Idị Nạ Katue Aḍigh Righirị R’aḍiitughiạn Apinien Kụ Amoọgh Ekol

1-2. Eeghe iyaạr kụ edị abuniin awe dị moḍigh ghan righirị r’aḍiitughiạn apinien oghaạph?

MEM dị olhephiri oọny r’anhịr ephoph oḍigh righirị r’aḍiitughiạn apinien, olhoghi abidị raḅaạl ghan ni agey. Dị iikia i/lo, oye dị aḍigh righirị r’aḍiitughiạn apinien rawạ ni mọ emhoọgh ekol. Kụ ibadị awe dị maalhạn umhoọgh ni ekol. Oniin onyọ umaranhi olọ Etopia dị oghol mọ Tinaa aḅẹm mọ: “Mem mọ olom amhị r’amhị oḍigh bọ righirị r’aḍiitughiạn apinien, ikạr kụ eḍighi mem oḅaạl olhoghi. Yoor ughaạph ghan ni raraạr dị emhạn maạr iboom kụ oḅilhẹ omilhọgh ghan. Olhoghi amhị aḅaạl li olhegheri mọ mị mamhiịn oye dị mị aphomhoghiạn ḅilhẹ uphomhoghiạn aani imhị.”

² Toroboiperolbọ, onyọ umor olọ aNetherlands dị oghol mọ Alex aḅẹm mọ, “Olhoghi amhị aḅaạl li olhegheri anhịr phọ amhị mem mọ yoor oḍigh bọ righirị r’aḍiitughiạn apinien, kuolọ yoor umhoọgh kẹn ni ipaanhaạn.” Siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ, yira kooḅeghiọn iniin ipaanhaạn dị retọl ghan ḅilhẹ r’asinhị iilhogh aBaibul dị keloghonhaạn ḍighaạgh we dị oḍigh righirị r’aḍiitughiạn apinien omhoọgh ekol. Yira kooḅeghiọn kẹn ni idị abunhọn siphẹ ookpomhoghan phọ kotue ologhonhaạn ḍighaạgh we dị oḍigh righirị r’aḍiitughiạn apinien.

EMHỤ OḌIGH ARIGHIRỊ R’AḌIITUGHIẠN APINIEN

3. Utụ eeghe kụ roḍigh ghan bọ righirị r’aḍiitughiạn apinien? (Proverbs 20:25)

³ Ghalhamọ r’iduọn awe dị oḍigh righirị r’aḍiitughiạn apinien rokelhọm ghan bọ ni, ephẹn phọ iyaạr dị emhạn ni maạr iboom, loor esi dị ketue ni etorori elọgh pinien. Ḅilhẹ kẹn ḍio apinien phọ abidị, olom r’anhịr rokunya ghan ghisigh aZihova ophomhoghiạn r’olhọgh eegu nyoriphọ oomo adọl aghuḍum mọ abidị. Esi iduọn phọ, kụ nạ agbi oghunya, pụr ri arọl ude aatughiạn agey. (Bạl Proverbs 20:25.) Kụ iphẹn phọ ekạr etu inẹ mem dị rokaạph ilọ ikunya apinien phọ. Oḍigh arighirị r’aḍiitughiạn apinien rengọ ghan eepoogh dị oniin katue alegheri nyoniin pidị otue osopha ogey osopha. Eeni amem iyạl phọ awe phọ otue ni osopha aalhạn obobọ osiemhi eekunha righirị phọ. Eḍighi maạr dị bidị osiemhi eekunha righirị phọ, pọ re/mạ ghan mọ bidị oḍighi iyaạr dị eeph. Kparipẹ ghụn, eloghonhaạn bidị ḍighaạgh omhiịn mọ bidị ko/tue obalhạn.

