“Nyɛɛ Hɛɛ Hemi Kɛ Yemi ɔ Mi Wawɛɛ”

1. (a) Mɛni ba Petro nɔ benɛ kɔɔhiɔ ko nɛ nya wa hia ngɛ Galilea Wo ɔ nɔ ɔ? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.) (b) Mɛni ha nɛ Petro bɔni mumi kɛ yaa nyu ɔ sisi ɔ?

LIGBI ko nyɔ mi ɔ, bɔfo Petro kɛ kaseli ɔmɛ ekomɛ ngɛ lɛ mi ngɛ Galilea Wo ɔ nɔ. Kɔɔhiɔ ko nɛ nya wa hia ngɛ wo ɔ nɔ kɛ kpee mɛ, enɛ ɔ he ɔ, pɔ tɔ a he kɛ lɛ ɔ hluimi. Tlukaa a, a na Yesu nɛ e ngɛ woɔ nɔ nyɛɛe kɛ ma. Petro tsɛ Yesu, nɛ e de lɛ ke e ha nɛ e nyɛɛ nyu ɔ hɛ mi kɛ ba e ngɔ. Benɛ Yesu de Petro kaa e ba a, Petro je lɛ ɔ mi nɛ e bɔni nyɛɛmi kɛ yaa Yesu ngɔ. Se amlɔ nɔuu ɔ, Petro bɔni mumi kɛ yaa nyu ɔ sisi. Mɛni he je? Ejakaa e na kaa kɔɔhiɔ ɔ nya wa, nɛ oslɔke ɔ hu nya wa, lɔ ɔ he ɔ, e tsui po. Petro kpa ngmlaa kɛ tsɛ Yesu ke e ye bua lɛ. Yesu pɛtɛ e he nɛ e de lɛ ke: ‘Mo nɛ o hemi kɛ yemi pi! Mɛni he je nɛ o je nɔ́?’​—Mateo 14:24-32.

2. Mɛni he wa ma susu piɔ?

² Wa ma nyɛ maa kase níhi etɛ nɛ kɔɔ hemi kɛ yemi he ngɛ Petro níhi a si kpami ɔ mi. Nyɛ ha nɛ wa susu jamɛ a ní ɔmɛ a he nɛ waa hyɛ. Ní nɛ ɔmɛ ji: (1) bɔ nɛ sisije ɔ, Petro ngɔ e hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ kaa e maa ye bua lɛ ha, (2) nɔ́ he je nɛ Petro hemi kɛ yemi ɔ mi bɔni gbɔjɔmi, kɛ (3) nɔ́ nɛ ye bua Petro nɛ e hemi kɛ yemi ɔ mi ba wa ekohu. Ke wa susu oti nɛ ɔmɛ a he ɔ, lɔ ɔ maa ye bua wɔ nɛ wa maa na bɔ nɛ wa ma plɛ kɛ ‘hɛɛ wa hemi kɛ yemi ɔ mi wawɛɛ’ ha.​—1 Korinto Bi 16:13.

E SA NƐ WA HE YE KAA MAWU MAA YE BUA WƆ

3. Mɛni he je nɛ Petro je lɛ ɔ mi ɔ, nɛ mɛni wɔ hu wa pee nɛ e kɛ nɔ́ nɛ Petro pee ɔ sɔ?

³ Petro ngɛ hemi kɛ yemi nɛ mi wa. Mɛni he je nɛ wa ma nyɛ ma de jã a? Benɛ Yesu tsɛ Petro ɔ, Petro je lɛ ɔ mi nɛ e nyɛɛ nyu ɔ hɛ mi. E ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa ngɛ Mawu he wami nya a, lɛ hu e ma nyɛ maa nyɛɛ nyu ɔ hɛ mi kaa bɔ nɛ Yesu pee ɔ. Jã kɛ̃ nɛ benɛ Yesu tsɛ wɔ ke wa ba nyɛɛ e se ɔ, wa jɔɔ wa he nɔ ha Yehowa, nɛ wa ha nɛ a baptisi wɔ. Mɛni he je? Ejakaa wa ngɛ hemi kɛ yemi ngɛ Yehowa kɛ Yesu tsuo a mi, nɛ wa ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa a maa ye bua wɔ.​—Yohane 14:1; kane 1 Petro 2:21.

