Tsɔsemi Nɛ I Ná a Ha Nɛ I Wo Yiblii Fuu

A tsɛɛ ye papaa ke John Mills. A baptisi lɛ ngɛ New York City ngɛ jeha 1913 ɔ mi. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, e ye jeha 25. Nyɛminyumu Russell nɛ e tu baptisimi munyu ɔ. Lɔ ɔ se bɔɔ pɛ ɔ, ye papaa hia kɛ ya hi Trinidad. Lejɛ ɔ nɛ e kɛ Baiblo Kaselɔ ko nɛ e ngɛ kã nɛ a tsɛɛ lɛ ke Constance Farmer a sɛ gba si himi mi ngɛ. Ye papaa ye bua e huɛ William R. Brown kɛ je “Photo-Drama of Creation” ɔ. A tsu ní tsumi nɛ ɔ hluu kɛ ya si benɛ a ha nɛ Nyɛminyumu Brown kɛ e yo ɔ hia kɛ ya Afrika pu sinɔ he blɔ ngɛ jeha 1923 ɔ mi. Se ye mami kɛ ye papaa nɛ a ngɛ hɛ nɔ kami kaa a maa ya hiɔwe ɔ lɛɛ, a tsa a sɔmɔmi ní tsumi ɔ nɔ ngɛ Trinidad.

I NÁ FƆLI KPAKPAHI

Ye fɔli ɔmɛ fɔ bimɛ nɛɛ. A ngɔ Watch Tower Bible and Tract Society nya dalɔ nɛ a tsɛɛ lɛ ke Rutherford ɔ biɛ kɛ wo a bitɛte ɔ. A fɔ mi December 30, 1922. Imi hu a ngɔ Nyɛminyumu Clayton J. Woodworth biɛ kɛ wo mi. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, e hyɛɛ The Golden Age nɛ amlɔ nɛ ɔ, a tsɛɛ ke Awake! ɔ ngmami nɔ. Wa fɔli ɔmɛ wo wɔ sukuu, se wa ti nɔ ko yɛ nɔ tsami sukuu. Mohu ɔ, a ye bua wɔ nɛ wa ngɔ Mawu jami mi otihi kɛ ma wa hɛ mi. Yayo le bɔ nɛ a kɛ nɔ susuɔ ngmamihi a he ha saminya. Papaa lɛɛ, e suɔ Baiblo mi sanehi gbami, nɛ ke e ngɛ wɔ Baiblo mi sane ko gbae ɔ, e ngɔɔ e nɔmlɔ tso ɔ tsuo kɛ peeɔ konɛ waa nu sisi saminya.

Mɔde nɛ wa fɔli ɔmɛ bɔ ɔ wo yiblii kpakpa. I kɛ ye nyɛmimɛ nyumu ɔmɛ a kpɛti nihi enyɔ ya Gilead Sukuu ɔ. Ye nyɛmimɛ yi etɛ ɔmɛ hu kɛ jehahi babauu sɔmɔ kaa blɔ gbali ngɛ Trinidad and Tobago. Wa fɔli ɔmɛ gu tsɔsemi nɛ a tsɔse wɔ, kɛ nɔ hyɛmi ní kpakpahi nɛ a pee ɔ nɔ kɛ ‘du wɔ kaa tsohi ngɛ Yehowa we ɔ.’ He wami nɛ a wo wɔ ɔ ye bua wɔ nɛ wa nyɛ hi Yehowa we ɔ mi, nɛ wa “bɔ ngɛ wa Mawu ɔ kue ɔmɛ a mi.”​—La 92:13.

Fiɛɛli pɔɔ kpemi ngɛ wa we ɔ mi. Blɔ gbali baa wa we ɔ mi nɛ behi fuu ɔ, níhi nɛ a sɛɛɔ ɔ kɔɔ ma se sane kpakpa fiɛɛlɔ ko nɛ e ba slaa nyɛmimɛ ngɛ Trinidad ɔ he. A tsɛɛ lɛ ke George Young, nɛ Canada no ji lɛ. Ye fɔli ɔmɛ hu de wɔ níhi fuu ngɛ Nyɛminyumu Brown kɛ e yo nɛ a ya ngɛ sɔmɔe ngɛ Afrika pu sinɔ he blɔ ɔ a he. Munyu nɛ ɔmɛ wo mi he wami nɛ i je fiɛɛmi sisi benɛ i ye jeha nyɔngma.

