Hwɔɔmi Mɔ INTANƐTI NƆ NITO HE
Hwɔɔmi Mɔ
INTANƐTI NƆ NITO HE
Dangme
Ɛ
  • ã
  • á
  • ɛ
  • ɛ́
  • ɛ̃
  • ɔ
  • ɔ́
  • í
  • ĩ
  • BAIBLO
  • WOMIHI
  • ASAFO MI KPEHI
  • bt yi 5 bf. 36-43
  • “E Sa Nɛ Waa Bu Mawu Tue Kaa Nɔ Yelɔ”

Ngmami nɛ ɔ he video be amlɔ nɛ ɔ.

Wa kpa mo pɛɛ nyagba ko he je ɔ, video ɔ hí jemi.

  • “E Sa Nɛ Waa Bu Mawu Tue Kaa Nɔ Yelɔ”
  • “Ye Mawu Matsɛ Yemi ɔ He Odase Kɛ Pi Si”
  • Munyuyi Nyafinyafihi
  • Munyu Nɛ Ngɛ Kaa Enɛ ɔ
  • “Yehowa Bɔfo Ba Bli Sinya Amɛ” (Ní Tsumi 5:12-21a)
  • “E Sa Nɛ Waa Bu Mawu Tue Kaa Nɔ Yelɔ Mohu Pe Adesahi” (Ní Tsumi 5:21b-33)
  • “Nyɛ Be Nyɛe Maa Gu Lɛ” (Ní Tsumi 5:34-42)
  • Nyumuhi Nɛ A Sa, Nɛ A Maa Hyɛ “Ní Tsumi Nɛ E He Hia” Ko Nɔ (Ní Tsumi 6:1-6)
  • “Mawu Munyu ɔ Ya Nɔ Nɛ E Gbɛ Fĩa” (Ní Tsumi 6:7)
  • Nɔ́ Ko Nyɛ We Nɛ E Tsi A Nya
    Níhi Nɛ O Ma Nyɛ Maa Kase Ngɛ Baiblo ɔ Mi
  • A Je Mɛ Kɛ Je Tsu Mi
    Ye Womi Nɛ Sɛɛɔ Baiblo Mi Sanehi
  • ‘A Ji Nihi Nɛ A Yɛ Sukuu Kɛ Nimli Guhi Kɛkɛ’
    “Ye Mawu Matsɛ Yemi ɔ He Odase Kɛ Pi Si”
“Ye Mawu Matsɛ Yemi ɔ He Odase Kɛ Pi Si”
bt yi 5 bf. 36-43

YI 5

“E Sa Nɛ Waa Bu Mawu Tue Kaa Nɔ Yelɔ”

Bɔfo ɔmɛ pee nɔ hyɛmi nɔ́ kɛ ha anɔkuale Kristofohi tsuo nɛ́ a nyɛɛ se

A kɛ da Ní Tsumi 5:12–6:7 ɔ nɔ

1-3. (a) Mɛni he je nɛ a ngɔ bɔfo ɔmɛ kɛ ba Sanhedri ɔ, nɛ mɛni ji nɔ́ titli nɛ ngɛ sane ɔ mi? (b) Mɛni he je nɛ bɔ nɛ bɔfo ɔmɛ pee a ní ha a he hia wɔ wawɛɛ ɔ?

SANHEDRI kojoli ɔmɛ a mi mi fu wawɛɛ! A po Yesu bɔfo ɔmɛ a nya, nɛ a ngɔ mɛ kɛ ba kojomi he ngua nɛ ɔ, nɛ a ba ngɛ a sane yee. Mɛni a pee? Yosef Kayafa, nɛ e ji osɔfo nɔkɔtɔma pe kulaa a kɛ Sanhedri kuu ɔ nɔkɔtɔma a kɛ abofu de mɛ ke: “Wa wo nyɛ si veveeve kaa nyɛ ko ya nɔ nɛ nyɛɛ tsɔɔ ní ngɛ biɛ nɛ ɔ mi hu.” Kayafa sume nɛ e wo Yesu biɛ ta po. Se kɛ̃ ɔ, e de kɛ tsa nɔ ke, “nyɛ ha nɛ Yerusalɛm hyi tɔ kɛ nyɛ tsɔɔmi ɔ, nɛ nyɛ fia nyɛ pɛɛ si kaa nyɛ maa ngɔ nyumu nɛ ɔ muɔ kɛ ba wa nɔ.” (Níts. 5:28) Sane ɔ ngɛ heii, nɛ lɔ ɔ ji: A ngɛ mɛ dee kaa a kpa fiɛɛmi, ke pi jã a, a maa na!

2 Kɛ bɔfo ɔmɛ maa pee a ní ha kɛɛ? Yesu Kristo nɛ Yehowa ha lɛ he blɔ ɔ ji nɔ nɛ e fã mɛ kaa a fiɛɛ ɔ nɛ. (Mat. 28:18-20) Anɛ kaseli ɔmɛ ma ha nɛ adesa hɛ mi gbeye yemi nɛ ha nɛ a kpa fiɛɛmi lo? Aloo a maa ya nɔ nɛ a kɛ kã ma fĩ si, nɛ a maa ya nɔ maa fiɛɛ? Nɔ́ titli nɛ ngɛ sane ɔ mi ji: Anɛ a maa bu Mawu tue aloo adesa? Oya nɔuu nɛ Petro kɛ kã tu munyu ngɛ bɔfo ɔmɛ a nane mi. Nɛ e munyu ɔ ngɛ tɛ̃ɛ hulɔ.

