Ɛbɩlawɔlɛ Nɩɩ Dasɩlɛlilɛ Dɩyɛzumanlɛ Kɛlɛta Nwʋ Awuuku Nu Ɛbɩbɛlɛ
JANUARY 4-10
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | LƐVITIKƆSƲ 18-19
“Kɔ́ Ɔzʋlɔ Ma Wʋ Ɛbɩlawɔlɛ Nwʋ Ɩdɩ́”
w19.06-E 28 ¶1
Kezimɔ Yɛkɔwɔ Yɛ Nwʋ Banɩ Wɔ Setanɩ Yɩ Ɛhanɩ Be Nwʋ
Mɔ Gyehova ɩkãã nyɛlɩyɛ mɔɔ nwʋmɔ ɩádɩ mɔɔ amanlɩ mɔɔ bodua Yizilayamaa bɔ nwʋ beyiyia bɛyɛ nɩ nwʋ odwokɔ ikehile bɛ nɩ, ɩhanlɩ kɛɛ: “Mɩlɛ bɛ mʋkɔ Kenaanɩ; behilá na bɛáluwalɩ Kenaanɩmaa bɔ ɔhʋanɩ zʋ. . . . Azɩlɛ nɩ nwʋ igua evinli, na mɩkɛva yɩ tanɩ nwʋ azʋ̃nlɩhwɩnlɛ mɩkɛɣa yɩ zʋ.” Wɔ Yizilayamaa bɛ Nyamɩnlɩ mɔɔ ɩdɩ nwanzanwanza yɩ anyɩ zʋ dɩyɛ, nɩ Kenaanɩmaa bɛ ɛbɩlawɔlɛ nwʋ igua evinli nkʋ̃ʋ̃ ma nɩ nwʋmɔ ɩádɩ, nɩ ɩyɛ apɩtã.—Lɛv. 18:3, 25.
w17.02-E 20 ¶13
Gyehova Idi Yi Mmenii Bɛ Anyunu
Nɩ sʋnʋnkʋ̃ kezile wɔ awulombunli mɔɔ belili nɔhʋanlɛ nɩɩ amanlɩ mvʋlɔ bɛ anyunumililɛmaa bɛ avinli baaba. Nɩ enii yɩ nɣɛlɛbɛ yɛ nɩ ikile bɛ ɔhʋanɩ a, na nɩ béni nhyɩhyɛlɩyɛ baaba sʋ̃! Anyunumililɛmaa mɔɔ nɩ bɔwɔ Kenaanɩ nɩɩ be mmenii nɩ bɛvalɩ bɔ nwʋ bowulalɩ nninyeni apɩtã be dɩkɛɛ mmegyiafɩla, mmenyia mɔɔ bɛ nɩɩ mmenyia da, mmenii mɔɔ bɛ nɩɩ nnamɩ da, nnwuakula mɔɔ bɛfa bɛ bɔbɔ afɔlɩ, nɩɩ awʋzʋmɩzʋ̃mɩnlɛ nu. (Lɛv. 18:6, 21-25) Akʋ̃ sʋ̃, Babilɔnʋ nɩɩ Igyibiti bɛ anyunumililɛmaa bɛáfa anwʋdɩlɛ nwʋ mmɛla mɔɔ Nyamɩnlɩ ɩva ɩmanlɩ Yizilayamaa nɩ bedi egyima. (Nɔ. 19:13) Naasʋ̃, Nyamɩnlɩ yi mmenii mɔɔ bɔwʋwalɩ azɩ wɔ ɔwɔkɩ nɩ bɔnwʋnlɩ yɩ kɛɛ bɛ anyunumililɛmaa mɔɔ bedi nɔhʋanlɛ nɩ bɛhyɛlɩ bɛ ɛzɩzɩbɛ kɛɛ bɛma bɔ nwʋ ɩdɩ́ wɔ sunzuma ɔfʋã nu, ɛbɩlawɔlɛ ɔfʋã nu, yɛɛ nnwʋnlamɩ ɔfʋã nu sʋ̃. Nɔhʋanlɛ, nɩ dɩyɛ bela ikile kɛɛ Gyehova yɛ idii yi mmenii bɛ anyunu a.
w14-E 7/1 7 ¶2
Mɔɔ Nyamɩnlɩ Ɩkɛyɛ Wɔ Nninyeni Tanɩ Nwʋ
Na mmenii mɔɔ bɛyɛ bɛ adwɩnɩ kɛɛ bɛlɛ́sɩnza na tanɩ la yɛ bekeli nɩ sʋ̃ ɛ? Mɔwʋ dwɩnɩ anʋhʋba eyi nwʋ kila: “Ɛdɩnɣɛnlɛmaa yɛ bɔkɔwʋwa azɩlɛ yɩ zʋ a, na bɛzabɛ mɔɔ odwokɔ íni bɔ nwʋ yɛ bɛkahalɩ zʋ a. Tanɩyɛlɛmaa mɛyɩ, bɛkɛyɩ bɛ wɔ azɩlɛ yɩ zʋ; na awohwimaa sʋ̃, bɛkɛyɩ bɛ wɔ ɔzʋlɔ.” (Ɛɣɛlɛwulɛ 2:21, 22) Eyi kile kɛɛ bɛkɛyɩ tanɩyɛlɛmaa wɔ ɛkɛnɩ ma yɛ nwʋ ɩkɔdɔ yɛ. Akʋ̃ ngyɩkɩ̃ɩ̃ ngyɩkɩ̃ɩ̃ la bɛkɛyɩ tanɩ mɔɔ bɛva bɔwʋlɩ yɛ nɩ wɔ ɛkɛnɩ wɔ ɔzɔ azʋ̃nudwolɩyɛ mmɩlɩ nɩ nu.—Wulomimaa 6:17, 18; 8:21.
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
w06-E 6/15 22 ¶11
“Kila Kezimɔ Mʋdɔ Wʋ Mmɛla Nɩ!”
Mosisi Mmɛla nɩ yɩ ɔfʋã mɔɔ ɩtɔ ɔzʋlɔ anwɩ̃ mɔɔ ɩma yɛnwʋ kezimɔ nɩ Nyamɩnlɩ ɩdwɩnɩ yi mmenii bɔ bʋwɔyɛlɛ nwʋ nɩ yɛ lɛ, ɔnwʋmɔ ɔhʋanɩ mɔɔ bɛlɛ kɛɛ bɛkɛzɩza nnuwalɩba be yɩ tʋ tʋ nɩ. Gyehova ɩvalɩ ahyɛdɩ ɩmanlɩ Yizilaya ahuwavʋlɔ kɛɛ, sɛ botua be egyini nu nnuwalɩba a, ɩsɛ kɛɛ bɛma ahyinyiamaa ɔhʋanɩ ma bɔkɔ bɛsɩza nnuwalɩba yɩ tʋ tʋ mɔɔ ɩha wɔ egyini yi nu nɩ. Nɩ íni kɛɛ ahuwavʋlɔ nɩ botua nnuwalɩba mɔɔ ɩwɔ be egyini yi nu nɩ munwatĩĩ, na ɔzɔ la sʋ̃ yɛ nɩ íni kɛɛ bɛsɩza bɔ nwanyɩ anzɛnyɩɩ bo olivi owudo mma nɩ yɩ tʋ tʋ a. Na sɛ bɛ ɛɣɛɛlɛ ifi na betiã bo nnuwalɩba mɔɔ bodua nɩ be wɔ egyini yi nu a, nɩ íni kɛɛ besia bɔkɔ bɛfa. Nɩ eyi ɩdɩ nhyɩhyɛlɩyɛ mɔɔ ɔlɔlɛ ɩwɔ numɔ ma ahyinyiamaa, ngyɛvʋlɔ, aɣinsamaa nɩɩ ahunavʋlɔ. Nɔhʋanlɛ odwokɔ yɛ lɛ kɛɛ, nɩ nnuwalɩba yɩ tʋ tʋ mɔɔ bɛsɩza nɩ ɩdɩ egyima ɛzɩzɩbɛ, naasʋ̃ nɩ ɔzɔ mɔɔ bɛkɛyɛ nɩ ɩlɛ́ma bekezinziã nninyeni.—Lɛvitikɔsʋ 19:9, 10; Ditilonɔmi 24:19-22; Ndwomi 37:25.