BƆ NƐ FIƐƐMI NÍ TSUMI Ɔ NGƐ HA NGƐ YE JOKUƐ MI

Jamɛ a be ɔ mi ɔ, womi tɛtlɛɛ ɔmɛ a mi munyu ɔmɛ ngɛ kpookpoo. E tuɔ munyu kɛ siɔ lakpa jami, jua yemi nɛ a kɛ sisiɔ nihi kɛ ma kudɔmi blɔ nya tomihi. Enɛ ɔ he ɔ, ngɛ jeha 1936 mi ɔ, osɔfo ɔmɛ ha nɛ Trinidad ma nya dalɔ ɔ tsi womihi tsuo nɛ Yehowa Odasefohi pee ɔ nya. Wa ngɔ womi ɔmɛ kɛ laa, nɛ waa kɛ tsu ní hluu kɛ ya si benɛ womi ɔmɛ ta. Wa ngma ní kɛ fɔ womihi a nɔ nɛ wa kpla, nɛ wa kpa ma a mi kɛ gba dɛ womihi. Be komɛ ɔ, wa hiɔ baisikle nɔ kɛ peeɔ jã. Nyɛmimɛ komɛ ngɔɔ lɔle nɛ munyu tumi klamahi ngɛ yi mi kɛ jeɔ Tunapuna ma a mi kɛ ba piɛɛɔ wa he, nɛ wa ya fiɛɛɔ ngɛ kɔpe ɔmɛ a mi. E ngɛ bua jɔmi wawɛɛ nitsɛ! Nihi nɛ a bua jɔ mumi mi níhi a he nɛ i kɛ mɛ bɔ ɔ ha nɛ i ya ye hɛ mi mlamlaamla, nɛ benɛ i ye jeha 16 a, i ha nɛ a baptisi mi.

Ye fɔli ɔmɛ a mɔde bɔmi kɛ nihi nɛ wa weku ɔ kɛ bɔ kɛ je sisije ɔ ye bua mi nɛ i kɛ ma ye hɛ mi kaa ma sɔmɔ kaa ma se sane kpakpa fiɛɛlɔ. Benɛ i ya Aruba ngɛ jeha 1944 ɔ mi nɛ i ya piɛɛ Nyɛminyumu Edmund W. Cummings he kɛ sɔmɔ po ɔ, i ngmɛɛ we jamɛ a oti ɔ he. Ngɛ jeha 1945 ɔ mi ɔ, wa bua jɔ kaa wa ye bua nihi nyɔngma nɛ a ba Kaimi ɔ. Ngɛ jeha nɛ nyɛɛ se ɔ mi ɔ, wa to kekleekle asafo sisi ngɛ zugba kpɔ nɛ wo bɔle lɛ nɛ ɔ nɔ.

E kɛ we nɛ i ye Oris Williams odase ngɛ ní tsumi he. Oris kɛ mi sa nya wawɛɛ, nɛ e bɔ mɔde kaa e ma fã níhi nɛ a tsɔɔ lɛ ngɛ e jami ɔ mi ɔ he. Benɛ i kɛ lɛ kase Baiblo ɔ, e ba na anɔkuale ɔ, nɛ e ha nɛ a baptisi lɛ ngɛ January 5, 1947. Pee se ɔ, wa bua ba jɔ wa sibi a he, nɛ wa sɛ gba si himi mi. Oris je blɔ gbami ní tsumi ɔ sisi ngɛ November 1950 ɔ mi. Benɛ i kɛ Oris tsa bo nya a, ye si himi tsake.

