Sane Bimihi Nɛ Je Ní Kaneli A Ngɔ
Mɛni lɛ nɔ nɛ ngma Abɛ 30:18, 19 ɔ ngɛ tsɔɔe benɛ e de ke “nyumu blɔ ngɛ́ yiheyo he” ɔ, ‘e juɛmi kpi he’ ɔ?
Nihi babauu susuɔ nɔ́ nɛ munyu nɛ ɔ tsɔɔ ɔ he, nɛ́ Baiblo mi ní leli komɛ po piɛɛ he. A tsɔɔ ngmami nɛ ɔ sisi ngɛ Je Ehe Sisi Tsɔɔmi ɔ mi ke: “Ní etɛ komɛ ngɛ nɛ ye juɛmi kpi a he [aloo, “nɛ a peeɔ mi nyakpɛ wawɛɛ,” sisi ningma.] nɛ ní eywiɛ komɛ ngɛ nɛ i nui a sisi: Kɔle blɔ ngɛ́ hiɔwe, sinɔ blɔ ngɛ́ tɛsa nɔ, mele blɔ ngɛ́ wo nɔ, kɛ nyumu blɔ ngɛ́ yiheyo he.”—Abɛ 30:18, 19.
Be ko nɛ be ɔ, wa susu kaa munyu nɛ ji “nyumu blɔ ngɛ́ yiheyo he” ɔ hɛɛ sisi numi nɛ sɛ. Mɛni he je? Kuku kpahi nɛ ngɛ jamɛ a ngmami ɔ mi ɔ tsɔɔ ní yaya komɛ nɛ a de we gblee ke “e hiɛ.” (Abɛ 30:15, 16) Kuku 20 ɔ hu tu “yo gba puɛlɔ” ko nɛ e ngɛ dee ke e pee we nɔ́ yayami ko ɔ he munyu. Enɛ ɔ he ɔ, wa susu kaa, kaa bɔ nɛ ke kɔle ngɛ tee ngɛ hiɔwe, aloo sinɔ ngɛ si sãe ngɛ tɛsa nɔ, loo mele ko ngɛ nyɛɛe ngɛ wo nɔ tsitsaa nɛ nɔ ko nɛ́ mɛ ɔ, jã kɛ̃ nɛ nyumu ko hu ma nyɛ maa pee nɔ́ ko kɛ laa nɛ nɔ ko nɔ ko be lee. Enɛ ɔ he ɔ, be ko nɛ be ɔ, wa susu kaa munyu nɛ ji “nyumu blɔ ngɛ́ yiheyo he” ɔ kɔɔ nɔ́ yayami ko he, nɛ ji kaa niheyo ko maa sisi yiheyo ko konɛ e kɛ lɛ nɛ ná bɔmi.
Se wa ngɛ yi mi tomi kpakpa he je nɛ wa ma nyɛ ma de ke ngmami nɛ ɔ tu we nɔ́ ko nɛ sɛ he munyu. Baiblo ngmalɔ nɛ ngma munyu nɛ ɔ ngɛ níhi nɛ peeɔ lɛ nyakpɛ ɔ a he munyu tue.
Blema Hebri Ngmami ɔ nɛ a kɛ nine ngma a tsɔɔ kaa kuku nɛ ɔ tu we nɔ́ ko nɛ sɛ he munyu. Theological Lexicon of the Old Testament ɔ tsɔɔ kaa, Hebri munyu nɛ a tsɔɔ sisi ngɛ Abɛ 30:18 ɔ ke, “ye juɛmi kpi a he” ɔ “tsɔɔ nɔ́ ko nɛ . . . ngɛ nyakpɛ aloo nɔ́ ko nɛ e be hie peemi.”
Ní lelɔ ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Crawford H. Toy nɛ e tsɔɔ ní ngɛ Harvard University ngɛ United States ɔ hu tsɔɔ kaa Baiblo mi sane nɛ ɔ tu we nɔ́ yayami ko he munyu. E de ke: “Baiblo ngmalɔ ɔ ngɛ níhi nɛ peeɔ lɛ nyakpɛ ɔ he munyu tue.”
Enɛ ɔ he ɔ, sisi numi ngɛ he kaa wa ma de ke níhi nɛ a tu a he munyu ngɛ Abɛ 30:18, 19 ɔ ji níhi nɛ a ngɛ nyakpɛ wawɛɛ nɛ wa juɛmi kpi he. Kaa bɔ nɛ e ji ngɛ Baiblo ngmalɔ ɔ blɔ fa mi ɔ, bɔ nɛ kɔle teɔ kɛ yaa kɔɔhiɔ mi tsitsaa, bɔ nɛ sinɔ sãã si ngɛ tɛsa nɔ, bɔ nɛ mele nɛ mi jiɔ nyɛɛɔ ngɛ wo nɔ ha, kɛ bɔ nɛ nyumu kɛ yo náa suɔmi kɛ haa a sibi nɛ a kɛ bua jɔmi hiɔ si ɔ peeɔ wɔ nyakpɛ wawɛɛ.