4. Eeghe kụ iḍighi kụ enighẹ bọ dị torobọ oye kamoọgh egey ephoghom ilọ awe dị oḍigh righirị r’aḍiitughiạn apinien?

⁴ Eeghe kụ iḍighi kụ emạn bọ maạr omhoọgh aḍiitughiạn dị eeleeny ilọ oḍigh arighirị r’aḍiitughiạn apinien? Mem dị oye amhoọgh ḍiitughiạn dị eeleeny, odị ka/ḍigh idọ arighirị phọ iphẹn phọ r’oye dị odị alhegheri mọ odị ka/bạl obobọ a/pin. Toroboiperolbọ, ewạ ni dị torobọ oye kamoọgh egey ephoghom ilọ oghaạph phọ ophọn phọ. Oomo phọ ayira okpẹ ni olhegheri emhụ arighirị phọ iphẹn phọ. Esi omaạm, abuniin awe rootughiạn ghan mọ iyạl awe dị oḍigh righirị r’aḍiitughiạn apinien omoọgh aalhạn. Aḍiitughiạn phọ aḍiẹn phọ retir ghan ika we dị ko”phin obobọ k”aạl ilhom? AMelissa, onyọ umaranhi epẹ United States dị k”aạl ilhom aḅẹm mọ: “Abuniin Abugbaanhaạn rogon ghan omhiịn dị abulọ oḍigh righirị r’aḍiitughiạn apinien kobalhạn. Esi iduọn phọ, abuniin dị oḍigh righirị phọ iphẹn phọ rokiilhaan ghan osiemhi eekunha righirị phọ ghalhamọ umhiịn ni mọ re/kị agey. Kụ abunhọn rokiilhaan ghan oḍigh odọ arighirị phọ iphẹn phọ. Okạr oghaạph, mem dị awe rogon omhiịn dị iyạl phọ awe phọ oḍigh bọ odọ arighirị phọ iphẹn phọ kobalhạn, rekọm ghan ni ooḅaghamhiạn aloor kengọ iyạl phọ abidị.”

ONIIN ALHEGHERI NYONIIN AGEY

5-6. Eeghe araraạr kụ edị awe dị oḍigh righirị r’aḍiitughiạn apinien kolegheri ilọ asiloor abidị? (1 Pita 3:4)

⁵ Eḍighi maạr dị nạ maḍigh righirị r’aḍiitughiạn apinien, eeghe kụ kelhoghonhaạn nyinhạ ḍighaạgh osopha mughumọ nyinha kebalhạn ni obobọ ke/balhạn? Okuamhị olhegheri oye phọ agey. Eeni nạ malhegheri ni iniin araraạr ilọ odị kụ nyinha egbi bọ oḍigh arighirị phọ. Kuolọ nyiidiphọ nạ mamhoọgh eepoogh olegheri ‘enhighẹ oye phọ, nyepẹ ro/miinhọm ghan bọ ekpeḍien.’ (Bạl 1 Pita 3:4.) Iphẹn phọ eḅaramaạm olhegheri ilọ asiya oye phọ r’aZihova, raagharạ odị, ḅilhẹ r’eten phọ epẹ odị ramiịn ghan bọ raraạr. Iduọn amem rekị bọ, ekpẹ ni dị nạ katue apanyanhaạn sipuru phọ iphẹn phọ: ‘Odị kaḍighi ni ogey olom obobọ ogey anhịr ḍughụm?’ (Prov. 31:26, 27, 30; Efẹ. 5:33; 1 Tim. 5:8) ‘Mị katue ni angọ nyodị ephomhoghiạn phọ odị rawạ bọ obobọ odị katue ni ungọ imhị ephomhoghiạn phọ mị rawạ bọ? Mị katue ni apogh agunhọm riisi dị odị asughanham ḍughụm?’b (Rom. 3:23) Iduọn oniin ralegheri bọ nyoniin agey, ka/bulha mọ iyaạr dị ekạr emhạn maạr iboom pọ, olhegheri ilọ orolhạn ophoriphọ oye phọ, k/idị nyinha emhaạr eḅọph eten iitughiạn r’eḍighinhom iyaạr.