3 Kaa anɔkuale Kristofohi ɔ, bɔ nɛ bɔfo ɔmɛ pee a ní ha benɛ Sanhedri bi ɔmɛ wo a he gbeye ɔ he hia wɔ wawɛɛ. Fami nɛ a kɛ ha kaa a fiɛɛ ɔ kɔɔ wɔ hu wa he mwɔnɛ ɔ. Wɔ hu waa kɛ yi mi wami maa kpe be mi nɛ wa ngɛ ní tsumi nɛ Mawu kɛ wo wa dɛ kaa waa fiɛɛ ɔ tsue ɔ. (Mat. 10:22) Si temi kɛ woli maa bɔ mɔde kaa a maa tsi wa fiɛɛmi ní tsumi ɔ nya. Mɛni wa maa pee? Ke wa susu kã nɛ bɔfo ɔmɛ pee kɛ nɔ́ nɛ ya nɔ ngɛ Sanhedri kojomi he ɔ he ɔ, wa ma ná he se wawɛɛ.a

SANHEDRI—YUDA BI A KOJOMI HE NGUA A

E ngɛ mi kaa Yudea ngɛ Roma Nɔ Yemi ɔ sisi mohu lɛɛ, se a ha mɛ he blɔ kaa a kɛ a he nɛ wo a jami ɔ mi ní peepee ɔmɛ a mi, nɛ a ha mɛ he yemi ngɛ níhi fuu a mi. Kojomi he tsɔwihi nɛ́ ngɛ a kpokpa amɛ a nɔ ɔ lɛ a kojoɔ sanehi nɛ kɔɔ yayamihi nɛ hɛdɔ be a he tsɔ aloo pɛ tsɔwitsɔwi nɛ yaa nɔ ngɛ ma bi ɔmɛ a kpɛti ɔ he. Se sanehi nɛ kojomi he nɛ ɔmɛ nyɛ we nɛ a ma nya si ɔ lɛɛ a kɛ yaa Sanhedri Ngua a ngɛ Yerusalɛm. Sanhedri Ngua a ji Yuda bi a kojomi he ngua, kɛ Yuda ma nɔ hyɛli a kuu. Jehanɛ hu, mɛ lɛ a tsɔɔ bɔ nɛ e sa kaa a kɛ Yuda bi a mlaa a nɛ tsu ní ha, nɛ Yuda bi nɛ a ngɛ he fɛɛ he ɔ buɔ he blɔhi nɛ Sanhedri ɔ ngɛ ɔ.

Sanhedri ɔ ngɛ asa nɛ a kpeɔ ngɛ nɔ, nɛ e ma nyɛ maa pee kaa asa nɛ ɔ ngɛ sɔlemi we ɔ aloo he ko nɛ ngɛ sɔlemi we ɔ kasa nya. Nihi 71 lɛ a ngɛ kuu nɛ ɔ mi​—mɛ ji, osɔfo nɔkɔtɔma pe kulaa a, nɛ lɛ ji Sanhedri kuu ɔ nɔkɔtɔma; kɛ ni kpahi nɛ a buu mɛ nɛ́ mɛ hu a ji osɔfohi nɛ́ Saduki bi hu piɛɛ he ɔ; kɛ ni kpahi nɛ a buu mɛ se mɛɛ lɛɛ pi osɔfohi ji mɛ; kɛ womi ngmali nɛ a le Mlaa a saminya. Ke kojomi he nɛ ɔ mwɔ yi mi kpɔ ngɛ nɔ́ ko he ɔ, e be hie tsakemi.

“Yehowa Bɔfo Ba Bli Sinya Amɛ” (Ní Tsumi 5:12-21a)

4, 5. Mɛni he je nɛ “hunga hyi” Kayafa kɛ Saduki bi ɔmɛ tɔ ɔ?

4 Mo kai kaa benɛ a fã bɔfo ɔmɛ kekleekle kaa a kpa fiɛɛmi ɔ, Petro kɛ Yohane de ke: “Wa be nyɛe ma kpa níhi nɛ wa na kɛ níhi nɛ wa nu ɔ he munyu tumi.” (Níts. 4:20) Ngɛ kekleekle be nɛ a kɛ bɔfo ɔmɛ ya Sanhedri ɔ se ɔ, Petro kɛ Yohane kɛ bɔfo kpa amɛ ya nɔ nɛ a fiɛɛ ngɛ sɔlemi we ɔ. Bɔfo ɔmɛ pee nyakpɛ ní nguanguahi, a tsa hiɔ tsɛmɛ nɛ a hia daimoniohi. A pee jã ngɛ “Solomon Ablanaa a nɔ,” nɛ́ ji asa ngua ko nɛ a bu yi nɛ e ngɛ sɔlemi we ɔ puje he je, he nɛ Yuda bi fuu buaa a he nya ngɛ ɔ. Benɛ Petro nini nɔ ni komɛ a nɔ po ɔ, a ná tsami! Nihi nɛ a tsa mɛ ɔ, a kpɛti nihi fuu ba kplɛɛ sane kpakpa a nɔ. Enɛ ɔ he ɔ, “nyumuhi kɛ yihi babauu nɛ a he Nyɔmtsɛ ɔ ye ɔ ya nɔ nɛ a ba ngɛ a he piɛɛe.”​—Níts. 5:12-15.

5 “Hunga hyi” Kayafa kɛ Saduki bi ɔmɛ nɛ ji jami kuu nɛ Kayafa ngɛ mi ɔ tɔ, nɛ e ha nɛ a wo bɔfo ɔmɛ tsu. (Níts. 5:17, 18) Mɛni he je nɛ Saduki bi ɔmɛ a mi mi fu wawɛɛ ɔ? Bɔfo ɔmɛ ngɛ tsɔɔe kaa a tle Yesu si, se Saduki bi ɔmɛ he we gbogboehi a si tlemi ɔ yi. Bɔfo ɔmɛ ngɛ nihi tsɔɔe kaa ja nɔ ko ná hemi kɛ yemi ngɛ Yesu mi loko a ma he e yi wami, se Saduki bi ɔmɛ ngɛ gbeye yee kaa Roma nɔ yemi ɔ maa gbla a tue ke nihi kplɛɛ Yesu nɔ kaa lɛ ji a Hɛ Mi Nyɛɛlɔ. (Yoh. 11:48) E be nyakpɛ kaa Saduki bi ɔmɛ bɔ mɔde kaa a ma ha nɛ bɔfo ɔmɛ nɛ a kpa fiɛɛmi!

6. Mwɔnɛ ɔ, mɛnɔmɛ ji nihi titli nɛ a haa nɛ a waa Yehowa we bi yi mi, nɛ mɛni he je nɛ e sɛ nɛ enɛ ɔ nɛ e pee wɔ nyakpɛ ɔ?