JANUARY 11-17
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | LƐVITIKƆSƲ 20-21
“Gyehova Ɩyɩ Yi Mmenii Iziye Ahanlɩ”
w04-E 10/15 11 ¶12
Paladɩyɩsɩ—Asʋ̃ Ɔkɔhɔ Ebiye a?
Naasʋ̃, dɩyɛ be wɔ ɛkɛnɩ mɔɔ íni kɛɛ yebu yɛ anyɩ yekua zʋ. Nyamɩnlɩ ɩhanlɩ ihileli Yizilayamaa nɩ mmɔ kɛɛ: “Behilá beli mmɛla mɔɔ mɩlɛ mɩma bɛ nɩ munwatĩĩ zʋ, na bɔ nwʋ ɩayɛ ɛzɩzɩbɛ, na bɛadua bɛahɔ bɛava azɩlɛ mɔɔ bɔkɔ ɔzʋlɔ nɩ.” (Ditilonɔmi 11:8) Bɛhanlɩ azɩlɛ kʋ̃ yɩ nwʋ odwokɔ wɔ Lɛvitikɔsʋ 20:22, 24 kɛɛ: “Belí mɩ ahyɛdɩ nɩɩ mɩ ndɛnɩwuwalɛ ndwokɔ munwatĩĩ zʋ na azɩlɛ mɔɔ mɩlɛ bɛ mʋkɔ ɔzʋlɔ nɩ ɩávɩlɩ bɛ iágualɩ. Eyi ti mɔɔ mɩhanlɩ mihileli bɛ kɛɛ: ‘Bɛkɛva bɛ azɩlɛ, na mɩzamɩ sʋ̃ mɩkɛva azɩlɛ mɔɔ ngyesulo nɩɩ ɔwʋlɔ itwonwɔ wɔ ɔzʋlɔ nɩ mɩkɛma bɛ kɛɛ bɛ agyiapadɩ.’” Amba, sɛ bekenyia Anʋhʋba Azɩlɛ nɩ a, nɩ ɩsɛ kɛɛ bɛ nɩɩ Gyehova Nyamɩnlɩ avinli abusunwawalɛ nɩ ɩyɛ baaba. Iluwakɛɛ Yizilayamaa nɩ bɛátiye Nyamɩnlɩ nɩ ti, ɩmanlɩ Babilɔnʋmaa belili bɔ zʋ nkunimi na boduli bɛ wɔ bɛ azɩlɛ nɩ zʋ.
it-1-E 1199
Agyiapadɩ
Ɩdɩ dɩyɛ mɔɔ abiye ɩfa ɩma yɩ agyialɛvʋlɔ anzɛnyɩɩ mmenii mɔɔ bɔwɔ nwʋmɔ ɔhʋanɩ kɛɛ bedi yɩ dɩyɛ wɔ yi owulo mɛda nɩ; dɩyɛ bela mɔɔ yenyia iluwakɛɛ ɩdɩ yɛ zɩ mmɔ bɛ agyiapadɩ nɩ ti. Hibulu dɩyɛyɛlɛ odwokɔ mɔɔ bɛva belili egyima yɛ lɛ na·chalʹ (bɛyɩlɩ wɔ odwokɔ pɔkɔ, na·chalahʹ nu). Ɩdɩ agyiapadɩ mɔɔ abiye inyia anzɛnyɩɩ mɔɔ abiye ɩfa ɩma iluwakɛɛ mɛyɩ yɛ idi dɩyɛ nɩ ti. (Nɔ 26:55; Izi 46:18) Sɛ yɛfa dɩyɛlilɛ yetiã ahanlɩ a, bɛfa dɩyɛyɛlɛ odwokɔ ya·rashʹ bedi egyima bɛfa bekile “agyialɛlilɛ,” naasʋ̃ mbɔmɩ sʋ̃maa nɩ bɛfa bekile “agyiapadɩ mɔɔ abiye ɩfa.” (Gyn 15:3; Lɛv 20:24) Isia sʋ̃ ikile nhyɛ mɔɔ bɛfa “bede abiye yɩ dɩyɛ” anzɛnyɩɩ “botudu abiye wɔ yɩ agyiapadɩ zʋ” nɩ. (Dit 2:12; 31:3) Giliki ndwokɔ abɔkɔ mɔɔ ɩfalɩ agyiapadɩ nwʋ nɩ bɛ nɩɩ odwokɔ pɔkɔ kleʹros idi nsɛ. Bɔmʋnlɩ nɩ, nɩ kleʹros ikile “nsɩlɩba” naasʋ̃ aɣinzi nɩ ɩɣa ihileli “kyɛfʋã” na awielɩyɛ kʋlaa nɩ ɩɣa ihileli ‘dɩka mɔɔ benyia’ anzɛnyɩɩ agyiapadɩ.—Mt 27:35; Egy 1:17; 26:18.
it-1-E 317 ¶2
Nnʋma
Wɔ Nzuloyilɛ kezile yɩ mɛda nɩ, Nowa ɩvalɩ “nnamɩ mɔɔ botu mɔɔ bɔ nwʋ ɩtɩ” nɩɩ nnamɩ azʋlɔtʋ ɩwɔlɩ afɔlɩ. (Gyn 8:18-20) Mɛyɩ mɛda nɩ, Nyamɩnlɩ ɩmanlɩ enii ɔhʋanɩ kɛɛ ɩva nnʋma ɩhɩnla yɩ alɩyɛ nwʋ, naasʋ̃ nɩ íni kɛɛ idi be mmegyia. (Gyn 9:1-4; fá tindiã Lɛv 7:26; 17:13 nwʋ.) Wɔ ɔzɔ mmɩlɩ nɩ nu nɩ, nɩ kezimɔ Gyehova ibu nnʋma be kɛɛ bɔkʋla bɛfa bɔbɔ afɔlɩ nɩ yɛ ikile kɛɛ ‘bɔ nwʋ ɩtɩ’ anzɛnyɩɩ bɔ nwʋ ɩádɩ a; mɔɔ ɩfalɩ nnʋma mɔɔ bɛva bɛhɩnla bɛ alɩyɛ nwʋ nɩ, bɛákã anlʋma bela nwʋ odwokɔ kɛɛ “yɩ nwʋ ɩádɩ” kɔbʋmɩ kɛɛ Mosisi Mmɛla nɩ ɩɣalɩ kɛmɔ ɛhɛlɛlɛ odwokɔ yɩ ikile nɩ. (Lɛv 11:13-19, 46, 47; 20:25; Dit 14:11-20) Bayɩbʋlʋ iáhile nninyeni pɔkyɩɩ be mɔɔ nɩ ikile kɛɛ anlʋma be ɩnwʋ ɩtɩ anzɛnyɩɩ ‘yɩ nwʋ ɩádɩ’ kɛɛ bɛkɛva bekeli egyima be. Ɩwɔ numɔ kɛɛ, ɔzɔ nnʋma mɔɔ nɩ bɛfa bedi egyima nɩ, nɩ bo nu sʋ̃maa bɛkyɩ nnamɩ mvʋlɔ bedi anzɛnyɩɩ bedi nninyeni avunli dɩyɛ, naasʋ̃ nɩ kɛ bo munwatĩĩ yɛ bɛyɛ ɔzɔ a. Bɛyɩlɩ ɔzɔ mmɛla mɔɔ ɩfalɩ nnʋma mɔɔ bɔ nwʋ ɩtɩ nɩɩ mɔɔ bɔ nwʋ ɩádɩ nɩ wɔ ɛkɛnɩ mmɩlɩ mɔ bɛyɛlɩ nhyɩhyɛlɩyɛ fʋlɔ nɩ, kɛmɔ Nyamɩnlɩ ɩyɩlɩ ihileli Pita wɔ anyɩnlɩzʋdɩyɛnwʋnlɛ nu nɩ.—Egy 10:9-15.
