Hwɔɔmi Mɔ INTANƐTI NƆ NITO HE
Hwɔɔmi Mɔ
INTANƐTI NƆ NITO HE
Dangme
Ɛ
  • ã
  • á
  • ɛ
  • ɛ́
  • ɛ̃
  • ɔ
  • ɔ́
  • í
  • ĩ
  • BAIBLO
  • WOMIHI
  • ASAFO MI KPEHI
  • mrt munyu 32
  • Moo Po O He Piɛ Kɛ Je Sisimi Munyuhi A He

Ngmami nɛ ɔ he video be amlɔ nɛ ɔ.

Wa kpa mo pɛɛ nyagba ko he je ɔ, video ɔ hí jemi.

  • Moo Po O He Piɛ Kɛ Je Sisimi Munyuhi A He
  • Munyuyi Kpahi Nɛ Ngɛ
  • Munyu Nɛ Ngɛ Kaa Enɛ ɔ
  • Kɛ Social Media Ngɛ Ye Nɔ He Wami Náe Ha Kɛɛ?
    Nihewi Kɛ Yihewi Biɔ Ke
  • Moo Hyɛ O He Saminya Ngɛ Sisimi Munyuhi A He
    Kristofohi A Si Himi Kɛ A Sɔmɔmi Ní Tsumi ɔ—Ní Kasemi Womi—2023
  • Anɛ Intanɛti Nɔ Huɛ Bɔmi Hehi Ngɛ O Bi ɔ Awi Yee Lo?—Bɔ Nɛ Baiblo ɔ Ma Nyɛ Maa Ye Bua Fɔli Ha
    Munyuyi Kpahi Nɛ Ngɛ
  • ‘Kuasia Heɔ Nɔ́ Tsuaa Nɔ́ Yeɔ’
    Hwɔɔmi Mɔ E Ngɛ Yehowa Matsɛ Yemi ɔ He Gɔgɔ Fiae—2015
Fuu Ngɛ Hiɛ ɔ
Munyuyi Kpahi Nɛ Ngɛ
mrt munyu 32
Nyumu ko nɛ e ngɛ amaniɛ bɔmihi nɛ e nu kɛ je he slɔɔtohi a he susue.

Moo Po O He Piɛ Kɛ Je Sisimi Munyuhi A He

Mwɔnɛ ɔ, e yi kulaa kaa wa nine maa su amaniɛ bɔmi nɔ pe be ko nɛ be ɔ, nɛ amaniɛ bɔmi nɛ kɔɔ blɔ nɔ nɛ wa maa gu kɛ hi si slɔkee nɛ́ wa ná nɔmlɔ tso mi he wami hu piɛɛ he. Se ke o ngɛ níhi a mi hlae ɔ, e sa nɛ o hyɛ nɛ hi ngɛ sisimi munyuhi kaa nɔ́ nɛ nyɛɛ se nɛ ɔmɛ a he:

  • Amaniɛ bɔmihi nɛ a pi anɔkuale

  • Sisimi munyuhi

  • Munyuhi nɛ a po de nɛ nɔ mi mami ko be he

Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ngɛ COVID-19 hiɔ mi ɔ, United Nations kuu ɔ hɛ mi nyɛɛlɔ ɔ ngɔ kɔkɔ bɔmi kɛ ha ngɛ oslaa nɛ ngɛ sisi munyuhi nɛ pɔ he ɔ he. E de ke: “Hiɔ tsami he ga womi nɛ oslaahi ngɛ a he kɛ hiɔ tsami blɔ nya tomihi nɛ a guɔ nɔ kɛ sisiɔ nihi ɔ ngɛ hɛ mi yae wawɛɛ. O maa nu lakpa munyuhi fuu ngɛ tiivi kɛ radio ɔmɛ a nɔ. Nihi gbɛɛ akeake munyuhi kɛ fĩaa ngɛ Intanɛti ɔ nɔ. Nihi náa nihi nɛ a je he kpahi loo a ngɛ kuu kpahi a mi ɔ a he ninyɛ wawɛɛ, nɛ nɔ hɛ mi hyɛmi hu pɔ he.”