6 Mwɔnɛ ɔ, nihi titli nɛ a haa nɛ a waa Yehowa we bi yi mi ji jami hɛ mi nyɛɛli. Behi fuu ɔ, jami hɛ mi nyɛɛli nɛ ɔmɛ bɔɔ mɔde kaa a maa ngɔ he blɔ nɛ a ngɛ ɔ kɛ tsu ní kɛ ná ma nɔ yeli, kɛ amaniɛ bɔmi hehi a nɔ he wami konɛ a kɛ tsi wa fiɛɛmi ní tsumi ɔ nya. Anɛ e sa nɛ e pee wɔ nyakpɛ lo? Dɛbi. Ejakaa sɛ gbi nɛ wa ngɛ fiɛɛe ɔ kpaa lakpa jami he bo. Ke tsui kpakpatsɛmɛ kplɛɛ Baiblo ɔ mi anɔkuale ɔmɛ a nɔ ɔ, lɔ ɔ haa nɛ a yuɔ a he kɛ jeɔ hemi kɛ yemihi kɛ ní peepeehi nɛ dɛ Ngmami ɔ nɔ ɔ he. (Yoh. 8:32) Enɛ ɔ he je nɛ sɛ gbi nɛ wa fiɛɛɔ ɔ haa nɛ jami hɛ mi nyɛɛli sume wɔ nɛ a waa wɔ yi mi ɔ nɛ.

7, 8. Kɛ fami nɛ bɔfo ɔ kɛ ha Yesu kaseli ɔmɛ ɔ ná a nɔ he wami ha kɛɛ, nɛ mɛni sane bimi nɛ e sa kaa wa bi wa he?

7 Benɛ bɔfo ɔmɛ ngɛ tsu womi mi nɛ a ngɛ mlɛe konɛ a ye a sane ɔ, eko ɔ, a maa hi susue ke ji a he nyɛli ɔmɛ maa gbe mɛ ngɛ a hemi kɛ yemi ɔ he je. (Mat. 24:9) Se nyɔ ɔ mi ɔ, nɔ́ ko nɛ a hyɛ we blɔ kulaa ya nɔ​—“Yehowa bɔfo ba bli tsu ɔ nya sinya amɛ.”b (Níts. 5:19) Bɔfo ɔ ngɔ blɔ tsɔɔmi pɔtɛɛ ko kɛ ha mɛ ke: ‘Nyɛɛ ya nɛ nyɛ ya da sɔlemi we ɔ, nɛ nyɛɛ ya nɔ nɛ nyɛɛ tu munyu.’ (Níts. 5:20) Fami nɛ ɔ nɛ bɔfo ɔ kɛ ha mɛ ɔ ha nɛ a ná nɔ mi mami kaa a ngɛ nɔ́ nɛ e da pee. Eko ɔ, bɔfo ɔ munyu ɔ wo mɛ he wami hulɔ, konɛ a ya nɔ nɛ a fĩ si ngɛ nɔ́ nɛ e maa ba a tsuo se. Bɔfo ɔmɛ kɛ kã, kɛ hemi kɛ yemi nɛ e mi wa “sɛ sɔlemi we ɔ benɛ je na a, nɛ a bɔni ní tsɔɔmi.”​—Níts. 5:21.

8 E sa nɛ wa ti nɔ fɛɛ nɔ nɛ e bi e he ke, ‘Ke i ya je si fɔfɔɛ ko kaa jã mi ɔ, ma nyɛ ma ná hemi kɛ yemi kɛ kã nɛ ma ya nɔ nɛ ma fiɛɛ lo?’ Lemi nɛ wa le kaa bɔfohi fĩ wa se ngɛ ní tsumi nɛ e he hia nɛ ɔ nɛ ji ‘Mawu Matsɛ Yemi ɔ he odase nɛ wa yeɔ kɛ piɔ si ɔ’ mi ɔ, woɔ wɔ he wami.​—Níts. 28:23; Kpoj. 14:6, 7.

“E Sa Nɛ Waa Bu Mawu Tue Kaa Nɔ Yelɔ Mohu Pe Adesahi” (Ní Tsumi 5:21b-33)

Kayafa nɛ e kɛ bɔfo ɔmɛ ngɛ munyu tue kɛ abofu, nɛ Sanhedri bi kpa amɛ ngɛ hyɛe.

“Enɛ ɔ he ɔ, a ngɔ mɛ kɛ ba nɛ a kɛ mɛ ba da si ngɛ Sanhedri bi ɔmɛ a hɛ mi.”​—Ní Tsumi 5:27

9-11. Benɛ Sanhedri bi ɔmɛ fã bɔfo ɔmɛ kaa a kpa fiɛɛmi ɔ, mɛni a pee, nɛ ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ enɛ ɔ ji nɔ hyɛmi nɔ́ kɛ ha anɔkuale Kristofohi?

9 Kayafa kɛ Sanhedri kojoli kpa amɛ pee klaalo amlɔ nɛ ɔ kaa a maa gbla bɔfo ɔmɛ a tue. Akɛnɛ a li nɔ́ nɛ ya nɔ ngɛ tsu womi he ɔ he je ɔ, a tsɔ konɛ a ya ngɔ bɔfo ɔmɛ nɛ a wo mɛ tsu ɔ kɛ ba. Moo po he foni nɛ o hyɛ bɔ nɛ tsɔli ɔmɛ a hɛ mi maa pee mɛ yaa ha benɛ a na kaa nihi nɛ a wo mɛ tsu ɔ be tsu ɔ mi, pohu a ngmɛ sinya amɛ a mi, nɛ “buli daa si ngɛ sinya amɛ a nya.” (Níts. 5:23) E kɛ we nɛ sɔlemi we ɔ nɔ hyɛlɔ ɔ ná le kaa bɔfo ɔmɛ kpale ba sɔlemi we ɔ, nɛ a ba ngɛ Yesu he odase yee​—nɛ ji ní tsumi nɛ́ lɔ ɔ he je a wo mɛ tsu ngɛ ɔ! Sɔlemi we ɔ nɔ hyɛlɔ ɔ kɛ e tsɔli ɔmɛ ho sɔlemi we ɔ ya nɔuu, nɛ a ya ngɔ bɔfo ɔmɛ kɛ ba Sanhedri ɔ ekohu.

