1. Mɛni nɛ Baiblo gbami ko tsɔɔ wɔ?

MƐNI nɛ e be kɛe nɛ e maa ba Yehowa we bi a nɔ? Wa maa na heto ɔ ngɛ Baiblo ɔ mi. Baiblo ɔ tsɔɔ ní nguanguahi nɛ maa ba nɛ maa sa wɔ tsuo wa he. Baiblo gbami ko tsɔɔ nɔ́ nɛ je ɔ mi matsɛ yemihi nɛ a ngɛ he wami wawɛɛ ɔ maa pee. Munyu nɛ ngɛ Daniel yi 11 ɔ tsɔɔ nɔ́ nɛ matsɛmɛ enyɔ nɛ a kɛ a he yi kulaa, nɛ ji omleyi je matsɛ kɛ woyi je matsɛ ɔ maa pee.b Gbami nɛ ɔ hiɛhiɛɛ ba mi momo, lɔ ɔ he ɔ, wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa fã nɛ piɛ ɔ hu maa ba mi.

2. Ngɛ 1 Mose 3:15 kɛ Kpo Jemi 11:7 kɛ 12:17 ɔ nya a, mɛni nɛ e sa nɛ e hi wa juɛmi mi ke wa ngɛ Daniel gbami ɔ kasee?

² Loko wa maa nu gbami nɛ ngɛ Daniel yi 11 ɔ sisi ɔ, e sa nɛ wa hɛ nɛ hi nɔ kaa gbami nɛ ɔ tu nɔ yeli kɛ nɔ yemihi nɛ a ní peepee sa Mawu we bi a he ɔ pɛ a he munyu. E ngɛ mi kaa Mawu we bi nɛ a ngɛ zugba a nɔ ɔ a he pi mohu lɛɛ, se behi fuu ɔ, nɔ yemi nɛ ɔmɛ jeɔ a hɛ kɛ piɔ mɛ. Mɛni he je? Ejakaa Satan kɛ e blɔ nya tomi ɔ suɔ nɛ a kpata nihi nɛ a sɔmɔɔ Yehowa kɛ Yesu ɔ a hɛ mi. (Kane 1 Mose 3:15 kɛ Kpo Jemi 11:7; 12:17.) Jehanɛ hu ɔ, e sa nɛ Daniel gbami ɔ kɛ gbami kpahi nɛ a ngɛ Mawu Munyu ɔ mi ɔ nɛ kpa gbi. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ja wa ngɔ Daniel gbami ɔ kɛ to ní kpahi nɛ Baiblo ɔ de ɔ he loko wa ma nyɛ maa nu sisi saminya.

3. Mɛni he wa ma susu ngɛ ní kasemi nɛ ɔ kɛ ní kasemi nɛ nyɛɛ se ɔ mi?

³ Ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi ɔ, wa ma susu Daniel 11:25-39 ɔ he. Wa maa na nihi nɛ a ji omleyi je matsɛ kɛ woyi je matsɛ kɛ je jeha 1870 kɛ ya si 1991 ɔ, kɛ nɔ́ he je nɛ sisi numi ngɛ he kaa wa ma tsake bɔ nɛ wa nu gbami nɛ ɔ fã ko sisi ha a. Ngɛ ní kasemi nɛ nyɛɛ se ɔ mi ɔ, wa ma susu Daniel 11:40–12:1 ɔ he. Wa maa le nɔ́ nɛ gbami ɔ fã nɛ ɔ tsɔɔ ngɛ níhi nɛ ya nɔ kɛ je jeha 1991 ɔ kɛ níhi nɛ maa ya nɔ kɛ ya si Harmagedon ta a mi. Lɔ ɔ ma ha nɛ waa nu gbami nɛ ɔ sisi saminya. Ke o ngɛ o he dlae kɛ ha ní kasemi enyɔ nɛ ɔmɛ ɔ, e maa hi kaa o maa hyɛ daka nɛ ji “Matsɛmɛ Enyɔ Nɛ A Teɔ Si Kɛ Woɔ A Sibi Ngɛ Nyagbe Be Nɛ ɔ Mi.” Se kekleekle ɔ, e sa nɛ waa le matsɛmɛ enyɔ nɛ ɔmɛ.

MƐNƆMƐ JI OMLEYI JE MATSƐ Ɔ KƐ WOYI JE MATSƐ Ɔ?

4. Mɛni ní etɛ komɛ nɛ maa ye bua wɔ konɛ waa le omleyi je matsɛ ɔ kɛ woyi je matsɛ ɔ?

⁴ Sisije ɔ, a ngɔ biɛ nɛ ji “omleyi je matsɛ” ɔ kɛ da si kɛ ha matsɛ nɛ ngɛ Israel zugba a yiti je, nɛ a ngɔ biɛ nɛ ji “woyi je matsɛ” ɔ kɛ da si kɛ ha matsɛ nɛ ngɛ Israel zugba a woyi je. Mɛni he je nɛ wa de jã? Kadi nɔ́ nɛ bɔfo nɛ ngɔ sɛ gbi ɔ kɛ ya ha Daniel ɔ de. E de ke: “I ba, konɛ ma ba tsɔɔ mo nɔ́ nɛ maa ba o ma a nɔ hwɔɔ se, ejakaa nina a kɔɔ hwɔɔ se níhi a he.” (Dan. 10:14) Kɛ je blema lokoo kɛ ba si Pentekoste jeha 33 ɔ mi ɔ, jinɛ blema Israel ma a ji Mawu we bi. Kɛ je jamɛ a be ɔ kɛ ma a, Yehowa ha nɛ e pee heii kaa Yesu kaseli anɔkualetsɛmɛ ɔmɛ ji e we bi. Enɛ ɔ he ɔ, gbami nɛ ngɛ Daniel yi 11 ɔ kɔ Kristo se nyɛɛli ɔmɛ a he wawɛɛ pe blema Israel ma a. (Níts. 2:1-4; Rom. 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Nɛ nɔ yeli slɔɔtohi lɛ ba pee omleyi je matsɛ kɛ woyi je matsɛ ɔ nɛ. Se matsɛmɛ nɛ ɔmɛ tsuo pee ní komɛ. Kekleekle ɔ, matsɛmɛ nɛ ɔmɛ tsuo ye Mawu we bi a nɔ aloo a wa mɛ yi mi. Nɔ́ nɛ ji enyɔ ɔ, bɔ nɛ a pee Mawu we bi ha a tsɔɔ kaa a nyɛ anɔkuale Mawu nɛ ji Yehowa a. Nɔ́ nɛ ji etɛ ɔ, matsɛmɛ enyɔ nɛ ɔmɛ plee he wami ko he.

5. Kɛ je bɔfo ɔmɛ a gbenɔ se kɛ ba si jeha 1870 ɔ se ɔ, anɛ wa ma nyɛ maa le omleyi je matsɛ ɔ kɛ woyi je matsɛ ɔ lo? Moo tsɔɔ nya.

⁵ Ngɛ bɔfo ɔmɛ a gbenɔ se ɔ, lakpa Kristofohi a he ba hiɛ ngɛ asafo ɔ mi, nɛ a bɔni lakpa tsɔɔmihi nɛ dɛ Baiblo ɔ nɔ ɔ tsɔɔmi. Kɛ je jamɛ a be ɔ kɛ ba su jeha 1870 ɔ, Mawu blɔ nya tomi ko be zugba a nɔ. Lakpa Kristofohi a he ba hiɛ kaa hu, enɛ ɔ he ɔ, e he ba wa kaa a maa le nihi nɛ a ji anɔkuale Kristofohi. (Mat. 13:36-43) Mɛni he je nɛ e he hia kaa waa le enɛ ɔ? E haa nɛ wa naa kaa nɔ́ nɛ wa kane kɛ kɔ omleyi je matsɛ ɔ kɛ woyi je matsɛ ɔ he ɔ be nyɛe ma kɔ nɔ yeli kɛ matsɛ yemihi nɛ a hi si ngɛ bɔfo ɔmɛ a gbenɔ se kɛ ba si jeha 1870 ɔ a he. Mawu we bi be jamɛ a be ɔ mi nɛ a ma tua mɛ.c Se kɛ je jeha 1870 ɔ kɛ ma a, e he wɛ kaa o maa le omleyi je matsɛ ɔ kɛ woyi je matsɛ ɔ. Mɛni he je?