⁶ Eeghe inhọn araraạr ilọ ophoriphọ oye phọ kụ edị ewạ mọ legheri? Tutụ nạ kapomhoghiạn nyodị iboom, ikaạph ni ilọ asiigbu odị. Kokaạph ika ilọ adọl aghuḍum oye phọ, omhoon aloor, dọl ikpoki odị, obobọ ikarạph araraạr dị emiteghunhaan nyodị? K/oomo araraạr kụ edị kokaạph emhiighom arighirị phọ. (Poghom Jọn 16:12.) Eḍighi maạr dị nạ amhiịn mọ ke/teẹny dị nạ kaḅenhị nyodị iniin araraạr dị egbolhomaam nyinhạ, ḍighi idị odị kalegheri. Kuolọ esighẹ rekị, kewạ ni mọ ḅenhị ni nyodị raraạr phọ ipẹ phọ, obọ odị atue asopha ogey osopha. Mem dị eteẹny ḅenhị nyodị ipẹ ekạr bọ emite r’ipẹ etir bọ nyinhạ.

7. Iyạl awe dị oḍigh righirị r’aḍiitughiạn apinien koḍighi eeghe kụ oniin atue alegheri ilọ oniin? (Miịn igbe phọ, “Oḍigh Arighirị R’aḍiitughiạn Apinien R’oye Dị Odi Ekpisi Dị Ekẹl.”) (Miịn kẹn sifoto phọ.)

⁷ Ika kụ edị nạ katue alegheri odọ oye phọ ophoriphọ oye phọ akạr bọ aru? Nạ katue ni alegheri raraạr phọ ipẹ ewạ bọ eḍighi maạr dị nạ aghaạph ghan ipẹ edi bọ olhoghi anạ, agbạ ghan agey, apuru ghan sipuru kụ aḅilhẹ alher ghan rurụ. (Prov. 20:5; Jems 1:19) Nyinha etue ni eḍighi ghan raraạr dị kemiteom eepoogh oghaaphạn ghan, idiphọ olhean ghan eḍien, orelhean ghan ekpisi dị abunhọn awe odi aani, ḅilhẹ r’orelhean ghan epẹ erugh phọ. Oniin katue kẹn ni alegheri ilọ oniin mem dị nyinha elhọgh ghan mem eeḅughonhaan ghan righirị r’abuọ eghunotu anyinha. Oḅarạm isiphẹ, iikolhobian oḍighi ghan araraạr kirokirọ ariisi ḅilhẹ r’awe kirokirọ. Iphẹn phọ kelhoghonhaạn nyinhạ ḍighaạgh olhegheri aroozọ odị. Lọgh elhegh idị Antony, onyọ umor olọ aNetherlands akparaghạ oḍighi. Idị egbolhomaam righirị odị r’Alicia, odị aḅẹm mọ: “Yoor uwạ ghan raraạr dị yoor koḍighi kụ keloghonhaạn ḍighaạgh dị oniin kalegheri ilọ oniin. Yoor ugbor ghan oḍighi ikpirikpirị araraạr, idiphọ oḅọph osạ eḍien ḅilhẹ r’inhọn iiḍighi. Kụ mem dị yoor roḍighi raraạr phọ iphẹn phọ, yoor umhiịn ghan ni riisi dị oniin asughanham r’ariisi dị raḍighi agey.”

8. Eeghe asuọ kụ edị awe dị oḍigh righirị r’aḍiitughiạn apinien kotue omoọgh mem dị oḅọph ghan otuughạ Baibul phọ?

⁸ Oniin katue ni alegheri ilọ oniin kẹn mem dị nyinha eḅọph ghan etuughạ rumhuoghaạph dị osighẹ siphẹ aBaibul phọ. Eḍighi maạr dị nyinha aalhạn ni, pọ kewạ ni mọ imiteom ghan mem ephạm iiseeny eghunotu phọ pidị oḍighi ipẹ Enhaạn rewạ bọ eḍighi eḅẹl iyaạr siphẹ apinien phọ anyinha. (Eccl. 4:12) Esi iduọn phọ, siẹn nyinha rekaạph bọ ilọ ilhom mọ, imiteom mem etuughạ ghan Baibul pho. Ii olegheri ni mọ, iyạl phọ anyinha rekaạph bọ ilọ ilhom mọ ke”ḍighi eghunotu, ḅilhẹ onyọ umor phọ ko”ḍighi uw-emhụ umaranhi phọ. Toroboiperolbọ, mem dị iyạl anyinha egbor ghan etuughạ, oniin kalegheri ni idị asiya ophoriphọ r’aZihova edi. AMax r’Laysa, olom r’anhịr dị odi United States, umhiịn ni onhọn asuọ dị odi. AMax aḅẹm mọ: “Emhiighom arighirị phọ ayoor, yoor umhiigh ni otuughạ arinyạ ookpomhoghan phọ dị eghaạph ilọ oḍigh arighirị r’aḍiitughiạn apinien, pinien, r’adọl eghunotu. Arinyạ phọ imiteom ghan eepoogh dị yoor oghaạph ghan raghaạph dị emhạn maạr, dị obọ mikparanhaạn ni iyoor oghaạph.”