SI HIMI NƐ NGƐ GBEYE NƐ WAA KƐ KPE NGƐ NIGERIA

Ngɛ jeha 1955 ɔ mi ɔ, a fɔ wɔ nine nɛ wa ya Gilead Sukuu ɔ eko. Wa ngmɛɛ ní tsumi nɛ wa ngɛ tsue ɔ he konɛ wa nyɛ nɛ wa dla wa he kɛ ha sukuu ɔ. Wa jua wa we ɔ kɛ níhi nɛ wa ngɛ ɔ, nɛ wa hia kulaa kɛ je Aruba. Wa gbe Gilead Sukuu nɛ to nɔ 27 ɔ nya ngɛ July 29, 1956, nɛ a ha nɛ wa ya sɔmɔ ngɛ Nigeria.

Oris de ngɛ ma se sane kpakpa fiɛɛmi ní tsumi ɔ he ke: “Yehowa mumi ɔ ma nyɛ maa ye bua ma se sane kpakpa fiɛɛli ngɛ si fɔfɔɛ saisaa nɛ a kɛ maa kpe ɔ mi. Jinɛ imi lɛɛ i sume nɛ ma sɔmɔ kaa ma se sane kpakpa fiɛɛlɔ. I suɔ nɛ ma hi imi nitsɛ ye we mi, nɛ ma fɔ bimɛ. Se benɛ i ba na bɔ nɛ e he hia ha kaa a fiɛɛ sane kpakpa a, i tsake ye susumi. Benɛ wa ke gbeɔ Gilead Sukuu ɔ nya a, ye he ba su kɛ ha ma se sane kpakpa fiɛɛmi ní tsumi ɔ. Benɛ wa ngɛ mele nɛ a tsɛɛ ke Queen Mary ɔ mi sɛe ɔ, Nyɛminyumu Worth Thornton nɛ e kɛ Nyɛminyumu Knorr tsuɔ ní ɔ kɛ wɔ ba ye sɛ. E de wɔ ke wa ma ya sɔmɔ ngɛ Betel. Kɛkɛ nɛ i de ke, ‘Ao!’ Se i dla ye juɛmi, nɛ ye bua ba jɔ Betel sɔmɔmi ɔ he. I tsu ní tsumihi fuu ngɛ lejɛ ɔ. Ye bua jɔ ní nɛ i tsu ngɛ nibwɔhi a kpeemi he ɔ he wawɛɛ. I suɔ nɔmlɔ, nɛ ní tsumi nɛ ɔ ha nɛ i ba le nyɛmimɛ fuu ngɛ Nigeria. Behi fuu ɔ, ke a ke suu Betel ɔ, a nanehi a he tsuo pee kɛ bunyuku, pɔ tɔ a he, kuma ngɛ mɛ yee aloo hwɔ ngɛ mɛ yee. Ke i ye bua mɛ, nɛ i ha mɛ a hiami níhi ɔ, ye bua jɔɔ wawɛɛ. Ní nɛ ɔmɛ tsuo piɛɛ sɔmɔmi ní tsumi ɔ he. Enɛ ɔ nɛ i le ɔ ha nɛ i kɛ bua jɔmi tsu ní tsumi nɛ ɔ.” Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ní tsumihi tsuo nɛ wa tsu ɔ ha nɛ wa bɔ flɔflɔɔflɔ ngɛ Yehowa we ɔ.

Ngɛ jeha 1961 ɔ mi ɔ, wa ya slaa wa weku li ngɛ Trinidad. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, weku ɔ tsuo nya ba bua kɛ ha hɛja jemi ko, nɛ Nyɛminyumu Brown gba wɔ níhi a si kpami komɛ nɛ e ná ngɛ Afrika. Imi hu i de mɛ bɔ nɛ ní tsumi ɔ ngɛ hɛ mi yae ha ngɛ Nigeria. Kɛkɛ nɛ Nyɛminyumu Brown ngɔ e nine kɛ fɔ ye kuɛ mi, nɛ e de ye papaa ke: “Johnny, o nyɛ we nɛ o ya Afrika, se Woodworth nyɛ nɛ e ya!” Ye papaa de ke: “Worth, koo ngmɛɛ he! Ha nɛ e ya!” He wami womi munyuhi nɛ i nu kɛ je ye nimeli ɔmɛ a ngɔ ɔ ye bua mi wawɛɛ ngɛ ye sɔmɔmi ní tsumi ɔ mi.

