1. Imiịn aBaibul phọ egananami eeghe kụ iḍeenhaan iyira?

EEGHE kụ kemitenaan we phọ aZihova ghisigh? I/moghi oruphenhaạn emhụ kụ ogbi ophagharanhaạn aḍipuru phọ aḍiẹn phọ. Imiịn aBaibul phọ iḅenhị ni iyira igbogh araraạr dị emite kitir aani iyira. Imiịn edi ni dị iḍeenhaan iyira idị iikpọ itooghị kirokirọ siẹn ade phọ, dị emhoọgh ni inyaạm iboom keḍighi. Imiịn phọ ogẹ bọ ḍinyạ aDaniel emhuoghaạph phọ 11, ekaạph ilọ iyạl aruw-emhạ dị robeeghi ghan, ruw-emhạ phọ okol mọ, uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ ḅilhẹ r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ. Ogbogh apakirị imiịn phọ iphẹn phọ memhunhughan ni, kụ iḍighi kụ yira kotue ni okuphom owol mọ ephediphọ apakirị phọ kemunughan aani ni.

2. Odaphạn Genesis 3:15 r’Ogananami 11:7 r’12:17, eeghe kụ edị ewạ mọ olhegheri mem dị yira rotuughạ imiịn phọ aDaniel?

² Orue onhaghanhạn imiịn phọ ogẹ bọ siphẹ Daniel emhuoghaạph phọ 11, pọ ewạ mọ olhegheri mọ imiịn phọ rekaạph ghan ilọ ogina aruw-emhạ r’itooghị dị ketir we phọ Enhaạn. Kụ ghalhamọ r’iduọn arebenhẹ phọ Enhaạn oghom bọ ni mem dị osighẹ onhụ abạl awe phọ odi bọ siẹn aḅirinhi phọ kụ ropoghom, bidị kụ edị itooghị phọ renyaạm ghan. Eeghe kụ iḍighi? Loor esi dị aḍiigbu aSetan ḅilhẹ r’aḅirinhi phọ—pọ ophiemhi abuphẹ rokumu bọ aZihova r’aZizọs. (Bạl Genesis 3:15 r’Ogananami 11:7; 12:17.) Oḅarạm isiphẹ, imiịn phọ aDaniel agẹ bọ emoọgh oḅọph r’inhọn imiịn aBaibul phọ. Okạr oghaạph, yira kotue okạr onaghanhạn imiịn phọ aDaniel eḍighi maạr dị yira osighẹ ophoghom inhọn ariisi aḍinyạ iigbia phọ.

3. Yira kooḅeghiọn eeghe siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ ḅilhẹ r’epẹ etum bọ siẹn?

³ Odaphạn ipẹ phọ, nyiidiphọ yira kooḅeghiọn Daniel 11:25-39. Yira komiịn itooghị phọ eḍighi bọ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ ḅilhẹ r’ipẹ eḍighi bọ uw-emhạ epẹ esoorom mọ igbo asiạ phọ 1870 kụ eghị esi 1991, kụ yira omiịn ipẹ eḍighi bọ kụ enhighẹ bọ ni ooḅenhion onhaghanhạn aḍughụm mọ ayira ilọ apakirị imiịn phọ iphẹn phọ. Siphẹ emhuoghaạph phọ etum bọ siẹn, yira kooḅeghiọn Daniel 11:40–12:1, kụ yira oogeliọn onhaghạn aḍughụm mọ ayira ilọ ipẹ apakirị imiịn phọ iphẹn phọ egananami bọ ilọ asiạ phọ 1990 kụ eghị eteẹny eghạm mọ Amagedọn. Iduọn nạ ratuughạ bọ iyạl phọ arumhuoghaạph phọ iphẹn phọ, kenighẹ ni dị nạ kapogh igbe phọ eḅẹm bọ mọ “Aruw-emhạ Dị Komite Mem Eekunha Phọ.” Uguạ, ophụr ooḅeghiọn olhegheri iyạl phọ aruw-emhạ phọ oghaạph bọ oghol siẹn imiịn phọ.

YIRA KOLEGHERI IKA UW-EMHẠ EPẸ ESIINYỌM MỌ R’UW-EMHẠ EPẸ ESOOROM MỌ?

4. Eeghe iraạr ariphigh kụ kilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh olhegheri uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ?

⁴ Asiḍien phọ “uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ” ḅilhẹ “r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ” eḅẹl amem mọ iḍighi ḍien dị oghol iikpọ itooghị dị erọl ghan epẹ esiinyọm r’epẹ esoorom ade phọ Izrạl. Uḍighi ika kụ yira oḅẹm bọ iduọn phọ? Idị eḍighi bọ ookpaạny phọ aḅenhị Daniel mọ: “Mị uru oḍighi idị nạ kanaghanhạn ipẹ kemitenaan bọ we phọ anyinha [we phọ Enhaạn] siḍio eekunha phọ.” (Dan. 10:14) Eelhe phọ Izrạl uḍighi ghan we k’Enhaạn tutụ eteẹny Pentikọst 33 C.E. Toroboiperolbọ, emhiigh Pentikọst 33 C.E kụ rekị, aZihova aḍighi ni idị eegholhaan mọ abutelhedom mọ aZizọs okpẹ bọ oḍuom olhoghi phọ kụ awe odị. Esi iduọn phọ, ogbogh apakirị imiịn phọ aDaniel 11 rekaạph ghan ilọ abumatuạn phọ aKraist, k/eelhe phọ Izrạl iḍiodi phọ. (Iiḍighi 2:1-4; Rom. 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Kụ iḍighi kụ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ ḅilhẹ r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ inmia ni idiphọ amem mọ rekị bọ. Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, oomo phọ idị eḅọph ni iḍighinhom araraạr. Eḅẹl phọ, aruw-emhạ phọ abuẹn phọ rokpuuroghọm ghan ni we phọ Enhaạn eten dị eḍighan elhegh. Edị etum siẹn, eten phọ epẹ bidị rozoọm ghan bọ we phọ Enhaạn eḍeenhaan mọ bidị olọgh ḍien egey Enhaạn phọ Zihova. Omuneniom iraạr, iyạl phọ aruw-emhạ phọ romirighan ghan iikpọ itooghị phọ.

5. Yira olegheri eeghe ilọ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ siphẹ omuneniom 2 okuron asiạ phọ kụ eghị elọ epẹ eekunha okuron asiạ phọ 19 C.E? Gbạ.