INHỌN ARARAẠR DỊ EKPẸ OOḄEGHIỌN

9. Eeghe araraạr kụ edị awe dị moḍigh righirị r’aḍiitughiạn apinien kooḅeghiọn kụ ogbi osopha oye dị bidị koḅenhị ilọ arighirị phọ abidị?

⁹ Anhiạn kụ akpẹ dị nạ kaḅenhị mem dị nạ maḍigh righirị r’aḍiitughiạn apinien? Iyạl phọ anyinha kụ kesopha. Emhiighom mọ eeni nyinha etue ni esopha oḅenhị iyạl ikpo awe. (Prov. 17:27) Mem dị nyinha eḍighi iduọn phọ, kelọgh ḍighaạgh dị nyinha ke/panyanhaạn ibadị asipuru ḍighaạgh awe dị kowạ olhegheri ipẹ araraạr rekị bọ, ḅilhẹ r’abulọ kikpaariọm inyinha osopha ilọ oḍighi. Kuolọ eḍighi maạr dị nạ u/ḅenhị r’oniin oye, keḍighi idị nạ katọl sạm loor oghiilhaan mọ awe kolegheri. Kụ ipẹ phọ ketue ni elhọgh nyinhạ esi ooto r’osooromhinheen. Esi iduọn phọ, keḍighi ni osụ-olhoghi oḅenhị iphurukpu awe dị kotue ongọ nyinhạ oromha r’olhoghonhaạn aḍighaạgh. (Prov. 15:22) Esi omaạm, nạ katue ni aḅenhị buniin abuọ eghunotu anạ, righirị dị osi omhanhanhaạm, obobọ ikumor awe ookpomhoghan phọ.

10. Eeghe iyaạr kụ edị awe dị oḍigh righirị r’aḍiitughiạn apinien koḍighi, omhiịn mọ arighirị phọ abidị eḅaạl li esi aZihova? (Proverbs 22:3)

¹⁰ Nạ kaḍighi ika omhiịn mọ arighirị phọ nạ aḍigh bọ ekuenhi ni aZihova? Iduọn ephomhoghiạn phọ anyinha rebụgh bọ, kiphụ ghan inyinha otuman. Eeghe kụ kelhoghonhaạn nyinhạ ḍighaạgh omhiịn mọ aroozọ phọ anạ eḅaạl li esi aZihova? (1 Kọr. 6:18) Ikel raghaạph dị i/ḅaạl, oginha anyinha bịn ki/tọl ghan esi, ḅilhẹ ke/pughọl ghan miim etenhom okụ. (Efẹ. 5:3) Araraạr phọ ipẹ phọ ketue ni ebughẹ ruuphuạ orolhạn esi, bịn eḍighi idị kikparanhaạn inyinha oḍighi ipẹ enhighẹ bọ. Igbor ghan eghaạph idị nyinha keḍighi kụ arighirị phọ anyinha keḅaạl ghisigh aZihova. (Bạl Proverbs 22:3.) Miịn iyaạr dị elhoghonhaạn ḍighaạgh David r’Alma epẹ Etopia. Bidị uḅẹm mọ: “Iyạl phọ ayoor ugbor ghan orọl riisi dị abunhọn awe odi obobọ igbo arighirị ayoor. R’amem r’amem iyạl phọ ayoor bịn u/tọl olhoghi amoto obobọ olhoghi otu. Iphẹn phọ iḍighi idị yoor u/tọl esi dị kilhọgh iyoor esi odẹgh ophogh.”