E ji anɔkuale kaa sisimi munyuhi nɛ a tu ɔ pi nɔ́ ehe. Se kɛ̃ ɔ, Baiblo ɔ gba kɛ fɔ si kaa ngɛ wa be nɛ ɔ mi ɔ, “nimli yayamihi kɛ nɔ sisili maa hi a hɛ mi yae ngɛ yayami peemi mi wawɛɛ, nɛ a maa hi nihi sisie nɛ nihi hu maa hi mɛ sisie.” (2 Timoteo 3:1, 13) Mwɔnɛ ɔ, Intanɛti ɔ ha nɛ wa nine suɔ amaniɛ bɔmihi nɛ pi anɔkuale ɔ nɔ mlamlaamla, nɛ wɔ hu wa gbɛɔ amaniɛ bɔmi nɛ ɔmɛ kɛ fĩaa nɛ pi kaa wa je blɔ kaa wa maa gbɛ lakpa munyuhi kɛ fĩa. Wa peeɔ jã akɛnɛ wa susu kaa amaniɛ bɔmi ɔ ji anɔkuale ɔ he je. Enɛ ɔ he je ɔ, wa ma nyɛ maa na sisimi munyuhi fuu kɛ munyuhi fuu nɛ anɔkuale bɔɔ pɛ lɛ ngɛ mi ngɛ sɛ gbihi nɛ wa nine suɔ nɔ, Intanɛti nɔ huɛ bɔmi hehi nɛ waa kɛ tsuɔ ní, kɛ amaniɛ bɔmihi nɛ baa ngɛ wa kɔmpiuta klama amɛ a nɔ ɔ nɔ.

Mɛni blɔ nɔ o maa gu kɛ po o he piɛ kɛ je sisimi munyu kɛ akeake munyuhi a he? Baiblo sisi tomi mlaa nɛ ɔmɛ ma nyɛ maa ye bua mo.

  • Nyumu ko nɛ e ngɛ níhi nɛ e na, kɛ níhi nɛ e nu ɔ he susue.

    Ko he nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ o maa na aloo o maa nu ɔ ye

    Nɔ́ nɛ Baiblo ɔ de: “Kuasia heɔ nɔ́ tsuaa nɔ́ yeɔ. Ní lelɔ lɛɛ e le e nane nya hyɛmi.”​—Abɛ 14:15.

    Ke wa hyɛ we nɛ hi ɔ, e be yee kaa a maa sisi wɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nihi ngɔɔ fonihi nɛ a ngma munyu kpiti komɛ kɛ piɛɛ he, aloo video kpitihi kɛ fɔɔ Intanɛti ɔ nɔ, titli ɔ, ngɛ Intanɛti nɔ huɛ bɔmi hehi. Behi fuu ɔ, a peeɔ ní nɛ ɔmɛ konɛ a kɛ wo nɔ nya mwɔ. Be komɛ ɔ, ke nihi tsɛ nɔ ko munyu se ɔ, a siɔ nɔ́ nɛ nɔ ɔ de kɛ sɛ hlami aloo nɔ́ nɛ e de kɛ tsa nɔ ɔ, enɛ ɔ haa nɛ sisi numi nɛ ngɛ munyu ɔ mi ɔ tsakeɔ. Ni komɛ po nyɛ nɛ a ngɔɔ nihi a hɛ mi loo a gbi kɛ peeɔ video komɛ nɛ a ngɛ nɔ́ ko dee aloo a ngɛ nɔ́ ko pee, be mi nɛ pi jã nɛ e ngɛ.

    “Sisimi munyuhi fuu nɛ níhi a mi hlali na ngɛ Intanɛti nɔ huɛ bɔmi hehi nɔ ɔ kɔɔ fonihi kɛ videohi nɛ nihi kɛ fɔɔ hehi nɛ ɔmɛ be mi nɛ a kɛ nɔ́ tutuutu nɛ foni ɔ loo video ɔ tsɔɔ ɔ piɛɛ we he ɔ he, kaa bɔ nɛ nihi nɛ a ngɔɔ munyu komɛ kɛ fɔɔ Intanɛti ɔ nɔ konɛ a kɛ wo nɔ nyɛ mwɔ ɔ peeɔ ɔ.”​—Axios Media.