Ngɛ jeha 1962 ɔ mi ɔ, i ná he blɔ ekohu kɛ ya Gilead Sukuu nɛ to nɔ 37 ɔ, nɛ i ya ná tsɔsemi nyɔhiɔ nyɔngma. Nyɛminyumu Wilfred Gooch nɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ, e hyɛɛ asafo ɔ ní tsumi kɔni nɛ ngɛ Nigeria a nɔ ɔ hu ná he blɔ kɛ ya Gilead Sukuu nɛ to nɔ 38 ɔ, nɛ a je lɛ kɛ ho England ya. Benɛ e je ɔ, a ngɔ e ní tsumi ɔ kɛ tloo mi. Nyɛminyumu Brown níhi a si kpami ɔ wo mi he wami, nɛ i hia blɔ kɛ kpa Nigeria tsuo, nɛ i kɛ le nyɛmimɛ, nɛ i ná suɔmi kɛ ha mɛ. E ngɛ mi kaa nyɛmimɛ nɛ ɔmɛ be níhi fuu nɛ nihi ngɛ ngɛ ma nguahi a mi ɔ mohu lɛɛ, se bua jɔmi nɛ a ngɛ ɔ tsɔɔ kaa tsa pi he lo nya níhi aloo sika nɛ haa nɔ bua jɔmi. Ngɛ a si fɔfɔɛ ɔ tsuo se ɔ, ke o na mɛ ngɛ asafo mi kpehi a sisi ɔ, o maa na kaa a he tsɔ saminya. Ke a ma kpokpa nɔ kpehi ɔ, hiɛhiɛɛ ji nihi nɛ a hiɔ bolekajaa nɛ ji tso kpɔ lɔle mi kɛ baa. Behi fuu ɔ, a ngmaa munyu komɛ ngɛ lɔle nɛ ɔmɛ a he. Kake nɛ i kai ji: “Nyu kɔyikɔyi lɛ peeɔ wo.”

Munyu nɛ ɔ ji anɔkuale! Nɔ fɛɛ nɔ mɔde bɔmi piɛɛ he nɛ hɛ mi yami ɔ ba a nɛ; nɛ wɔ hu wa nɔ́ piɛɛ he. Benɛ e ke suu jeha 1974 ɔ, Nigeria ba pee kekleekle ma nɛ e ná fiɛɛli 100,000 ngɛ United States se. Ní tsumi ɔ wo yiblii nitsɛ!

Benɛ ní tsumi ɔ ngɛ yiblii woe ɔ, jamɛ a be ɔ mi nɔuu hu ɔ, Biafra ta a ngɛ nɔ yae ngɛ jeha 1967 kɛ ya si jeha 1970 ɔ mi. Wa nyɛmimɛ nɛ a ngɛ Biafra ngɛ Naija Pa a se ɔ, a nine nyɛ we womihi a nɔ sumi kɛ je asafo ɔ ní tsumi kɔni ɔ nyɔhiɔhi fuu. Enɛ ɔ he ɔ, nɔ́ ko be nɛ wa maa pee kaa ja waa kɛ ya ha mɛ. Kaa bɔ nɛ i de ngɛ sisije ɔ, sɔlemi kɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ wa ná ngɛ Yehowa mi ɔ ye bua wɔ nɛ wa po Naija Pa a si abɔ.