⁵ Eniin amem, siphẹ omhunhenhiom iyạl okuron asiạ phọ, ukol aKristẹn uḍigh ni ookpomhoghan aKristẹn phọ bịn omhiigh otughemhị yogh itughemhị okpẹ, kụ aaghị igey phọ edi bọ siphẹ Ekpo onhụ phọ Enhaạn. Egbi k’amem mọ amuphẹ phọ kụ eghị eteẹny elọ epẹ eekunha 19 okuron asiạ phọ, Enhaạn o/mhoọgh ghan mun ookpomhoghan siẹn ade phọ. Ibiakpạ akeIedeẹny ukol aKristẹn phọ isi ni bịn eekpereghiom bugey aKristẹn phọ. (Mat. 13:36-43) Uḍighi ika kụ ekpẹ bọ ni olhegheri iphẹn phọ? Iphẹn phọ remạ ghan mọ ipẹ yira aạl bọ ilọ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ, i/gbolomaam itooghị phọ erọl bọ omhunhenhiom iyạl okuron asiạ phọ kụ eghị eteẹny elọ epẹ eekunha okuron asiạ phọ amuneniom bọ 19 phọ. Idị eḍighi bọ ookpomhoghan Enhaạn o/rọl mem mọ amuphẹ phọ dị bidị kozuoghom.b Toroboiperolbọ, yira olegheri mọ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ ḅilhẹ r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ koḅilhẹ ni omite mem dị okuron asiạ phọ aḍighi bọ 19 rasi eekunha. Yira ulhegheri ika?

6. Pụr amem kụ edị awe phọ Enhaạn oḅilhẹ bọ omhiigh ookpomhoghan idiphọ egu? Gbạ.

⁶ Emhiigh 1870 kụ rekị, awe phọ Enhaạn umhiigh ni oḅilhẹ ookpomhoghan idiphọ egu. Alhạ phọ aḍiphẹ phọ kụ edị aCharles T. Russell r’arighirị phọ odị omiteom ekụ ituughạ aBaibul. Umor phọ Russell r’arighirị phọ odị uḍighi idiphọ otelhedom mọ oghaạph bọ mọ ‘kaḍiemi ghan aselemi eten aseenaan’ Omhạr aMesaya phọ. (Mal. 3:1) Bịn Enhaạn aḅilhẹ amhoọgh we dị rokumu nyodị siẹn ade phọ! Iikpọ itooghị irọl li dị ketir rebenhẹ phọ Enhaạn eten dị eḍighan elhegh mem mọ amuphẹ phọ ḍughụm? Ooḅeghiọn ophogh.

ANHIẠN KỤ UW-EMHẠ EPẸ ESOOROM MỌ?

7. Abuọ anhiạn kụ uḍighi ghan uw-emhạ epẹ esoorom mọ tutụ eghị bọ eteẹny Eḅel Eghạm Oomo Aḅirinhi phọ?

⁷ Lhạ phọ 1870, aBritain kụ utooghị ghan ongọ ibadị areelhe, oḅilhẹ omhoọgh we eghạm dị omhoọgh inyaạm oomo isiẹn aḅirinhi phọ. Itooghị phọ aBritain emerenyạn obạm ophaạl phọ amite bọ siphẹ uḍien phọ aDaniel bịn akpạr apu iphediphọ iraạr phọ, emerenyạn bọ—France, Spain, r’aNetherland. (Dan. 7:7, 8) Bịn eḍighi uw-emhạ epẹ esoorom mọ tutụ eteẹny Eḅẹl Eghạm Oomo Aḅirinhi phọ. Mem mọ amuphẹ phọ, United States of America moḍighi bumuul ḍighi dị opeleghiom, oḅilhẹ r’omoọgh siya dị ekpạr r’aBritain.

8. Abuọ anhiạn kụ uw-emhạ epẹ esoorom mọ siẹn asiḍio eekunha phọ?

⁸ Mem Eḅẹl Eghạm Oomo Aḅirinhi phọ, United States r’aBritain uḅophoghạn bịn omhoọgh ḍita awe eghạm dị omhoọgh inyaạm agey. Mem mọ amuphẹ phọ bịn aBritain r’America oḍighi iikpọ itooghị aḅirinhi phọ oghol bọ mọ Anglo-America. Idiphọ aDaniel aghaạph bọ ni, uw-emhạ phọ ophọn maakpomhoghi “ḍigbogh aḍita awe eghạm dị omhoọgh agey inyaạm.” (Dan. 11:25) Siẹn oomo asiḍio eekunha phọ, iikpọ itooghị Anglo-America phọ kụ uw-emhạ epẹ esoorom mọ.c Abuọ anhiạn kụ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ?

ABUỌ ANHIẠN KỤ UW-EMHẠ EPẸ ESIINYỌM MỌ?

9. Uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ amite pụr amem, kụ ika kụ idị aDaniel 11:25 emhunhughan bọ?

⁹ Lhạ phọ 1871, aRussell r’arighirị phọ odị romiteom ekụ ituughạ aBaibul phọ alhạ reten, bịn omhoom uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ amite. Lhạ phọ aḍiphẹ phọ Otto von Bismarck aakpomhoghi rikpisi kirokirọ bịn amiteon eelhe phọ oghol bọ mọ Germany, kụ imhoọgh ni iikpọ iboom. Kụ Uw-emhạ aPrussia, Uw-emhạ phọ Wilhelm I kụ aḍighi oḅẹl otooghiạ phọ, kụ amạ Bismarck idiphọ oye dị kaaḅakị ghan raraạr siphẹ eelhe phọ.d Siạ phọ edaphạn bọ, aGermany umhiigh ni otooghị ongọ iniin areelhe Africa ḅilhẹ r’aPacific Ocean, bịn omhiigh oopikian itooghị aBritian phọ. (Bạl Daniel 11:25.) Itooghị aGermany phọ umhoọgh ni we eghạm dị rokị olheeny aani idiphọ abuọ aBritian phọ, ḅilhẹ omhoọgh inyaạm. AGermany usighẹ we eghạm mọ abuẹn phọ kụ eenom bọ mulọgh ḍien phọ abidị mem eḅẹl eghạm oomo aḅirinhi phọ.

10. Ika kụ idị ipẹ ogẹ bọ Daniel 11:25b, 26 emhunhughan?

¹⁰ ADaniel aḅilhẹ ni aghaạph ipẹ kemitenaan bọ Itooghị phọ aGermany r’awe eghạm mọ odị mamhoọgh bọ. Imiịn phọ iḅẹm mọ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ “kameel li.” Eeghe kụ iḍighi? “Loor esi dị bidị kopamanaạn ni nyodị ekarạph ezue. Kụ buphẹ rolhean ghan bọ r’odị kụ koler nyodị.” (Dan. 11:25b, 26a) Siḍio phọ aDaniel abuphẹ olhe ghan bọ “eḍien uw-emhạ phọ” uḅaramaạm ghan bugbogh abuọ itooghị phọ dị “okumuan ghan ongọ uw-emhạ phọ.” (Dan. 1:5) Imiịn phọ rekaạph ghan ilọ abuọ anhiạn siẹn phọ? Rekaạph ghan ilọ abugbogh abuọ Itooghị phọ aGermany—eḅaramaạn bugbogh awe eghạm otooghiạ phọ r’abutomoghiom mọ odị—buẹn phọ kụ ulhoghonhaạn bọ ḍighaạgh olher itooghị phọ odị.e Imiịn phọ eḅilhẹ kẹn ekaạph ipẹ kemite bọ mem dị bidị oghị eenan uw-emhạ epẹ esoorom mọ. Rekaạph bọ ilọ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ, iḅẹm mọ: “Idị egbolomaam we eghạm mọ odị, koḅeer ri bịn, kụ ozẹ ibadị.” (Dan. 11:26b) Idiphọ imiịn phọ eghaạph bọ, siphẹ eḅẹl eghạm oomo aḅirinhi phọ, “uḅeer ri” we eghạm mọ aGermany kụ “ozẹ ibadị.” Epẹ kụ eghạm dị mozẹ ghan we dị ophughạn odaphạn idị m’ee ghan igbaany.