6. Mɛni be a bɔni Mawu we bi a he blɔ nya tomi kaa asafo ekohu? Moo tsɔɔ nya.

⁶ Kɛ je jeha 1870 ɔ kɛ ma a, a bɔni Mawu we bi a he blɔ nya tomi kaa kuu. Jamɛ a jeha a nɛ Charles T. Russell kɛ nihi nɛ a piɛɛ e he ɔ to kuu ko nɛ a kaseɔ Baiblo ɔ he blɔ nya. Nyɛminyumu Russell kɛ nihi nɛ a piɛɛ e he ɔ ji tsɔlɔ ɔ nɛ a gba kɛ fɔ si kaa e ma “dla blɔ” loko a maa to Mesia Matsɛ Yemi ɔ sisi ɔ nɛ. (Mal. 3:1) A ba ná asafo kuu ko nɛ ngɛ Yehowa sɔmɔe ngɛ blɔ nɛ da nɔ ekohu! Anɛ nɔ yemi ko ngɛ je ɔ mi jamɛ a be ɔ mi nɛ ma nyɛ maa te si kɛ wo Mawu we bi lo? Nyɛ ha nɛ waa hyɛ.

MƐNƆ JI WOYI JE MATSƐ Ɔ?

7. Mɛnɔ ba pee woyi je matsɛ ɔ kɛ ya si kekleekle je mi ta a mi?

⁷ Benɛ e ke suu jeha 1870 ɔ, Britain nɔ yemi ɔ ji nɔ yemi nɛ he wa ngɛ je ɔ mi tsuo, nɛ e ngɛ ta buli nɛ a he wa wawɛɛ nitsɛ. A ba le nɔ yemi nɛ ɔ kaa koli nyafii ɔ nɛ ku koli etɛ nɛ ji France, Spain, kɛ Netherlands. (Dan. 7:7, 8) Nɛ e ba pee woyi je matsɛ kɛ ya si kekleekle je mi ta a mi. Ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ, United States of America ba pee ma nɛ a ngɛ sika wawɛɛ ngɛ je ɔ mi tsuo, nɛ a kɛ Britain bɔni ní tsumi kɛ bla.

8. Mɛnɔ ji woyi je matsɛ ɔ ngɛ nyagbe ligbi nɛ ɔmɛ a mi?

⁸ Ngɛ kekleekle je mi ta a mi ɔ, United States kɛ Britain bla kɛ hwu ta a, nɛ a ba ná he wami wawɛɛ. Jamɛ a be ɔ, Britain kɛ United States nɛ a bla nɛ a tsɛɛ mɛ ke Anglo-Amerika a ba pee nɔ yemi nɛ he wa wawɛɛ ngɛ je ɔ mi tsuo. Kaa bɔ nɛ Daniel gba a, matsɛ nɛ ɔ bua ‘tabo babauu nitsɛ nɛ a he wa’ nya. (Dan. 11:25) Ngɛ nyagbe ligbi nɛ ɔmɛ a mi ɔ, Anglo-Amerika daa si kɛ ha woyi je matsɛ ɔ.d Ke jã a, lɛɛ mɛnɔ nɛ e ba pee omleyi je matsɛ ɔ?

MƐNƆ JI OMLEYI JE MATSƐ Ɔ?

9. Mɛni be nɛ a ba le omleyi je matsɛ ɔ, nɛ mɛni blɔ nɔ nɛ Daniel 11:25 ɔ ba mi ngɛ?

⁹ Jeha 1871 nɛ ji jeha kake se benɛ Russell kɛ nihi nɛ a piɛɛ e he ɔ to Baiblo kasemi kuu ɔ sisi ɔ, nɔ nɛ ji omleyi je matsɛ ɔ ba pee heii. Ngɛ jamɛ a jeha a mi ɔ, Otto von Bismarck bua ma komɛ a nya nɛ a bla kɛ pee German Nɔ Yemi ɔ. Prussia matsɛ nɛ ji Wilhelm I ba pee nɔ yemi nɛ ɔ kekleekle matsɛ, nɛ e hla Bismarck kaa nɔ yemi ɔ hɛ mi nyɛɛlɔ nɛ sɛ hlami.e Ngɛ jeha nyɔngma komɛ a se ɔ, Germany ba pee nɔ yemi ko nɛ he wa wawɛɛ, nɛ e bɔni ma komɛ nɛ a ngɛ Afrika kɛ Pacific Ocean ɔ nɔ yemi, nɛ e bɔ mɔde kaa e kɛ Britain maa plee he wami he. Baiblo ɔ de ke: “Nɛ e kɛ ta buli babauu ɔ ma wo e he wami ɔ kɛ e tsui nɔ kɛ si woyi je matsɛ ɔ, nɛ woyi je matsɛ ɔ hɛ maa dɔ, nɛ e kɛ e ta buli babauu nɛ a he wa wawɛɛ ɔ ma ba tua lɛ. Nɛ e be nyɛe maa da si, ejakaa a maa so ngɔ wo e he.” (Daniel 11:25, NW) German Nɔ Yemi ɔ bua ta buli babauu nɛ a he wa nya. A he wami ɔ miɔ nɛ e maa su Britain ta buli ɔmɛ a nɔ́ ɔ. Germany ngɔ e tabo nɛ ɔ kɛ ya tua e he nyɛli ɔmɛ ngɛ kekleekle je mi ta a mi.

10. Daniel 11:25b, 26 ba mi ngɛ mɛni blɔ nɔ?

¹⁰ Jehanɛ hu ɔ, Daniel gba nɔ́ nɛ maa ba German Nɔ Yemi ɔ kɛ ta buli nɛ e bua a nya a nɔ. Gbami ɔ tsɔɔ kaa omleyi je matsɛ ɔ “be nyɛe maa da si.” Mɛni he je? “Ejakaa a maa so ngɔ wo e he. Nihi nɛ a kɛ lɛ yeɔ ní ɔ ma ha nɛ e nane ma kpata.” (Dan. 11:25b, 26a, NW) Ngɛ Daniel be ɔ mi ɔ, nihi nɛ a yeɔ “[matsɛ ɔ] niye ní kpakpa” a a kpɛti ni komɛ ji nikɔtɔmahi nɛ a ngɛ ‘matsɛ we ɔ mi nɛ a sɔmɔɔ lɛ ɔ.’ (Dan. 1:5) Mɛnɔ he gbami nɛ ɔ kɔ? E kɔɔ nihi nɛ a hɛɛ blɔ nya ngɛ German Nɔ Yemi ɔ mi, kɛ ta buli nɛ a kɛ matsɛ ɔ peeɔ kake kɛ tsuɔ ní ɔ a he. Nɔ́ nɛ nihi nɛ a hɛɛ blɔ nya nɛ ɔ pee he je ɔ, a ha nɛ matsɛ ɔ he wami ɔ je e dɛ, nɛ a to nɔ yemi ehe sisi ngɛ Germany.f Pi nɔ yemi ɔ nɛ maa gu ɔ he munyu pɛ nɛ gbami ɔ tu, mohu ɔ, e tu nɔ́ nɛ maa je ta nɛ e kɛ woyi je matsɛ ɔ maa hwu ɔ mi kɛ ba a he munyu hulɔ. A tu omleyi je matsɛ ɔ he munyu ngɛ gbami ɔ mi ke: “A maa gbe e ta buli ɔmɛ babauu, nɛ e tabo ɔ maa gbɛ fĩa.” (Dan. 11:26b) Kaa bɔ nɛ a gba kɛ fɔ si ɔ, ngɛ kekleekle je mi ta a mi ɔ, a ye German tabo ɔ nɔ kunimi, nɛ a gbe a ti nihi fuu. Ta nɛ ɔ kpata nihi babauu a hɛ mi pe tahi tsuo nɛ a sɛ hlami hwu ɔ.

