phọ bịn aḍigharaghạr ade emite, kụ Enhaạn eghol mọ Ade. Dị i/ḍighi edị emite aani bịn obobọ dị eḍuạ iyaạr kụ eten iyaạr, aḍio phọ aḍiẹn phọ kụ edị Enhaạn esighẹ iikpọ phọ odị eḍighinom kụ arooghọ, iizuphạ r’ireeny dị remuum iimuma emiteghu. Esi iduọn phọ, arooghọ phọ, iizuphạ phọ ḅilhẹ r’ireeny phọ ketue ni etuụgh eḅilhẹ esi inhọn “odaphạn ḍimite phọ abidị.”—Ge 1:9-13.

it-1 528 ¶5-8

Olhẹm

Eḍighi kẹn ni iyaạr dị eḍighan elhegh mọ ekpo onhụ aHibru phọ ʽa·sahʹ remạ ghan bọ ‘oḍighi idị iyaạr kemite’ kụ edị oḅaạm siphẹ Genesis 1:16, omạ omiteom mọ aZihova malhẹm ni erumuḍio phọ, unwanyụ phọ, r’araanaạn phọ kụ egbi bọ oteẹny Aḍio phọ Emuneniom bọ Inya phọ. Eḍighi bọ edị erumuḍio phọ, unwanyụ phọ, ḅilhẹ r’araanaạn phọ eḍighi aani bọ ni pakirị “asikẹ” phọ oghaạph bọ oghol pạ Genesis 1:1, pọ iduọn phọ m’olhẹm ni iphẹn phọ ebia kụ ogbi oḍigh Aḍio phọ aḍiphẹ Emuneniom bọ Inya phọ. Ḍio phọ aḍiphẹ emuneniom bọ inya phọ, Enhaạn ‘iḍighi’ idị araraạr phọ iphẹn remụ bọ epẹ anyụ phọ keḍighi oḍighi engọ de phọ. Kụ iduọn phọ oḅẹm bọ mọ, “Enhaạn iseere bidị siphẹ eephoghi asikẹ phọ omhụ osoorom ade phọ,” pọ reḍeenaan ghan mọ yira kotue ni omiịn raraạr phọ iphẹn edi bọ epẹ k’akẹ phọ ekel bọ ni, mudị edi siẹn okuaḍio phọ ayira. Ḅilhẹ kẹn ni, araraạr aḍiḅaạl phọ iphẹn remụ bọ “kemạ ghan reḍeenhaan araraạr, riiḍio, eḅilhẹ kẹn eḍighi ḍughul otu r’asiạ,” dị keloghonaạn ḍighaạgh eeḅakị omhạr awe ibadị areten.—Ge 1:14.

Aḍio phọ aḍiphẹ emuneniom bọ Oogh phọ kụ aḍio dị olhẹm siẹn ade phọ raraạr dị emhoọgh ghuḍum, kuolọ oye o/rolhọm aani. Iphẹn phọ i/ḍighi eniin iyaạr dị Enhaạn elhẹm dị keḍuạ siphẹ kụ eten inhọn araraạr, kuolọ aḍita araraạr dị repooghu dị Enhaạn esighẹ iikpọ odị kụ alhemọm. Ogẹ ni mọ: “Enhaạn aghị ghisigh kụ alhemọgh olhẹm umuụm dị eḍigh ḍiigu ḅilhẹ r’atorobọ iyaạr dị emoọgh ghuḍum dị retelheyogh ghan keḅilhẹ emhughị siphẹ amuụm mọ odaphạn ḍimite phọ abidị, ḅilhẹ r’atorobọ olhẹm dị amoọgh raphaaph odaphạn ḍimite phọ abidị.” R’aḍiḅeraạn araraạr phọ Odị malhẹm bọ, Enhaạn isẹph ni bidị, kụ aḅẹm mọ “iḍighi ibadị,” kụ edugh ni oḍighi ibadị phọ loor esi dị Enhaạn mesephọm olhẹm kirokirọ phọ iphẹn r’iikpọ omhạr ghan, “odaphạn ḍimite phọ abidị.”—Ge 1:20-23.

Ḍio phọ aḍiphẹ emuneniom bọ Odiiny phọ “Enhaạn ighị ghisigh kụ elhẹm ilhom inhạm eḍum siẹn ade phọ odaphạn ḍimite phọ abidị ḅilhẹ r’inhạm ologhi otu odaphạn ḍimite phọ abidị ḅilhẹ r’atorobọ enhạm dị retelhe siẹn ade phọ odaphạn ḍimite phọ abidị,” kụ olhẹm mọ ophọn phọ anighẹ ni idiphọ ipheriphọ araraạr phọ Enhaạn elhẹm bọ.—Ge 1:24, 25.