I kai níhi gbeyegbeye nɛ waa kɛ kpe benɛ wa ngɛ Naija Pa a poe ɔ. Ekomɛ ji ta buli nɛ nɔ́ nyafii kɛkɛ a fia nɔ tu, hiɔ, kɛ haomi kpahi. E be gbɔjɔɔ kaa wa maa be amlaalo ɔ ta buli nɛ a he we nɔ ko yi ɔ a he, se ke bɔɔbɔɔbɔɔ nɛ wa ya su Biafra ngɛ pa a se ɔ, lɔ ɔ po ngɛ gbeye wawɛɛ. Be ko ɔ, i hi lɛ mi kɛ po Naija Pa a nyɔ mi kɛ je Asaba kɛ ya Onitsha, nɛ i tsa nɔ kɛ ya wo asafo mi nikɔtɔma amɛ he wami ngɛ Enugu. Be ko hu ɔ, i ná he blɔ kɛ ya wo asafo mi nikɔtɔma amɛ he wami ngɛ Aba. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, nɔ ko be he blɔ nɛ e suɔ kane gbɔkuɛ ngɛ ma a mi. Benɛ i kɛ asafo mi nikɔtɔma amɛ nɛ a ngɛ Port Harcourt ɔ kpe ɔ, amlaalo ɔ ta buli ɔmɛ ná he blɔ kɛ sɛ Biafra, enɛ ɔ he ɔ, wa sɔle mlamlaamla nɛ wa gbɛ.

Kpe nɛ ɔmɛ nɛ i kɛ nikɔtɔma amɛ pee ɔ ha nɛ a ná nɔ mi mami kaa Yehowa susuɔ a he. E wo mɛ he wami nɛ a hyɛ a he saminya ngɛ ma kudɔmi sanehi a he, nɛ a kɛ a nyɛmimɛ ɔmɛ tsuo pee kake. Nyɛmimɛ nɛ a ngɛ Nigeria a fĩ si kɛ ya si benɛ ta a ba nyagbe. A nyɛ nɛ a tsɔɔ kaa suɔmi hyɛ we wɛtso nɛ nɔ ko je mi, nɛ a ha nɛ kake peemi hi asafo ɔ mi. Ye bua jɔ kaa i ná he blɔ kɛ fĩ a se ngɛ ka nɛ a kɛ kpe ɔ mi!

Ngɛ jeha 1969 ɔ mi ɔ, Nyɛminyumu Milton G. Henschel ji sɛnɔhilɔ ngɛ “Tue Mi Jɔmi Ngɛ Zugba a Nɔ” mahi a kpɛti kpe nɛ a pee ngɛ Yankee Stadium ngɛ New York ɔ sisi. I ná he blɔ kɛ kase níhi fuu ngɛ e ngɔ kaa e yemi kɛ bualɔ. Tsɔsemi nɛ i ná a ye bua mi wawɛɛ, ejakaa ngɛ jeha 1970 ɔ mi ɔ, wa pee mahi a kpɛti kpe ko nɛ e yi ji, “Nihi Nɛ Mawu Bua Jɔ A He” ngɛ Lagos, Nigeria. Benɛ ta a ba nyagbe se bɔɔ pɛ nɛ wa pee kpe nɛ ɔ. Ke pi Yehowa nɛ ye bua wɔ ɔ, jinɛ wa ko nyɛ we kpe nɛ ɔ peemi. Wa pee kpe ɔ ngɛ gbihi 17 a mi, nɛ nihi 121,128 nɛ a ba. Jinɛ wa pee we kpe ko kaa jã hyɛ. Nyɛminyumu Knorr, Nyɛminyumu Henschel kɛ nyɛmimɛ komɛ sɛ ɛloplee mi kɛ je United States kɛ England kɛ ba, nɛ a ba na baptisimi nguahi kaa nɔ́ nɛ ya nɔ ngɛ Pentekoste ligbi ɔ nɔ ɔ a kpɛti kake. Jamɛ a ligbi ɔ, a baptisi nihi 3,775! Eko ɔ, ma de ke blɔ nya nɛ i to kɛ ye bua nɛ a pee kpe nɛ ɔ ji ní tsumi ngua nɛ i tsu pe kulaa ngɛ ye si himi mi. Bɔ nɛ fiɛɛli a he ba hiɛ ha a pi nɔ́ ko nyafii kulaa, e ngɛ nyakpɛ nitsɛ!