4, 5. Mɛni he je nɛ hemi kɛ yemi he hia wawɛɛ ɔ?

⁴ Hemi kɛ yemi he hia wawɛɛ nitsɛ. Jinɛ adesa ko be nyɛe maa nyɛɛ nyu hɛ mi gblee, se hemi kɛ yemi nɛ Petro ngɛ ɔ ha nɛ e nyɛ pee jã. Hemi kɛ yemi ma nyɛ ma ha nɛ wɔ hu waa pee nɔ́ ko nɛ nihi ma susu kaa adesa ko be nyɛe maa pee. (Mateo 21:21, 22) Wa ti ni komɛ pee tsakemi ngɛ wa subai kɛ wa je mi bami mi wawɛɛ nitsɛ, nɛ enɛ ɔ peeɔ nihi nɛ a le wɔ be ko nɛ be ɔ nyakpɛ. Wa pee tsakemi nɛ ɔmɛ, ejakaa wa suɔ Yehowa nɛ lɛ hu e ye bua wɔ. (Kane Kolose Bi 3:5-10.) Hemi kɛ yemi nɛ wa ngɛ ɔ wo wɔ he wami nɛ wa jɔɔ wa he nɔ ha Yehowa, nɛ wa ba plɛ e huɛmɛ. Kaa Yehowa yi bua wɔ ɔ, jinɛ wa ko nyɛ we jã peemi kɔkɔɔkɔ.​—Efeso Bi 2:8.

⁵ Hemi kɛ Yemi nɛ wa ngɛ ɔ ha nɛ wa he wa. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, hemi kɛ yemi nɛ wa ngɛ ɔ yeɔ bua wɔ nɛ wa hwuɔ kɛ siɔ Abosiami, wa he nyɛlɔ nɛ ngɛ he wami ɔ. (Efeso Bi 6:16) Jehanɛ se hu ɔ, akɛnɛ wa ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ Yehowa mi he je ɔ, ke waa kɛ haomi ngɛ kpee ɔ, e he hia we nɛ waa hao tsɔ. Yehowa wo wɔ si kaa e ma ha wɔ níhi nɛ wa hia ke wa ngɛ hemi kɛ yemi ngɛ e mi, nɛ wa hla Matsɛ Yemi ɔ kekle. (Mateo 6:30-34) Nɛ nɔ́ nɛ pe kulaa a, hemi kɛ yemi nɛ wa ngɛ ngɛ Yehowa mi ɔ ma ha nɛ wa nine maa su nike ní nɛ se be nɛ ji neneene wami ɔ nɔ.​—Yohane 3:16.

KE WA JE WA JUƐMI NGƐ YEHOWA NƆ Ɔ, WA HEMI KƐ YEMI Ɔ MI MA GBƆJƆ

6, 7. (a) Mɛni he waa kɛ kɔɔhiɔ ɔ kɛ oslɔke ɔ nɛ wo Petro he gbeye ɔ ma nyɛ maa to? (b) Mɛni he je nɛ e sa nɛ waa le kaa wa hemi kɛ yemi ɔ mi ma nyɛ ma gbɔjɔ ɔ?

⁶ Benɛ Petro ngɛ Galilea Wo ɔ nɔ nyɛe ɔ, e ye gbeye. Mɛni he je? Ejakaa kɔɔhiɔ ɔ nya wa nɛ oslɔke ɔ hu nya wa. Waa kɛ ní nɛ ɔmɛ ma nyɛ maa to kahi fuu nɛ Kristofohi kɛ kpeɔ mwɔnɛ ɔ he. Ke nyagba nɛ ɔmɛ a mi wa wawɛɛ po ɔ, Yehowa ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa da nya. Se mo kai nɔ́ nɛ ba Petro nɔ ɔ. Tsa pi kɔɔhiɔ ɔ nɛ ngɛ fiae kɛ ngɛ Petro náe ɔ, aloo oslɔke ɔ nɛ ngɛ kue kɛ ngɛ Petro náe ɔ nɛ ha nɛ e bɔni mumi kɛ yaa nyu ɔ sisi ɔ. Mohu ɔ, Baiblo ɔ de ke: “Benɛ e na kaa kɔɔhiɔ ɔ ngɛ fiae huu ɔ, e ye gbeye.” (Mateo 14:30) Petro hyɛ we Yesu hu nɛ e kɛ e juɛmi ma kɔɔhiɔ nɛ nya wa a nɔ. Enɛ ɔ ha nɛ e hemi kɛ yemi ɔ mi bɔni gbɔjɔmi. Jã kɛ̃ nɛ ke wɔ hu waa kɛ wa juɛmi ma wa nyagba amɛ a nɔ ɔ, wa yi mi ma nyɛ ma bɔni wɔ enyɔɔnyɔ peemi ngɛ yemi kɛ buami nɛ Yehowa kɛ ma ha wɔ ɔ he.