11. Mɛni nɛ omleyi je matsɛ ɔ kɛ woyi je matsɛ ɔ pee?

¹¹ Benɛ Baiblo ɔ ngɛ níhi nɛ maa ya nɔ loko a maa hwu kekleekle je mi ta a he munyu tue ngɛ Daniel 11:27, 28 ɔ, e tsɔɔ kaa omleyi je matsɛ ɔ kɛ woyi je matsɛ ɔ “maa hi si ngɛ okplɔɔ kake he, . . . nɛ a maa ye a sibi lakpa.” E tsɔɔ hu kaa omleyi je matsɛ ɔ ma bua “ta yibu ní babauu” a nya. Nɛ jã pɛpɛɛpɛ nɛ níhi ya nɔ. Germany kɛ Britain de a sibi ke a ngɛ tue mi jɔmi hlae, se benɛ ta a ba ngɛ 1914 ɔ mi ɔ, a ba na kaa munyu nɛ ɔmɛ tsuo ji lakpa. Nɛ maa pee jeha nyɔngma komɛ loko e su jeha 1914 ɔ, Germany ba ná sika wawɛɛ, nɛ e ba pee ma enyɔne nɛ ngɛ sika wawɛɛ ngɛ je ɔ mi tsuo. Jehanɛ se hu ɔ, bɔ nɛ pee nɛ gbami nɛ ngɛ Daniel 11:29 kɛ kuku 30 kekle fã a nɛ ba mi ɔ, Germany kɛ woyi je matsɛ ɔ hwu ta, se woyi je matsɛ ɔ ye e nɔ kunimi.

MATSƐMƐ ƆMƐ TE SI KƐ WO MAWU WE BI

12. Ngɛ kekleekle je mi ta a mi ɔ, mɛni nɛ omleyi je matsɛ ɔ kɛ woyi je matsɛ ɔ pee?

¹² Kɛ je jeha 1914 kɛ ma nɛ ɔ, matsɛmɛ enyɔ ɔmɛ te si kɛ wo a sibi kɛ Mawu we bi wawɛɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ngɛ kekleekle je mi ta a mi ɔ, German nɔ yemi ɔ kɛ Britain nɔ yemi ɔ tsuo te si kɛ wo Mawu we bi nɛ a kɛ a he wui ta a mi ɔ. Nɛ United States nɔ yemi ɔ wo nihi nɛ a ngɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ hɛ mi nyɛɛe ɔ tsu. Si temi kɛ womi nɛ ɔ ha nɛ gbami nɛ ngɛ Kpo Jemi 11:7-10 ba mi.

13. Ngɛ jeha 1930 jeha amɛ a mi kɛ be nɛ je mi ta enyɔne ɔ ngɛ nɔ yae ɔ, mɛni nɛ omleyi je matsɛ ɔ pee?

¹³ Ngɛ jeha 1930 jeha amɛ a mi, titli be nɛ a ngɛ je mi ta enyɔne ɔ hwue ɔ, omleyi je matsɛ ɔ te si kɛ wo Mawu we bi wawɛɛ nitsɛ. Benɛ Nazi nɔ yemi ɔ ngɛ Germany nɔ yee ɔ, Hitler kɛ e we bi ɔmɛ tsi Mawu we bi a ní tsumi ɔ nya. Omleyi je matsɛ ɔ gbe Yehowa we bi lafahi abɔ, nɛ e wo akpehi abɔ hu tsu ngɛ nya tsimi hehi. Daniel gba kaa ní nɛ ɔmɛ maa ya nɔ. Omleyi je matsɛ ɔ tsi fiɛɛmi ní tsumi ɔ nya, nɛ kɛ gu blɔ nɛ ɔ nɔ ɔ, e ‘ble Yehowa we ɔ,’ nɛ e ha nɛ a kpa “daa ligbi bɔ ɔmɛ sami.” (Dan. 11:30b, 31a) Germany ma a hɛ mi nyɛɛlɔ Hitler wo si po kaa e maa gbe Mawu we bi nɛ a ngɛ Germany ɔ tsuo.

OMLEYI JE MATSƐ EHE

14. Mɛnɔ nɛ ba pee omleyi je matsɛ ɔ ngɛ je mi ta enyɔne ɔ se? Moo tsɔɔ nya.

¹⁴ Benɛ je mi ta enyɔne ɔ ba nyagbe ɔ, Kɔmiunisi nɔ yemi nɛ ji Soviet Union ɔ bɔni mahi nɛ a kpɔ kɛ je Germany dɛ ɔ a nɔ yemi, nɛ a ba pee omleyi je matsɛ ɔ. Kaa bɔ nɛ Nazi nɔ yemi ɔ wa Yehowa we bi yi mi wawɛɛ ɔ, Soviet Union hu wa nihi tsuo nɛ a kɛ anɔkuale jami ye kekleekle blɔ he ngɛ a si himi mi ɔ yi mi wawɛɛ.

15. Mɛni nɛ omleyi je matsɛ ɔ pee benɛ je mi ta enyɔne ɔ ba nyagbe ɔ?

¹⁵ Benɛ je mi ta enyɔne ɔ ba nyagbe ɔ, e kɛ we nɛ omleyi je matsɛ ehe, nɛ ji Soviet Union kɛ nihi nɛ a piɛɛ e he ɔ te si kɛ wo Mawu we bi. Kpo Jemi 12:15-17 ɔ ngɔ si temi kɛ womi nɛ a kɛ baa Mawu we bi a nɔ ɔ kɛ to “pa” he. Ngɛ gbami nɛ ɔ nya a, omleyi je matsɛ ɔ tsi wa fiɛɛmi ní tsumi ɔ nya, nɛ e fiee Yehowa we bi akpehi abɔ kɛ ho Siberia ya. Enɛ ɔ he ɔ, kɛ je be nɛ nyagbe ligbi ɔ je sisi ɔ, omleyi je matsɛ ɔ yaa nɔ nɛ e waa Mawu we bi yi mi, se kɛ̃ ɔ, e nyɛ we nɛ e gu a ní tsumi ɔ.g

16. Mɛni blɔ nɔ nɛ gbami nɛ ngɛ Daniel 11:37-39 ɔ ba mi ngɛ Soviet Union blɔ fa mi?

¹⁶ Kane Daniel 11:37-39. Kaa bɔ nɛ gbami ɔ tsɔɔ ɔ, omleyi je matsɛ ɔ bui ‘Mawu nɛ e nɛmɛ ɔmɛ ja a.’ Ngɛ mɛni blɔ nɔ? Soviet Union ɔ to kaa e maa gu jamihi a sisi, lɔ ɔ he ɔ, e bɔ mɔde kaa e ma kpɔ he wami nɛ jamihi ngɛ ɔ ngɛ a dɛ. Soviet Union ɔ fã ngɛ jeha 1918 ɔ mi tɔɔ kaa a tsɔɔ sukuu bi kaa Mawu be. Enɛ ɔ maa ye bua konɛ e su oti nɛ ɔ he. Mɛni blɔ nɔ nɛ omleyi je matsɛ ɔ “wo mawu nɛ buu mɔhi a he ɔ hɛ mi nyami” ngɛ? Soviet Union ɔ puɛ sika fuu kɛ to e ta buli ɔmɛ a he blɔ nya, nɛ e pee ta hwumi ní nguanguahi konɛ e he nɛ wa wawɛɛ. Omleyi je matsɛ ɔ kɛ woyi je matsɛ ɔ tsuo bua ta hwumi ní nguanguahi nɛ ma nyɛ ma kpata nimli ayɔ akpehi abɔ a hɛ mi ɔ nya!