11. Eeghe iyaạr kụ edị uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ oḍighi?

¹¹ ADaniel rakaạph bọ ipẹ kemite bọ kụ egbi oteẹny Eḅẹl Eghạm Oomo Aḅirinhi phọ, odị aḅẹm siphẹ Daniel 11:27, 28 mọ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ “kotọl li oosomonan iniin idaabilị kụ ogbaaghị okpẹ.” Iḅilhẹ kẹn eḅẹm mọ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ kaakpomhoghi ni “eboom eelạ.” Kụ pọ kụ idị ekạr ri emite. AGermany r’aBritain ughaaphạn mọ bunọ rowạ eephọ, kuolọ oghaạph phọ abidị aḍighi ni okpẹ mem mọ eghạm ekamaan bọ lhạ phọ 1914. Kụ egbi oteẹny 1914, aGermany umheel li eelạ, bịn oḍighi omhunhenhiom iyạl eelhe dị omhoọgh ikpoki iboom siẹn oomo aḅirinhi phọ. Omhunhenhi ipẹ aDaniel 11:29 r’oḅẹl apakirị ekpịgh phọ 30 eghaạph bọ, aGermany eenan ni r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ, kuolọ ukpạr ri opu bidị.

ARU-EMHẠ PHỌ EENAN WE PHỌ ENHAẠN

12. Siphẹ eḅẹl eghạm oomo aḅirinhi phọ, uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ uḍighi eeghe?

¹² Emhiigh 1914 kụ rekị, iyạl phọ aruw-emhạ phọ okiọm ni ghisigh reenan siloor ḅilhẹ r’awe phọ Enhaạn. Esi omaạm, siphẹ eḅẹl eghạm oomo aḅirinhi phọ, itooghị aGermany r’aBritain ukpuuroghọm ni rebenhẹ phọ Enhaạn u/meera bọ upạm aani reenemạ phọ. I/mineen siphẹ, itooghị U.S. isiphi ni buphẹ oḍiemhiom bọ oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ olhoghoḍị ikoli. Ikpuuroghọm mọ iphẹn phọ imhunhenhi imiịn phọ edi bọ siphẹ Ogananami 11:7-10.

13. Esighẹ 1930 kụ rekị mem omhunhenhiom iyạl eghạm oomo aḅirinhi phọ, uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ aḍighi eeghe?

¹³ Kụ esighẹ siạ phọ 1930 kụ rekị, ekạr ekpaariọm mem omhunhenhiom iyạl eghạm oomo aḅirinhi phọ, uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ akpuuroghọm agey we phọ Enhaạn, dị ighirigiir u/nmạ. Mem mọ aNazi phọ orolhọm bọ agadạ epẹ Germany, aHitler r’awe phọ odị usophoghom ni oḍighi awe phọ Enhaạn. Uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ azẹ ni we aZihova dị romạn 1, 500, asighẹ simuonịr alhoghoḍị dọl imhinhimhiịn. Oyil phọ aDaniel aghaạph ni ilọ ipẹ phọ. Uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ akạr kụ “aapụ esi iigbia phọ” aḅilhẹ “aphiemhi eḍighinhom iyaạr phọ,” esi osophoghom eereẹgh awe phọ Enhaạn, mọ kuu/seeny mun ḍien phọ aZihova esi ogbo. (Dan. 11:30b, 31a) AHitler oḍiemhiom mọ akạr kụ aghunyan mọ onọ ka/sugheeny r’oniin ebenhẹ Enhaạn siphẹ Germany.

OMHOOM UW-EMHẠ EPẸ ESIINYỌM MỌ

14. Abuọ anhiạn kụ uḍighi bọ omhoom uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ, mem mọ omhunhenhiom iyạl eghạm oomo aḅirinhi phọ esi bọ eekunha? Gbạ.

¹⁴ Mem mọ omhunhenhiom iyạl eghạm oomo aḅirinhi phọ esi bọ eekunha, itooghị aSoviet Union phọ imhiigh ni otooghị ongọ oomo apakirị arokool itooghị phọ aGermany, bịn eḍighi uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ. Idiphọ itooghị aNazi phọ, itooghị aSoviet Union phọ ikpuuroghọm ni torobọ oye dị asighẹ ooḅereghị Enhaạn kụ apuemhi itooghị eelhe phọ.

15. Uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ aḍighi eeghe mem mọ omhunhenhiom iyạl Eghạm Oomo Aḅirinhi phọ emhinheen bọ?

¹⁵ Omhunhenhiom iyạl Eghạm Oomo Aḅirinhi phọ emhinheen bọ, i/bia bịn aSoviet Union phọ r’abuẹn r’odị oḅọph bọ, idiphọ omhoom uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ, onyaạm we phọ Enhaạn. Dị eḅọph r’ipẹ imiịn phọ eghaạph bọ siphẹ Ogananami 12:15-17, uw-emhạ phọ ophọn phọ asophoghom ni oḍighi iphelhegbeel phọ aḅilhẹ aphorogh simuonịr awe phọ aZihova siphẹ eelhe phọ. Ogbạ agey, oomo isiẹn asiḍio eekunha phọ, dị eego esi aruw-emhạ epẹ esiinyọm mọ, aSetan maakuom ni “ophiịny” ikpuuroghọm ilọ osophoghom oḍighi awe phọ Enhaạn, kuolọ i/ḅọph.f

16. Ika kụ idị itooghị aSoviet Union phọ omhunhenhi Daniel 11:37-39?

¹⁶ Bạl Daniel 11:37-39. Ika kụ idị uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ u/ḍeenhaan “ogbolhomaam Enhaạn aburudẹ phọ odị”? ASoviet Union phọ, umhoọgh ḍiigbu ophiemhi aruukụ iiḅereghị, kụ okparaghạ ghan aạr elhiom iiseeny phọ abidị. Oteẹny aḍiigbu phọ aḍiphẹ phọ, itooghị aSoviet Union phọ ingọ ni itọ k’epẹ omhạn lhạ phọ 1918 mọ otughemhị ghan ruutu askul mọ Enhaạn i/lo ghan. Kụ ika kụ idị uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ “alhọgh eegu emhụgh ookparạ oghoph phọ”? ASoviet Union phọ ulheom ni iboom ikpoki ophighi okparamhị awe eghạm mọ abidị, oḅilhẹ olhemhọgh igbagarạ araraạr eghạm dị kekparamhị inyaạm mọ abidị. Uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ umhooghọgh ni igbagarạ araraạr eghạm, ozeọm ghan aruḅum awe!