    Mo bi o he ke: ‘Anɛ munyu nɛ́ e ngɛ amaniɛ bɔmi ɔ mi ɔ ji anɔkuale aloo munyu nɛ a kɛ maa wo nɔ nya mwɔ kɛkɛ?’

  • Glaasi ko nɛ e haa nɛ níhi peeɔ agbo.

    Mo susu he nɛ amaniɛ bɔmi ɔ je, kɛ nɔ́ nɛ́ he munyu nɛ e ngɛ tue ɔ he

    Nɔ́ nɛ Baiblo ɔ de: “Nyɛ ná níhi tsuo a nɔ mi mami.”​—1 Tɛsalonika Bi 5:21.

    Loko o ma he amaniɛ bɔmi ko maa ye aloo o kɛ maa mane nɔ kpa ko ɔ, moo hyɛ saminya kaa e ji anɔkuale lo, ke e ji amaniɛ bɔmi nɛ nihi fuu nu he aloo e ji nɔ́ nɛ amaniɛ bɔmi hehi tu he munyu si abɔ po. Mɛni blɔ nɔ o maa gu kɛ pee jã?

    Mo susu he nɛ o hyɛ ke ji o ma nyɛ ma he nɔ nɛ amaniɛ bɔmi ɔ je e ngɔ aloo he nɛ amaniɛ bɔmi ɔ je ɔ maa ye lo. Amaniɛ bɔmi hehi kɛ blɔ nya tomi kpahi ma nyɛ maa tu sane ko he munyu ngɛ blɔ nɛ e ma fĩ nɔ́ nɛ mɛɛ a bua jɔ he aloo a susumi ngɛ́ ma kudɔmi sane ko he ɔ se ɔ se. Moo ngɔ nɔ́ nɛ o na ngɛ amaniɛ bɔmi ní tsumi he ko nɔ ɔ kɛ to nɔ́ nɛ amaniɛ bɔmi he kpahi de ɔ he. Be komɛ ɔ, wa huɛmɛ ma nyɛ maa ngɔ lakpa munyu ko kɛ mane wɔ kɛ gu email aloo Intanɛti nɔ huɛ bɔmi he ko nɔ nɛ́ pi nɛ a je blɔ kaa a maa mane wɔ munyu ko nɛ be mi. Enɛ ɔ he ɔ, loko o ma he amaniɛ bɔmi ko maa ye ɔ, e sa nɛ o hyɛ he tutuutu nɛ e je ɔ kekle.

    Moo hyɛ kaa nɔ́ nɛ ngɛ amaniɛ bɔmi ɔ mi ɔ ji nɔ́ ehe nɛ e da hulɔ. Mo hla be (jeha, nyɔhiɔ kɛ ligbi) nɛ́ sane ɔ ya nɔ, nɛ́ o hla anɔkualehi nɛ nɔ mi mami ngɛ he kɛ odase nitsɛnitsɛ nɛ fĩɔ nɔ́ nɛ amaniɛ bɔmi ɔ tu he munyu ɔ se. Moo hyɛ saminya titli ɔ, ke a po sane ko nɛ́ e be tɛ̃ɛ ɔ kuku tsɔ aloo ke a tu amaniɛ bɔmi ɔ he munyu ngɛ blɔ nɛ ma ha nɛ nihi nɛ a pee a ní ngɛ blɔ ko nɔ aloo a ná he numi ko ɔ nɔ.

    “E sa nɛ o hyɛ kaa amaniɛ bɔmi nɛ o nine su nɔ ɔ ji anɔkuale, nɛ jã peemi he hia kaa bɔ nɛ dɛ fɔmi be fɛɛ be hu he hia a.”​—Sridhar Dharmapuri, a Senior Food Safety and Nutrition Officer for the U.N.

    Mo bi o he ke: ‘Anɛ nɔ ko susumi nɛ amaniɛ bɔmi ɔ ngɛ he munyu tue kaa e ji anɔkuale munyu aloo e ngɛ sane ɔ fã kake pɛ he munyu tue?’

  • Womi nɛ a ngma níhi ngɛ nɔ.