HE NYƐLI ENYƆ BLA KƐ TSU NÍ

17. Mɛni ji “ní hiemi ní nɛ kpataa ma hɛ mi ɔ”?

¹⁷ Omleyi je matsɛ ɔ kɛ woyi je matsɛ ɔ bla kɛ tsu nɔ́ ko nɛ he hia wawɛɛ ɔ he ní. A “ngɔ ní hiemi ní nɛ kpataa ma hɛ mi ɔ kɛ ba.” (Dan. 11:31, NW) Jamɛ a “ní hiemi ní” ɔ ji Je Ma Amɛ A Kake Peemi Kuu ɔ nɛ.

18. Mɛni he je nɛ a kale Je Ma Amɛ A Kake Peemi Kuu ɔ kaa “ní hiemi ní” ɔ?

¹⁸ Je Ma Amɛ A Kake Peemi Kuu ɔ ji “ní hiemi ní,” ejakaa e tsɔɔ kaa e ma nyɛ maa ngɔ tue mi jɔmi kɛ ba je ɔ mi tsuo. Se Mawu Matsɛ Yemi ɔ pɛ lɛ ma nyɛ maa pee nɔ́ ko kaa jã. Gbami ɔ tsɔɔ hu kaa ní hiemi ní ɔ “kpataa ma hɛ mi,” ejakaa Je Ma Amɛ A Kake Peemi Kuu ɔ ma ya tua lakpa jami, nɛ a ma kpata e hɛ mi.​—Hyɛ daka nɛ ji “Matsɛmɛ Enyɔ Nɛ A Teɔ Si Kɛ Woɔ A Sibi Ngɛ Nyagbe Be Nɛ ɔ Mi.”

MƐNI HE JE NƐ E SA NƐ WAA LE NÍ NƐ ƆMƐ?

19-20. (a) Mɛni he je nɛ e he hia nɛ waa le ní nɛ ɔmɛ? (b) Mɛni sane bimi nɛ wa ma ha heto ngɛ ní kasemi nɛ nyɛɛ se ɔ mi?

¹⁹ E sa nɛ waa le ní nɛ ɔmɛ, ejakaa e maa nɔ mi kaa kɛ je jeha 1870 kɛ ya si jeha 1991 ɔ, Daniel gbami nɛ kɔɔ omleyi je matsɛ ɔ kɛ woyi je matsɛ ɔ he ɔ ba mi. Enɛ ɔ he ɔ, wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa gbami ɔ fã nɛ piɛ ɔ hu maa ba mi.

²⁰ Ngɛ jeha 1991 ɔ mi ɔ, Soviet Union ɔ gu. Enɛ ɔ he ɔ, mɛnɔ ji omleyi je matsɛ ɔ mwɔnɛ ɔ? Ní kasemi nɛ nyɛɛ se ɔ ma ha sane bimi nɛ ɔ heto.

1-2. Mɛni he wa ma susu ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi?

NƆ MI MAMI nɛ wa ngɛ amlɔ nɛ ɔ kaa wa ngɛ nyagbe ligbi ɔmɛ a mi ɔ mi wa pe sa a. E be kɛe nɛ Yehowa kɛ Yesu Kristo ma kpata nɔ yemihi tsuo nɛ a teɔ si kɛ woɔ Mawu Matsɛ Yemi ɔ a hɛ mi. Se loko a maa pee jã a, omleyi je matsɛ ɔ kɛ woyi je matsɛ ɔ maa ya nɔ nɛ a kɛ a sibi maa hwu, nɛ a maa te si kɛ wo Mawu we bi hulɔ.

² Ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi ɔ, wa ma susu gbami nɛ ngɛ Daniel 11:40–12:1 ɔ he. Wa maa le nɔ nɛ ji omleyi je matsɛ ɔ mwɔnɛ ɔ, nɛ wa ma susu nɔ́ he je nɛ waa kɛ kã ma nyɛ maa da haomihi nɛ ma ngɛ wa hɛ mi ɔ nya a he.

OMLEYI JE MATSƐ EHE

3-4. Mɛnɔ ji omleyi je matsɛ ɔ? Moo tsɔɔ nya.

³ Benɛ Soviet Union ɔ gu ngɛ jeha 1991 ɔ mi ɔ, Mawu we bi nɛ a ngɛ jamɛ a kpokpa a nɔ ɔ ná he jɔmi bɔɔ. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa a “ba je ngmlaa ha mɛ.” (Dan. 11:34) Enɛ ɔ he ɔ, Mawu we bi nyɛ nɛ a fiɛɛ nɛ nɔ́ ko tsi we a nya, nɛ e kɛ we nɛ a ba ná fiɛɛli akpe lafahi abɔ ngɛ mahi nɛ a piɛɛ Soviet Union ɔ he ɔ a mi. Bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, Russia kɛ mahi nɛ a piɛɛ e he ɔ ba pee omleyi je matsɛ ɔ. Kaa bɔ nɛ wa na ngɛ ní kasemi nɛ sɛ hlami ɔ mi ɔ, loko nɔ yemi ko ma ba pee omleyi je matsɛ ɔ aloo woyi je matsɛ ɔ, e sa nɛ e pee ní etɛ komɛ: (1) e ye Mawu we bi a nɔ aloo e wa mɛ yi mi, (2) e kɛ e ní peepee nɛ tsɔɔ kaa e nyɛ anɔkuale Mawu nɛ ji Yehowa kɛ e we bi, kɛ (3) e kɛ matsɛ kpa a nɛ plee he wami he.

⁴ Yi mi tomihi a he je nɛ wa ma nyɛ ma de ke Russia kɛ mahi nɛ a piɛɛ e he ɔ ji omleyi je matsɛ ɔ ji nɛ ɔmɛ nɛ. (1) A ye Mawu we bi a nɔ, nɛ a tsi a fiɛɛmi ní tsumi ɔ nya. A wa wa nyɛmimɛ akpe lafahi abɔ nɛ a ngɛ a nɔ yemi ɔ sisi ɔ yi mi. (2) Nɔ́ nɛ a pee nɛ ɔ tsɔɔ kaa a nyɛ Yehowa kɛ e we bi. (3) A kɛ woyi je matsɛ ɔ nɛ ji Anglo-Amerika Nɔ Yemi ɔ ngɛ hwue. Nyɛ ha nɛ waa hyɛ nɔ́ nɛ Russia kɛ mahi nɛ a piɛɛ e he ɔ pee kɛ tsɔɔ kaa mɛ ji omleyi je matsɛ ɔ.

OMLEYI JE MATSƐ Ɔ KƐ WOYI JE MATSƐ Ɔ NGƐ A SIBI TUAE LOLOOLO

5. Mɛni be he munyu nɛ a tu ngɛ Daniel 11:40-43 ɔ, nɛ mɛni maa ya nɔ ngɛ jamɛ a be ɔ mi?

⁵ Kane Daniel 11:40-43. Gbami ɔ fã nɛ ɔ tu nyagbe be ɔ he munyu fitsofitso. E tsɔɔ bɔ nɛ omleyi je matsɛ ɔ kɛ woyi je matsɛ ɔ kɛ a sibi ngɛ hwue ha. Kaa bɔ nɛ Daniel gbami ɔ tsɔɔ ɔ, ngɛ nyagbe ligbi ɔ mi ɔ, woyi je matsɛ ɔ ma ya “tua” omleyi je matsɛ ɔ.​—Dan. 11:40.