11. Eeghe araraạr kụ edị iyạl awe dị oḍigh righirị r’aḍiitughiạn apinien kooḅeghiọn mem dị rosopha idị oniin kaḍeenhaan ghan nyoniin ephomhoghiạn?

¹¹ Kokaạph ika ilọ oḍeenhaan ephomhoghiạn reten kirokirọ? Iduọn ephomhoghiạn phọ anyinha rebụgh bọ, ke/beeph oḍighi iniin araraạr dị keḍeenhaan ephomhoghiạn. Toroboiperolbọ, eḍighi maạr dị oḍighi araraạr dị keḍeenhaan ephomhoghiạn kemiteom eboom eephuạ orolhạn esi, pọ ketue ni eḍighi idị kikparanhaạn inyinha osopha ogey osopha. (Song of Sol. 1:2; 2:6) Oḍighi araraạr dị keḍeenhaan ephomhoghiạn etue ni esi esi dị nạ ka/tue apamhaghạn loor, bịn etorori elọgh oḍighi iyaạr dị ke/ḅeraạn aZihova. (Prov. 6:27) Esi iduọn phọ, kemhiighom arighirị phọ anyinha ikaạph raraạr dị nyinha keḍighi r’idị nyinha ke/ḍighi, pidị aroozọ anyinha emoọgh muḅọph r’asinhị-iilhogh phọ aZihova.c (1 Tẹs. 4:3-7) Ipuruan loor mọ: ‘Awe ekool phọ ayira kumhiịn iyira ika odaphạn reten phọ ipẹ yira roḍeenhaan bọ ephomhoghiạn? Areten phọ iphẹn phọ kemiteom ni eephuạ orolhạn esi igbo ayira ḍughụm?’

12. Eeghe araraạr kụ edị iyạl awe dị oḍigh righirị r’aḍiitughiạn apinien kolọgh elhegh mem dị omhoọgh iiḅaghamhị?

¹² Nyinha keḍighi ika mem dị oniin nyoniin u/naghanhạn? Kokaạph ika eḍighi maạr dị iiḅaghamhị emite igbo anyinha? Iphẹn phọ remạ ghan mọ iyạl anyinha i/kpẹ oḍighi olom r’anhịr ḍughụm? Eeye, loor esi dị iiḅaghamhị retọl ghan ni igbo awe iyạl awe. Ogey apinien pọ apinien dị olom r’anhịr rokaaphọgh ghan iiḅaghamhị dị emite r’olhọgh eegu. Esi iduọn phọ, ipẹ nyinha rekaaphọgh ghan bọ mem dị iiḅaghamhị emite keḍeenhaan ni mughumọ apinien phọ anyinha kamoọgh ni ekol. Ipuruan loor mọ: ‘Yira kotue ni okaaphọgh iiḅaghamhị eten eephọ r’olhọgh eegu ḍughụm? Iyạl phọ ayoor oḍighi ni we dị opiomạn romeeraam ghan koḅilhẹ oḍighi iyaạr oolemhi opiomạn phọ? Iyạl phọ ayoor roḍeenhaan ghan ni osụ-olhoghi, kolhọm osạr owilhenhaạn oḅilhẹ osạr owilhenhaạn?’ (Efẹ. 4:31, 32) Toroboiperolbọ, eḍighi maạr dị nyinha regbor ghan keegbakiạn eḅilhẹ eruạn, pọ iduọn kẹn ni kụ edị ketọl mem dị nyinha aalhạn. Eḍighi maạr dị nạ amhiịn mọ ophoriphọ oye phọ ka/ḍighi ogey olom obobọ anhịr, pọ osiemhi eekunha righirị phọ kụ kenighenhaạn iyạl phọ anyinha.d

13. Eeghe araraạr kụ edị iyạl awe dị oḍigh righirị r’aḍiitughiạn apinien kootughiạn kụ ogbi osopha esi dị arighirị phọ abidị kedoọny esi?