⁷ E sa nɛ waa le kaa wa hemi kɛ yemi ɔ mi ma nyɛ ma gbɔjɔ. Mɛni he je? Ejakaa Baiblo ɔ tsɔɔ kaa ke nɔ ko be hemi kɛ yemi ɔ, e ji ‘yayami peemi nɛ́ e yi kaa e maa gbla jamɛatsɛ ɔ se.’ (Hebri Bi 12:1) Kaa bɔ nɛ e ba Petro nɔ ɔ, ke wɔ hu waa kɛ wa juɛmi maa níhi nɛ dɛ a nɔ ɔ, wa hemi kɛ yemi ɔ mi ma nyɛ ma gbɔjɔ mla. Ke jã a, lɛɛ kɛ wa ma plɛ kɛ le kaa wa hemi kɛ yemi ɔ mi ngɛ hlae ma gbɔjɔ kɛɛ? Sane bimihi nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ maa ye bua wɔ konɛ waa kpa wa mi nɛ waa hyɛ.

8. Mɛni he je nɛ eko ɔ, hemi kɛ yemi nɛ wa ngɛ kaa Mawu si womi ɔmɛ maa ba mi ɔ mi be wae hu kaa sa a?

⁸ Amlɔ nɛ ɔ, anɛ i heɔ yeɔ kaa Mawu si womi ɔmɛ maa ba mi kaa bɔ nɛ i he ye be ko nɛ be ɔ lo? Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Mawu wo si kaa e ma kpata Satan je ɔ hɛ mi. Se anɛ hɛja jemi slɔɔtoslɔɔtohi nɛ ngɛ Satan je ɔ mi ɔ je ɔ wa juɛmi kɛ jeɔ si womi nɛ ɔ nɔ lo? Ke jã a, lɛɛ wa yi mi ma nyɛ ma bɔni wɔ enyɔɔnyɔ peemi ngɛ nyagbe ɔ nɛ su si ta a he. (Habakuk 2:3) Mo susu nɔ hyɛmi nɔ́ kpa ko hu he nɛ o hyɛ. Yehowa wo wɔ si kaa e maa da kpɔmi nɔ́ ɔ nɔ nɛ e kɛ wa tɔmihi maa pa wɔ. Se ke wa yaa nɔ nɛ wa susuɔ yayamihi nɛ wa pee be ko nɛ be ɔ a he ɔ, eko ɔ, e maa pee wɔ kaa Yehowa kɛ pɛ wɔ. (Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 3:19) Enɛ ɔ ma ha nɛ wa bua be jɔe ngɛ Yehowa sɔmɔmi ɔ mi, nɛ wa be fiɛɛe kɛ tsɔɔ níhi hu.

9. Ke wa ngɔ wa juɛmi kɛ ma níhi nɛ wɔ nitsɛmɛ wa suɔ nɔ ɔ, mɛni ma nyɛ maa ba?

⁹ Anɛ i kɛ ye tsui tsuo ngɛ Yehowa sɔmɔe kaa bɔ nɛ i peeɔ sa a lo? Ke wa tsuɔ ní wawɛɛ ha Yehowa a, lɔ ɔ yeɔ bua wɔ nɛ waa kɛ wa juɛmi maa níhi nɛ maa ba hwɔɔ se ɔ a nɔ. Nɛ ke waa kɛ wa juɛmi ma níhi nɛ wɔ nitsɛmɛ wa suɔ ɔ nɔ hu nɛ? Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, eko ɔ, wa maa kplɛɛ nɔ kaa wa ma tsu ní tsumi ko nɛ ma ha wa ná sika fuu, se e be hae nɛ waa pee babauu ngɛ Yehowa sɔmɔmi mi. Enɛ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ wa hɛmi kɛ yemi ɔ mi ma gbɔjɔ nɛ wa maa “pee hejɔ,” nɛ wa be babauu pee ngɛ Yehowa sɔmɔmi ɔ mi.​—Hebri Bi 6:10-12.