6. Mɛni odase lɛ tsɔɔ kaa matsɛmɛ enyɔ ɔmɛ ngɛ a sibi tuae?

⁶ Omleyi je matsɛ ɔ kɛ woyi je matsɛ ɔ yaa nɔ nɛ a tuaa a sibi, ejakaa a ti nɔ fɛɛ nɔ suɔ nɛ e nɔ yemi ɔ nɛ pee nɔ yemi nɛ ngɛ he wami pe kulaa ngɛ je ɔ mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, mo susu nɔ́ nɛ ba benɛ a gbe je mi ta enyɔne ɔ nya nɛ Soviet Union kɛ mahi nɛ a piɛɛ e he ɔ ye Yuropa mahi fuu a nɔ ɔ he nɛ o hyɛ. Omleyi je matsɛ ɔ ní peepee ha nɛ woyi je matsɛ ɔ kɛ ma kpahi ya so nɛ a ha nɛ a ta buli ɔmɛ pee kake nɛ a tua omleyi je matsɛ ɔ. A tsɛɛ kuu nɛ ɔ ke North Atlantic Treaty Organization. Loloolo ɔ, omleyi je matsɛ ɔ kɛ woyi je matsɛ ɔ ngɛ sika fuu puɛe konɛ a kɛ ha nɛ a tabo ɔmɛ a he nɛ wa wawɛɛ. Jehanɛ hu ɔ, omleyi je matsɛ ɔ ya fĩ woyi je matsɛ ɔ he nyɛli a se, nɛ woyi je matsɛ ɔ hu ya fĩ omleyi je matsɛ ɔ he nyɛli a se ngɛ Afrika, Asia, kɛ Latin America, nɛ enɛ ɔ tsɔɔ kaa a kɛ a sibi ngɛ hwue. Lingmi nɛ ɔ hu ɔ, Russia kɛ mahi nɛ a piɛɛ e he ɔ ná ma kpahi a nɔ he wami ngɛ je ɔ mi tsuo. Jehanɛ hu ɔ, e gu kɔmpiutahi a nɔ nɛ e kɛ woyi je matsɛ ɔ ngɛ ta hwue. Matsɛmɛ nɛ ɔmɛ ngɛ a sibi piae kaa a gu kɔmpiuta blɔ nɔ tomi komɛ a nɔ kɛ ha nɛ a nɔ yemi ɔ ngɛ puɛe, nɛ a sika hu ngɛ tae. Kaa bɔ nɛ Daniel gba a, loloolo ɔ, omleyi je matsɛ ɔ ngɛ Mawu we bi tuae.​—Dan. 11:41.

OMLEYI JE MATSƐ Ɔ YA “ZUGBA NƐ A WO HE SI Ɔ” NƆ

7. Mɛni ji “zugba nɛ a wo he si ɔ”?

⁷ Daniel 11:41 ɔ tsɔɔ kaa omleyi je matsɛ ɔ maa ya “zugba nɛ a wo he si ɔ” nɔ. Zugba te nɛɛ he munyu nɛ a ngɛ tue ɔ? Blema a, nihi naa Israel zugba a kaa zugba nɛ “e ngɛ fɛu pe kulaa.” (Eze. 20:6) Se nɔ́ nɛ ha nɛ zugba a ngɛ fɛu pe kulaa ji kaa lejɛ ɔ ji he nɛ a jaa Yehowa ngɛ. Kɛ je Pentekoste jeha 33 ɔ mi ɔ, “zugba nɛ a wo he si ɔ” be hu. E ba lɛ jã ejakaa amlɔ nɛ ɔ, Yehowa we bi ngɛ zugba a nɔ he fɛɛ he. Mwɔnɛ ɔ, “zugba nɛ a wo he si ɔ” ji níhi nɛ Yehowa we bi peeɔ ɔ. Ní nɛ ɔmɛ ekomɛ ji asafo mi kpe nɛ a yaa kɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ nɛ a tsuɔ ɔ.

8. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ omleyi je matsɛ ɔ ya “zugba nɛ a wo he si ɔ” nɔ?

⁸ Ngɛ nyagbe ligbi nɛ ɔmɛ a mi ɔ, omleyi je matsɛ ɔ ya “zugba nɛ a wo he si ɔ” nɔ si abɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ Nazi nɔ yemi nɛ ngɛ Germany ɔ ba pee omleyi je matsɛ ɔ, e ya “zugba nɛ a wo he si ɔ” nɔ kɛ gu Mawu we bi yi mi nɛ e wa nɛ e gbe mɛ ngɛ je mi ta enyɔne ɔ mi ɔ nɔ. Ngɛ je mi ta enyɔne ɔ se benɛ Soviet Union ɔ ba pee omleyi je matsɛ ɔ, lɛ hu e ya “zugba nɛ a wo he si ɔ” nɔ kɛ gu Mawu we bi yi mi nɛ e wa nɛ e fiee mɛ kɛ je a mahi a mi ɔ nɔ.

9. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ Russia kɛ mahi nɛ a piɛɛ e he ɔ ya “zugba nɛ a wo he si ɔ” nɔ lingmi nɛ ɔ?

⁹ Lingmi nɛ ɔ, Russia kɛ mahi nɛ a piɛɛ e he ɔ hu ya “zugba nɛ a wo he si ɔ” nɔ. Ngɛ mɛni blɔ nɔ? Ngɛ jeha 2017 ɔ mi ɔ, omleyi je matsɛ ehe nɛ ɔ tsi Yehowa we bi a ní tsumi ɔ nya, nɛ e wo wa nyɛmimɛ ɔmɛ ekomɛ tsu. Jehanɛ hu ɔ, e tsi wa womi ɔmɛ nɛ New World Translation ɔ hu piɛɛ ɔ kɛ ní tsumi nya. E nga wa asafo ɔ ní tsumi kɔni ɔ, Matsɛ Yemi Asahi kɛ Kpe Peemi Asahi hu a nya ngɛ Russia. Ní nɛ ɔmɛ ha nɛ Blɔ Tsɔɔmi Ajla Toli ɔmɛ ba le ngɛ 2018 ɔ mi kaa Russia kɛ mahi nɛ a piɛɛ e he ɔ ji omleyi je matsɛ ɔ nɛ. E ngɛ mi kaa a ngɛ Yehowa we bi yi mi wae mohu lɛɛ, se a ti si kɛ wui nɔ yemi ko, nɛ a bɔɛ mɔde hu kaa a maa pee nɔ́ ko kɛ tsake lɛ. Nɔ́ nɛ a ngɛ pee mohu ji kaa a kɛ Baiblo ga womi nɛ tsɔɔ kaa waa sɔle ha “nihi tsuo nɛ a hɛɛ blɔ nya nguahi” ɔ ngɛ ní tsue. Wa sɔleɔ ha mɛ, titli ɔ, ke nimli nɛ ɔmɛ maa mwɔ yi mi kpɔ ko nɛ ma ha nɛ eko ɔ, wa be he blɔ náe kɛ ja Yehowa faa.​—1 Tim. 2:1, 2.

ANƐ OMLEYI JE MATSƐ Ɔ MA KPATA WOYI JE MATSƐ Ɔ HƐ MI LO?