Ngɛ jeha 30 kɛ se nɛ waa kɛ sɔmɔ ngɛ Nigeria a mi ɔ, i ná he blɔ kɛ sɔmɔ kaa kpɔ mi nɔ hyɛlɔ, kɛ asafo ɔ ní tsumi yi ɔ nane mi dalɔ ngɛ Afrika pu sinɔ he blɔ. Ma se sane kpakpa fiɛɛli ɔmɛ a bua jɔɔ wawɛɛ kaa a susuɔ a he kakaaka nɛ a woɔ mɛ he wami! E ji he blɔ nɛ i ná kɛ ha mɛ nɔ mi mami kaa Yehowa kɛ asafo ɔ hɛ ji a nɔ! Ní tsumi nɛ ɔ ha nɛ i kase kaa ke waa kɛ nyɛmimɛ nu huɛ ɔ, e yeɔ bua mɛ nɛ a woɔ yiblii, nɛ e haa nɛ kake peemi hiɔ Yehowa asafo ɔ mi.

Yehowa pɛ lɛ ye bua wɔ nɛ wa nyɛ da nyagbahi nɛ waa kɛ kpe ngɛ Biafra ta a mi kɛ hiɔhi a nya. Wa na kaa Yehowa jɔɔ wɔ ngɛ blɔhi fuu a nɔ. Oris de ke:

“Asla nu wɔ si abɔ. Be ko po ɔ, Worth sɛ diblii mi nɛ waa kɛ lɛ ya hiɔ tsami he ko ngɛ Lagos. A de mi ke hɛ nɔ kami be, se dloomi nya a, e te si ekohu! Benɛ e hɛ tsɛ̃ ɔ, e tu Mawu Matsɛ Yemi ɔ he munyu kɛ tsɔɔ nɛɛsi nɛ ngɛ lɛ hyɛe ɔ. Pee se ɔ, i kɛ Worth wa ya slaa Etsɛ Nwambiwe nɛ ji nɛɛsi ɔ, nɛ waa kɛ lɛ kase Baiblo ɔ. E ba pɛtɛ anɔkuale ɔ he, nɛ pee se ɔ, e ba pee asafo mi nɔkɔtɔma ngɛ Aba. Imi hu i ná he blɔ kɛ ye bua nihi fuu nɛ a ba pee Yehowa sɔmɔli nɛ a ngɛ kã, klamɔ jali nɛ a mi wa po piɛɛ he. Se nɔ́ kake nɛ ha nɛ wa bua jɔ wawɛɛ ji suɔmi nɛ wa ná kɛ ha Nigeria bi, a kusumihi kɛ a gbi ɔ.”

Enɛ ɔ hu ha nɛ wa kase kaa loko nɔ ko ma nyɛ maa wo yiblii ngɛ e sɔmɔmi ní tsumi ɔ mi ngɛ ma kpa nɔ ɔ, ja e ná suɔmi kɛ ha wa nyɛmimɛ nɛ e slo a kusumihi ɔ.

SƆMƆMI HE BLƆ KPAHI NƐ WA NÁ

Benɛ wa sɔmɔ ngɛ Nigeria Betel saii ɔ, asafo ɔ ngma wɔ sɛ womi ngɛ jeha 1987 ɔ mi kaa wa ya sɔmɔ kaa ma se sane kpakpa fiɛɛli ngɛ St. Lucia, nɛ ji zugba kpɔ ko nɛ Caribbean wo ɔ bɔle lɛ ɔ nɔ. Lejɛ ɔ ní tsumi ɔ hu ngɛ bua jɔmi, se lejɛ ɔ hu kɛ e nyagbahi. Ngɛ Afrika a, nyumu kake nyɛɔ ngɔɔ yihi fuu, se ngɛ St. Lucia a, nyagba a ji kaa nyumu kɛ yo hiɔ si nɛ e tsu we yo ɔ he ní. Mawu Munyu nɛ ngɛ he wami ɔ ye bua wa Baiblo kaseli ɔmɛ a kpɛti nihi fuu nɛ a pee tsakemihi.