10. Ke wa ngɔɔ nihi a tɔmihi kɛ paa mɛ ɔ, mɛni blɔ nɔ lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ hemi kɛ yemi ngɛ Yehowa mi?

¹⁰ Anɛ e yee ha mi kaa i kɛ nihi a tɔmi maa pa mɛ lo? Ke nihi tɔ̃ wa nɔ, aloo a pee wɔ nɔdɔ nɔ́ ko ɔ, anɛ wa mi mi fuɔ mɛ nɛ waa kɛ mɛ hiɔɔ nya lo? Ke jã a, lɛɛ e ma nyɛ maa ba kaa wa ngɛ wɔ pɛ wa nɔ́ mi foe. Ke waa kɛ nihi a tɔmi paa mɛ ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ hemi kɛ yemi ngɛ Yehowa mi. Ngɛ mɛni blɔ nɔ? Ke nɔ ko tɔ̃ wa nɔ ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa nɔ ɔ hɛɛ wɔ hiɔ. Jã kɛ̃ nɛ ke wɔ hu wa tɔ̃ Yehowa nɔ ɔ, wa hɛɛ lɛ hiɔ. (Luka 11:4) Enɛ ɔ he ɔ, ke waa kɛ nihi a tɔmi pa mɛ ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ hemi kɛ yemi ngɛ Yehowa mi. Wa ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa e maa jɔɔ wɔ ngɛ suhi nɛ wa jeɔ kpo ɔ a he je. Jɔɔmi nɛ wa ma ná a maa kle kulaa pe yayami nɛ nɔ ko pee wɔ nɛ wa maa pee lɛ kɛ to nane mi. Yesu kaseli ɔmɛ le kaa loko a kɛ nihi a tɔmi maa pa mɛ ɔ, e he hia nɛ a ná hemi kɛ yemi. Benɛ Yesu de e kaseli ɔmɛ kaa a ngɔ nihi nɛ tɔ̃ɔ a nɔ ɔ a tɔmihi kɛ pa mɛ si abɔ ɔ, a bi lɛ ke: “Ha nɛ wa hemi kɛ yemi ɔ mi nɛ wa.”​—Luka 17:1-5.

11. Mɛni ma ha nɛ eko ɔ, wa be ga womi tue bue?

¹¹ Ke a wo mi ga a, anɛ ye mi mi fuɔ lo? Ke nɔ ko wo wɔ ga a, e sa nɛ waa bu ga womi ɔ tue mohu pe nɛ wa ma hla tɔmi ngɛ ga womi ɔ, aloo nɔ nɛ wo wɔ ga a he. (Abɛ 19:20) Ke wa buɔ ga womi tue ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ wa ma susu níhi a he kaa bɔ nɛ Yehowa susuɔ níhi a he ɔ!

12. Ke nɔ ko tuɔ munyu be tsuaa be kɛ siɔ nihi nɛ a nyɛɛ wa hɛ mi ɔ, mɛni lɔ ɔ ma nyɛ maa tsɔɔ?

¹² Anɛ i tuɔ munyu kɛ siɔ nihi nɛ a nyɛɛ asafo ɔ hɛ mi ɔ lo? Benɛ Israel bi ɔmɛ ngɔ a juɛmi kɛ ma amaniɛ bɔmi nɛ wui nɔ he wami nɛ slaali nyɔngma amɛ kɛ ba a nɔ ɔ, a tu munyu kɛ si Mose kɛ Aaron. Lɔ ɔ se ɔ, Yehowa bi Mose ke: ‘Kɛ yaa si mɛni be loko a ma he mi maa ye ngɛ okadihi babauu nɛ i pee ngɛ a kpɛti ɔ he?’ (4 Mose 14:2-4, 11) Niinɛ, Yehowa le kaa Israel bi ɔmɛ be hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ e mi, ejakaa a tu munyu kɛ si Mose kɛ Aaron, nyumuhi nɛ e ngɔ mɛ kɛ da a nya a. Jã kɛ̃ nɛ ke wɔ hu be tsuaa be ɔ, wa tuɔ munyu kɛ siɔ nihi nɛ Yehowa kɛ da e we bi a nya mwɔnɛ ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ maa tsɔɔ kaa hemi kɛ yemi nɛ wa ngɛ ngɛ Mawu mi ɔ mi ngɛ gbɔjɔe.