    Mo ha nɛ anɔkuale ɔ nɛ kudɔ mo, se pi níhi nɛ o bua jɔ a he

    Nɔ́ nɛ Baiblo ɔ de: “Nɔ nɛ heɔ e he yeɔ ɔ, kuasia ji lɛ.”​—Abɛ 28:26.

    E pɔɔ lɛ bami kaa wa heɔ amaniɛ bɔmi nɛ fĩɔ nɔ́ nɛ wa bua jɔ he kaa wa maa nu ɔ se ɔ. Intanɛti ní tsumi hehi daa níhi nɛ o bua jɔ a he aloo níhi nɛ o hlá hyɛ ngɛ Intanɛti ɔ nɔ be ko nɛ be ɔ nɔ kɛ maneɔ mo amaniɛ bɔmi. Se kɛ̃ ɔ, behi fuu ɔ, nɔ́ nɛ wa suɔ nɛ waa nu ɔ pi lɔ ɔ ji nɔ́ nɛ e he hia nɛ waa nu.

    “Nihi bɔɔ mɔde nɛ a susuɔ níhi a he saminya, nɛ a jeɔ a susumi kpo ngɛ blɔ nɛ ma plɛ nɔ yi mi ɔ nɔ, se behi fuu ɔ, níhi nɛ wa ngɛ blɔ hyɛe, níhi nɛ wa ngɔ wa hɛ kɛ fɔ nɔ, níhi nɛ wa yeɔ he gbeye kɛ níhi nɛ haa nɛ wa nɔ gbãgbã tee ɔ haa nɛ wa kplɛɛɔ ní komɛ a nɔ kaa a ji anɔkuale ke e fĩ nɔ́ nɛ wa suɔ kaa wa ma he ye ɔ se.”​—Peter Ditto, social psychologist.

    Mo bi o he ke: ‘Anɛ i he amaniɛ bɔmi nɛ ɔ ye akɛnɛ e ji nɔ́ nɛ i suɔ kaa ma nu ɔ he je lo?’

  • Lakpa munyu nɛ a ngɔ kɛ ngɛ dwɔmi nɔ́ mi woe.

    Mo kpa amaniɛ bɔmihi nɛ a pi anɔkuale ɔ gbɛmi kɛ fĩa

    Nɔ́ nɛ Baiblo ɔ de: “Koo gbɛ lakpa munyu kɛ fĩa.”​—2 Mose 23:1.

    Mo kai kaa amaniɛ bɔmihi nɛ o kɛ haa nihi ɔ, ngɛ he wami nɛ́ e ma nyɛ ma ná a susumi kɛ a ní peepeehi a nɔ he wami. Ke o kɛ amaniɛ bɔmi ko mane nɔ ko be mi nɛ pi nɛ o je blɔ kaa o maa mane lɛ amaniɛ bɔmi nɛ e pi anɔkuale po ɔ, nɔ́ nɛ maa je mi kɛ ba a ma nyɛ maa ye nɔ awi.

    “Nɔ́ nɛ he hia pe kulaa nɛ e sa nɛ o pee ji kaa, e sa nɛ o ná tsui, nɛ o mlɛ nɛ o bi o he ke, ʻAnɛ i ngɛ nɔ mi mami ngɛ amaniɛ bɔmi nɛ ɔ mi wawɛɛ nɛ́ e sa nɛ ma kɛ mane loo ma de ni kpahi lo?’ Ke nɔ fɛɛ nɔ peeɔ jã a, wa maa na kaa lakpa munyuhi nɛ nihi gbɛɔ kɛ fĩaa ngɛ Intanɛti ɔ nɔ ɔ nɔ ma gbɔ kulaa.”​—Peter Adams, a senior vice president of the News Literacy Project.

    Mo bi o he ke: ‘Anɛ i kɛ amaniɛ bɔmi nɛ ɔ ngɛ manee akɛnɛ i he ye kaa e ji anɔkuale ɔ lo?’