10. Anɛ omleyi je matsɛ ɔ ma kpata woyi je matsɛ ɔ hɛ mi lo? Moo tsɔɔ nya.

¹⁰ Gbami nɛ ngɛ Daniel 11:40-45 ɔ tu omleyi je matsɛ ɔ he munyu titli. Anɛ enɛ ɔ tsɔɔ kaa e ma kpata woyi je matsɛ ɔ hɛ mi lo? Ohoo. Ke Yehowa kɛ Yesu ma adesa nɔ yemihi a hɛ mi kpatami ngɛ Harmagedon ta a mi ɔ, loloolo ɔ, woyi je matsɛ ɔ maa hi “hɛ ngmengmle.” (Kpoj. 19:20) Mɛni he je nɛ wa deɔ jã kɛ nɔ mi mami ɔ? Nyɛ ha nɛ wa susu ní komɛ nɛ Daniel kɛ Yohane gba a he nɛ waa hyɛ.

11. Mɛni nɛ Daniel 2:43-45 ɔ tsɔɔ? (Hyɛ foni nɛ ngɛ womi ɔ hɛ mi ɔ.)

¹¹ Kane Daniel 2:43-45. Gbalɔ Daniel tu nɔ yeli komɛ nɛ a ye Mawu we bi a nɔ ɔ a he munyu. E tsɔɔ kaa mɛ ji amaga ngua a fã slɔɔto ɔmɛ ɔ nɛ. Amaga a nanewɛɛ nɛ ji dade kɛ zu nɛ futu ɔ ji nyagbe nɔ yelɔ ɔ nɛ. Nanewɛɛ ɔ daa si kɛ ha Anglo-Amerika Nɔ Yemi ɔ. Jamɛ a gbami ɔ tsɔɔ kaa Anglo-Amerika Nɔ Yemi ɔ maa hi nɔ yee be mi nɛ Mawu Matsɛ Yemi ɔ ma ba kpata nɔ yemi ɔmɛ a hɛ mi ɔ.

12. Mɛni nɛ lohwe awi yelɔ ɔ yi kpaagone ɔ daa si kɛ ha, nɛ mɛni he je nɛ e sa nɛ waa le enɛ ɔ?

¹² Bɔfo Yohane hu tu nɔ yeli komɛ nɛ a ye Yehowa we bi a nɔ ɔ a he munyu. E tsɔɔ kaa nɔ yeli nɛ ɔmɛ ngɛ kaa lohwe awi yelɔ ko nɛ ngɛ yi kpaago. Lohwe ɔ yi kpaagone ɔ daa si kɛ ha Anglo-Amerika Nɔ Yemi ɔ. Enɛ ɔ he hia wawɛɛ, ejakaa ngɛ yi kpaagone ɔ se ɔ, yi kpa ko be hu. Yi kpaagone ɔ maa hi nɔ yee be mi nɛ Kristo kɛ e tabo ɔ ma ba kpata e kɛ lohwe ɔ tsuo a hɛ mi ɔ.b​—Kpoj. 13:1, 2; 17:13, 14.

MƐNI NƐ E BE KƐE NƐ OMLEYI JE MATSƐ Ɔ MAA PEE?

13-14. Mɛnɔ ji ‘Gog nɛ ngɛ Magog zugba a nɔ’ ɔ, nɛ mɛni ma ha nɛ e ya tua Mawu we bi?

¹³ Ezekiel gbami ɔ tsɔɔ nɔ́ nɛ maa ba loko a ma kpata omleyi je matsɛ ɔ kɛ woyi je matsɛ ɔ hɛ mi. Ke gbamihi nɛ ngɛ Ezekiel 38:10-23; Daniel 2:43-45; 11:44–12:1; kɛ Kpo Jemi 16:13-16, 21 ɔ tu nɔ́ kake he munyu ɔ, lɛɛ wa ma nyɛ maa hyɛ níhi nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ blɔ.

¹⁴ Ke amanehlu ngua a je sisi ɔ, be komɛ a se ɔ, “matsɛmɛ ɔmɛ nɛ a ngɛ zugba a nɔ hehi tsuo nɛ nimli ngɛ” ɔ ma bua a he nya. (Kpoj. 16:13, 14; 19:19) Baiblo ɔ tsɛɛ je mahi nɛ a pee kake nɛ ɔ ke ‘Gog nɛ ngɛ Magog zugba a nɔ ɔ.’ (Eze. 38:2) Je ma nɛ ɔmɛ ma ya tua Mawu we bi tsuo, nɛ a maa bɔ mɔde kaa a ma kpata a hɛ mi kulaa. Se mɛni ma ha nɛ a ya tua mɛ ɔ? Ngɛ gbami ɔ mi ɔ, bɔfo Yohane tsɔɔ kaa gbiɛ ngo ngu nguanguahi maa nɛ kɛ pue Mawu he nyɛli a nɔ. Jamɛ a gbiɛ ngo ngu ɔ ma nyɛ maa pee kojomi sɛ gbi nɛ Yehowa we bi maa fiɛɛ ɔ. E ma nyɛ maa ba kaa sɛ gbi nɛ ɔ lɛ maa wo Gog nɛ je Magog ɔ mi mi la, nɛ lɔ ɔ ma ha nɛ e ya tua Mawu we bi kɛ yi mi tomi ɔ kaa e ma kpata a hɛ mi kulaa.​—Kpoj. 16:21.

15-16. (a) Mɛni si fɔfɔɛ nɛ eko ɔ, Daniel 11:44, 45 ɔ ngɛ tsɔɔe? (b) Mɛni maa ba omleyi je matsɛ ɔ kɛ ma kpahi nɛ a piɛɛ Gog nɛ je Magog ɔ he ɔ a nɔ?

¹⁵ Eko ɔ, sɛ gbi nɛ nya wa kɛ nyagbe tuami nɛ Mawu he nyɛli kɛ maa ba Mawu we bi a nɔ ɔ nɔuu he munyu nɛ a tu ngɛ Daniel 11:44, 45 ɔ nɛ. (Kane.) Ngɛ gbami ɔ mi ɔ, Daniel tsɔɔ kaa omleyi je matsɛ ɔ maa “nu sane komɛ kɛ je beleku je kɛ omleyi je,” nɛ “e tsui maa po,” nɛ lɔ ɔ ma ha nɛ e kɛ abofu maa je kpo. Omleyi je matsɛ ɔ to e yi mi kaa e ma ya “kpata nihi babauu a hɛ mi basabasa.” “Nihi babauu” ɔ ma nyɛ maa pee Yehowa we bi.c Eko ɔ, nyagbe tuami nɛ a kɛ maa ba Mawu we bi tsuo a nɔ ɔ he munyu nɛ Daniel ngɛ tue ɔ nɛ.

¹⁶ Ke omleyi je matsɛ ɔ kɛ matsɛ kpa amɛ ya tua Mawu we bi ɔ, lɔ ɔ maa wo Mawu Ope ɔ mi mi la wawɛɛ, nɛ lɔ ɔ ma ha nɛ Harmagedon ta a maa je sisi. (Kpoj. 16:14, 16) Jamɛ a be ɔ, omleyi je matsɛ ɔ kɛ ma kpahi nɛ a piɛɛ Gog nɛ je Magog he ɔ a hɛ mi ma kpata, nɛ “nɔ ko be bae nɛ e ba je ngmlaa ha lɛ.”​—Dan. 11:45.