Mem dị iiḍighi olhẹm mọ rekị osi eekuna siphẹ aḍio phọ emuneniom bọ odiiny phọ, Enhaạn alhẹm ni omhoom odọ olhẹm dị agbatanaạn, dị apeleghi inạm mọ ghalamọ r’iduọn asoorom bọ ni apu ruukpaạny phọ. Olhẹm mọ ophọn phọ pọ oye, kụ Enhaạn alhẹm aghighimạ loor odị, ḅilhẹ araagharạ phọ odị ekịgh ipẹ Enhaạn. Ikpo onhụ phọ edi bọ Genesis 1:27 eḅẹm bọ mọ “[Enhaạn] ilhẹm bidị eyạ r’elhephiri,” ekaạph enụm bịn ilọ omhạr awe, kuolọ esi dị eghaạph aani ilọ iphẹn phọ pọ aGenesis 2:7-9, esi phọ eḍeenaan mọ aZihova asighẹ iisaạr ade phọ kụ alhemọm oye, kụ aphooghu ḍiphooghu aghuḍum alọgh siphẹ izon phọ odị, kụ oye phọ aḍighi oye dị amhoọgh ghuḍum, dị otuạn omiteom marugh imạ oghoony r’ariiḍien olhe. Idị egbolomaam ipẹ olhẹm bọ oye, aZihova asighẹ iniin araraạr phọ ipẹ odị alhemọm bọ de phọ kụ alhemọm oye phọ, ipẹ reten kụ Odị asighẹ oḅararạ Adạm kụ amhiighom olhemọm eyạ phọ. (Ge 2:18-25) R’olhẹm bọ anhịr ephoph phọ, bịn olhẹm mọ omhạr awe amhunhughan dị kotue omạr aani, “odaphạn ḍimite phọ abidị.”—Ge 5:1, 2.

Oguphogh Owạ Imạ Araraạr Dị Edi Siphẹ ABaibul Phọ

w15 6/1 5

Idị ASayẹns Atir Ghuḍum Mọ Anạ

Onhụ asiạ dị ade phọ ḅilhẹ r’okuaḍio araanaạn phọ m’emạn

Asayẹns owaaghị oḅẹm mọ ade phọ r’emạn ni 4 eelạ asiạ ḅilhẹ m’okuaḍio araanaạn phọ amite bọ m’emạn ni 13 kụ esi 14 eelạ asiạ. ABaibul phọ o/ghol ḍio dị olhẹm okuaḍio araanaạn phọ. Esi i/lo dị aBaibul phọ amheeraam mọ ade phọ m’emạn iyạl ikpo oonịr asiạ bịn. Okaraghị eḅẹl ekpịgh aBaibul phọ ekaạph mọ: “Emhiighom mọ Enhaạn ilhẹm sikẹ phọ ḅilhẹ r’ade phọ.” (Genesis 1:1) Loor esi dị aBaibul phọ u/kaạph bọ ukol onhụ asiạ dị aḅirinhi phọ ayira mamhạn, abuọ asayẹn umhiigh ni owạ olhegheri onhụ asiạ phọ, dị edaphạn sinị iilogh dị bidị omheeraam.

it-2 52

AZizọs Kraist

O/ḍighi aani Olemiạ. Iduọn Oọny phọ aphinom aani bọ bin siphẹ olhẹm mọ, toroboiperolbọ, bịn i/ḍighi nyodị oniin Olemiạ idiphọ Odẹ phọ odị. Iikpọ phọ osighẹ bọ olhemọm raraạr phọ iḍuạ esi Enhaạn kụ eru dị eego esi uwaloor iigbia phọ odị obobọ iikpọ oḍighi phọ odị. (Ge 1:2; Ps 33:6) Kụ eḍighi bọ edị aZihova kụ aḍighi bọ Zin oomo aghuḍum mọ, pọ aghuḍum atorobọ iyaạr dị repooghu, idị romiịn r’idị ro/miịn edi ḍighaạgh aZihova. (Ps 36:9) Esi iduọn phọ, oọny phọ o/ḍighi aani Olemiạ, kparipẹ ghụn aḍighi oye dị aZihova Olemiạ phọ asighẹ alhemọm raraạr. AZizọs raloor bịn angọ eghuan Enhaạn idiphọ olemiạ, idiphọ abunọn awe siphẹ aBaibul phọ oḍighi aani bọ.—Mat 19:4-6; miịn CREATION.

JANUARY 13-19

ARUPHUA DỊ OSIGHẸ SIPHẸ EKPO-ONHỤ PHỌ ENHAẠN | GENESIS 3-5

“Iikpiạ Aḍuugh Aḍuugh Oḅẹl Okpẹ Phọ”

w17.02 5 ¶9

Ogbi Phọ AZihova Kamunhughan Ni!