AMUḄỌPH DỊ KO/RỌL GHAN

17. Eeghe kụ “iyaạr aḅaphanyạ phọ rekọm ghan bọ muphe” phọ?

¹⁷ Uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ abakị ni uw-emhạ epẹ esoorom mọ oḍighi eniin ephigh iyaạr; bidị “uphighi iyaạr aḅaphanyạ phọ rekọm ghan bọ muphe.” (Dan. 11:31) “Iyaạr aḅaphanyạ” phọ pọ aUnited Nations phọ.

18. Eeghe kụ iḍighi kụ ogbạ bọ United Nations phọ idiphọ iyaạr “aḅaphanyạ”?

¹⁸ Okaạph mọ ookpomhoghan aUnited Nations phọ aḍighi “iyaạr aḅaphanyạ” loor esi dị akophora mọ onọ katue ni aseere eephọ oomo isiẹn aḅirinhi phọ—iyaạr dị Omhạr phọ k’Enhaạn bịn kụ katue aḍighi. Ḅilhẹ imiịn phọ iḅẹm mọ iyaạr aḅaphanyạ phọ kekọm ni “muphe” loor esi dị aUnited Nations phọ koḍighi aani ni eboom iyaạr omhiịn mọ opiemhi ni oomo aruukụ iiḅereghị okpẹ.—Miịn igbe phọ “Aruw-emhạ Dị Komite Mem Eekunha Phọ.”

EEGHE KỤ IḌIGHI KỤ EKPẸ BỌ NI OLHEGHERI IPHIRIGBA PHỌ IPHẸN PHỌ?

19-20. (a) Eeghe kụ iḍighi kụ ekpẹ bọ ni dị yira kolegheri iphirigba phọ iphẹn phọ? (b) Ḍighẹn aḍipuru kụ edị yira kopagharanhaạn siphẹ ephedị phọ emhuoghaạph phọ?

¹⁹ Ekpẹ ni dị yira kolegheri iphirigba phọ iphẹn phọ, loor esi dị emạ eḍeenhaan mọ emhiigh siạ phọ 1870 kụ eghị eteẹny emhiighom alhạ phọ 1990 kụ edị imiịn phọ aDaniel ilọ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ emunughan bọ. Esi iduọn phọ, yira kotue ni omoọgh omeeraam mọ imiịn phọ ipẹ esugha bọ kemunughan aani ni.

²⁰ Lhạ phọ 1991, kụ edị itooghị aSoviet Union phọ emheel. Esi iduọn phọ, anhiạn kụ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ ḍio arodon? Emhuoghaạph phọ etum bọ siẹn kụ kepagharanhaạn ḍipuru phọ aḍiẹn phọ.

1-2. Yira kooḅeghiọn eeghe siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ?

YIRA omoọgh ni reḍeenhaan dị epelom idị merọl ghan, mọ yira odi mem eekunha asiḍio aruukunha phọ. Moọny amem aZihova r’aZizọs kopiemhi oomo itooghị dị regbagharạn itooghị Omhạr phọ odị. Kụ ipẹ phọ egbi omite, uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ kokiọm ni ghisigh iikonoghiạn phọ abidị ḅilhẹ obe ghan okị esi awe phọ Enhaạn.

² Siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ, yira kooḅeghiọn imiịn phọ ogẹ bọ siphẹ Daniel 11:40–12:1. Yira kotuughạ olegheri uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ ḍio phọ arodon, ḅilhẹ okaạph ipẹ eḍighi bọ kụ yira kotue bọ ni osoman ipaanhaạn phọ edi bọ ghisigh r’akpọ-oḅio.

OMHOOM UW-EMHẠ EPẸ ESIINYỌM MỌ

3-4. Anhiạn kụ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ ḍio arodon? Gbạ.

³ Mem mọ itooghị aSoviet Union phọ emheel bọ lhạ phọ 1991, awe phọ Enhaạn orologhụ bọ rikpisi phọ ipẹ phọ umhoọgh ni “oọny olhoghonhaạn aḍighaạgh”—mem eereẹgh. (Dan. 11:34) Esi iduọn phọ bidị umhoọgh ni eereẹgh ogbeelhom iiḅi iinhaghạn phọ, i/bia iboom bịn onhụ abạl abukaaphọm mọ omhạn riisi asimuonịr rikpisi phọ ipẹ phọ. Kuolọ iyạl ikpo asiạ reten bịn aRussia r’abuphẹ r’odị oḍighan bọ, oḍighi uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ. Idiphọ oghaạph bọ siphẹ emhuoghaạph phọ eten bọ, iraạr araraạr kụ edị kosighẹ olegheriom opọ kasighẹ bọ esi uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ: (1) kekpuuroghọm ghan ni we phọ Enhaạn, (2) eten phọ epẹ kazoọm ghan bọ we phọ Enhaạn keḍeenhaan mọ alọgh ḍien egey Enhaạn phọ Zihova r’awe phọ odị, ḅilhẹ (3) kaapikian ni r’ipheriphọ iikpọ itooghị phọ.

⁴ Miịn iyaạr phọ eḍighi bọ kụ yira kotue bọ ni oḅẹm mọ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ ḍio phọ arodon pọ aRussia r’abuphẹ oḍighan bọ nyodị. (1) Bidị okạr kụ rokpuuroghọm we phọ Enhaạn, osophoghom oḍighi iphelhegbeel phọ ḅilhẹ kẹn rogbiphoghọm riisi asimuonịr abumor r’abumarani dị odiighi rikpisi itooghị phọ abidị. (2) ikpuuroghọm mọ ḅilhẹ r’isophoghom mọ eḍeenhaan mọ bidị olọgh ḍien aZihova r’awe phọ odị. (3) Bidị roopikian ni r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ eḍighi bọ Iikpọ Itooghị Anglo-America phọ. Uguạ, omhiịn idị aRussia r’abuphẹ oḍighan bọ nyodị moḍighi idị eḍeenhaan mọ bidị kụ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ.

UW-EMHẠ EPẸ ESIINYỌM MỌ R’UW-EMHẠ EPẸ ESOOROM MỌ OKIỌM NI GHISIGH RONYUUGHIAN

5. Ilọ oghẹn amem kụ edị oghaạph bọ siphẹ Daniel 11:40-43, kụ eeghe kụ kemite mem mọ amuphẹ phọ?

⁵ Bạl Daniel 11:40-43. Apakirị imiịn phọ iphẹn phọ ekaạph ilọ oomo amem eekunha phọ. Ekaạph ipẹ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ koopikian bọ. ADaniel amhiịn mọ mem eekunha phọ uw-emhạ epẹ esoorom mọ “kanyuughian ni” r’uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ obobọ “kaakulughan ni r’odị”—Dan. 11:40; igẹ dị edi ude.