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
it-1-E 563
Ɔwʋdalɛ
Nyamɩnlɩ yɩ Mmɛla ɩma numɔ ɩda ɛkɛnɩ kɛɛ, íni kɛɛ abiye ɩwʋdawʋda yɩ nwʋ iluwa awuvʋlɔ ti. (Lɛv 19:28; 21:5; Dit 14:1) Sianti yɛ lɛ kɛɛ, nɩ Yizilayamaa bɛdɩ manlɩ nwanzanwanza bɛma Gyehova, yɩ agyiapadɩ titili. (Dit 14:2) Meti, nɩ ɩsɛ kɛɛ Yizilayamaa bɔtwɩ̃ bɔ nwʋ wɔ awʋzʋmɩzʋ̃mɩnlɛ bela nwʋ. Kɛ mmenii mɔɔ bɔwɔ awudunwolɩyɛ nwʋ anyɩnlɩlazʋ na bezi bʋwabɩlɛ mɔɔ awuvʋlɔ bɔwɔ numɔ nɩ, nɩ ɩávata kɛɛ bekeli aɣɛlɛbɔ nkʋ̃ʋ̃ ma bɔkɔwʋdawʋda bɔ nwʋ iluwa awuvʋlɔ ti. (Da 12:13; Hib 11:19) Akʋ̃ sʋ̃, mmɛla mɔɔ nɩ itiyia bɔ nwʋ mɔɔ bɔwʋdawʋda nɩ ɩkɛma bekehile annidi bɛkɛma Nyamɩnlɩ yɩ abɔdɩ mɔɔ ɩdɩ nnwʋnlamɩ owudo nɩ.
JANUARY 18-24
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | LƐVITIKƆSƲ 22-23
“Mɔɔ Awuwa Azʋlɔtʋ Nɩ Ikile Ɩma Yɛ”
it-1-E 826-827
Apitĩ Pʋanʋ Awuwa
Eɣile mɔɔ ili bɔmʋnlɩ wɔ Apitĩ Pʋanʋ Awuwa yi nu nɩ, nɩ mmenii nɩ beyiyia numɔ na nɩ ɩdɩ mmʋnlɩlelɛ eɣile sʋ̃. Wɔ eɣile mɔɔ ɩtɔ ɔzʋlɔ anwɩ̃, Nisan 16 nɩ, nɩ ɩsɛ kɛɛ bɛfa bɛ atʋkʋ̃ egyini nu mma mɔɔ ili bɔmʋnlɩ mɔɔ bodualɩ wɔ Palɛstayɩnɩ nɩ bɛbɩlɛ ɔsɔfʋ nɩ. Sɛ ɩka ɛgyɩkɩ̃ɩ̃ ma awuwa nɩ itwu a, nɩ íni kɛɛ bedi hwiiti fʋlɔ, pʋanʋ, anzɛnyɩɩ dɩyɛ bela mɔɔ bɛhɩ̃nhɩ̃ mɔɔ bɛvalɩ nnuwalɩba fʋlɔ yɩ be bɛyɛlɩ nɩ. Nɩ ɔsɔfʋ nɩ ɩfa nnuwalɩba mɔɔ ili bɔmʋnlɩ nɩ ɩma Gyehova wɔ sɛnkyɩlɛdɩ ɔhʋanɩ zʋ mmɩlɩ mɔ ihimahimaa nnuwalɩba nɩ be wɔ yɩ sa nu nɩ. Akʋ̃ sʋ̃, ɩfa owuanɩ ɣalɛ mɔɔ ili ɔlʋbɔ ɔkʋ̃ mɔɔ ɩtɩ pɔkɔ ɩbɔ ɛyɩbalɛ afɔlɩ na ɩbɔ alɩyɛ afɔlɩ mɔɔ bɛva ngɔlɔ bɔvɔtɔ nɩɩ nzã afɔlɩ. (Lɛv 23:6-14) Na nɩ mmɛla bela íni ɛkɛnɩ mɔɔ ikile kɛɛ ɩsɛ kɛɛ bɛyɩba alɩyɛ yɩ anzɛnyɩɩ esiami nɩ wɔ afɔlɩbukulo yɩ zʋ, kɛmɔ azɔfʋ bɛyɛlɩ wɔ aɣinzi yɩ nɩ. Na nɩ ɩ́dɩ manlɩ yɩ nkʋ̃ la yɛ bɔbɔ nu bɔbɔ nnuwalɩba mɔɔ ili bɔmʋnlɩ afɔlɩ a, na mfomi nɩ nhyɩhyɛlɩyɛ wɔ ɛkɛnɩ mɔɔ abusunwa bela nɩɩ abiyela mɔɔ ɩwɔ agyiapadɩ wɔ Yizilaya nɩ ɩkʋla ɩbɔ nnasɩ afɔlɩ wɔ ɔzɔ awuwa mmɩlɩ nɩ nu.—Ɛkɩ 23:19; Dit 26:1, 2.