⁹ ASetan Eru phọ asighẹ ni ekarạph iyaạr aḍighinom, aakeleghi Iv oḅaạr emhụ oghị esi Odẹ phọ odị, Zihova. (Bạl Genesis 3:1-5; Ogan. 12:9) ASetan asiph ni Enhaạn ologh mọ o/meera mọ anmụny odị siẹn ade phọ olhe “oomo iimuma phọ edi bọ siphẹ oghoony phọ.” Iḅilhẹ eghịgh mudị odị apuru ghan mọ: ‘Nạ raḅẹm ghan mọ nạ ka/tue aḍighi ilọ nạ rawạ oḍighi?’ Iyaạr dị edaphạn pạ, pọ ogbogh okpẹ dị odị agbạ mọ: “Nạ k/akạr amugh.” Kụ odị akparaghạ oḍighi idị Iv k’ameeraam mọ i/wạ onaghanạn Enhaạn, esi oḅẹm mọ: “Enhaạn alegheri ni mọ ḍio phọ aḍiphẹ nạ k’ale bọ, ariḍien anạ k’eḅaranhụ ni.” ASetan raḅẹm ghan mọ aZihova o/wạ dị kole eemuma phọ, loor esi dị olhe ariḍien abidị keḅaranhụ. Opumom isiẹn, aSetan aakelheghi nyodị esi oguan mọ: “Nạ k’akịgh aani Enhaạn, alegheri igey r’ikarạph.”

w00 11/15 25-26

Yira Kotue Ni Otuughạ Iyaạr Esi Oḅẹl Olom r’Anhịr Phọ

Iv m/utue ni akpetenhaan odẹgh ophogh phọ ḍughụm? Ii! Oḅẹm mọ nạ kụ Iv, ketọl ika esi anạ eḍighi maạr dị ooruen oye aru agbạ okpẹ mọ oye dị nạ aphomhoghiạn aḅilhẹ aḍuom ologhi aḍighi oye iikelheghian? Ipẹ ekarạph iyaạr phọ egbạ bọ igbạgh ni ipẹ Enhaạn r’Adạm m’oghaạph bọ. Obọ iwạ dị Iv m’umegheron enọn eten, aḍeenaan ighạgh iloghi mọ nyinọ i/ḅeraạn, ghalamọ roḅenị mọ ḍuanạm siẹn raghaạph anạ. Epel iphẹn phọ, ekarạph iyaạr phọ eeghe iyaạr dị k’eegbaghanaạn dọl elhiom eḍighinom iyaạr phọ Enhaạn ḅilhẹ r’ipẹ olom m’odị m’aḅenị bọ nyodị? Mughumọ Iv alhọgh ni eegu ipẹ ophighi bọ dọl eḍiemiom mọ, obọ Iv m’upuru ni anaghạn aani onhụ olom odị kụ agbi osopha. Iphẹn kụ idị ewạ dị yira k’ozọ eḍighi maạr dị yira ozuan raghaạph dị egbạgh r’iiḅakiọm mọ Enhaạn. Kparipẹ ghụn Iv aḅilhẹ ameeraam ikpo onhụ Obiighia phọ, bịn amoọgh eephuạ dị odị kụ kasopha ghan ilọ eru igey r’ikarạph. Idiphọ odị alher bọ rurụ rangọ ikpo onhụ phọ, idiphọ kụ idị ikpo onhụ phọ reḅeraạn nyodị. P’eeghe idị odị apiomạn ophamhanhạm ikarạph iitughiạn phọ iphẹn, kparipẹ r’okem okpor osighẹ isiphẹ ologhi phọ odị obobọ oghị oghaaphạn r’olom m’odị aḍighi bọ oḍiemiom m’odị!—1 Korịnt 11:3; Jems 1:14, 15.