6. Eeghe kụ iḍeenhaan mọ iyạl phọ aruw-emhạ phọ ronyuughian ni siloor?

⁶ Uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ okiọm ni ghisigh roopikian oye lọ k’apạm iboom iikpọ. Esi omaạm, mem mọ Omhunhenhiom Iyạl Eghạm Oomo Aḅirinhi phọ emhunheen bọ, aSoviet Union r’abuphẹ oḍighan bọ umhiigh ni otooghị ongọ ibadị areelhe aEurope. Ipẹ phọ iḍighi idị uw-emhạ epẹ esoorom mọ aakpomoghi ḍita awe eghạm areelhe kirokirọ, bịn omiteom ookpomoghan dị oghol mọ NATO. Uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ akiọm ni ghisigh raapikian r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ esi ookolobian araraạr eghạm dị emhạn ikpoki iboom. Uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ aḅilhẹ kẹn eenan uw-emhạ epẹ esoorom mọ esi olhoghonhaạn aḍighaạgh reelhe dị oḍighi mulhọgh ḍien uw-emhạ epẹ esoorom mọ, reelhe Africa, Asia, r’aLatin America. Siạ dị ke/kạr ebia, aRussia r’abuphẹ r’odị oḍighan bọ momhoọgh igey phọ iikpọ siẹn oomo aḅirinhi phọ. Bidị oḅilhẹ kẹn osighẹ sikomputa kụ eenom uw-emhạ epẹ esoorom mọ. Iyạl phọ aruw-emhạ phọ oniin ragbaaghiọm ghan nyoniin mọ rakparaghạ ghan osighẹ asikomputa olerom aḍighi ophoriphọ, pidị itooghị phọ emeel. Kụ idiphọ aDaniel aghaạph bọ, uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ akiọm ni ghisigh r’anyaaghiọm we phọ Enhaạn.—Dan. 11:41.

UW-EMHẠ EPẸ ESIINYỌM MỌ AḌIGH “DE PHỌ OMHAẠR BỌ ONHIGHEMHỊ”

7. Eeghe kụ ‘ade phọ omhaạr bọ onhighemhị’?

⁷ Daniel 11:41 eḅẹm mọ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ kaḍigh ni “de phọ omhaạr bọ onhighemhị.” Aḍiphẹ phọ eeghe ade? Simem aBaibul phọ, ade phọ Izrạl kụ iḍighi ghan “de dị ekạr enhighẹ esi oomo aside phọ.” (Ezek. 20:6) Ade phọ aḍiphẹ phọ ikạr kụ emhoọgh maạr oḍighinhom, loor esi dị irọl ghan ekpisi dị ophạm ghan igey iiseeny. Emhiigh Pentikọst 33 C.E., “ade” phọ i/ḍighi mun de eniin ekpisi siẹn aḅirinhi phọ; loor esi dị awe phọ aZihova osaraạny ni oomo isiẹn ade phọ. Kparipẹ ghụn, ‘ade phọ omhaạr bọ onhighemhị’ ḍio phọ arodon pọ arukumuan oolhoọgh awe phọ aZihova, idiphọ iiseeny phọ bidị rongọ ghan bọ aZihova eego bọ esi ituughạ phọ r’oḍighi iphelhegbeel phọ.

8. Ika kụ idị uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ aḍigh bọ “de phọ Omhaạr bọ Onhighemhị”?

⁸ Siẹn asiḍio eekunha phọ, uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ maḍigh ni “de phọ omhaạr bọ onhighemhị” ibadị amem. Esi omaạm, mem mọ itooghị aNazi Germany eḍighi bọ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ, aḍigh ni “de phọ omhaạr bọ onhighemhị,” ekạr ekpaariọm mem omhunhenhiom iyạl eghạm oomo aḅirinhi phọ, esi okpuuroghọm r’ozeeghị awe phọ Enhaạn. Mem mọ itooghị aSoviet Union eḍighi bọ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ mem mọ Omhunhunhiom Iyạl Eghạm Oomo Aḅirinhi phọ emhinheen bọ, aḍigh ni “de phọ Omhaạr bọ Onhighemhị” esi okpuuroghọm awe phọ Enhaạn kụ ophorogh abidị siphẹ ikaraghị aramhạ phọ abidị.

9. Siạ dị ke/bia, ika kụ idị aRussia r’abuphẹ oḍighan bọ nyodị moḍigh “de phọ Omhaạr bọ Onhighemhị”?

⁹ Siạ dị ke/bia, aRussia r’abuphẹ r’odị oḍighan bọ moḍigh “de phọ Omhaạr bọ Onhighemhị.” Ika? Lhạ phọ 2017, omhoom uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ ophọn phọ asophoghom ni oḍighi awe phọ aZihova, aḅilhẹ aloghoḍị buniin abumor r’abumarani ikoli. Aḅilhẹ kẹn asophoghom oḍighinhom arinyạ phọ ayira ghalhamọ r’aNew World Translation phọ. Opumom isiẹn, aḅilhẹ akasaghị olạ agadạ phọ ayira epẹ Russia ḅilhẹ r’asiKindọm Họl r’Asisemblị Họl. Oḍaphạn iphẹn phọ, lhạ phọ 2018 Aloor Phọ Repogh Bọ mowaaghị omiịn mọ aRussia r’abuphẹ r’odị oḍighan bọ kụ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ ḍio arodon. Toroboiperolbọ, ghalhamọ ukpuuroghọm ni we phọ Enhaạn, bidị ko/bian itooghị phọ obobọ okparaghạ onme itooghị phọ. Kparipẹ ghụn bidị rodaphạn ghan oroma aBaibul phọ aḅẹm bọ mọ ooḅereghinhaạn ghan “bulọ odaaghị reelhe r’abulọ rotooghị raraạr kongọ bunọn,” ekạr ekpaariọm mem lọ buẹn phọ rosopha osopha dị katir aani dọl ereẹgh phọ ayira.—1 Tim. 2:1, 2.

UW-EMHẠ EPẸ ESIINYỌM MỌ KAKPẠR RI APU UW-EMHẠ EPẸ ESOOROM MỌ ḌUGHỤM?

10. Uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ katue ni akpạr apu uw-emhạ epẹ esoorom mọ ḍughụm? Gbạ.

¹⁰ Imiịn phọ ogẹ bọ siphẹ Daniel 11:40-45 egbor ekaạph ilọ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ. Iphẹn phọ remạ ghan mọ odị kakpạr ri apu uw-emhạ epẹ esoorom mọ ḍughụm? Eeye. Uw-emhạ epẹ esoorom mọ “katọl li” mem mọ aZihova r’aZizọs kopiemhi bọ oomo itooghị omhạr awe siphẹ eghạm mọ Amagedọn. (Ogan. 19:20) Eeghe kụ iḍighi kụ yira kokuphom bọ ni owol? Ooḅeghiọn raraạr dị imiịn phọ aDaniel r’Ogananami phọ eḍeenhaan ilọ iphẹn phọ.