10 Kaa bɔ nɛ wa na kɛ sɛ hlami ngɛ yi nɛ ɔ sisije ɔ, jami hɛ mi nyɛɛli nɛ ɔmɛ nɛ a mi mi fu ɔ ha nɛ e pee heii kɛ ha bɔfo ɔmɛ kaa á kpa fiɛɛmi. Kɛ bɔfo ɔmɛ pee a ní ha kɛɛ? Petro da bɔfo ɔmɛ a nane mi nɛ e kɛ kã tu munyu, nɛ e de ke: “E sa nɛ waa bu Mawu tue kaa nɔ yelɔ mohu pe adesahi.” (Níts. 5:29) Enɛ ɔ ji nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ bɔfo ɔmɛ pee kɛ ha anɔkuale Kristofohi tsuo kɛ je jamɛ a be ɔ mi kɛ ma nɛ ɔ. E ngɛ mi kaa Mawu de wɔ ke waa bu nɔ yeli ɔmɛ tue mohu lɛɛ, se ke a ngɛ wa nya tsie ngɛ nɔ́ ko nɛ Mawu hyɛɛ blɔ kaa waa pee ɔ he, aloo a suɔ kaa waa pee nɔ́ ko nɛ Mawu sume nɛ waa pee ɔ, wa be nyɛe maa bu mɛ tue. Enɛ ɔ he ɔ, ngɛ wa be nɛ ɔ mi ɔ, ke “blɔ nyahi nɛ a nɔ kuɔ ɔ” tsi wa fiɛɛmi ní tsumi ɔ nya a, wa be nyɛe ma kpa sane kpakpa fiɛɛmi ní tsumi ɔ nɛ Mawu kɛ wo wa dɛ ɔ tsumi. (Rom. 13:1) Mohu ɔ, wa hlaa blɔ kpahi a nɔ nɛ wa maa gu, konɛ waa kɛ hɛ si kami nɛ ya nɔ nɛ ye Mawu Matsɛ Yemi ɔ he odase kɛ pi si.

11 E be nyakpɛ kaa, kã nɛ bɔfo ɔmɛ kɛ tu munyu ɔ ha nɛ kojoli ɔmɛ a mi mi fu wawɛɛ nitsɛ. A fia a pɛɛ si kaa ‘a maa tane bɔfo ɔmɛ a yi.’ (Níts. 5:33) Bɔfo ɔmɛ ma susu kaa a maa gbe mɛ, se o le, yemi kɛ buami ko nɛ a hyɛ we blɔ kulaa ngɛ blɔ nɔ kɛ ma!

“Nyɛ Be Nyɛe Maa Gu Lɛ” (Ní Tsumi 5:34-42)

12, 13. (a) Mɛni ga womi nɛ Gamaliɛl kɛ ha e nyɛmimɛ kojoli kpa amɛ, nɛ mɛni a pee? (b) Mɛni blɔ nɔ nɛ Yehowa ma nyɛ maa gu kɛ ye bua e we bi mwɔnɛ ɔ, nɛ mɛni nɔ mi mami wa ma nyɛ ma ná ke e ngmɛ wɔ blɔ nɛ́ waa “na amanehlu ngɛ dami he je”?

12 Gamaliɛl, nɛ “e ji Mlaa tsɔɔlɔ, nɛ ni ɔmɛ tsuo buɔ lɛ wawɛɛ” ɔ tu munyu kɛ fã bɔfo ɔmɛ a he.c E ngɛ heii kaa Gamaliɛl nɛ ɔ ji nɔ ko nɛ e nyɛmimɛ kojoli kpa amɛ buɔ lɛ wawɛɛ, nɛ benɛ ‘e fã ke a je bɔfo ɔmɛ kpo be bɔɔ ɔ,’ ni kpa amɛ bu lɛ tue. (Níts. 5:34) Gamaliɛl tu si nɛ́ ni komɛ te kɛ wo Roma nɔ yemi ɔ be ko nɛ be ɔ he munyu, nɛ e de kaa benɛ nihi nɛ a ngɛ atuã tsɔmi kuu nɛ ɔmɛ a hɛ mi nyɛɛe ɔ gbo ɔ, basabasa peemi ɔ se po nɔuu. Lɔ ɔ he ɔ, e de kojoli ɔmɛ kaa a ná tsui ha bɔfo ɔmɛ, nɛ a ko bɔ mɔde kaa a maa tsi a ní tsumi ɔ nya, ejakaa pohu a Hɛ Mi Nyɛɛlɔ Yesu ɔ gbo kɛ we. Munyu nɛ Gamaliɛl tu ɔ plɛ a yi mi. E de ke: “Nyɛ ko pee nyumu nɛ ɔmɛ nɔ́ ko, mohu ɔ, nyɛɛ ngmɛɛ a he. Ejakaa ke yi mi tomi nɛ ɔ loo ní tsumi nɛ ɔ je adesahi a ngɔ ɔ, e maa gu; se ke Mawu ngɔ nɛ e je ɔ, lɛɛ nyɛ be nyɛe maa gu lɛ. Ke nyɛ pee kaa nyɛ maa gu lɛ ɔ, lɛɛ e ma nyɛ maa ba po kaa nyɛɛ kɛ Mawu nitsɛ lɛ ngɛ hwue ɔ nɛ.” (Níts. 5:38, 39) Kojoli ɔmɛ kɛ e ga womi ɔ tsu ní. Se kɛ̃ ɔ, a ha nɛ a guao bɔfo ɔmɛ nɛ a fã mɛ ke “a kpa munyu tumi ngɛ Yesu biɛ ɔ mi.”​—Níts. 5:40.

13 Kaa bɔ nɛ Yehowa pee blema a, e ma nyɛ maa gu nihi nɛ a hɛɛ blɔ nya kaa Gamaliɛl ɔ a nɔ kɛ ye bua e we bi mwɔnɛ ɔ. (Abɛ 21:1) Yehowa ma nyɛ maa gu e mumi klɔuklɔu ɔ nɔ kɛ ha nɛ nɔ yeli, kojoli, loo mlaa woli nɛ a pee nɔ́ nɛ e suɔ. (Neh. 2:4-8) Se ke e ngmɛ wɔ blɔ nɛ́ waa “na amanehlu ngɛ dami he je” po ɔ, wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami ngɛ níhi enyɔ komɛ a mi. (1 Pet. 3:14) Kekleekle ɔ, Mawu ma nyɛ ma ha wɔ he wami konɛ wa kɛ da nya. (1 Kor. 10:13) Enyɔne, si temi kɛ woli “be nyɛe maa gu” Mawu ní tsumi ɔ.​—Yes. 54:17.