Adạm Anhaghạn Onhụ Anhịr Phọ Odị

I/bia bịn Iv alhereghian Adạm oḍighi aani ikarạph phọ. Yira kokaạph mọ eeghe kụ iḍighi kụ odị adughanaan bọ angọ? (Genesis 3:6, 17) Okạr agey iwạ mọ Adạm asopha oye dị odị kaḅạr. Odị kanaghanạn ni Olemhiạ ph’odị angọ bọ nyodị torobọ iyaạr, eḅarạm bọ ni Iv anhịr ph’odị ḍughụm? Adạm kameera ni awạ iiḅakiọm ilọ oḍighi, ḍighaạgh Enhaạn ḍughụm? Obobọ odị kapin odaphạn anhịr ph’odị? Adạm akạr kụ alhegheri mọ anhịr ph’odị ka/tue ni bịn amoọgh iyaạr phọ atụ bọ kụ alhe eemhumha phọ ogbiemhi bọ bidị. Uphum ni otelhedom mọ Pọl kụ agẹ mọ: “Adạm uu/keIeghian. Anịr phọ kụ odị ookeleghi bọ kụ aḍighi bọ osoroghuom iilogh phọ Enaạn.” (1 Timoti 2:14) Esi iduọn phọ, Adạm alhegheri ni kụ asopha ophuẹ aḍien aZihova. Osighẹ iphẹn phọ ophoghom, eḍeenhaan mọ aghiilhaan ogbatanhaạn anhịr phọ odị, ḅilhẹ mọ oghiilhaan phọ kụ apu oḍuom olhoghi phọ odị amhoọgh bọ mọ Enhaạn katue ni aḍighi idị araraạr keḅilhẹ enighẹ.

w12 9/1 4 ¶2

Enhaạn Amoọgh Ni Ogbolhomaam Anmariịr Ḍughụm?

Enhaạn atulhughi ni nmariịr ḍughụm?

Eye. Odị ‘arulhughi’ ghụn “egbaany ekarạph iyaạr phọ oghol bọ mọ Eru,” phọ. (Ogananami 12:9; Genesis 3:14) Mem mọ Enhaạn eḅẹm bọ mọ Adạm kụ “katọ” ghan angọ anhịr phọ odị, r/emạ ghan mọ Enhaạn ameeraam ni mọ ogilaạm ghan nmariịr ephoph, iduọn yira romiịn bọ. (Genesis 3:16) Odị aghaạph ghan ghụn aghol iyaạr dị ikarạph phọ kekọm elọgh siphẹ apinien phọ abidị.

w04 1/1 29 ¶2

Oghaạph Ookaragh Araraạr Dị Edi Ḍinyạ aGenesis—I

3:17—Eghẹn eten kụ edị orulhughi bọ de phọ, kụ irọl eteẹny pụr amem? Ipẹ Enhaạn erulhughi bọ de phọ eḍeenhaan mọ kekpạr ghan ni oḅẹph iizo. Iitoor, areghenha r’ipheriphọ araraạr phọ emite bọ siẹn ade phọ loor esi itulhughian phọ, ikạr kụ etir eemharạ eemharạ phọ Adạm, dị tutụ aLemech odẹ phọ aNoa aghaạph aghol “eephinha aḍighaạgh dị eḍuạ esi ade phọ aZihova marulhughi bọ kụ eru.” (Genesis 5:29) Amuụm Aḍigho phọ aten bọ, aZihova asẹph ni Noa r’anmụny phọ odị, kụ aḅilhẹ aghaạph amiteom rigbiom mọ odị esi oḅenhị abidị mọ omhạr omuzeḍi de phọ. (Genesis 9:1) Odaphạn ipẹ phọ, kotue ni oḅẹm mọ Enhaạn meeḅemhiọn ipẹ odị aḅẹm bọ.—Genesis 13:10.

it-2 186

Eephinha Oghunhughun

Iphẹn phọ imhinhimhiịn dị redaphạn ghan emariạ. Mem mọ Iv, oḅẹl anhịr ephoph phọ aḍighi bọ ikarạph phọ, Enhaạn ighaạph ni iikpiạ ikarạph phọ odị, dị keḍuạ esi emariạ kụ etu. Mughumọ odị anaghanạn ni Enhaạn, obọ oghọr phọ Enhaạn asu bọ nyodị m’ituụgh ni edạph nyodị, kụ emariạ phọ m’iḍighi ghan iyaạr ibo dị eephinha i/ḅarạm, loor esi dị “aḍisẹph aZihova—kụ reḍighi ghan oye oolhạ, kụ r/eḅarạm ghan eephina.” (Pr 10:22) Kuolọ nyiidiphọ, emariạ meḍighi iyaạr dị eephinha redaphạn ghan loor esi e/munhughan phọ. Iphẹn phọ emeeraam iphẹn Enhaạn eḅẹm bọ mọ (ibadị amem siphẹ aBaibul phọ rokaạph ghan ni ilọ araraạr dị Enhaạn engọ ogẹl mọ emite eten dị eghịgh mudị odị kụ akọm): “Mị k’akaraghị ni kụ abughẹ eephinha eghun phọ anạ; kụ r’eephinha oghunhughun kụ edị nạ kamarạm ghan nmụny.”—Ge 3:16.