13. Mɛni he je nɛ ke wa na kaa wa hemi kɛ yemi ɔ mi ngɛ gbɔjɔe ɔ, e sɛ nɛ wa kɔni mi nɛ wo nyu ɔ?

¹³ Ke o susu sane bimi nɛ ɔmɛ a he nɛ o na kaa o hemi kɛ yemi ɔ mi ngɛ gbɔjɔe ɔ, o kɔni mi nɛ ko wo nyu. Mo kai kaa bɔfo Petro po ye gbeye nɛ e yi mi pee lɛ enyɔɔnyɔ. Be komɛ ɔ, Yesu kãa e bɔfo ɔmɛ tsuo a hɛ mi ngɛ a ‘hemi kɛ yemi nɛ pi’ ɔ he je. (Mateo 16:8) Se kɛ̃ ɔ, wa ma nyɛ maa kase nɔ́ ko nɛ he hia ngɛ Petro níhi a si kpami ɔ mi. Pee se ɔ, mo kai nɔ́ nɛ e pee benɛ e yi mi pee lɛ enyɔɔnyɔ nɛ e bɔni mumi kɛ yaa wo ɔ sisi ɔ.

MOO HYƐ YESU KONƐ O HEMI KƐ YEMI Ɔ MI NƐ WA

14, 15. (a) Mɛni Petro pee be nɛ e bɔni mumi ɔ? (b) Kɛ wa ma plɛ kɛ “hyɛ” Yesu ha kɛɛ?

¹⁴ Benɛ Petro bɔni mumi ɔ, mɛni e pee? Petro le slemi saminya, nɛ jinɛ e ko de ke e maa sle kɛ ho lɛ ɔ he ya. (Yohane 21:7) Mɛni he je ne e pee we jã a? Ejakaa e kɛ e hɛ fɔ Yesu nɔ kɛ ha yemi kɛ buami mohu pe nɛ e kɛ e hɛ maa fɔ nyɛmi nɛ e ngɛ ɔ nɔ. Ke wa yɔse kaa wa hemi kɛ yemi ɔ mi ngɛ gbɔjɔe ɔ, e sa nɛ waa kase Petro. Mɛni blɔ nɔ nɛ wa ma nyɛ maa gu kɛ pee jã?

¹⁵ Kaa bɔ nɛ Petro ngɔ e hɛ kɛ fɔ Yesu nɔ ekohu kɛ ha yemi kɛ buami ɔ, e sa nɛ wɔ hu waa “hyɛ” Yesu. (Kane Hebri Bi 12:2, 3.) Se wɔɔ lɛɛ wa be nyɛɛe maa na Yesu kɛ wa hɛngmɛ kaa bɔ nɛ Petro na lɛ ɔ. Ke jã a, lɛɛ mɛni blɔ nɔ nɛ waa maa gu kɛ “hyɛ” Yesu mɔ? Wa ma nyɛ ma susu níhi nɛ e tsɔɔ nihi kɛ bɔ nɛ e pee e ní ha a he konɛ wɔ hu waa pee jã pɛpɛɛpɛ. Ke wa pee jã a, lɔ ɔ maa ye bua wɔ nɛ wa hemi kɛ yemi ɔ mi maa wa. Nyɛ ha nɛ wa susu blɔ komɛ a nɔ nɛ wa maa gu kɛ kase Yesu ɔ he nɛ waa hyɛ.