14, 15. (a) Benɛ a fiaa bɔfo ɔmɛ kpa a, mɛni a pee, nɛ mɛni he je? (b) Mo ha níhi a si kpami nɛ tsɔɔ kaa Yehowa yeɔ bua wɔ konɛ wa fĩ si kɛ bua jɔmi.

14 Anɛ bɔfo ɔmɛ a kɔni mi jɔ̃ aloo a hla kaa a ma kpa fiɛɛmi benɛ a fiaa mɛ kpa a lo? Dɛbi! A “je Sanhedri bi ɔmɛ a hɛ mi kɛ ho, nɛ a ngɛ nyae.” (Níts. 5:41) Mɛni he je nɛ a ngɛ “nyae” ɔ? Ngɛ anɔkuale mi ɔ, tsa pi yeyee ɔ he nɛ a nu benɛ a fiaa mɛ kpa a. A nya, ejakaa a le kaa Yehowa anɔkuale nɛ a ngɛ yee, kɛ Yesu nɛ́ ji a Hɛ Mi Nyɛɛlɔ ɔ nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ nɛ́ a ngɛ kasee ɔ he je nɛ a wa mɛ yi mi ɔ nɛ.​—Mat. 5:11, 12.

15 Kaa bɔ nɛ e ji ngɛ wa nyɛmimɛ nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ blɔ fa mi ɔ, wɔ hu waa kɛ bua jɔmi fĩɔ si, ke wa ngɛ amanehlu nae ngɛ sane kpakpa a he je. (1 Pet. 4:12-14) Wa sume nɛ a wo wa he gbeye, á wa wɔ yi mi aloo á wo wɔ tsu. Se wa bua jɔɔ wawɛɛ ke wa ya nɔ nɛ wa ye Yehowa anɔkuale. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, mo susu Henryk Dornik, nɛ́ e fĩ si benɛ nɔ yeli nɛ́ a nɛ́ nɔ mɔbɔ ɔ wa lɛ yi mi wawɛɛ ɔ he nɛ o hyɛ. E de kaa, ngɛ August 1944 ɔ mi ɔ, ma nikɔtɔma amɛ ma a juɛmi nya si kaa a kɛ lɛ kɛ e nyɛmi nyumu ɔ maa ya nya tsimi he ko nɛ́ a waa nihi yi mi ngɛ. Si temi kɛ woli ɔmɛ de ke: “Wa nyɛ we nɛ wa plɛ a yi mi nɛ́ a pee nɔ́ ko. Lemi nɛ a le kaa a ma gbo ngɛ a hemi kɛ yemi ɔ he ɔ ha nɛ a ná bua jɔmi.” Nyɛminyumu  Dornik de ke: “I sume nɛ ma gbo, se benɛ i ngɛ nɔ́ nae ɔ, i nyɛ nɛ i ya nɔ nɛ i ye Yehowa anɔkuale, nɛ i ngmɛɛ we kã kɛ nɔ mi mami nɛ i ngɛ ngɛ ye mi ɔ he, nɛ enɛ ɔ ji nɔ́ nɛ ha mi bua jɔmi.”​—Yak. 1:2-4.

Nyumu ko kɛ e yo nɛ a da Baiblo ɔ kɛ asafo ɔ womi kpahi a nɔ kɛ ngɛ fiɛɛe ha nyumu ko nɛ e daa si ngɛ e we ɔ nya a.

Kaa bɔ nɛ e ji ngɛ bɔfo ɔmɛ a blɔ fa mi ɔ, wɔ hu wa fiɛɛɔ kɛ “jeɔ wehi a mi kɛ yaa wehi a mi”

16. Mɛni bɔfo ɔmɛ pee kɛ tsɔɔ kaa a fia a pɛɛ si kaa a maa ye odase kɛ pi si, nɛ ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ wɔ hu wa nyɛɛɔ blɔ nɔ nɛ a gu kɛ fiɛɛ ɔ se?

16 Bɔfo ɔmɛ bɔni fiɛɛmi ekohu nɛ́ a tui tsle. “Daa ligbi ɔ, a yaa sɔlemi we ɔ, nɛ a jeɔ wehi a mi kɛ yaa wehi a mi” nɛ a kɛ kã “hii sane kpakpa a nɛ e kɔɔ Kristo ɔ, nɛ ji Yesu he ɔ jajee.”d (Níts. 5:42) Fiɛɛli nɛ a ngɛ kã nɛ ɔ fia a pɛɛ si kaa a maa ye odase kɛ pi si. Mo kadi kaa, a ya nihi a wehi a mi kaa bɔ nɛ Yesu Kristo fã mɛ kaa a pee ɔ. (Mat. 10:7, 11-14) Nɔ́ jemi ko be he kaa, blɔ nɛ ɔ nɔ nɛ a gu kɛ ha nɛ a tsɔɔmi ɔ gbɛ fĩa Yerusalɛm tsuo ɔ nɛ. Mwɔnɛ ɔ, a le Yehowa Odasefo ɔmɛ kaa, blɔ nɔ nɛ Yesu bɔfo ɔmɛ gu kɛ fiɛɛ ɔ, jamɛ a blɔ nɔ nɔuu nɛ mɛ hu a guɔ kɛ fiɛɛɔ. Ke wa ya we fɛɛ we nɛ ngɛ wa zugba kpɔ ɔ mi ɔ mi ɔ, wa ngɛ tsɔɔe heii kaa wa suɔ nɛ waa ye odase kɛ pi si, nɛ wa ngɛ nɔ fɛɛ nɔ he blɔ hae konɛ e nu sane kpakpa a. Anɛ Yehowa jɔɔ wa wehi a mi fiɛɛmi ní tsumi ɔ nɔ lo? Ee! Nihi ayɔhi abɔ ba kplɛɛ Matsɛ Yemi sɛ gbi ɔ nɔ ngɛ wa be nɛ ɔ mi, nɛ nihi fuu ngɛ nɛ benɛ Odasefo ɔmɛ ya slaa mɛ ngɛ a wehi a mi ɔ ji kekleekle be nɛ a nu sane kpakpa a.