Oguphogh Owạ Imạ Araraạr Dị Edi Siphẹ ABaibul Phọ

it-2 192 ¶5

Lamech

Ikpo onhụ phọ aLamech aḅaanaạn bọ nmariịr phọ odị (Ge 4:23, 24) iighironaan eegharạ iigamaniạn phọ erọl bọ siḍio phọ ipẹ phọ. Ikpo onhụ phọ aLamech iḅẹm mọ: “Inaghạn eḍọgh amị, nyinha anmariịr aLamech; iler rurụ engọ oḅẹm mọ amị: Mị ughiigh oye dị uḍighi imhị iyaạr, ii, onyugheel oọny dị ugịph imhị. Kụ eḍighi maạr dị k’oḅulhemian oye dị aghiigh Ken oḍual amem, pọ elọ aLamech keḍighi oḍual-dị r’oḍual amem.” Siẹn phọ aLamech rakaạph ghan ilọ elhephiri dị odị ee oghoph aloor odị, kụ raaḅereghiạn ghan mọ onọ o/lhegheri kụ aghiigh bọ oye phọ, idiphọ aKen aḍighi bọ. ALamech aḅẹm mọ, isiphẹ odị rabe bọ oghoph aloor odị kụ edị odị aghiigh oye dị agụr nyodị aḍighi iyaạr. Esi iduọn phọ, ikpo onhụ phọ iphẹn phọ eḍighi ilọm dị kokoph nyodị osighẹ esi oye dị kawạ oghiigh aani odị oḅulhemhian, loor esi dị odị akiigh oye dị azuom nyodị.

it-1 338 ¶2

Oopụ

Eten phọ epẹ awe omhiigh bọ “omạgh aḍien phọ aZihova” siphẹ orụgh phọ Enọs, mem mọ amuụm aḍigho phọ k/oru bọ, i/ḍighi eten dị osighẹ oomo ekpom kụ oḍighinhom, loor esi dị epẹ omhạn, Ebel eten dị iikia i/lo aḍuraan ni atumhan Enhaạn esi omhạgh ghan aḍien phọ odị. (Ge 4:26; Hib 11:4) Abuniin awe ituughạ igbogh arinyạ oḅẹm mọ eten phọ epẹ omạgh ghan bọ ḍien phọ Enhaạn iḍighi eten dị i/kpeanaạn ḅilhẹ mọ usighẹ ghan omhạgh we obobọ ikaaghineẹn araraạr, kụ iphẹn phọ kụ eru ni inẹ, pọ eḍighi oopụ aḍien.—Miịn ENOSH, ENOS.

JANUARY 20-26

ARUPHUA DỊ OSIGHẸ SIPHẸ EKPO-ONHỤ PHỌ ENHAẠN | GENESIS 6-8

“Atuụgh Bịn Aḍighi”

w18.02 4 ¶4

Tuughaạny Omheeraam Mọ r’Eten Onhaghanhạn Phọ aNoa, Daniel, Ḅilhẹ r’aJob

⁴ Ipaanaạn phọ aNoa asoman bọ. Tutụ reteẹny bọ orụgh ogbogh odẹ phọ aNoa, Inọk, awe m’eeph bịn ologhorị dị Enhaạn u/legheri mun. Bidị m’omiigh rokaạph “ikarạph . . . ophuenọm” aZihova. (Jud 14, 15) Iigamanhiạn rebụgh ghan bịn. Okạr oghaạph, siḍio phọ aNoa, “iigamaniạn kụ imuza de phọ.” Ikarạph aruukpaạny uutenheghian ni we, osighiọgh nmariịr, kụ omaraghị ikarạph anmụny, dị oḍighi uba-awe. (Gen. 6:2-4, 11, 12) Kuolọ aNoa agbatanaạn ni. “ANoa amoọgh kuuḅi aghisigh aZihova. . . . Odị amạ ni loor odị amiteom mọ odị o/moọgh ḍipiomạn igbo abuẹn r’odị orọl bọ. ANoa arelhe r’egey Enhaạn phọ.”—Gen. 6:8, 9.

w13 4/1 14 ¶1

Odị “Arelhe r’Egey Enhaạn Phọ”

Oḍighi phọ asighẹ ni ibadị asiạ, dị k’emạn ni 40 kụ esi 50 asiạ. Ireeny olher, orool, oghulogh, oogbo, roḅilhẹ otulughi irọl li. Oghuugh phọ kamoọgh iraạr eedaneẹn, ibadị iisoph, ḅilhẹ r’eghuugh dị ketọl oogaạny phọ. Dị eegholaan ni, kologhoḍị ni siwindo ooghironom epẹ anyụ phọ, ḅilhẹ eeni anyụ oghuugh phọ kamoọgh ni esi dị k’ekimọm anyụ eenyenụm pidị amuụm mọ akil amelheghu.—Genesis 6:14-16.