16. Kɛ Baiblo ɔ ma plɛ kɛ ye bua wɔ konɛ wa hemi kɛ yemi ɔ mi nɛ wa ha kɛɛ?

¹⁶ Mo ná hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ mi wa ngɛ Baiblo ɔ mi. Yesu ngɛ nɔ mi mami kaa Baiblo ɔ ji Mawu Munyu, nɛ ga womi kpakpahi ngɛ mi kɛ ha wɔ. (Yohane 17:17) Loko wa ma nyɛ maa kase Yesu ɔ, e sa nɛ waa kane Baiblo ɔ daa ligbi, nɛ waa kase, nɛ wa pue wa yi mi tɛ ngɛ ní kasemi nɛ ngɛ mi ɔ he. E sa nɛ wa hla sane bimihi nɛ wa nui a sisi ɔ a heto hulɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, anɛ o he ye niinɛ kaa wa ngɛ nyagbe ligbi ɔmɛ a mi lo? Baiblo gbamihi maa nɔ mi kaa wa ngɛ nyagbe ligbi ɔmɛ a mi. Enɛ ɔ he ɔ, moo kase Baiblo gbami nɛ ɔmɛ a he ní, konɛ hemi kɛ yemi nɛ o ngɛ kaa nyagbe ɔ su si ta a mi nɛ wa. Mawu wo si kaa e maa pee ní komɛ ha wɔ hwɔɔ se. Anɛ o suɔ kaa hemi kɛ yemi nɛ o ngɛ ngɛ si womi nɛ ɔmɛ a mi ɔ mi nɛ wa lo? Ke jã a, lɛɛ moo kase Baiblo gbamihi nɛ a ba mi momo ɔ a he ní. Anɛ o he ye nitsɛnitsɛ kaa Baiblo ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ mwɔnɛ ɔ lo? O ma nyɛ maa kane nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi nɛ Baiblo ɔ ye bua mɛ, nɛ a pee tsakemihi ngɛ a si himi mi, nɛ a baa a je mi saminya a a he ní.a (Hyɛ sisi ningma.)​—1 Tesalonika Bi 2:13.

17. Mɛni he je nɛ Yesu nyɛ to e tsui si ngɛ kahi nɛ a mi wa mi ɔ, nɛ kɛ wa ma plɛ kɛ kase lɛ kɛɛ?

¹⁷ Moo ngɔ o juɛmi kɛ ma ní kpakpahi nɛ Yehowa wo si kaa e maa pee ha wɔ ɔ nɔ. Yesu ngɔ e juɛmi kɛ ma jɔɔmi nɛ e ma ná hwɔɔ se ɔ nɔ, nɛ lɔ ɔ ye bua lɛ nɛ e to e tsui si ngɛ kahi nɛ a nya wa wawɛɛ ɔ a mi. (Hebri Bi 12:2) E ha we nɛ níhi nɛ ngɛ je ɔ mi ɔ ekoeko nɛ je we e juɛmi kɛ je jɔɔmi nɛ ɔ nɔ. (Mateo 4:8-10) Kɛ wa ma plɛ kɛ kase Yesu kɛɛ? Mo pue o yi mi tɛ ngɛ ní kpakpahi nɛ Yehowa wo si kaa e maa pee ha wɔ ɔ he. Ngɔɔ lɛ kaa o ngɛ je ehe ɔ mi. Moo ngma aloo mo tɛni níhi nɛ o suɔ kaa o maa pee ngɛ Paradeiso ɔ mi ɔ kɛ fɔ si. Aloo moo ngma nihi nɛ a ma tle mɛ si nɛ o maa suɔ kaa o kɛ mɛ maa sɛɛ ní ɔ a biɛ, kɛ níhi nɛ o suɔ kaa o ma bi mɛ aloo o ma de mɛ ɔ kɛ fɔ si. E sa nɛ o na kaa mo tutuutu si nɛ Mawu wo ɔ nɛ, se pi adesahi tsuo kɛkɛ.

18. Kɛ sɔlemi ma plɛ kɛ ye bua wɔ konɛ wa hemi kɛ yemi mi nɛ wa kɛɛ?

¹⁸ Moo sɔle konɛ o hemi kɛ yemi ɔ mi nɛ wa. Yesu de e kaseli ɔmɛ kaa a sɔle konɛ Yehowa nɛ ha mɛ e mumi klɔuklɔu ɔ. (Luka 11:9, 13) Ke o ngɛ sɔlee kaa Mawu nɛ ha mo mumi klɔuklɔu ɔ, mo de lɛ nɛ e ye bua mo konɛ o hemi kɛ yemi ɔ mi hu nɛ wa. Hemi kɛ yemi piɛɛ mumi ɔ yiblii ɔ he. O ma nyɛ maa wo ní pɔtɛɛ komɛ a ta ngɛ o sɔlemi mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke o yɔse kaa ke nihi tɔ̃ o nɔ ɔ, e yee ha mo kaa o kɛ maa pa mɛ ɔ, mo bi Yehowa konɛ e ye bua mo nɛ o hemi kɛ yemi ɔ mi nɛ wa, nɛ e ye bua mo konɛ o nyɛ nɛ o kɛ nihi a tɔmi hu nɛ pa mɛ.