Benɛ bwɔmi bɔni wa he tami ɔ, Blɔ Tsɔɔmi Ajla Toli ɔmɛ ha nɛ wa hia kɛ ho asafo ɔ ní tsumi yi ɔ ya ngɛ Brooklyn, New York, U.S.A. ngɛ jeha 2005 ɔ mi. Daa ligbi ɔ, i naa Yehowa si kaa e je Oris ha mi. Ngɛ jeha 2015 ɔ mi ɔ, jamɛ a he nyɛlɔ ɔ nɛ a tsɛɛ lɛ ke gbenɔ ɔ ba ngɔ lɛ kɛ ho. I be nyɛe ma kale aywilɛho nɛ nu mi ɔ. E ji yo kpakpa kɛ yemi kɛ bualɔ nitsɛnitsɛ. Ngɛ jeha 68 nɛ wa hi si ɔ mi tsuo ɔ, i suɔ lɛ kaa nɔ́ ko. I kɛ lɛ tsuo wa ba yɔse kaa nɔ́ nɛ haa nɔ bua jɔmi ngɛ gba si himi kɛ asafo ɔ mi ji bumi nɛ e sa nɛ wa ná kɛ ha nihi nɛ wa ngɛ a sisi, yayami nɛ waa kɛ maa pa wa sibi, wa he si nɛ wa maa ba, kɛ mumi ɔ yiblii ɔ kpo nɛ wa ma je ɔ.

Ke wa kɔni mi jɔ̃ aloo wa bua jɔɛ ɔ, wa sɔleɔ kɛ haa Yehowa konɛ e ye bua wɔ nɛ nɔ́ ko kó ble afɔle nɛ wa ngɛ sãe ha lɛ ɔ he. Benɛ wa ngmɛ blɔ nɛ Yehowa dla wa juɛmi ɔ, wa ba na kaa níhi bɔni tsakemi kɛ hɛ nɔ kami kaa kpaako ní kpakpa amɛ maa ba!​—Yes. 60:17; 2 Kor. 13:11.

Ngɛ Trinidad and Tobago ɔ, Yehowa jɔɔ ní tsumi nɛ ye fɔli ɔmɛ kɛ nyɛmimɛ kpa amɛ tsu ɔ nɔ, nɛ amlɔ nɛ ɔ, amaniɛ bɔmi tsɔɔ kaa nihi 9,892 ba piɛɛ a he kɛ ngɛ anɔkuale Mawu ɔ sɔmɔe. Ngɛ Aruba a, nyɛmimɛ fuu tsu ní, nɛ asafo nɛ jinɛ i piɛɛ he ɔ ya hɛ mi. Amlɔ nɛ ɔ, asafohi 14 nɛ a ngɛ hɛ mi yae nɛ a ngɛ zugba kpɔ nɛ wo bɔle lɛ nɛ ɔ nɔ. Ngɛ Nigeria a, fiɛɛli a yibɔ ya hɛ mi kɛ ya su 381,398, nɛ ngɛ St. Lucia a, fiɛɛli 783 nɛ a ngɛ Yehowa Matsɛ Yemi ɔ se fĩe.

Amlɔ nɛ ɔ, i ye jeha 90 kɛ se. La 92:14 ɔ de ngɛ nihi nɛ a ngɛ kaa tsohi nɛ a du ngɛ Yehowa we ɔ he ke: ‘A woɔ yiblii ngɛ a bwɔmi be mi tete po, a ngɛ flɔflɔɔflɔ, nɛ nyu tɛ a mi gblegbleegble.’ I naa Yehowa si ngɛ he blɔ nɛ i ná kɛ sɔmɔ lɛ ɔ he. Tsɔsemi nɛ i ná a ye bua mi nɛ i sɔmɔ Yehowa kɛ ye he wami tsuo. Yehowa suɔmi nɛ se pui ɔ he je ɔ, i ba pee kaa ‘tso nɛ bɔ ngɛ ye Mawu ɔ kue ɔmɛ a mi.’​—La 92:13.