11. ADaniel 2:43-45 eḍeenhaan eeghe? (Miịn afoto oḅẹl opoḍi phọ.)

¹¹ Bạl Daniel 2:43-45. Oyil phọ aDaniel akaạph ilọ itooghị omhạr awe kirokirọ dị metir we phọ Enhaạn. Atomaạm itooghị phọ kirokirọ apakirị aloor igbogh igbudu dị oḍighinhom okuron. Itooghị phọ esughanam bọ omhạn phọ siphẹ asikoọl itooghị phọ ipẹ phọ, edi ephẹn aradạ aruwol igbogh igbudu phọ oḍighinhom bọ aḅạy r’okuron phọ. Aradạ aruwol phọ emerenyạn Iikpọ Itooghị Anglo-America phọ. Imiịn phọ eḍeenhaan mọ Itooghị Anglo-America phọ ketọl li mem mọ Omhạr phọ Enhaạn katu bọ apiemhi itooghị omhạr awe.

12. Omhunhenhiom oḍual emhụ elhom enhạm mọ emerenyạn eeghe, kụ eeghe kụ iḍighi kụ eḍighan bọ ni elhegh?

¹² Otelhedom mọ aJọn akaạph aani kẹn ilọ iikpọ itooghị kirokirọ dị metir we phọ aZihova. AJọn amaaniọm itooghị kirokirọ phọ iphẹn phọ idiphọ enhạm oḍual arumhụ. Omhunhenhiom oḍual emhụ elhom enhạm mọ emerenyạn Iikpọ Itooghị Anglo-America phọ. Iphẹn phọ eḍighan ni elhegh loor esi dị enhọn emhụ i/mite mun. Omhunhenhiom oḍual emhụ phọ edi ni retooghị kụ aKraist r’aḍita awe eghạm k’akẹ phọ odị otu bọ opiemi oomo phọ elhom emhạm mọ.b—Ogan. 13:1, 2; 17:13, 14.

UW-EMHẠ EPẸ ESIINYỌM MỌ KAḌIGHI EEGHE EPẸ GHISIHG?

13-14. Anhiạn kụ “aGọg opọ ade phọ aMegọg,” kụ eeghe kụ kekọm bọ iyaạr phọ odị k’anyạ bọ ozuoghom awe phọ Enhaạn?

¹³ Imiịn dị oyil phọ Ezekiel agẹ ingọ ni iyira orọph omiịn ipẹ kemite bọ siḍio eekunha uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ. Eḍighi maạr dị imiịn phọ Ezekiel 38:10-23; Daniel 2:43-45; 11:44–12:1; ḅilhẹ r’Ogananami 16:13-16, 21 rekaạph ni ilọ eniin phọ iyaạr phọ, r’amem mọ, pọ iphẹn kụ araraạr dị yira rogon omhiịn.

¹⁴ Igbogh iiḅaghamhị phọ remhiigh, “abudaạm aḅirini phọ” kookpomoghi ni reelhe. (Ogan. 16:13, 14; 19:19) Ookpomoghan areelhe phọ kụ edị aḍinyạ iigbia phọ eghol bọ mọ “aGọg opọ ade phọ aMegọg.” (Ezek. 38:2) Ookpomoghan areelhe phọ k’onyạ ni ozuom we phọ Enhaạn ilọ ophiemhi abidị. Eeghe kụ kekọm bọ izuoghom mọ? Rakaạph bọ ilọ amem mọ amuphẹ phọ, otelhedom mọ aJọn amhiịn oghim iboom iiḅoghoḍi ibikpo dị eemorọgh dị eḍuạ k’akẹ rekaraghuọm mulhọgh ḍien phọ Enhaạn. Iiḅoghoḍi ibikpo phọ omaaniọm bọ eeni keḍighi ḍigbagarạ adom ooruẹn dị awe phọ aZihova kogbeelhom. Eeni adom mọ yira kogbeelhom bọ kepin ni olhoghi aGọg opọ aMegọg, bịn anyạ azuom we phọ Enhaạn ilọ oḅeer abidị osighẹ isiẹn ade phọ.—Ogan. 16:21.

15-16. (a) Eeni aDaniel 11:44, 45 rekaạph ghan ilọ eeghe iyaạr dị kemite? (b) Eeghe kụ kemitenhaan uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ ḅilhẹ r’ophoriphọ apakirị phọ aGog opọ aMegọg?

¹⁵ Eeni aḍigbagarạ adom mọ aḍiẹn phọ r’ipẹ konyạ bọ ozuoghom awe phọ Enhaạn kụ edị oghaạph aani bọ siphẹ Daniel 11:44, 45. (Bạl.) Siphẹ phọ, aDaniel aḅẹm mọ “iinhaghạn keḍuạ ni epẹ erumuḍio phọ reḍuạ ghan bọ kemite r’epẹ esiinyọm mọ etu,” kụ eeḅaghamhị uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ kụ odị kaḅetenhuom ni “r’igbogh ighạgh ilhoghi.” Uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ kawạ “ophiemhi ibadị awe phọ.” “Ibadị” phọ siẹn phọ eeni remạ ghan we phọ aZihova. c Eeni aDaniel aghaạph ghan ilọ izuoghom awe phọ Enhaạn.

¹⁶ Izuoghom mọ iphẹn uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ r’abueriphọ abudaạm aḅirinhi phọ k’onyạ bọ ozuoghom we phọ Enhaạn, kepin ni olhoghi Enhaạn oomo iikpọ phọ kụ asighẹ eghạm Amagedọn atumom. (Ogan. 16:14, 16) Mem mọ amuphẹ phọ, kosiemhi ni eekunha uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ r’abueriphọ aḍita areelhe phọ oḍighi bọ Gọg opọ aMegọg phọ, kụ “olọgh ḍighaạgh nyodị ka/tolonhaạn”.—Dan. 11:45.

17. Anhiạn kụ aMaikiel “ogbogh okpanhạ” phọ oghol bọ siẹn Daniel 12:1, kụ odị kaḍighi eeghe ghisigh?

¹⁷ Ekpịgh phọ epẹ etum bọ siẹn, siphẹ oghaạph phọ aDaniel, eegeliọn ni okạr ipẹ kopiemhi bọ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ r’abuẹn r’odị oḍighan bọ, ḅilhẹ r’ipẹ kuphẹl bọ iyira. (Bạl Daniel 12:1.) Ekpịgh phọ ephẹn phọ remạ ghan eeghe? AMaikiel phọ aḍinhọn aḍien otooghiạ phọ ayira, Zizọs Kraist. Odị kụ “rameerạ ghan enye” awe phọ Enhaạn emhiigh k’amem mọ ophighi bọ Itooghị phọ odị epẹ k’akẹ, lhạ phọ 1914. Moọny amem ghisigh, odị “kameerạ ni” obobọ apiemhi mulọgh ḍien phọ odị siphẹ eghạm mọ Amagedọn. Eghạm mọ kụ keḍighi eekunha iyaạr dị kemite siphẹ “amem iiḅaghamhị” phọ aDaniel aghaạph bọ aghol mọ k’ebeeph ni iboom siẹn iphirigba phọ omhạr awe. Imiịn phọ aJọn ogẹ bọ siphẹ Ogananami phọ ekol mem mọ amuphẹ phọ mọ ‘igbogh iiḅaghamhị.’—Ogan. 6:2; 7:14.