Mɔɔ Ikile. Apitĩ pʋanʋ mɔɔ nɩ bedi wɔ ɔzɔ mmɩlɩ nɩ, nɩ ɩ nɩɩ ahyɛdɩ mɔɔ Gyehova ɩvalɩ ɩmanlɩ Mosisi wɔ Ɛkɩsadɔsʋ 12:14-20 nɩ iyiyia. Na nkyɩkyɛmi 19 nɩ ɩma yɛnwʋ kezimɔ nɩ ahyɛdɩ nɩ numɔ ɩyɛ ɔlʋmɔ, ɛkɛnɩ ise: “Íni kɛɛ bɔnwʋ awulo fɩyayɛ bela wɔ bɛ awudo eɣile asunwa.” Besia bɔfʋlɔ apitĩ pʋanʋ wɔ Ditilonɔmi 16:3 kɛɛ, “atɩɩtɩɩ pʋanʋ,” na nɩ ɔlʋbɔ bela ɩkakɛ Dwuumaa nɩ kezimɔ bɔzʋ̃ Igyibiti bɛyɛlɩ bɔ nwʋ ndɛndɛ zʋ nɩ (mmɩlɩ mɔ nɩ béni mmɩlɩ mɔ bɛkɛva bɛkɛyɛ awulo fɩyayɛ nɩ [Ɛkɩ 12:34]). Meti, ɩmanlɩ bɛhakɛlɩ atɩɩtɩɩ nɩɩ alɔngɔzʋ̃mɩnlɛ mɔɔ nɩ bɔwɔ numɔ mɔɔ beleli bɛ nɩ kɛmɔ Gyehova yɩzayɩ ɩhanlɩ kɛɛ, “wʋ nnwʋanlɩ eɣile munwatĩĩ ɛkɛhakɛ eɣile mɔɔ ɔzʋ̃ Igyibiti ɛyɩlɩ wʋ nwʋ nɩ.” Awuwa nɣezile asã mɔɔ ili bɔmʋnlɩ mɔɔ Yizilayamaa bedi ɔlʋbɔ bela nɩ, ɩma bɔnwʋ kezimɔ Gyehova ɩdɩ be Elelɛvʋlɔ nɩɩ fanwʋdi mɔɔ bɔwɔ kɛɛ manlɩ nɩ.—Dit 16:16.
it-2-E 598 ¶2
Pɛntɩkɔsʋ
Nɩ ɩsɛ kɛɛ bɛfa hwiiti mma mɔɔ ili bɔmʋnlɩ mɔɔ bokodua nɩ bedi egyima wɔ ɔhʋanɩ sʋnʋnkʋ̃ zʋ wɔ kezimɔ nɩ bɛkɛva atʋkʋ̃ mma mɔɔ ili bɔmʋnlɩ bekeli egyima nɩ nwʋ. Nɩ ɩsɛ kɛɛ bɛfa hwiiti esiami efa bunlu nu nkyɛnu anwɩ̃ (lita 4.4) nɩɩ fɩyayɛ bɔtʋ̃ pʋanʋ anwɩ̃. “Dɩka mɔɔ bɛda bela” mɔɔ bɛva belili egyima wɔ pʋanʋ yɩ ɔdʋ̃nlɛ nu nɩ ikile kɛɛ, nɩ ɩsɛ kɛɛ bɔtʋ̃ yɩ dɩkɛɛ mɔɔ bedii wɔ awudo a bɛyɛ nɩ la, na nɩ íni kɛɛ bɔtʋ̃ kɛɛ bɛlɛ bɛyɛ dɩyɛ nwanzanwanza be. (Lɛv 23:17) Nɩ ɔzɔ yɛ bɔbɔ Ɛyɩbalɛ nɩɩ tanɩ nwʋ afɔlɩ a, kɛmɔ nɩ ɩdɩ wɔ azʋ̃nudwolɩyɛ afɔlɩ mɔɔ nɩ bɛfa mmuwuanɩ anyini anwɩ̃ bɔbɔ nɩ. Nɩ ɔsɔfʋ nɩ ɩfa yɩ sa iwula hwiiti mɔɔ bɔdʋ̃ yɩ kɛɛ pʋanʋ nɩɩ mmuwuanɩ mɔɔ bodudua numɔ azini azini yɩ tʋ na ihimahima yɩ wɔ Gyehova yɩ anyunu, nɩ eyi ikile kɛɛ ɩlɛ ikile Gyehova. Sɛ bɛfa hwiiti mɔɔ bɔdʋ̃ yɩ kɛɛ pʋanʋ nɩɩ mmuwuanɩ nɩ bɔbɔ afɔlɩ bowie a, nɩ ɔsɔfʋ nɩ idi yɩ kɛɛ azʋ̃nudwolɩyɛ afɔlɩ.—Lɛv 23:18-20.
w14-E 5/15 29 ¶11
Gyehova Yɩ Ahyɩhyɛdɩ Ɩkɔɔ Yɩ Anyunu, Asʋ̃ Ɛ Nɩɩ Yɩ Botuu Agyiakɛ a?
Sɛ Gyehova yɩ ahyɩhyɛdɩ ɩhyɛ yɛ ɛzɩzɩbɛ kɛɛ yediye sʋ̃mavʋlɔ Pɔɔlʋ yɩ fɔlɔdulɛ a, mɛyɩ nɩ ɩdɩ yɛ bʋwɔyɛlɛ ti a. Ɩhanlɩ kɛɛ: “Mʋnlʋmmɔ bɛmá yɛdwɩnɩ ɔhʋanɩ mɔɔ yɛkɔhʋla yekezizi yɛ ɔhɔnwʋmmɔ bɛ kɛnɣa, yɛlʋlɔ́ yɛ nwʋ nkʋ̃kʋ̃ nkʋ̃kʋ̃, na yɛwɔ́ ɛbɩla baaba. Dɩka mɔɔ yeyiyia numɔ yetiye Nyamɩnlɩ Odwokɔ nɩ nɩ, máma yeyiaki ɛkɛnɩ ɔhɔlɛ, kɛmɔ ebiyemmɔ bɛyɛ nɩ. Mfomi mʋnlʋmmɔ bɛmá yezizi yɛ kɛnɣa nkʋ̃kʋ̃ ma ɩwʋlʋ́ ɔzʋlɔ, iluwakɛɛ mʋnlʋmmɔ bɔnwʋ yɩ kɛɛ Niibenyia eɣile nɩ iɣike.” (Hib. 10:24, 25) Tɩɩtɩɩ nɩ, nɩ Yizilayamaa beyiyia nu bɔsʋ̃mɩ Gyehova. Na nɩ ɔzɔ awuwa nɩɩ ayiyialɩyɛ azʋlɔtʋ nɩ ɩhyɛ bɛ ɛzɩzɩbɛ baaba. Kɛ ndianwʋ nɩ, nɩ awuwa be dɩkɛɛ Pɛdatʋwʋwalɛ Awuwa mɔɔ nɩ bedi wɔ Nehɛmaya yɩ mmɩlɩ zʋ nɩ, nɩ ɩma bɛ anyɩ ide. (Ɛkɩ. 23:15, 16; Ne. 8:9-18) Ɔzɔ la sʋ̃ yɛ nnɛ sʋ̃, sɛ yɛkɔ dɩyɛzumanlɛ, mansini nɩɩ manlɩ-avinli ayiyialɩyɛ a, ɩhyɛ ye dedi nu ɛzɩzɩbɛ na ɩma yɛ anyɩ ide. Meti, máma bɛma ayiyialɩyɛ yɩ numɔ ɔkʋ̃ po ɩpalɩ ye ti zʋ.—Tay. 2:2.
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
w19.02-E 3 ¶3
Sɔ́ Wʋ Munlililɛ Nu!