w11 9/15 18 ¶13

Oghiil Eghiil Phọ R’okparạm

¹³ Eeghe kụ iloghonaạn bọ ḍighaạgh rebenẹ phọ aZihova orue oghiil eghiil phọ r’okparạm kụ omoọgh ekol? Lọgh elegh ipẹ aPọl aghaạph bọ ilọ aNoa. (Bạl Hibru 11:7.) “Amuụm aḍigho phọ aḍigh bọ siẹn ade phọ [osighẹ] amuphe oruom oomo iphulupul,” iḍighi iyaạr dị aNoa ‘k/omiịn ghan.’ (Gen. 6:17) Iḍighi iyaạr dị k/emite ghan, iyaạr dị k/onaghạn ghan. Ghalamọ r’iduọn phọ ni, aNoa o/sighẹ idiphọ iyaạr dị k/etue emite obobọ ekpạr omheeraam. Eeghe kụ iḍighi? Loor esi dị odị ameeraam mọ aZihova k’aḍighi ni torobọ iyaạr phọ epẹ odị aguan bọ. ANoa kẹn o/loghoma mọ ipẹ oḅenhị bọ nyodị oḍighi phọ ekpạr epughạn. Kparipẹ ghụn, “odị atuụgh bịn aḍighi.” (Gen. 6:22) Nạ aphogh oomo araraạr phọ ipẹ oḅenị bọ Noa oḍighi phọ—okạ oghuugh, ookpomoghi inhạm mọ, omuzeḍi onmịgh ipạ oghuugh phọ riiḍien dị awe r’inhạm k’ole, ogbeelom adom iphụr arurụ, ḅilhẹ r’okparamị asiya eghun otu phọ odị r’aZihova—i/dugh otuụgh “bịn oḍighi.” Ghalamọ r’iduọn phọ ni, omeeraam mọ aNoa r’okparạm mọ odị ingọ ni nyodị r’eghun otu phọ odị ghuḍum r’aḍisẹph.

Oguphogh Owạ Imạ Araraạr Dị Edi Siphẹ ABaibul Phọ

w04 1/1 29 ¶7

Oghaạph Ookaragh Araraạr dị Edi Ḍinyạ Phọ aGenesis—I

7:2—Eten dị eegholhaan ni, eeghe kụ ikạr eḍighi iyaạr phọ omhoọgh bọ inhạm dị eḅaạl r’idị i/ḅaạl? Iyaạr phọ ekạr bọ eḍighi pọ utuạn rikiạ phọ ipẹ osighẹ ghan bọ inhạm mọ ophinyonọm, u/tuạn olegheri ilọ ekpẹ aạny r’ilọ i/kpẹ. Kụ egbi bọ oteẹny amuụm aḍigho phọ, aạny ghan inhạm i/tolhọm aani pạ araraạr phọ ole ghan bọ. Oghaạph ogbariọn inhạm, omoọgh idị “eḅaạl” r’idị “i/ḅaạl” osighẹ oleom eḍien amite mem mọ ongọ bọ Olhogh phọ aMozis, kụ asi eekuna mem mọ okạ bọ olhogh phọ. (Iiḍighi 10:9-16; Efesọs 2:15) Esi iduọn phọ, kotue ni oḅẹm mọ aNoa alegheri ni inhạm lọ ekpẹ ophighironọm ekiạ ooseenyom aZihova. Loor esi dị odị amite bọ siphẹ oghuugh phọ, bịn “odị amiigh olọgh ekpạn aZihova ḅilhẹ rosighẹ iniin inhạm dị eḅaạl ḅilhẹ r’inụn dị r’epeẹph dị eḅaạl ophighironọm ekiạ isuughineẹn siphẹ ekpạn phọ.”—Genesis 8:20.

w04 1/1 30 ¶1

Oghaạph Ookaragh Araraạr dị Edi Ḍinyạ phọ aGenesis—I

7:11—Odaphạn iphẹn yira omhiịn bọ, olophiạ phọ akọm bọ muụm Aḍigho oomo aḅirinhi phọ aḍuạ eghẹn kụ aru bọ? Siphẹ ‘aḍio’ olhẹm mọ emuneniom bọ iyạl phọ, mem mọ olhẹm bọ ‘eephoghi’ okuaḍio ade phọ, amuụm arọl li “ude eephoghi phọ” aḅilhẹ arọl “epẹ anyụ eephoghi phọ.” (Genesis 1:6, 7) Amuụm mọ arọl bọ “ude” phọ aḍighi muẹn odi bọ siẹn ade phọ. Amuphẹ arọl bọ “anyụ” phọ aḍighi iboom ikpo ootụ dị erọl epẹ anyụ phọ, dị eekpomoghan eḍighi “eboom ekpo amuụm.” Amuụm mọ amuẹn phọ kụ alhọph bọ siḍio phọ aNoa.