17. Mɛnɔ ji Mikael nɛ ji “ganɔ ngua a” nɛ a tu e he munyu ngɛ Daniel 12:1 ɔ, nɛ mɛni e peeɔ?

¹⁷ Kuku nɛ tsa nɔ ngɛ Daniel gbami ɔ mi ɔ tsɔɔ blɔ nɔ nɛ a maa gu kɛ kpata omleyi je matsɛ ɔ kɛ mahi nɛ a piɛɛ e he ɔ a hɛ mi, kɛ blɔ nɔ nɛ a maa gu kɛ baa wa yi. (Kane Daniel 12:1.) Mɛni nɛ kuku nɛ ɔ ngɛ tsɔɔe? Biɛ Mikael ɔ ji biɛ kpa ko nɛ a kɛ tsɛɛ Kristo Yesu nɛ ji wa Matsɛ nɛ ngɛ nɔ yee ɔ. Benɛ e ba pee Mawu Matsɛ Yemi ɔ nya Matsɛ ngɛ hiɔwe ngɛ jeha 1914 ɔ mi ɔ, e ba pee nɔ nɛ “buu” Mawu we bi a he. E be kɛe nɛ e ma ba kpata e he nyɛli a hɛ mi ngɛ Harmagedon ta a mi. Jamɛ a ta a maa pee nyagbe ta. Daniel tsɔɔ kaa haomi nɛ ta a kɛ maa ba a maa pee “haomi nɛ a nɛ eko hyɛ.” Yohane tsɔɔ ngɛ Kpo Jemi womi ɔ mi kaa nɔ́ nɛ maa ba loko Harmagedon ta a ma fɛ ɔ ji “amanehlu ngua a” nɛ.​—Kpoj. 6:2; 7:14.

ANƐ A MAA “NGMA [O] BIƐ KƐ WO MAWU WOMI Ɔ MI” LO?

18. Mɛni he je nɛ waa kɛ kã ma nyɛ maa da nɔ́ nɛ maa ba hwɔɔ se ɔ nya?

¹⁸ Waa kɛ kã ma nyɛ maa da nɔ́ nɛ maa ba hwɔɔ se ɔ nya, ejakaa Daniel kɛ Yohane tsuo ma nɔ mi kaa Yehowa kɛ Yesu ma he nihi nɛ a sɔmɔɔ mɛ ɔ a yi wami ngɛ amanehlu ngua a mi. Daniel tsɔɔ kaa nihi nɛ a yi ma ná wami ɔ, a maa “ngma a biɛ kɛ wo Mawu womi ɔ mi.” (Dan. 12:1) Mɛni wa maa pee konɛ a ngma wa biɛ ngɛ womi ɔ mi? E sa nɛ waa kɛ wa ní peepee nɛ tsɔɔ kaa wa ngɛ hemi kɛ yemi ngɛ Yesu nɛ ji Mawu Jijɔ Bi ɔ mi. (Yoh. 1:29) E sa nɛ waa jɔɔ wa he nɔ ha Mawu, nɛ wa ha nɛ a baptisi wɔ. (1 Pet. 3:21) Jehanɛ hu ɔ, e sa nɛ waa tsɔɔ kaa wa fĩ Mawu Matsɛ Yemi ɔ se kɛ gu ni kpahi nɛ wa maa tsɔɔ mɛ Yehowa he ní ɔ nɔ.

19. Mɛni e sa nɛ waa pee amlɔ nɛ ɔ, nɛ mɛni he je?

¹⁹ Amlɔ nɛ ɔ ji be nɛ e sa nɛ wa ná hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ Yehowa kɛ e sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ nɛ e kɛ mɛ ngɛ ní tsue ngɛ e blɔ nya tomi ɔ mi ɔ a mi. Amlɔ nɛ ɔ ji be nɛ e sa nɛ wa fĩ Mawu Matsɛ Yemi ɔ se. Ke wa pee jã a, a ma he wa yi wami be mi nɛ Mawu Matsɛ Yemi ɔ ngɛ omleyi je matsɛ ɔ kɛ woyi je matsɛ ɔ a hɛ mi kpatae ɔ.

Gbamihi nɛ a tu he munyu ngɛ daka nɛ ɔ mi ɔ tsɔɔ ní komɛ nɛ ya nɔ ngɛ be kake mi. Ní nɛ ɔmɛ tsuo maa nɔ mi kaa wa ngɛ “nyagbe” be ɔ mi.​—Dan. 12:4.

• 

  

  Ngmamihi Kpoj. 11:7; 12:13, 17; 13:1-8, 12

  Gbami “Lohwe awi yelɔ ɔ” ye adesahi a nɔ ngɛ zugba a nɔ jeha akpehi abɔ. Ngɛ nyagbe be ɔ mi ɔ, lohwe ɔ yi kpaagone ɔ plaa. Pee se ɔ, yi kpaagone ɔ ná tsami, nɛ “zugba a tsuo” nyɛɛ lohwe awi yelɔ ɔ se. Satan ngɔ lohwe awi yelɔ ɔ kɛ tsu ní, nɛ e kɛ yo ɔ “nina nɛ piɛ ɔ . . . ya hwu ta.”

  E Mi Bami Ngɛ Nyu Kpekpemi ɔ se ɔ, nɔ yeli nɛ a ji Yehowa he nyɛli ye adesahi a nɔ. Jeha lafa komɛ a se benɛ a ngɛ kekleekle je mi ta a hwue ɔ, Britain he wami ɔ ba si. E ná he wami ekohu benɛ United States kɛ lɛ pee kake ɔ. Ngɛ nyagbe be ɔmɛ a mi ɔ, Satan kɛ nɔ yemihi tsuo nɛ a ngɛ zugba a nɔ ɔ ngɛ ní tsue konɛ e kɛ wa Mawu we bi yi mi.

• 

  Ngmami Dan. 11:25-45

  Gbami Ngɛ nyagbe be ɔ mi ɔ, omleyi je matsɛ ɔ kɛ woyi je matsɛ ɔ te si kɛ wo a sibi.

  E Mi Bami Germany kɛ Anglo-Amerika nɔ yemi ɔ te si kɛ wo a sibi. Ngɛ jeha 1945 ɔ mi ɔ, Soviet Union ɔ kɛ mahi nɛ a piɛɛ e he ɔ ba pee omleyi je matsɛ ɔ. Ngɛ jeha 1991 ɔ mi ɔ, Soviet Union nɔ yemi ɔ hu gu, nɛ pee se ɔ, Russia kɛ mahi nɛ a piɛɛ e he ɔ ba pee omleyi je matsɛ ɔ.

• 

  Ngmamihi Yes. 61:1; Mal. 3:1; Luka 4:18

  Gbami Yehowa tsɔ e “tsɔlɔ” ɔ konɛ e “ya dla blɔ” loko a to Mesia Matsɛ Yemi ɔ sisi. Tsɔlɔ ɔ ngɔ “manye munyu ya ha nihi nɛ a ní ngɛ mɔbɔ ɔ.”

  E Mi Bami Kɛ je jeha 1870 kɛ yaa a, Nyɛminyumu C. T. Russell kɛ nihi nɛ a piɛɛ e he ɔ kase Baiblo ɔ saminya konɛ a le nɔ́ nɛ e tsɔɔ tutuutu. Ngɛ jeha 1881 ɔ mi ɔ, a yɔse kaa e he hia wawɛɛ nɛ Mawu sɔmɔli nɛ a fiɛɛ. A ngma munyu nɛ ji “Wanted 1,000 Preachers” kɛ “Anointed to Preach” ngɛ Hwɔɔmi Mɔ ɔ mi.

• 

  Ngmamihi Mat. 13:24-30, 36-43

  Gbami Nyumu ko ya du ngma, nɛ he nyɛlɔ ko ya du hu kɛ futu lɛ. Hu ɔ wa nɛ e laa ngma a nɔ; benɛ e su e kpami be ɔ, a je hu ɔ kɛ je ngma a he.

  E Mi Bami Kɛ je jeha 1870 kɛ ma a, slɔɔto peemi nɛ ngɛ anɔkuale Kristofohi kɛ lakpa Kristofohi a kpɛti ɔ ngɛ kpo jee heii. Ngɛ nyagbe be ɔ mi ɔ, a bua anɔkuale Kristofohi a nya, nɛ a ha nɛ a je a he ngɛ lakpa Kristofohi a he.