¹³ Arighirị phọ nạ aḍigh bọ r’aḍiitughiạn apinien kedoọny esi kiḍighen? Oogboronhom osopha osopha regbor ghan kemiteom iiḅaghamhị. (Prov. 21:5) Esi iduọn phọ, arighirị phọ nạ aḍigh bọ r’aḍiitughiạn apinien edoọny ni esi esi dị nạ katue alegheri agey ophoriphọ oye phọ. Toroboiperolbọ, ka/doonyẹ apuemhi idị ekpeanhaạn. ABaibul phọ aḅẹm kẹn mọ: “Iyaạr dị owạ kụ ko/mhoọgh repuẹ ghan ekpom mọ.” (Prov. 13:12) Oḅarạm isiẹn, eḍighi maạr dị arighirị phọ edoọny iboom, rekpạr ghan ni okpạr opu odẹgh ophogh orolhạn esi. (1 Kọr. 7:9) Kparipẹ rogbon esi dị arighirị phọ anyinha medoọny esi, puruan loor mọ, ‘Eeghe iyaạr ilọ odị kụ isugha dị mị kalegheri orue osopha ogey osopha?’

IKA KỤ EDỊ ABUNHỌN KOLOGHONHAẠN ḌIGHAẠGH BULỌ MOḌIGH RIGHIRỊ R’AḌIITUGHIẠN APINIEN?

14. Ighẹn areten kụ edị abunhọn kotue ologhonhaạn ḍighaạgh we dị oḍigh righirị r’aḍiitughiạn apinien? (Miịn kẹn afoto phọ.)

¹⁴ Eḍighi maạr dị yira olhegheri mọ iyạl awe oḍigh righirị r’aḍiitughiạn apinien, yira kologhonhaạn bidị ḍighaạgh ika? Yira otue ni omạgh bidị oḍighan ayira olhe eḍien, ophạm iiseeny eghunotu, ḅilhẹ r’ozaamhiạn aloor. (Rom 12:13) Mem lọ yira oḍighi iduọn phọ, keloghonhaạn bidị ḍighaạgh dị oniin kalegheri ilọ oniin. Bidị omoghi ni oye dị katọl aani ghan mem dị bidị omhoọgh raghaạph, oye dị kasaạny bidị akimọm esi dị bidị rowạ oghị, obobọ esi dị bidị kotọl okaạph raghaạph ḍughụm? Eḍighi idiphọ, yira kotue ni ologhonhaạn ḍighaạgh? (Gal. 6:10) Alicia, oghaạph bọ oghol epẹ omhạn, aghaạph ni iyaạr dị elhoghonhaạn nyodị r’Aswin ḍighaạgh. Odị aḅẹm, “Olhoghi ayoor akạr aḅaạl iboom mem dị abuniin abumor uḅenhị iyoor mọ eḍighi maạr dị yoor rowạ esi orọl oghaạph oghaạph dị abunhọn awe ko/naghạn, pọ yoor ukị k’abidị.” Eḍighi maạr dị iyạl awe dị oḍigh righirị r’aḍiitughiạn apinien oḅenhị nyinhạ mọ tolhọm aani ghan mem dị bidị omhoọgh raghaạph, pọ sighẹ eepoogh phọ epẹ phọ alhoghonhaạn bidị ḍighaạgh. Miịn ni mọ nạ o/wilhẹ oginha abidị eniin esi, kuolọ mem dị ewạ mọ bidị oghaạph iyaạr dị oginha abidị bịn kụ kotọl, ngọ ni bidị eepoogh phọ epẹ phọ.—Fil. 2:4.