JANUARY 27–FEBRUARY 2

ARUPHUA DỊ OSIGHẸ SIPHẸ EKPO-ONHỤ PHỌ ENHAẠN | GENESIS 9-11

“Oomo Ade Phọ Iḅạ Ghan Oniin Onhụ”

it-1 239

ABabilọn Ogbogh Phọ

Araraạr Dị Olhegheriom Babilọn Iḍiodi Phọ. Amem mọ opọ romiteom bọ egbogh emhạ phọ aBabilọn siphẹ Aḍiyaghaghaạny ade phọ aShinar kụ edị okparaghạ bọ olhọgh Oboom Otu eedaneẹn phọ aBabel. (Ge 11:2-9) Okạr ekpanạ iyaạr phọ otụ bọ owạ olọgh oboom otu phọ ḅilhẹ r’omiteom emhạ phọ, i/ḍighi ilọ oghueniom aḍien phọ Enhaạn kuolọ iḍighi edị abuloghọm mọ “k’omiteom ḍien ongọ” siloor abidị. Igbaany igbogh aruutu eedaneẹn phọ esugha bọ siphẹ emhạ phọ aBabilọn iḍiodi phọ ophiemi bọ ḅilhẹ r’aMesopotamia emạ ni eḍeenhaan odọ iiḅereghị phọ m’itọl bọ siphẹ otu eedaneẹn phọ etigheri eten phọ epẹ olọgh bọ. AZihova Enhaạn phọ aḍighi ni iyaạr amiteom esi okọm igbaragbarạ pidị k/olọgh mun otu phọ. Iphẹn phọ emạ emiteom mọ aZihova aghel li emhạ phọ loor esi dị ikarạph iiseeny imiigh siphẹ Babel. ABabel phọ oghol bọ emhạ phọ, eḍighi ḍien onhụ aHibru kụ remạ ghan “Igbaragbarạ,” kuolọ ipheriphọ asiḍien phọ oḅilhẹ bọ oghol, idiphọ (Ka-dingir-ra) onhụ aSumer ḅilhẹ (Bab-ilu) onhụ Akkad remạ ghan “Onhụ aḍibuo Enhaạn.” Iphẹn phọ eḍeenhaan mọ awe phọ osugha bọ siphẹ emhạ phọ unme ni ḍiḅẹl aḍien phọ loor ipẹ aḍien phọ remạ ghan bọ, ghalamọ r’iduọn phọ ni, olegheriom ni emhạ phọ idiphọ esi ikarạph iiseeny.

it-2 202 ¶2

Onhụ Aḍiaḅạ

Ipẹ ogẹ bọ pạ Genesis ekaạph ni idị abuniin awe oḅọph onhụ mem mọ amuụm aḍigho phọ k/oru bọ, oḍighi iyaạr dị egbạgh r’arigbiom mọ Enhaạn eganana bọ siphẹ oghọr phọ odị asu bọ Noa r’anmụny phọ odị. (Ge 9:1) Kparipẹ r’orarạ ‘oleenye ade phọ,’ bidị usopha ookpomoghi awe phọ oseere eniin esi, bịn oḍighi idị Aḍiyaghaghaạny ade phọ aShinar epẹ Mesopotamia bịn kụ keḍighi esi dị awe kotọl ghan. Dị ekạr ri eganana, emhạ phọ ephẹn phọ m’ikạr ri eḍighi zin aruukụ iiḅereghị r’otu eedaneẹn phọ abidị.—Ge 11:2-4.

it-2 202 ¶3

Onhụ Aḍiaḅạ

Enhaạn phọ epeleghiom bọ iḍighi ni idị oḍighi ophoophe aloor phọ abidị u/tue mun ukị ghisigh esi ogbaragbaramị onhụ aḍiaḅạ phọ abidị amiteom bọ muḅọph phọ. Iphẹn phọ iḍighi iyaạr dị amuḅọph u/tọl mun siphẹ oḍighi phọ, bịn ekọm idị oomo phọ abidị owalalạ oomo isiẹn ade phọ. Ogbaragbaramị onhụ aḍiaḅạ phọ abidị k’eḅilhẹ kẹn ni esophoghom obobọ edughe torobọ igbiighi dị i/moọgh muḅọph r’arigbiom mọ Enhaạn, loor esi dị esophoghom ni omhạr awe oḅọph iitughiạn r’inyaạm omuneniom araraạr dị bidị rowạ oḍighi, eḅilhẹ eḍighi idị k’ekparanaạn we kirokirọ osighẹ iitughiạn araraạr dị bidị owaaghị oḅilhẹ omiinọgh dị i/ḍighi ipẹ Enhaạn, oḍighinom eniin iyaạr loor esi arunhụ kirokirọ phọ roḅạ bọ. (Poghom Ec 7:29; De 32:5.) Etigheri iduọn ekọm bọ ni idị onaghạn aḍughụm awe agbaranaạn, eḅilhẹ ni engọ suọ loor esi dị esophoghom omhạr awe oghị oḍighi araraạr dị eḍighi ilọ aḍuugh aḍuugh. (Ge 11:5-9; poghome Isa 8:9, 10.) Nạ aatughiạn ikarạph araraạr dị awe mosighẹ olhegheri iyaạr abidị oḍighinhom siḍio phọ arodon, nạ kanaghahạn ni iyaạr dị Enhaạn emhiịn mọ kemite eḍighi maạr dị odị awilhẹ ipẹ awe phọ owạ bọ oḍighi pạ Babel.