KOGẸ AANI NI ḌIEN ANẠ “SIPHẸ AḌINYẠ” PHỌ ḌUGHỤM?

18. Eeghe kụ iḍighi kụ yira kotue bọ ni osoman ghisigh phọ r’akpọ oḅio?

¹⁸ Yira kotue ni osoman ghisigh phọ r’akpọ oḅio loor esi dị aDaniel r’aJọn umheeraam mọ buphẹ okumu bọ aZihova r’aZizọs kokpetenhaan ni igbogh iiḅaghamhị phọ retu bọ. ADaniel aḅẹm mọ kogẹ ni siḍien abuphẹ kokpetenhaan bọ “siphẹ aḍinyạ” phọ (Dan. 12:1) Yira koḍighi ika kụ asiḍien ayira eḍigh aani siphẹ aḍinyạ phọ? Yira koḍighi oḍeenhaan mọ yira omoọgh ni omheeraam okị esi aZizọs, Oọny IyooI Ogạ phọ Enhaạn. (Jọn 1:29) Ewạ dị yira koḅọgh ghuḍum ayira ongọ Enhaạn kụ oḍiiny muụm. (1 Pit. 3:21) Ḅilhẹ ewạ mọ yira obakị aani Omhạr phọ k’Enhaạn esi oḍighi oomo ipẹ yira kotue bọ olhoghonhaạn aani ḍighaạgh bunhọn oru olhegheri aZihova.

19. Ewạ mọ yira oḍighi eeghe nyiidiphọ phọ, kụ eeghe kụ iḍighi?

¹⁹ Nyiidiphọ kụ amem dị ewạ okuamhị okparamhị oḍuomolhoghi phọ ayira esi aZihova r’ookpomhoghan aḍita arebenhẹ phọ odị oḅạr bọ nyodị. Ophọn kụ amem obakị Omhạr phọ k’Enhaạn. Yira oḍighi iduọn phọ, yira komoọgh ni pelieẹny mem mọ Omhạr phọ k’Enhaạn kapiemhi bọ uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ.

Imiịn phọ oghaạph bọ siẹn igbe phọ iphẹn phọ rekaạph ghan raraạr dị emite eniin phọ amem mọ. Oomo phọ imiịn phọ iphẹn phọ reḍeenhaan ghan mọ yira odi “mem eekunha phọ.”—Dan. 12:4.

• 

  

  Esi aBaibul phọ Ogan. 11:7; 12:13, 17; 13:1-8, 12

  Imiịn phọ “Elhom-enhạm mọ” itooghị siẹn ade phọ esi arukuron asiạ. Uḍighi ni iyaạr omhunhenhiom oḍual emhụ phọ mem eekunha phọ. Onyebel r’oten, omhunhenhiom oḍual emhụ phọ reḍum, bịn “oomo aḅirini phọ” odạph elhom enhạm mọ. ASetan asighẹ elhom enhạm mọ ‘arupheom eghạm buerị phọ’

  Omhunhughan phọ Amem amuụm aḍigho phọ reten, itooghị awe imite ni dị emhiigh ogbagharạn aZihova. Mem dị ibadị arukuron asiạ reten, mem eḅẹl eghạm oomo aḅirinhi phọ, itooghị aBritain uroph ni iboom iikpọ. Itooghị aBritain phọ iḅilhẹ emhoọgh iikpọ mem mọ aUnited States oḍighan bọ bidị. Siẹn amem eekunha phọ, aSetan asighẹ itooghị aḅirinhi phọ kụ rakpuuroghọm we phọ Enhaạn

• 

  Esi aBaibul phọ Dan. 11:25-45

  Imiịn phọ Uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ r’uw-emhạ epẹ esoorom mọ komite bọ mem eekunha phọ kobeeghi ni.

  Omhunhughan phọ AGermany eenan ni r’itooghị phọ Anglo-America. Lhạ phọ 1945 aSoviet Union r’abuẹn r’odị oḅọph bọ kụ uḍighi uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ. Kụ lhạ phọ 1991, Itooghị aSoviet Union phọ imheel li, esighẹ rekị bịn aRussia r’abuẹn r’odị oḅọph bọ, oḍighi uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ.

• 

  Esi aBaibul phọ Isa. 61:1; Mal. 3:1; Luk 4:18

  Imiịn phọ AZihova arom ni “otelhedom” mọ odị dị ‘kaḍiemi ghan aselemi eten aseenaan’ Omhạr aMesaya phọ. Egu awe phọ abuẹn phọ umhiigh ni oghị “oghaạph” oḅenhị abuphoonheẹn phọ.

  Omhunhughan phọ Emhiigh 1870 kụ rekị, Umor phọ C. T. Russell r’arighirị ph’odị ulhọgh ni iboom ikuph ogbạ igey aBaibul phọ. Lhạ phọ 1880 kụ rekị, bidị ughaạph ni olhọgh iiphaghamhiọm mọ ewạ dị arebenhẹ phọ Enhaạn kogbeelhom iiḅi iinhaghạn phọ. Bidị umiteom ni rumhuoghaạph dị eḅẹm mọ “Wanted 1,000 Preachers” r’aḍidị eḅẹm mọ “Anointed to Preach.”

• 

  Esi aBaibul phọ Mat. 13:24-30, 36-43

  Imiịn phọ Epomoghiạn aghị azụph ibiakpạ akeIedeẹny aḅophoghiọm igey ibiakpạ phọ, kụ owilhẹ iyạI phọ idị eḅophoghạn ephoph tutụ eteẹny mem ibugha phọ; kụ ogbariọn ibiakpạ akeledeẹny phọ r’igey ibiakpạ phọ.

  Omhunhughan phọ Emhiigh ekureriom asiạ phọ 1800 kụ rekị, ogbaranhaạn amhiigh ni omite igbo abugey aKristẹn r’aKristẹn okpẹ phọ. Mem eekunha phọ, uukpomhoghi ni bugey aKristẹn phọ oḍighi rookpomhoghan bịn ogbatanhaạn r’aKristẹn okpẹ phọ.

• 

  Esi aBaibul phọ Dan. 2:31-33, 41-43

  Imiịn phọ Aradạ aruwol dị eḍighi okuron r’aḅạy loor igbudu dị oḍighinhom rukuron kirokirọ.