15. Ighẹn inhọn araraạr kụ edị arighirị kotue oḍighi olhoghonhaạn aḍighaạgh we dị oḍigh righirị r’aḍiitughiạn apinien? (Proverbs 12:18)

¹⁵ Yira kotue kẹn ni ologhonhaạn ḍighaạgh we dị oḍigh righirị r’aḍiitughiạn apinien esi ikpo-onhụ phọ ayira. Eeni amem, ewạ mọ omhiigha loor esi ikpo-onhụ phọ ipẹ yira koḅạ bọ. (Bạl Proverbs 12:18.) Esi omaạm, eeni kisoghoḍị ni iyira oḅenhị abunhọn awe mọ, opeẹr r’opeẹr moḍigh righirị r’aḍiitughiạn apinien, kuolọ owilhẹ bidị kụ oḅenhị we lọ bidị rowạ oḅenhị. Yira ku/kalhaghiạn iyạl awe dị oḍigh righirị r’aḍiitughiạn apinien, ku/kol emhụ araraạr dị bidị omhoọgh ni elhiom osopha uḍaghạ bidị. (Prov. 20:19; Rom 14:10; 1 Tẹs. 4:11) Ḅilhẹ kẹn, eeni ke/ḅeraạn we phọ oḍigh bọ righirị phọ onhaghạn ikpo-onhụ obobọ sipuru dị eghịgh mudị roḅenhị ghan bidị mọ aalhạn. Onyọ umaranhi dị oghol mọ Elis r’olom odị ughaạph ni idị emitenhaan bidị, odị aḅẹm mọ, “Eeni amem iḍighi ghan ni umugholoor esi ayoor mem dị abunhọn awe kụ upuru iyoor mọ iikolhobian apinien phọ anyinha mesi ḍighen mem dị yoor phọ bịn koo/puruan.”

16. Yira koḍighi eeghe eḍighi maạr dị awe dị oḍigh righirị r’aḍiitughiạn apinien osiemhi eekunha righirị phọ?

¹⁶ Kokaạph ika eḍighi maạr dị iyạl phọ abidị osopha osiemhi eekunha righirị phọ? Yira kuu/puru yogh sipuru ilọ araraạr dị bidị u/wạ oghaạph ḅilhẹ ku/kpalhạm onyọ abidị. (1 Pit. 4:15) Onyọ umaranhi dị oghol mọ Leah aḅẹm mọ: “Mị unhaghạn mọ abunhọn awe rokaạph ghan raraạr dị i/tu inẹ ilọ iyaạr phọ eḍighi bọ kụ onyọ umor phọ r’amhị osiemhi bọ eekunha righirị phọ ayoor. Ipẹ phọ ikạr kụ ephin esi amhị.” Idiphọ oghaạph bọ epẹ omhạn, eḍighi maạr dị arighirị phọ esi eekunha, pọ re/mạ ghan mọ osopha phọ abidị o/nhighẹ. Yira kotue ni oḅẹm mọ arighirị phọ abidị meḍighi ni iyaạr phọ ekpẹ bọ oḍighi phọ—melhoghonhaạn bidị ḍighaạgh osopha ogey osopha. Toroboiperolbọ, osopha phọ opọ phọ atue ni akọm eephinha angọ bidị obobọ aḍighi idị oniin kaloghoma mọ oye nyodị o/phomhoghiạn. Esi iduọn phọ, owạ ni reten oḍeenhaan mọ yira opomhoghiạn ni bidị.—Prov. 17:17.

17. Eeghe iyaạr kụ edị iyạl awe dị oḍigh righirị r’aḍiitughiạn apinien kokiọm ghisigh oḍighi?

¹⁷ Iduọn yira momhiịn bọ, oḍigh arighirị r’aḍiitughiạn apinien emoọgh ni ipaanhaạn, kuolọ kotue kẹn ni okelhọm. AJessica aḅẹm mọ: “Ogbạ agey, oḍigh arighirị r’aḍiitughiạn apinien eḍighi ni oboom oḍighi. Kuolọ olhoghi amhị aḅaạl li iduọn yoor osighẹ bọ mem mọ ayoor oḍighinhom idị oniin kakuamhị alegheri nyoniin.” Eḍighi maạr dị nạ maḍigh righirị r’aḍiitughiạn apinien, pọ kiọm ni ghisigh aḍighi oomo ilọ nạ katue pidị oniin akuamhị alegheri nyoniin. Nạ aḍighi iduọn phọ, arighirị phọ nạ aḍigh bọ r’aḍiitughiạn apinien kemoọgh ni ekol, loor esi dị keḍighi idị nyinha kesopha ogey osopha.