FIƐƐMI NƐ A FIƐƐƆ KƐ “JEƆ WEHI A MI KƐ YAA WEHI A MI”

E ngɛ mi kaa Sanhedri ɔ tsi kaseli ɔmɛ a fiɛɛmi ní tsumi ɔ nya mohu lɛɛ, se “daa ligbi ɔ, a yaa sɔlemi we ɔ, nɛ a jeɔ wehi a mi kɛ yaa wehi a mi” nɛ a hii fiɛɛe nɛ a hii ní tsɔɔe. (Níts. 5:42) Mɛni nɛ munyu nɛ ji, kɛ “jeɔ wehi a mi kɛ yaa wehi a mi” ɔ tsɔɔ tutuutu?

Ngɛ Hela gbi ɔ mi ɔ, munyungu nɛ ji katʼ oiʹkon ɔ sisi ji “wehi a mi yami.” Gbi sisi tsɔɔli fuu tsɔɔ kaa munyungu nɛ ji ka·taʹ hɛɛ sisi numi nɛ́ tsɔɔ kaa kaseli ɔmɛ fiɛɛɔ kɛ jeɔ we kake mi kɛ yaa we ekpa mi. A kɛ munyungu nɛ ji ka·taʹ tsu ní ngɛ Luka 8:1 ɔ hulɔ, nɛ a de ngɛ lejɛ ɔ kaa Yesu fiɛɛ “kɛ je mahi a mi kɛ ya mahi a mi, kɛ kɔpehi a mi kɛ ya kɔpehi a mi.”

A kɛ munyungu nɛ ɔ hiɛhiɛɛ peemi nɛ ji, katʼ oiʹkous tsu ní ngɛ Ní Tsumi 20:20. Bɔfo Paulo de nɔ hyɛli nɛ a ji Kristofohi ɔ ke: “I kpa we nyɛ ní tsɔɔmi ngɛ ma hɛ mi kɛ we fɛɛ we mi.” Ni komɛ tsɔɔ kaa Paulo ngɛ munyu tue kɛ kɔ ní tsɔɔmi ngɛ́ nikɔtɔma amɛ a we ɔmɛ a mi ɔ he, se kuku nɛ nyɛɛ se ɔ ha nɛ wa na kaa tsa pi jã ji sane ɔ. E de ke, “I ye tsui nɛ́ e sa kaa a tsake kɛ ba Mawu ngɔ kɛ wa Nyɔmtsɛ Yesu mi hemi kɛ yemi ɔ he odase kɛ pi si kɛ tsɔɔ Yuda bi kɛ Hela bi tsuo.” (Níts. 20:21) E nyɛmimɛ nɛ a ba he ye ɔ ná tsui tsakemi momo nɛ a ngɛ hemi kɛ yemi ngɛ Yesu mi. Lɔ ɔ he ɔ, fiɛɛmi kɛ ní tsɔɔmi nɛ maa ya nɔ ngɛ wehi a mi ɔ kɔɔ fiɛɛmi nɛ a maa fiɛɛ kɛ ha nihi nɛ a he we yi ɔ he.

Nyumuhi Nɛ A Sa, Nɛ A Maa Hyɛ “Ní Tsumi Nɛ E He Hia” Ko Nɔ (Ní Tsumi 6:1-6)

17-19. Mɛni sane lɛ te si nɛ́ e kɛ mi gbami ko nyɛ ko ba asafo ɔ mi, nɛ mɛni blɔ tsɔɔmi nɛ bɔfo ɔmɛ kɛ ha konɛ a kɛ tsu nyagba nɛ ɔ he ní?

17 Ngɛ Kristofohi asafo ehe nɛ ɔ mi ɔ, a kɛ nyagba kpa ko nɛ e nya wa kpe, nɛ́ ma nyɛ maa ngɔ mi gbami kɛ ba asafo ɔ mi. Mɛni ji nyagba a? Kaseli babauu nɛ a baptisi mɛ ɔ ji nibwɔhi nɛ a ba Yerusalɛm, nɛ a suɔ kaa a maa kase níhi fuu loko a kpale kɛ ho hehi nɛ a je kɛ ba a ya. Kaseli nɛ a ngɛ Yerusalɛm ɔ je a tsui mi nɛ a ha yemi kɛ buami, konɛ a kɛ he niye ní kɛ ní kpahi nɛ a kɛ ye bua nibwɔ ɔmɛ. (Níts. 2:44-46; 4:34-37) Se kɛ̃ ɔ, nyagba ko ngɛ nɛ e sa kaa Bɔfo ɔmɛ nɛ a tsu he ní saminya konɛ a kɛ po kake peemi nɛ ngɛ asafo ɔ mi ɔ he piɛ. Ngɛ niye ní nɛ ‘a gbaa daa ligbi ɔ mi’ ɔ, a “ma a hɛ ngɔ fɔ” yalɔyihi nɛ a tuɔ Hela gbi ɔ a nɔ. (Níts. 6:1) Se ngɛ yalɔyihi nɛ a tuɔ Hebri gbi ɔ blɔ fa mi lɛɛ, a ma we a hɛ kɛ fɔ a nɔ. Nyagba a ji, dami sane nɛ a yi kɛ nɔ hɛ mi hyɛmi. Dami sane nɛ a yi kɛ nɔ hɛ mi hyɛmi ji nyagba nɛ hɛdɔ ngɛ he, nɛ́ ma nyɛ maa ngɔ mi gbami kɛ ba asafo ɔ mi.