Mɩnla yɛ Nyamɩnlɩ yɩ asʋ̃mɩvʋlɔ bɛyɛ bɛfa bekile kɛɛ bɛlɛ bo munlililɛ nu a? Mɛyɩ yɛ lɛ kɛɛ bɛfa bɛ ahʋnlɩnɩ munwala bɔdɔ Gyehova na bɛfa bɔ nwʋ bɛma yɩ kʋlaa, meti bɛyɛ mɔɔ ɩsɔ yɩ anyɩ mmɩlɩ munwatĩĩ. Bɛma yehila kezimɔ bɛva odwokɔ pɔkɔ munlililɛ beli egyima wɔ Bayɩbʋlʋ yɩ nu nɩ nwʋ odwokɔ ɛgyɩkɩ̃ɩ̃. Wɔ Bayɩbʋlʋ yɩ nu nɩ, Hibulu odwokɔ pɔkɔ mɔɔ behile yɩ tʋ kɛɛ “munlililɛ” nɩ ikile: dɩyɛ be mɔɔ idi munli, ɩtɩ pɔkɔ, anzɛnyɩɩ ɩdɩ ɔdɔkɔ. Kɛ ndianwʋ nɩ, nɩ Yizilayamaa yɩ bɛfa nnamɩ bɔbɔ afɔlɩ bɛma Gyehova na Mosisi Mmɛla yɩ ɩhanlɩ kɛɛ ɩsɛ kɛɛ bɛfa nnamɩ mɔɔ bɛtɩ pɔkɔ bɛyɛ ɔzɔ. (Lɛv. 22:21, 22) Nyamɩnlɩ ɩáma yi mmenii nɩ ɔhʋanɩ kɛɛ bɛva ɛnlamɩ mɔɔ bodua yɩ agyia ɔkʋ̃, yɩ azʋ̃ ɔkʋ̃, anzɛnyɩɩ yɩ anyɩ ɔkʋ̃ ɩwɔ nɩ bɔwɔ afɔlɩ; ɔzɔ la sʋ̃ yɛ nɩ íni kɛɛ bɛfa ɛnlamɩ mɔɔ yɩ nwʋ ɩba yɩ nɩ bɔbɔ afɔlɩ a. Nɩ ɔnwʋmɔ ihyinyia Gyehova baaba kɛɛ bɛkɛva ɛnlamɩ mɔɔ idi munli, ɩtɩ pɔkɔ, anzɛnyɩɩ evinli bela íni yɩ nwʋ bɔkɔwɔ afɔlɩ. (Mal. 1:6-9) Meti yɛkɔhʋla yɛkɛdɩ sianti mɔɔ Gyehova ɩpɛ dɩyɛ mɔɔ idi munli anzɛnyɩɩ dɩyɛ mɔɔ evinli bela íni yɩ nwʋ nɩ yɩ tʋ bʋwɔ. Sɛ yɛtɔɔ dɩyɛ be a, kɛ ɩdɩ nnuwalɩba, buuku, anzɛnyɩɩ tuusu nɩ, yɛábɛ mɔɔ ɔnwʋmɔ dudu ndokulo anzɛnyɩɩ mɔɔ yɩ ɔfʋã be idudu. Yɛpɛ mɔɔ idi munli mɔɔ odwokɔ bela íni nwʋmɔ. Ɔzɔ la sʋ̃ yɛ sɛ ɩba yɩ nɩ ɔlɔlɛ mɔɔ yɛwɔ yɛma Gyehova nɩɩ nɔhʋanlɛ mɔɔ yekeli yɛkɛma yɩ a, ɩpɛ kɛɛ ɩyɛ mɔɔ idi munli mɔɔ odwokɔ bela íni nwʋmɔ.
JANUARY 25-31
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | LƐVITIKƆSƲ 24-25
“Fanwʋdi Ɔlʋbɔ Yɩ Nɩɩ Ye Eɣile Be Fanwʋdi Nɩ”
it-1-E 871
Fanwʋdi
Fanwʋdi Nyamɩnlɩ. Gyehova ɩdɩ fanwʋdi Nyamɩnlɩ. Ileli Yizilayamaa yɩ wɔ attɩɩtɩɩ nu wɔ Igyibiti. Ɩhanlɩ ihileli bɛ kɛɛ sɛ bɔkɔ ɔzʋlɔ la bedi yɩ ahyɛdɩ zʋ a, ɩkɛma bekenyia fanwʋdi wɔ ehyinyia nwʋ. (Dit 15:4, 5) Devidi ɩhanlɩ kezimɔ nɩ Gyelusalamɩ aɣanɩ nu “ikodwe” nɩ nwʋ odwokɔ. (Ndw 122:6, 7) Naasʋ̃, Mmɛla nɩ ɩmanlɩ nwʋmɔ ɔhʋanɩ kɛɛ sɛ abiye yɩ nwʋ ɩkyɩlɩ yɩ a, sa ɩkʋla ɩtɔnɩ yɩ nwʋ ɩkɔ akɛlɛzʋ̃mɩnlɛ nu na ama ɩahʋla iahila yɩ nwʋ nɩɩ yɩ abusunwa. Naasʋ̃, Mmɛla nɩ ɩmanlɩ nwʋmɔ ɔhʋanɩ kɛɛ, ɔzɔ Hibulunii eyi ɩkɔhʋla ikenyia fanwʋdi wɔ akɛlɛzʋ̃mɩnlɛ nu wɔ ɔlʋbɔ mɔɔ ɩtɔ ɔzʋlɔ asunwa nɩ nu. (Ɛkɩ 21:2) Wɔ Fanwʋdi ɔlʋbɔ (mɔɔ isi wɔ ɔlʋbɔ mɔɔ ɩtɔ ɔzʋlɔ 50 bela nu nɩ), nɩ Yizilayamaa munwala benyia fanwʋdi wɔ bɛ azɩlɛ yɩ zʋ. Nɩ Hibulu akɛlɛ bela ɩkɔhʋla ikenyia fanwʋdi na iazia ɩahɔ yɩ azɩlɛ nɩɩ yɩ agyiapadɩ zʋ.—Lɛv 25:10-19.
it-1-E 1200 ¶2
Agyiapadɩ
Iluwakɛɛ nɩ azɩlɛ ɩdɩ abusunwa agyiapadɩ nɩ ti, nɩ bɔlɔ́kʋla bɔkɔdɔnɩ yɩ kʋlaa kʋlaa. Nɩ bɛádɔnɩ azɩlɛ nɩ, mfomi nɩ bekyina kezimɔ azɩlɛ nɩ ɩdɩ, kɛ ɩdɩ azɩlɛba anzɛnyɩɩ ɩ́dɩ ɔzɔ nɩɩ mmɩlɩ tɩndɩnlɩ mɔɔ ɩwɔ numɔ ansaana Fanwʋdi mmɩlɩ nɩ iadwu nɩ zʋ yɛ bɛfa bɛma abiye a. Sɛ Fanwʋdi ɔlʋbɔ nɩ itwu na sɛ abiye ilédeli a, nɩ isia ɩba ɩyɛ yi diibenyia nɩ yɩ dɩyɛ. (Lɛv 25:13, 15, 23, 24) Nɩ mmɛla eyi ɩfalɩ nninyia mɔɔ banɩ íni nwʋmɔ nɩ nwʋ, iluwakɛɛ nɩ bobu yɩ kɛɛ ɩkɩnla azɩlɛ mɔɔ ɩla ɛkɛnɩ petee nɩ nwʋ. Na nninyia mɔɔ nɩ banɩ wɔ nwʋmɔ nɩ, nɩ bɔwɔ nwʋmɔ ɔhʋanɩ kɛɛ bekele yɩ ɔlʋbɔ ɔkʋ̃, mɛyɩ mɛda nɩ ɩba ɩyɛ enii mɔɔ ileli anzɛnyɩɩ ɩdɔlɩ nɩ yɩ dɩyɛ. Wɔ Levimaa bɛ ahyonwa nwʋ nɩ, nɩ bɔwɔ ɔnwʋmɔ ɔhʋanɩ kɛɛ besia bɔtɔ azɩlɛ nɩ daabaa iluwakɛɛ nɩ béni agyiapadɩ bela wɔ be mmeliyema nɩ bɛ avinli.—Lɛv 25:29-34.