• 

  Ngmamihi Dan. 2:31-33, 41-43

  Gbami Dade kɛ zu nanewɛɛ ɔ ji amaga nɛ a kɛ dade slɔɔtohi pee.

  E Mi Bami Zu ɔ daa si kɛ ha nihi nɛ a ngɛ Britain kɛ United States nɔ yemi sisi nɛ a teɔ si kɛ woɔ nɔ yemi ɔ. Nimli nɛ ɔmɛ ha nɛ nɔ yemi nɛ ɔ nyɛ we nɛ e kɛ e he wami ɔ tsuo nɛ tsu ní saminya.

• 

  

  Ngmamihi Mat. 13:30; 24:14, 45; 28:19, 20

  Gbami A bua “ngma a” nya kɛ wo “nito he” ɔ, nɛ a ngɔ “tsɔlɔ anɔkualetsɛ kɛ ní lelɔ” ɔ kɛ da Nyɔmtsɛ ɔ “we mi bimɛ” a nya. A bɔni “sane kpakpa nɛ ɔ nɛ kɔɔ Matsɛ Yemi ɔ he” ɔ fiɛɛmi ngɛ “zugba a nɔ hehi tsuo nɛ nimli ngɛ ɔ.”

  E Mi Bami Ngɛ jeha 1919 ɔ mi ɔ, a ngɔ tsɔlɔ anɔkualetsɛ ɔ kɛ da Mawu we bi a nya. Kɛ je jamɛ a be ɔ mi kɛ yaa a, Baiblo Kaseli ɔmɛ fiɛɛ wawɛɛ. Mwɔnɛ ɔ, Yehowa Odasefohi fiɛɛɔ ngɛ mahi 200 kɛ se a mi, nɛ a peeɔ Baiblo kasemi níhi ngɛ gbihi 1,000 kɛ se mi.

• 

  Ngmamihi Dan. 12:11; Kpoj. 13:11, 14, 15

  Gbami Lohwe awi yelɔ ko nɛ ngɛ koli enyɔ ngɛ nihi nɛ a ngɛ zugba a nɔ ɔ dee ke a pee “lohwe awi yelɔ ɔ he amaga” nɛ “e ngɔ mumi kɛ wo . . . amaga a mi.”

  E Mi Bami Anglo-Amerika Nɔ Yemi ɔ wo nihi he wami nɛ a to kuu ko nɛ a tsɛɛ ke Je Ma Amɛ A Somi ɔ sisi. Ma kpahi ba piɛɛ kuu nɛ ɔ he. Omleyi je matsɛ ɔ hu ba piɛɛ kuu nɛ ɔ he kɛ jeha 1926 kɛ ya si jeha 1933. Jinɛ nihi susu kaa kuu nɛ ɔ ma nyɛ maa ngɔ tue mi jɔmi kɛ ba, se Mawu Matsɛ Yemi ɔ pɛ nɛ ma nyɛ maa pee enɛ ɔ. Nihi susu kaa Je Ma Amɛ A Kake Peemi Kuu ɔ hu ma nyɛ maa ngɔ tue mi jɔmi kɛ ba.

• 

  

  Ngmami Dan. 8:23, 24

  Gbami Matsɛ ko nɛ e he ngɛ gbeye ma “kpata níhi a hɛ mi basabasa.”

  E Mi Bami Anglo-Amerika nɔ yemi ɔ gbe nihi fuu nɛ e kpata níhi fuu a hɛ mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ je mi ta enyɔne ɔ ngɛ nɔ yae ɔ, United States ngɔ oplɛmi nguahi enyɔ kɛ kpata ma ko nɛ e ji Britain kɛ United States tsuo a he nyɛlɔ ɔ hɛ mi. Oplɛmi nɛ ɔ puɛ níhi wawɛɛ pe oplɛmihi tsuo nɛ a sɛ hlami fia a.

• 

  Ngmamihi Dan. 11:31; Kpoj. 17:3, 7-11

  Gbami “Lohwe awi yelɔ tsutsuutsu” ɔ nɛ ngɛ koli nyɔngma a nɛ ji matsɛ kpaanyɔne ɔ je muɔ voo ɔ mi. Daniel womi ɔ kale matsɛ nɛ ɔ kaa “ní hiemi ní nɛ kpataa ma hɛ mi.”

  E Mi Bami Benɛ a ngɛ je mi ta enyɔne ɔ hwue ɔ, Je Ma Amɛ A Somi ɔ gu. Benɛ ta a ba nyagbe ɔ, a “ngɔ [Je Ma Amɛ A Kake Peemi Kuu ɔ] kɛ ba.” Kaa bɔ nɛ e ba ngɛ Je Ma Amɛ A Somi ɔ blɔ fa mi ɔ, a ngɔ hɛ mi nyami nɛ e sa nɛ a kɛ ha Mawu Matsɛ Yemi ɔ kɛ ha Je Ma Amɛ A Kake Peemi Kuu ɔ. Je Ma Amɛ A Kake Peemi Kuu ɔ maa te si kɛ wo jami ɔmɛ.

• 

  

  Ngmamihi 1 Tɛs. 5:3; Kpoj. 17:16

  Gbami Je ma amɛ maa hi dee ke, “Tue mi jɔmi kɛ slɔkee si himi ba,” nɛ “koli nyɔngma amɛ” kɛ “lohwe awi yelɔ ɔ” ma tua “yaholɔ ɔ” nɛ a ma kpata e hɛmi. Lɔ ɔ se ɔ, a ma kpata je ma amɛ a hɛ mi.

  E Mi Bami Je ma amɛ ma de ke a ngɔ tue mi jɔmi kɛ slɔkee si himi kɛ ba je ɔ mi. Kɛkɛ ɔ, mahi nɛ a piɛɛ Je Ma Amɛ A Kake Peemi Kuu ɔ he ɔ ma kpata lakpa jami ɔmɛ a hɛ mi. Enɛ ɔ nɛ maa pee amanehlu ngua a sisije. Amanehlu ngua nɛ ɔ maa ba nyagbe ke Yesu kpata Satan je ɔ fã nɛ piɛ ɔ hɛ mi ngɛ Harmagedon.

• 

  Ngmamihi Eze. 38:11, 14-17; Mat. 24:31

  Gbami Gog ma ya tua Mawu we bi. Kɛkɛ ɔ bɔfohi ma bua “nihi nɛ a hla amɛ” a nya.

  E Mi Bami Omleyi je matsɛ ɔ kɛ nɔ yemi kpahi nɛ a ngɛ je ɔ mi ɔ ma tua Mawu we bi. Ke tuami nɛ ɔ je sisi ɔ, a ma bua nihi nɛ a pɔ mɛ nu nɛ a piɛ ngɛ zugba a nɔ ɔ a nya kɛ ho hiɔwe ya.

• 

  Ngmamihi Eze. 38:18-23; Dan. 2:34, 35, 44, 45; Kpoj. 6:2; 16:14, 16; 17:14; 19:20

  Gbami “Nɔ nɛ e hii si” ngɛ “okpɔngɔ futaa” a nɔ ɔ gbe “e kunimi yemi ɔ” nya kɛ gu Gog kɛ e tabo ɔ hɛ mi nɛ e kpata a nɔ. A sake “lohwe awi yelɔ ɔ” “kɛ wo la taku ɔ” mi, nɛ a kpata amaga ngua a hɛ mi.

  E Mi Bami Yesu nɛ ji Mawu Matsɛ Yemi ɔ nya Matsɛ ɔ ma kpɔ Mawu we bi. Yesu, bɔfo ɔmɛ kɛ nihi 144,000 ɔ ma kpata mahi tsuo nɛ a tua Mawu we bi ɔ a hɛ mi. Lɔ ɔ maa pee Satan je ɔ nyagbe.