18 Bɔfo ɔmɛ, nɛ́ a ji blɔ tsɔɔmi ajla toli ngɛ asafo nɛ ngɛ hɛ mi yae ɔ mi ɔ yɔse kaa nile be mi kaa a maa ‘je Mawu munyu ɔ he nɛ a ya gba niye ní.’ (Níts. 6:2) Bɔ nɛ pee nɛ a nyɛ nɛ a tsu nyagba a he ní ɔ, a kɛ blɔ tsɔɔmi ha kaseli ɔmɛ kaa a hlá nyumuhi kpaago “nɛ mumi hyi mɛ tɔ” nɛ́ bɔfo ɔmɛ ma nyɛ maa ngɔ mɛ “kɛ da ní tsumi nɛ e he hia nɛ ɔ nya.” (Níts. 6:3) A hia nyumuhi nɛ a sa, ejakaa ní tsumi nɛ ɔ biɔ babauu pe niye ní gbami, sika he ní tsumi, níhi nɛ a ma he, kɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ a maa hyɛ nɛ́ a ngma kɛ fɔ si kɛkɛ. Nyumu ɔmɛ tsuo nɛ a hla mɛ ɔ hɛɛ Hela biɛhi, nɛ eko ɔ, enɛ ɔ ha nɛ e yi ha yalɔyi ɔmɛ kaa a ma he mɛ maa ye. Benɛ bɔfo ɔmɛ susu nyumu nɛ ɔmɛ a he nɛ́ a sɔle ngɛ he ɔ, a hla nyumuhi kpaago nɛ ɔmɛ konɛ a hyɛ ní tsumi ‘nɛ e he hia nɛ ɔ nɔ.’e

19 Anɛ ní tsumi nɛ a kɛ wo nyumuhi kpaago nɛ a hla mɛ ɔ a dɛ ɔ tsɔɔ kaa a be sane kpakpa a fiɛɛe hu lo? Dɛbi! Nyumuhi nɛ a hla a, a kpɛti nɔ kake ji Steven, nɔ nɛ e kɛ kã fiɛɛ sane kpakpa a. (Níts. 6:8-10) Filipo nɛ́ a tsɛɛ lɛ ke “sane kpakpa fiɛɛlɔ” ɔ hu piɛɛ nihi kpaago ɔmɛ a he. (Níts. 21:8) E ngɛ heii kaa, nyumuhi kpaago nɛ ɔmɛ ya nɔ nɛ a kɛ kã fiɛɛ Matsɛ Yemi ɔ he sane kpakpa a.

20. Mwɔnɛ ɔ, kɛ Mawu we bi nyɛɛɔ nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ bɔfo ɔmɛ pee ɔ se ha kɛɛ ke a maa hla asafo mi nikɔtɔmahi kɛ sɔmɔli?

20 Mwɔnɛ ɔ, Yehowa we bi nyɛɛɔ nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ bɔfo ɔmɛ pee ɔ se ke a maa hla nɔ hyɛli ngɛ asafo ɔ mi. E sa nɛ nyumu nɛ ɔmɛ nɛ a pee nihi nɛ a susuɔ níhi a he kaa bɔ nɛ Yehowa susuɔ níhi a he ɔ, nɛ́ a je mumi klɔuklɔu ɔ yiblii ɔ kpo ngɛ a si himi mi. Ngɛ Blɔ Tsɔɔmi Ajla Toli ɔmɛ a blɔ tsɔɔmi nya a, a hlaa nyumuhi nɛ a su Ngmami ɔ nya hlami ní ɔmɛ a he ɔ, nɛ a sɔmɔɔ kaa nikɔtɔmahi loo sɔmɔli ngɛ asafo ɔmɛ a mi.f (1 Tim. 3:1-9, 12, 13) A ma nyɛ ma de kaa mumi klɔuklɔu ɔ lɛ hla nyumuhi nɛ a su hlami ní nɛ ɔmɛ a he ɔ nɛ. Nyumu nɛ ɔmɛ kɛ hɛdɔ tsuɔ sanehi fuu nɛ a he hia a he ní. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke e he ba hia nɛ a ye bua nyɛmimɛ anɔkualetsɛmɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ, nikɔtɔma amɛ toɔ blɔ nya nɛ a tsuɔ he ní. (Yak. 1:27) Asafo mi nikɔtɔma amɛ ekomɛ kɛ a he woɔ Matsɛ Yemi Asahi a mami mi, a toɔ kpehi a he blɔ nya, nɛ a kɛ Hiɔ Tsami He Kɛ Ní Sɛɛmi Ajla Toli nɛ a ngɛ a kpɔ ɔ mi ɔ tsuɔ ní. Asafo mi sɔmɔli tsuɔ ní tsumi slɔɔtohi ngɛ asafo ɔ mi, se ke e ba ngɛ́ nyɛmimɛ nɛ a maa slaa mɛ nɛ́ a wo mɛ he wami, kɛ ní tsɔɔmi blɔ fa mi ɔ lɛɛ nikɔtɔmahi lɛ a tsuɔ he ní. E ngɛ mi kaa asafo mi nikɔtɔmahi kɛ asafo mi sɔmɔli tsuɔ blɔ nya ní tsumihi babauu ngɛ asafo ɔ mi mohu lɛɛ, se e sa nɛ a ya nɔ nɛ a fiɛɛ Matsɛ Yemi sane kpakpa a.​—1 Kor. 9:16.

“Mawu Munyu ɔ Ya Nɔ Nɛ E Gbɛ Fĩa” (Ní Tsumi 6:7)

21, 22. Mɛni tsɔɔ kaa Yehowa jɔɔ asafo ehe nɛ ɔ?

21 Ngɛ Yehowa yemi kɛ buami nya a, asafo ehe nɛ a to sisi ɔ nyɛ nɛ e da yi mi wami nɛ si temi kɛ woli kɛ ba e nɔ, kɛ nyagba nɛ ba ngɛ asafo ɔ mi nɛ́ ko nyɛ ko ha nɛ asafo ɔ mi ko gba a nya. Wa na bɔ nɛ Yehowa jɔɔ asafo ɔ ha a heii, ejakaa ngmami ɔ de ke: “Mawu munyu ɔ ya nɔ nɛ e gbɛ fĩa, nɛ kaseli ɔmɛ a yibɔ ngɛ hɛ mi yae wawɛɛ nitsɛ ngɛ Yerusalɛm; nɛ osɔfohi babauu bɔni hemi kɛ yemi ɔ he pɛtɛmi.” (Níts. 6:7) Níhi a si kpamihi fuu nɛ tsɔɔ bɔ nɛ Yehowa jɔɔ asafo ɔ ha a, a kpɛti kake nɛ́ a tu he munyu ngɛ Ní Tsumi womi ɔ mi ɔ ji nɛ ɔ nɛ. (Níts. 9:31; 12:24; 16:5; 19:20; 28:31) Mwɔnɛ ɔ, ke wa nu amaniɛ bɔmi nɛ tsɔɔ bɔ nɛ Matsɛ Yemi fiɛɛmi ní tsumi ɔ ngɛ hɛ mi yae ha ngɛ ma kpahi a nɔ ɔ, e woɔ wɔ he wami wawɛɛ.