it-2-E 122-123
Fanwʋdi Ɔlʋbɔ
Sɛ nɩ bedi Fanwʋdi ɔlʋbɔ mmɛla nɩ zʋ a, nɩ ɩkɔwɔ manlɩ yɩ nɩ bɛ agyiapadɩ nwʋ banɩ na bɔ bʋwabɩlɛ ɩáyɛlɩ kɛɛ mɔɔ yɛnwʋ yɩ wɔ manlɩ azʋlɔtʋ nu wɔ nnɛ, mɔɔ mmenii nɩ bo nu ɩhyɛ anwɩ̃, mmenii mɔɔ bɔwɔ ozukua paa nɩɩ bɛzabɛ mɔɔ bedii ehyinyia bubuloo nɩ. Nɩ ɔzʋlɔ mfasʋ nɩ ɩkɛhyɛ manlɩ yɩ nɩ ɛzɩzɩbɛ iluwakɛɛ, nɩ abiyela íni ɛkɛnɩ mɔɔ ikeyiyia ozukua anwʋkyɩlɩ, mfomi nɩ bo munwala bɔkɔhʋla bɛkɛva bɛ akyɛdɩ nɩɩ mɔɔ bɔkʋla bɛyɛ nɩ bɔbʋwa manlɩ yɩ nɩ. Sɛ yekila kezimɔ Gyehova iyilalɩ Yizilayamaa nɩ bo nnuwalɩba nɩɩ sʋlɔ ehilehilelɛ mɔɔ ɩva ɩmanlɩ bɛ, na sɛ bɛyɛlɩ sutiye a, ankɩ sa benyia anyɩnlɩlelɛ baaba wɔ aɣanɩ mɔɔ idi munli tʋ na iazi bɛ bʋwɔ wɔ tiyoklasi nhyɩhyɛlɩyɛ yɩ tʋ.—Ayɩ 33:22.
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
w09-E 9/1 22 ¶4
Mmɩlɩ Mɔ Abiye Ɩyɛ Tanɩ Idiyia Wʋ
Sɛ Yizilayanii be ikyĩ yɩ ɔhɔnwʋ Yizilayanii na itu yɩ anyɩ a, nɩ Mmɛla nɩ ma ɔnwʋmɔ ɔhʋanɩ kɛɛ bodu yɩzayɩ sʋ̃ yɩ anyɩ beziye yi agyia nu. Naasʋ̃, ɩ́dɩ enii mɔɔ bodu yɩ anyɩ anzɛnyɩɩ yi busunwanii be yɩ asɛdɩ kɛɛ ɩkɛyɛ ɔzɔ. Mfomi nɩ Mmɛla nɩ ɩpɩbɛ kɛɛ ɩkɛva odwokɔ nɩ ɩkɔhɔ ɩkɛlanɩ adumivʋlɔ mɔɔ bɔnlʋmmɔ yɛ lɛ ndɛnɩwuwalɛmaa nɩ ma bedi nwʋmɔ egyima kɛmɔ ɩfata. Ezilɛ mɔɔ nɩ bezi kɛɛ sɛ abiye ɩhyɛda la idi awu anzɛnyɩɩ ipila abiye a, nɩ bɛkɛyɛ ebiye bokodua yɩ kakɛ nɩ, ɩmanlɩ bo kunlu kɛɛ iduli bɛkɛyɛ dɩyɛ tanɩ bekediyia abiye.
FEBRUARY 1-7
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | LƐVITIKƆSƲ 26-27
“Kezimɔ Yekenyia Gyehova Yi Nyilalɛ”
w08-E 4/15 4 ¶8
Bɛ́ma Yehyi “Nninyeni Mbʋanlɩ Mbʋanlɩ”
Mɩnla ɔhʋanɩ zʋ yɛ “Anwʋnyiadɩ” ɩkɔhʋla ɩkɛyɛ kɛɛ nyamɩnlɩ a? Mɔwʋ dɩyɛ, fa bʋlɔ be mɔɔ idimi ɔwʋlɔtʋ dɩka be wɔ ɔwɔkɩ Yizilaya nɩ kɛɛ ndianwʋ. Nɩ sa bɔkʋla bopukopuko bʋlɔ mɔɔ ɩdɩ ɛzɛ nɩ nu, na bɛava bɛagyina aliyia anzɛnyɩɩ bɛadʋ banɩ. Naasʋ̃, sɛ Gyehova yi mmenii nɩ bɛvalɩ bʋlɔ nɩ bɛyɛlɩ “awʋzʋmɩ fadumi” anzɛnyɩɩ bɛva ‘bezeninli aboduwaba’ be a, mɛyɩ nɩ ɩkɛyɛ ɛhanɩ ɩkɛba bɛ. (Lɛv. 26:1) Ɔzɔ la sʋ̃ yɛ mfasʋ wɔ ozukua zʋ a. Yehyinyia ozukua na yɛahʋla yɛawʋwa azɩ, na yɛkɔhʋla yɛkɛva ebiye yɛkɔwʋwa Gyehova yi egyima sʋ̃. (Odw. 7:12; Lk. 16:9) Naasʋ̃ sɛ yɛma ozukuabɛlɛ di yɛ anyunu, na yetindiã yɛ Kilisinyianɩ ɔzʋ̃mɩnlɛ egyima yɩ azɩ a, mɛyɩ nɩ ozukua ɩɣa ɩyɛ yɛ nyamɩnlɩ. (Kɩnga 1 Timoti 6:9, 10.) Wɔ oyuwadɩ eyi mɔɔ ozukuabɛlɛ ile mmenii bɛ adwɩnɩ zɛ nɩ, ɩsɛ kɛɛ yekila kɛɛ yekenyia adwɩnɩ mɔɔ ɩfata wɔ ozukua nwʋ.—1 Tim. 6:17-19.
it-1-E 223 ¶3
Bɔlɔ
Kezimɔ Gyehova ɩvalɩ Moisi ilili egyima na ɩ nɩɩ yɩ belili nɩ, ɩmanlɩ Mosisi yɩ nwʋ bɔlɔ kezile (Hibulu nu ikile moh·raʼʹ) ɩdɔlɩ Nyamɩnlɩ yi mmenii nɩ bɔ zʋ baaba. (Dit 34:10, 12; Ɛkɩ 19:9) Bɛzabɛ mɔɔ nɩ bɔwɔ dedi nɩ benyianlɩ Mosisi yi tumi nɩ nwʋ bɔlɔ mɔɔ ɩfata. Bɔnwʋnlɩ kɛɛ nɩ Nyamɩnlɩ iduwa Mosisi yɩ zʋ ɩtɩndɛ ikile bɛ. Nɩ ɩsɛ kɛɛ Yizilayamaa nɩ benyia Gyehova yɩ asɔlɩ pika nɩ sʋ̃ nwʋ bɔlɔ mɔɔ ɩfata. (Lɛv 19:30; 26:2) Nɩ eyi ikehile kɛɛ, ɩsɛ kɛɛ benyia annidi kezile bɛma asɔlɩ pika nɩ. Akʋ̃ sʋ̃, nɩ ɩsɛ kɛɛ bɔsʋ̃mɩ Gyehova wɔ ɔhʋanɩ mɔɔ ikehile bɛ kɛɛ boluwa zʋ bɔzʋ̃mɩ yɩ nɩ zʋ na bɛayɛ bɛ dɩyɛ ma ɩ nɩɩ yɩ mmɛla munwatĩĩ iayiyia.