  Omhunhughan phọ Aḅạy phọ amerenyạn we phọ abuphẹ itooghị Anglo-America phọ kụ repogh bọ, kụ eeni amem rosạr ghan bọ igiri e/meera k’oghị esi itooghị phọ. Loor awe phọ abuẹn phọ, itooghị phọ re/tue ghan keḍighinhom oomo iikpọ phọ abidị.

• 

  

  Esi aBaibul phọ Mat. 13:30; 24:14, 45; 28:19, 20

  Imiịn phọ Okụ “igey ibiakpạ phọ” ookpomoghi okpol siphẹ “ekpoIom mọ” oḅilhẹ omạ ‘ebenhẹ phọ asụ bọ olhoghi phọ aḅilhẹ akpẹ oḍuomolhoghi’ ophogh abueriphọ “arebenẹ phọ.” Kụ omiigh oghaạph “ooḅi oghaạph Omạr phọ” “oleenye oomo aḅirini phọ.”

  Omhunhughan phọ Umạ ebenhẹ phọ akpẹ bọ oḍuomolhoghi ophogh awe phọ Enhaạn lhạ phọ 1919. Emhiigh mem mọ amuphẹ kụ rekị, bịn Anmụny Askul ABaibul phọ ophighi oḍighi iphelhegbeel phọ abidị. Rodon, Abugbaanhaạn AZihova rogbeelom ni iiḅi iinhaghạn phọ side dị epel li 200, kụ oḅillhẹ omiteom rinyạ dị regbạ ghan Baibul phọ runhụ dị epel 1,000.

• 

  Esi aBaibul phọ Dan. 12:11; Ogan. 13:11, 14, 15

  Imiịn phọ Elhom enhạm iyạl araphaạl iḍiemhiom ni we okạ “iyaạr ootughianạm ghan elhom enạm mọ” kụ “ephooghu ḍiphooghu aghuḍum elọgh iyaạr phọ okạ bọ.”

  Omhunhughan phọ Iikpọ Itooghị Anglo-America kụ iḍiemhiom bọ omiteom aLeague of Nations phọ. Inhọn areelhe eḍighom aani ni ookpomhoghan phọ ophọn phọ. Esighẹ rekị, bịn uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ aḍighom aani ookpomhaghan aLeague of Nations phọ—kuolọ arọl siạ phọ 1926 kụ eghị esi 1933 bịn. Iduọn r’ongọ bọ United Nations (UN) nyiidiphọ, ungọ aani ghan ni League of Nations phọ eegu dị ekpẹ ongọ Omhạr phọ k’Enhaạn bịn.

• 

  

  Esi aBaibul phọ Dan. 8:23, 24

  Imiịn phọ Ogbagarạ uw-emhạ phọ “aphiemhi yogh ni rararaạr eten dị eḍighi ni iikia.”

  Omhunhughan phọ Iikpọ Itooghị Anglo-America phọ iphueghị ni rararaạr iboom. Esi omaạm, mem Omhunhenhiom Iyạl Eghạm Oomo Aḅirinhi phọ, aUnited States uphuemhi ni raraạr iboom dị k’ekulha kophiemhi ghan, mem mọ bidị oteḅeneghiom bọ iyạl abọmb eniin eelhe amulhọgh ḍien abidị.

• 

  Esi aBaibul phọ Dan. 11:31; Ogan. 17:3, 7-11

  Imiịn phọ “Etotọgh elhom” enhạm mọ emhoọgh bọ ḍioph araphaạl phọ eḅilẹ emite siphẹ ooni phọ kụ eḍighi omhunhenhiom ophaanyạ odaạm emhạ. Aḍinyạ phọ aDaniel emạ ruw-emhạ phọ abuẹn phọ idiphọ “iyaạr aḅaphanyạ phọ rekọm ghan bọ muphe.”

  Omhunhughan phọ Mem mọ ee bọ Omhunhenhiom Iyạl Eghạm Oomo Aḅirinhi phọ, aLeague of Nations phọ o/moọgh mun iikpọ. Eghạm mọ remhinheen, UN “osighẹ esi odị.” Idiphọ eḅẹl amem mọ aLeague of Nations amite bọ, ungọ ghan ni UN rughuenian dị ekpẹ ongọ Omhạr k’Enhaạn. UN kazuoghom ni ruukụ iiḅereghị.

• 

  

  Esi aBaibul phọ 1 Tẹs. 5:3; Ogan. 17:16

  Imiịn phọ Areelhe phọ kogbeelhom mọ “Oomo ariisi mephooghị, ḅilẹ iiḅaghamị i/lo,” kụ “Ḍioph phọ araphaạl phọ” ḅilhẹ “elhom enạm mọ” ezuoghom “oleom emạ phọ” bịn epiemhi. Ipẹ reten kụ opiemhi reelhe phọ.

  Omhunhughan phọ Areelhe phọ kokophora mọ bunọ moseere eephọ ḅilhẹ mọ iiḅaghamhị i/lo mun siẹn oomo aḅirinhi phọ. Kụ areelhe phọ robakị bọ UN phọ opiemhi rookpomhoghan aruukụ iiḅereghị okpẹ phọ. Epẹ kụ keḍighi emhiighom igbogh iiḅaghamhị phọ. Igbogh iiḅaghamhị phọ kesi eekunha mem dị aZizọs kapiemhi bọ oomo ighimoghọm araraạr aḅirinhi phọ aSetan siphẹ eghạm mọ Amagedọn.

• 

  Esi aBaibul phọ Ezek. 38:11, 14-17; Mat. 24:31

  Imiịn phọ AGog kazuom de awe phọ Enhaạn. Mem mọ amuphẹ phọ, aruukpaạny keekpomoghi buphẹ Enhaạn “masaḅạr bọ.”

  Omhunhughan phọ Uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ r’abueriphọ abuọ itooghị aḅirinhi phọ kozuoghom ni we phọ Enhaạn. Izuoghom mọ iphẹn phọ remhiigh, kụ ookpomhoghi busugheneen abuphẹ osagharạn bọ okeelom k’akẹ.

• 

  Esi aBaibul phọ Ezek. 38:18-23; Dan. 2:34, 35, 44, 45; Ogan. 6:2; 16:14, 16; 17:14; 19:20

  Imiịn phọ “Opọ aḍigh bọ” anyụ “ophalaḅaạl asụ” phọ anyeene idiphọ “ookparạ okaaghị areelhe” ophiemhi aGog ḅillhẹ r’aḍita awe eghạm mọ odị. Kụ otoph “elhom enạm mọ” “osumeeny oodụ aniạn phọ,” oḅilhẹ opiemhi igbogh igbudu phọ.

  Omhunhughan phọ AZizọs otooghiạ Omhạr phọ k’Enhaạn, kapẹl we phọ Enhaạn. AZizọs r’144,000 abuẹn r’odị kotooghị bọ ḅilhẹ r’aḍita aruukpaạny phọ, kopiemhi ḍita areelhe phọ, pọ kụ keḍighi eekunha aḅirinhi phọ aSetan.