19. Mɛni blɔ nɔ wa maa gu kɛ hla huɛmɛ kpakpahi?

¹⁹ O kɛ nihi nɛ a hemi kɛ yemi mi wa nɛ bɔ. Tsa pi nɔ fɛɛ nɔ nɛ Yesu kɛ bɔ huɛ gbagbanii. Nihi nɛ e kɛ mɛ bɔ gbagbanii ɔ ji e bɔfo ɔmɛ. A yeɔ anɔkuale nɛ a buɔ lɛ tue hulɔ. (Kane Yohane 15:14, 15.) Moo kase Yesu nɛ o hla huɛmɛ kpakpahi. Moo hla nihi nɛ a hemi kɛ yemi mi wa nɛ a buɔ Yesu tue. Huɛmɛ kpakpahi laa we a sibi nɔ́ ko nɔ. Ke e hia kaa a wo a sibi ga a, a peeɔ jã nɛ mɛ hu a kplɛɛɔ ga womi nɔ.​—Abɛ 27:9.

20. Mɛni maa ba ke o ye bua ní kpahi nɛ a hemi kɛ yemi mi wa?

²⁰ Moo ye bua ni kpahi konɛ mɛ hu a hemi kɛ yemi mi nɛ wa. Yesu ye bua e kaseli ɔmɛ nɛ a hemi kɛ yemi mi wa kɛ gu níhi nɛ e de mɛ kɛ níhi nɛ pee ɔ nɔ. (Marko 11:20-24) E sa nɛ waa kase nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ Yesu pee ɔ. Ke wa pee jã a, wa hemi kɛ yemi ɔ mi maa wa, nɛ wa ma ha nɛ ni kpahi hu a hemi kɛ yemi mi maa wa. (Abɛ 11:25) Kɛ o ma plɛ kɛ ye bua nihi nɛ a ngɛ o zugba kpɔ ɔ mi ha kɛɛ? Ke o kɛ nihi ngɛ Baiblo ɔ kasee ɔ, moo ma nɔ mi ha mɛ kaa Mawu ngɛ, nɛ e susuɔ wa he, nɛ Baiblo ɔ ji Mawu Munyu. Mɛni blɔ nɔ o maa gu kɛ ye bua nyɛmimɛ konɛ a hemi kɛ yemi ɔ mi nɛ wa? Ke o to he hɛ kaa nɔ ko pɔɔ munyu tumi kɛ siɔ nyɛmimɛ nyumuhi nɛ nyɛɛ asafo ɔ hɛ mi ɔ, koo yu o he ngɛ e he amlɔ. Moo bɔ mɔde nɛ o gu ga blɔ nɔ nɛ o ye bua lɛ nɛ e hemi kɛ yemi ɔ mi nɛ wa ekohu. (Yuda 22, 23) Ke o ngɛ sukuu yae nɛ o tsɔɔlɔ ɔ ngɛ su tsakemi tsɔɔmi ɔ he munyu tue ɔ, o kɛ kã nɛ fã hemi kɛ yemi nɛ o ngɛ kaa nɔ ko nɛ bɔ níhi ɔ he. Eko ɔ, bɔ nɛ o tsɔɔlɔ ɔ kɛ sukuu bi ɔmɛ maa pee a ní ha a maa pee mo nyakpɛ.

21. Mɛni Yehowa peeɔ ha wa ti nɔ tsuaa nɔ?

²¹ Yehowa kɛ Yesu ye bua Petro nɛ e ná kã nɛ e yi mi pee we lɛ enyɔɔnyɔ hu. Pee se ɔ, Petro hemi kɛ yemi ɔ mi ba wa nɛ nihi kase lɛ. Jã kɛ̃ nɛ Yehowa yeɔ bua wa ti nɔ tsuaa nɔ ko nɛ e nyɛ nɛ e fĩ si ngɛ hemi kɛ yemi ɔ mi. (Kane 1 Petro 5:9, 10.) Jã wa bɔ wa he mɔde wawɛɛ loko wa hemi kɛ yemi ɔ mi maa wa, se ke wa pee jã a, Yehowa maa jɔɔ wɔ.