w91-E 3/1 17 ¶10
Ma “Nyamɩnlɩ Azʋ̃nudwolɩyɛ” Ɩwɔ Wʋ Ahʋnlɩnɩ Nwʋ Banɩ
Gyehova ɩhanlɩ ihileli manlɩ nɩ kɛɛ: “Sɛ bɔkɔ ɔzʋlɔ bedi mɩ ahyɛdɩ nɩɩ mɩ mmɛla zʋ na bɛyɛ yi munwatĩĩ yi a, mɩzamɩ sʋ̃ mɩkɛma nzulo ikodwu wɔ yɩ mmɩlɩ nu, na azɩlɛ yɩ ɩkɛma yɩ nnuwalɩba, na ɔhʋayɩlɛ nu nnuno ikozo mma sʋ̃maa. Na mɩkɛma azʋ̃nudwolɩyɛ ɩkɛɣa azɩlɛ yɩ zʋ, na mʋnlʋmmɔ bɛkɛla mɔɔ abiye ilótudu bo kunlu. Mikehila kɛɛ ɛnlamɩ tanɩ bela ɩlɛ́ba azɩlɛ yɩ zʋ, na abiyela ɩlɛ́twɩ̃ afɩna wɔ bɔ zʋ. Mukoluwa mʋnlʋmmɔ bo nu na mɩala mʋ nwʋ ali kɛɛ bɛ Nyamɩnlɩ na mʋnlʋmmɔ sʋ̃ bɛayɛ mɩ manlɩ.” (Lɛvitikɔsʋ 26:3, 4, 6, 12) Nɩ Yizilayamaa nɩ bɔkɔhʋla bekenyia azʋ̃nudwolɩyɛ iluwakɛɛ nɩ bɔbɔ bɔ nwʋ banɩ wɔ bɛ adamvʋlɔ be sa nu, benyia nnwʋnlamɩ ɔfʋã nu nninyeni sʋ̃maa, na nɩ bɛ nɩɩ Gyehova sʋ̃ wɔ abusunwawɔlɛ mɔɔ numɔ ɩyɛ ɛzɩzɩbɛ. Naasʋ̃ nɩ eyi munwatĩĩ ikegyina Gyehova yɩ Mmɛla mɔɔ bekelili ɔzɔlɔ nɩ zʋ.—Ndwomi 119:165.
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
it-2-E 617
Adimakɛlɛ
Ɩɣalɩ Bɔ Zʋ Iluwakɛɛ Bɛátiye Gyehova Yɩ Mmɛla. Bɔwɔlɩ Yizilaya manlɩ nɩ kɔkɔ kɛɛ, sɛ bɛádidili Nyamɩnlɩ yɩ nhyɩhyɛlɩyɛ mɔɔ ɩ nɩɩ bɛ yɛ nɩ zʋ a, sa ‘ɩma adimakɛlɛ ɩtɩ isiye bo nu.’ (Lɛv 26:14-16, 23-25; Dit 28:15, 21, 22) Wɔ Ɛhɛlɛlɛ Odwokɔ yi nu nɩ, bɛfa pɔkɔdɩlɛ wɔ nnwʋnlamɩ nu anzɛnyɩɩ sunzuma ɔfʋã nu betindiã Nyamɩnlɩ yi nyilalɛ nwʋ (Dit 7:12, 15; Ndw 103:1-3; Ɛɣɛ 3:1, 2, 7, 8; 4:21, 22; Yik 21:1-4), na bɛfa adimakɛlɛ sʋ̃ betindiã tanɩ nɩɩ sinidɔlɛ nwʋ. (Ɛkɩ 15:26; Dit 28:58-61; Ayɩ 53:4, 5; Mt 9:2-6, 12; Dwɔ 5:14) Meti, ɩwɔ numɔ kɛɛ wɔ mmɩlɩ be nu nɩ, Gyehova Nyamɩnlɩ yɩzayɩ ɩvalɩ adimakɛlɛ be dɩkɛɛ kokobe ɩɣalɩ Miliyiamɩ, Yuzaya, nɩɩ Gɩhezayɩ bɔ zʋ dɩyɛ (Nɔ 12:10; 2Mm 26:16-21; 2Aw 5:25-27), naasʋ̃ mbɔmɩ sʋ̃maa nɩ, ɩkɛyɛ kɛɛ adimakɛlɛ mɔɔ ɩɣalɩ nɩ ɩ́zʋ̃ Nyamɩnlɩ, mfomi nɩ ɩzʋ̃ tanɩ mɔɔ abiyemmɔ anzɛnyɩɩ manlɩ be bɛyɛlɩ nɩ ti. Bodualɩ mɔɔ bogualɩ nɩ zʋ mma. Bɛdɩlɩ ɛyɛkɛ wɔ bɔ nnwʋnlamɩ nu iluwa nninyeni tanɩ mɔɔ bɛyɛlɩ nɩ ti. (Gal 6:7, 8) Dɩkɛɛ bɛzabɛ mɔɔ bɔvalɩ bɔ nwʋ bɔhɔ bowulalɩ nna nu ɛbɩlazɩkɛlɛ mɔɔ ɩyɛ apɩtã nu nɩ, sʋ̃mavʋlɔ nɩ ɩhanlɩ kɛɛ Nyamɩnlɩ ‘iyiaki bɛ kɛɛ bɔhɔ́ ɔzʋlɔ bɛyɛ nninyeni evinli mɔɔ bɛzabɛ bɛ ahʋnlɩnɩ ɩpɛ yɩ nɩ la. Iluwa yɩ ɔzɔ ti bogua bɔ nwʋ evinli. Mmuzulo nyɛlɩyɛ eyimmɔ mɔɔ bɛyɛ nɩ ti ɔnwʋmɔ akatuwa mɔɔ ɩfata yɛ benyia yɩ a.’—Wul 1:24-27.
FEBRUARY 8-14
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | NƆMƐSƖ 1-2
“Gyehova Ɩhyɩhyɛ Yi Mmenii”
w94-E 12/1 9 ¶4
Kɛmɔ Gyehova Yɩ Ɔzʋ̃mɩnlɛ Nwʋ Ihyinyia Wɔ Yɛ Azɩwʋwalɛ Nu
Sɛ ɔwɔ oyumi yɛ ekilaa Yizilayamaa mɔɔ bɛda ɛsɛlɛ yɩ zʋ nɩ a, ankɩ mɩnla yɛ ɔkɔnwʋ yɩ a? Ndamɛ nniyia sʋ̃maa mɔɔ begyina yɩ ngɩnlɩma mɔɔ ebiye a mmenii million asã anzɛnyɩɩ mɔɔ ɩbʋ ɔzɔ yɛ bɛdɩda numɔ na bɛhyɩhyɛ bo nu mmusunwa okuwu asã mɔɔ bo nu be wɔ manlɩ tisʋlɔ, manlɩ ngyakɛ, sɛnzɛnɩ avindelɩyɛ, nɩɩ sɛnzɛnɩ adɔlɩyɛ ɔfʋã nu nɩ. Sɛ ebike bɔ nwʋ ɛgyɩkɩ̃ɩ̃ na ekila a, ɔkɔnwʋ okuwu fʋlɔ sʋ̃ wɔ avinli ɛkɛnɩ. Ɔzɔ ndamɛ nniyia okuwu anla eyi nu yɛ Levi abusunwa okuwu yi nu mmusunwa nɩ bɛdɩda a. Nɩ aliyia sʋnʋnkʋ̃ be mɔɔ bɛva ndamɛ belilee nwʋmɔ banɩ wɔ bɛ avinli ɛkɛnɩ la. Na nɩ eyi yɛ lɛ “ayiyialɩyɛ ɛdamɛ aliyia” mɔɔ Yizilayamaa mɔɔ bɛlɛ “ahʋnlɩnɩ nu nɣɛlɛbɛ” nɩ begyinanlɩ kɛmɔ Gyehova ihileli bɛ kɛɛ bɛyɛ nɩ.—Nɔmɛsɩ 1:52, 53; 2:3, 10, 17, 18, 25; Ɛkɩsadɔsʋ 35:10.