Anɔkuale nɛ kɔɔ munyuhi nɛ a po de nɛ nɔ mi mami ko be he aloo akeake munyuhi a he

Shauna Bowes, nɛ e ji juɛmi he ní lelɔ ɔ de ke, “Munyuhi nɛ a po de nɛ nɔ mi mami ko be he ɔ ngɛ nihi a susumi kɛ a ní peepee nɔ he wami náe wawɛɛ pe be ko nɛ be ɔ.” Níhi nɛ e sa kaa o le kɛ kɔ munyuhi nɛ a po de nɛ nɔ mi mami ko be he ɔ he ji nɛ ɔmɛ nɛ.

Mɛni ji munyuhi nɛ a po de nɛ nɔ mi mami ko be he? Munyuhi nɛ a po de nɛ nɔ mi mami ko be he ɔ ji akeake munyu nɛ nihi tuɔ kaa, kuu ko nɛ a peeɔ yayami aloo kuu ko nɛ a ngɛ he wami ɔ to ga kaa a ma ha nɛ oslaa ko maa ba aloo a maa ye nihi awi.

Mɛni he je nɛ a oslaa ngɛ munyuhi kaa kikɛ ɔ a he ɔ? Munyuhi nɛ a po de nɛ nɔ mi mami ko be he ɔ ma nyɛ ma ha nɛ nihi be hehi nɛ a náa amaniɛ bɔmihi nɛ da kɛ jeɔ hee ye hu, nɛ lɔ ɔ hu ma nyɛ ma ha nɛ nihi nɛ́ a kua ga womi kpakpahi nɛ kɔɔ nɔmlɔ tso mi he wami nami kɛ slɔkee si himi he. Akeake munyu nɛ ɔmɛ ma nyɛ ma ha nɛ nihi nɛ a ná kuuhi aloo nihi nɛ a de ngɛ a he kaa a kɛ a he wo ga tsɔmi ɔ mi ɔ a he ninyɛ, nɛ́ a pee basabasa.

Mɛni he je nɛ e pɔ he jã a? Encyclopaedia Britannica a de ke: Munyuhi nɛ a po de nɛ nɔ mi mami ko be he ɔ yaa nɔ wawɛɛ ke “si fɔfɔɛ ko ba nɛ ha nɛ nihi ngɛ yeyeeye pee, aloo a ngɛ gbeye yee ngɛ níhi nɛ ma nyɛ maa ba a he, aloo ke si fɔfɔɛ ko nɛ mi wa ba, kaa, tahi, sika he nyagba, kɛ ke adebɔ mi oslaahi kaa tsunami, zugba mimiɛɛmihi, kɛ hiɔ nɛ saa nɔ ɔ ba a se.” Ngɛ behi nɛ a mi wa kaa jã amɛ a mi ɔ, nihi kplɛɛɔ munyuhi nɛ a po de nɛ nɔ mi mami ko be he ɔ nɔ ejakaa, munyu nɛ ɔmɛ fĩɔ níhi nɛ́ a he ye ɔ se aloo e yeɔ bua mɛ konɛ a nu nɔ́ he je nɛ ní yayamihi ngɛ nɔ yae ɔ sisi.

Mɛni blɔ nɔ nɛ Baiblo ɔ maa ye bua mo konɛ o po o he piɛ kɛ je munyuhi nɛ a po de nɛ nɔ mi mami ko be he ɔ he? Baiblo ɔ haa wɔ ga womi komɛ nɛ ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ wa ko hao tsɔ ngɛ si fɔfɔɛhi nɛ a mi wa mi. E tsɔɔ nɔ́ tutuutu nɛ́ haa nɛ nyagbahi baa a, kɛ blɔ nɔ nɛ a maa gu kɛ tsu nyagba amɛ a he ní. Ke o suɔ nɛ o kase babauu ɔ, hyɛ video nɛ ji Mɛni He Je Nɛ E Sa Kaa Waa Kase Baiblo ɔ?

    Dangme Womihi Tsuo (2000-2025)
    Moo Je Mi
    Moo Sɛ Mi
    • Dangme
    • Kɛ Mane
    • Bɔ Nɛ O Suɔ Lɛ Ha
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • E He Mlaahi
    • Laami Sanehi A He Mlaahi
    • Laami Sanehi A He Blɔ Nya Tomi
    • JW.ORG
    • Moo Sɛ Mi
    Kɛ Mane