22 Ngɛ Yesu kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, jami hɛ mi nyɛɛli ɔmɛ kpa we kaseli ɔmɛ yi mi wami. E be kɛe nɛ a kɛ yi mi wami fuu maa kpe. E kɛ we nɛ kaselɔ Steven kɛ yi mi wami nɛ e nya wa kpe, nɛ wa maa na enɛ ɔ ngɛ yi nɛ nyɛɛ se ɔ mi.

GAMALIƐL​—NƆ KO NƐ A BUU LƐ WAWƐƐ NGƐ RABI ƆMƐ A KPƐTI

E ma nyɛ maa pee kaa Gamaliɛl nɛ a wo e ta ngɛ Ní Tsumi womi ɔ mi ɔ ji Nɔkɔtɔma Gamaliɛl, nɛ e ji Hilel, nɔ nɛ́ e tsɔɔ Farisi bi ɔmɛ ní kaa a ko pee kpɛii tsɔ ɔ bibi. Gamaliɛl nyɛɛɔ Sanhedri kuu ɔ hɛ mi, nɛ akɛnɛ a buɔ lɛ saminya ngɛ rabi ɔmɛ a kpɛti he je ɔ, lɛ ji nɔ kekleekle nɛ a ha lɛ sablai nɛ hɛ mi ngɛ nyami nɛ ji “Raban.” Womi ko nɛ a tsɛɛ ke Mishnah de ke: “Benɛ Nɔkɔtɔma Raban Gamaliɛl gbo ɔ, rabi ɔmɛ nɛ́ a buu lɛ wawɛɛ ɔ ye kɔmɔ ngɛ e gbenɔ ɔ he, nɛ a de ke e pee kaa nɔ́ nɛ ní kpakpahi nɛ ngɛ Mlaa a mi ɔ hu gbo, nɛ Mlaa a hɛ mi be nyami kaa kekle ɔ hu.” A le lɛ kaa nɔ ko nɛ e mwɔɔ yi mi kpɔhi nɛ́ tsɔɔ bɔ nɛ e mi mi jɔ kɛ ha ni kpahi ha. Encyclopaedia Judaica a de ke, “Yi mi kpɔ ko nɛ he hia nɛ e mwɔ ji kaa, ke yalɔyo ko de kaa e huno gbo ɔ, e hia nɔ kake pɛ nɛ maa ye odase kaa e huno ɔ gbo niinɛ, kɛkɛ lɛɛ e ma nyɛ maa sɛ gba si himi mi ekohu.” A tsɔɔ kaa e wo mlaahi hulɔ nɛ poɔ yigbayihi a he piɛ ngɛ a hunomɛ nɛ a yi anɔkuale ɔ he, kɛ jehanɛ hu mlaahi nɛ poɔ yalɔyihi a he piɛ ngɛ bimɛ nɛ a yi anɔkuale ɔ a he, nɛ e de hu kaa e sa nɛ a ha Ma Je Li nɛ a ji ohiatsɛmɛ ɔ he blɔ nɛ a kukuɔ ngmɔ si ní kaa bɔ nɛ e ji ngɛ Yuda bi ohiatsɛmɛ ɔmɛ a blɔ fa mi ɔ.

a Hyɛ daka nɛ ji “Sanhedri​—Yuda Bi A Kojomi He Ngua a.”

b A kɛ munyungu nɛ ji bɔfohi ɔ tsu ní maa pee si 20 ngɛ Ní Tsumi womi ɔ mi, nɛ enɛ ɔ ji kekleekle nɔ́. Ngɛ Ní Tsumi 1:10, “nyumuhi kɛ a he tade hiɔhi” nɛ a wo a ta a ji hiɔwe bɔfohi.

c Hyɛ daka nɛ ji “Gamaliɛl​—Nɔ Ko Nɛ A Buu Lɛ Wawɛɛ Ngɛ Rabi Ɔmɛ A Kpɛti.”

d Hyɛ daka nɛ ji “Fiɛɛmi Nɛ A Fiɛɛɔ Kɛ ‘Jeɔ Wehi A Mi Kɛ Yaa Wehi A Mi.’”

e E ma nyɛ maa ba lɛ kaa nyumu nɛ ɔmɛ su hlami níhi nɛ a hlaa ngɛ nikɔtɔmahi a he ɔ he, ejakaa “ní tsumi nɛ e he hia nɛ ɔ” ji blɔ nya ní tsumi agbo. Se kɛ̃ ɔ, Ngmami ɔ tsɔɔ we be tutuutu nɛ a bɔni nyumuhi hlami kaa nikɔtɔmahi loo nɔ hyɛli ngɛ Kristofohi asafo ɔ mi.

f Ngɛ Yesu kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, a ha nyumuhi nɛ a he su ɔ he blɔ kaa a hla nikɔtɔmahi. (Níts. 14:23; 1 Tim. 5:22; Tito 1:5) Mwɔnɛ ɔ, Blɔ Tsɔɔmi Ajla Toli ɔmɛ hlaa kpɔ mi nɔ hyɛli, nɛ kpɔ mi nɔ hyɛli hu hlaa asafo mi nikɔtɔmahi kɛ sɔmɔli.

    Dangme Womihi Tsuo (2000-2025)
    Moo Je Mi
    Moo Sɛ Mi
    • Dangme
    • Kɛ Mane
    • Bɔ Nɛ O Suɔ Lɛ Ha
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • E He Mlaahi
    • Laami Sanehi A He Mlaahi
    • Laami Sanehi A He Blɔ Nya Tomi
    • JW.ORG
    • Moo Sɛ Mi
    Kɛ Mane