it-2 472

Areelhe Kirokirọ

Loor esi iduọn arunhụ aḍiaḅạ phọ megbaragbaramhị bọ we phọ, nyiidiphọ torobọ onhụ aḍiaḅạ kụ ramiteom ghan eḍighinhom iyaạr odị, eten okạ amakạ, roozọ, ḅilhẹ reten iiḅereghị elọ odị—torobọ onyọ abidị amoọgh ni eten oḍighi iyaạr. (Le 18:3) Loor esi dị bidị m’owilhẹ bọ Enhaạn, bidị momiteom rumhụgh dị bidị rooḅereghị ghan.—De 12:30; 2Ki 17:29, 33.

Oguphogh Owạ Imạ Araraạr Dị Edi Siphẹ ABaibul Phọ

it-1 1023 ¶4

Ham

Etue ni eḍighi edị aCanaan raloor aḍighi aani eniin phọ iyaạr phọ, kụ odẹ phọ odị aHam u/ḅaạm nyodị. Obobọ aNoa aghaạph ghan ilọ ekarạph eegharạ dị anmụny aCanaan komoọgh loor esi ekarạph eegharạ dị aHam amhoọgh dị eeni aCanaan oọny phọ odị mamhiigh razọ aani. Apakirị imiịn phọ iphẹn phọ, eḍighi bọ onhụ dị osu we phọ aCanaan, imhunhughan mem mọ abuerị phọ awe phọ Izrạl oponhomaam bọ bidị. Abuerị phọ abuphẹ osugha bọ (esi omaạm, awe Gibeon phọ [Jos 9]) uḍighi rebenhẹ awe Izrạl. Rukuron asiạ ghisigh, imiịn phọ ikạr eḅilhẹ emhunhughan mem mọ iikpọ itooghị phọ aJaphet, eḍighi bọ iikpọ itooghị aḅirinhi phọ aMedo-Persia, Greece, ḅilhẹ r’aRom eponomaam bọ eemarạ eemarạ phọ aCanaan, oọny phọ aHam.

it-2 503

ANimrod

Emiighom ekool itooghị phọ aNimrod iḅarạm igbogh aramhạ phọ aBabel, Erech, Accad, ḅilhẹ r’aCalneh, oomo phọ idị irọl pạ ade phọ aShinar. (Ge 10:10) Esi iduọn phọ, iini eeḍiạn iiḅakiọm odị kụ edị oḍighi olọgh aBabel r’oboom otu eedaneẹn phọ emiigh bọ. Iphẹn phọ oghaạph bọ siẹn phọ emeeraam ni eten eḍighinom iyaạr abuọ aJu phọ. AJosephus aghaạph mọ: “[aNimrod] enụm enụm bịn anme dọl itooghị eelhe phọ aḍighi ilọ igbagbaar, kụ agbiighi mọ ogina eten oḍighi idị awe k/okiilaan mun Enhaạn pọ oḍighi iyaạr dị awe phọ k’okiọm ghisigh obeḍenọm itooghị phọ odị bịn. Kụ apạ mọ onọ kaḅulhemian Enhaạn eḍighi maạr lọ aḅilhẹ asighẹ muụm aḍigho aru siẹn ade phọ; mọ onọ kalọgh odeghedeghẹ otu eedaneẹn dị kapoph apeleghi muụm mọ, oḅulhemian amuphe phọ ophiemi bọ burudẹ aburudẹ phọ abidị. Bịn eḍighi edị awe phọ ookolobian r’ikpukpụ odaphạn oroma phọ [aNimrod], oḅilhẹ omheeraam mọ osooromi aloor ongọ Enhaạn eḍighi dọl arebenẹ; esi iduọn phọ, bịn ookolobian olọgh odeghedeghẹ otu eedaneẹn . . . kụ uugboronom ni oḍighi phọ eten dị oye ologhi u/seere.”—Jewish Antiquities, I, 114, 115 (iv, 2, 3).