it-1-E 397 ¶4
Azʋkɔlɩyɛ
Nɩ Yizilayamaa bɛ azʋkɔlɩyɛ nɩ ɩdɩ kezi baaba. Nɩ bɛlɛ mmenyia mɔɔ bɔ dʋdʋ ɩdɩ 603,550 mɔɔ bɔkɔ kʋnɛ, mmaalɛ nɩɩ nnwuakula, mbanimbani nɩɩ anlamvʋlɔ, Levimaa 22,000, nɩɩ “mmenii azʋlɔtʋ sʋ̃maa” mɔɔ bɛdɩ ngyɛvʋlɔ—mɔɔ bo munwala bɔ dʋdʋ ikodwu 3,000,000 anzɛnyɩɩ mɔɔ ɩbʋ ɔzɔ. (Ɛkɩ 12:38, 44; Nɔ 3:21-34, 39) Yɛlɔ́kʋla yɛkɛva yɛ adwɩnɩ yekowuwu dɩka mɔɔ ɔzɔ mmenii dʋdʋ eyi munwala bɔkɔwʋwa, iluwakɛɛ bo dʋdʋ nɩ bɛáhʋla besi yi pi.
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
it-2-E 764
Anlimahɛlɛlɛ
Nɩ ɩdɩ anlima mɔɔ bɛkɛlɛ betiã ɛkɛnɩ, mɔɔ mbʋmɩ sʋ̃maa nɩ bekyina abusunwa anzɛnyɩɩ pika mɔɔ abiye ɩzʋ̃ numɔ zʋ yɛ bɛkɛlɛ a. Nɩ ɩ́dɩ kɛɛ mmenii mɔɔ betinyia bɛ kɛkɛ nɩ. Anlima azʋlɔtʋ mɔɔ Bayɩbʋlʋ ɩkã nwʋmɔ odwokɔ nɩ, nɩ bɛfa bedi tile nu pɔkɔ pɔkyɩɩ be nwʋ egyima, dɩkɛɛ ndwulɩyɛlilelɛ, bɛzabɛ mɔɔ bɔkɔhʋla bɔkɔhɔ kʋnɛ, anzɛnyɩɩ nɩ bɛfa bɛyɩ mmenii mɔɔ bɛkɛyɛ egyima wɔ asɔlɩ pika yi nu (wɔ Levimaa bo ɔfʋã nu).
FEBRUARY 15-21
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | NƆMƐSƖ 3-4
“Levimaa Nɩ Be Egyimalilɛ”
it-2-E 683 ¶3
Ɔsɔfʋ
Wɔ Mmɛla Nhyɩhyɛlɩyɛ Nɩ Yɩ Tʋ. Mmɩlɩ mɔ nɩ Yizilayamaa nɩ bɔwɔ Igyibiti nɩ, Gyehova ɩdɩlɩ Yizilayamaa mmakanɩ nɩ ɩva ɩhyɛlɩ yɩ nwʋ animinyiamɩ wɔ mmɩlɩ mɔ nɩ ɩsɩkɛɛ Igyibitimaa mmakanɩ wɔ atɩɩtɩɩ bunlu yi nu nɩ. (Ɛkɩ 12:29; Nɔ 3:13) Na nɩ ɔzɔ mmakanɩ yɩ mmunwala bɛdɩ Gyehova yɩ dɩyɛ, mɔɔ ɩlɛ bɛ ibali egyima sʋnʋnkʋ̃ be wɔ yɩ ɔzʋ̃mɩnlɛ nu. Ankɩ sa Nyamɩnlɩ ɩkʋla ɩyɩ Yizilaya mmenyia mmakanɩ eyimmɔ kɛɛ azɔfʋ wɔ yɩ ɔzʋ̃mɩnlɛ nu na bɛahila yɩ asɔlɩ pika yɩ zʋ. Naasʋ̃, izili pɔkɔ kɛɛ ɩkɛyɩ mmenyia mɔɔ bɔwɔ Levi abusunwa nu mfomi kɛɛ bɛyɛ ɔzɔ egyima nɩ. Eyi ti, Gyehova ɩmanlɩ manlɩ yɩ ɔhʋanɩ ma bɛvalɩ Levimaa mmenyia nɩ begyinanlɩ Yizilaya mmusunwa 12 bɛ mmakanɩ bɛ agyia nu (Dwosefi yi nnwuakula Efilemi nɩɩ Manasɛ bɔtʋmaa mɛyɩ, bedinyianlɩ bɛ kɛɛ mmusunwa anwɩ̃). Mmɩlɩ mɔ bedinyianlɩ be mmenyia mɔɔ beli ɔzʋmɩ eziyianɩ ɔkʋ̃ mɔɔ ɩkɔɔ nɩ, benyianlɩ mmenyia mmakanɩ 273 mɔɔ bɛ́dɩ Levimaa mɔɔ bɔ nwʋ ɩzʋnɩ ɩtɛla Levimaa mmenyia nɩ. Meti, Nyamɩnlɩ ɩhanlɩ kɛɛ, mmenii 273 nɩ bo nu bela iduwá ozukua hyɛkɩlɩ anlu ($11) ɩva ile yɩ nwʋ. Na bɛvalɩ ozukua yɩ bɛmanlɩ Elɔnʋ nɩɩ yɩ mma mmenyia nɩ. (Nɔ 3:11-16, 40-51) Ansaana nzɩnzanlɩyɛ eyi ibazi nɩ, nɩ Gyehova ili bɔmʋnlɩ ɩyɩ Elɔnʋ yɩ abusunwa yɩ nu maa mɔɔ bɛdɩ Levi abusunwa okuwu yi nu maa dada kɛɛ, bɔnlʋmmɔ yɛ bɛdɩ Yizilayamaa bɛ azɔfʋlilɛ okuwu yɩ a.—Nɔ 1:1; 3:6-10.
it-2-E 241
Levimaa
Be Egyimalilɛ. Nɩ mmusunwa asã yɛ bɛkã bobo numɔ bɛyɛ Levimaa nɩ a. Ɔzʋmɩ Levi yɩ ɣa Gɛhyɔnʋ (Gɛhyɔmʋ), Kohatɩ, nɩɩ Mɛlalayɩ zʋ. (Gyn 46:11; 1Mm 6:1, 16) Nɩ mmusunwa azʋlɔtʋ eyi bo nu bela wɔ dɩka mɔɔ ɩda mɔɔ ibike ɛdamɛ aliyia yɩ nwʋ wɔ ɛsɛlɛ yɩ zʋ. Kohatɩmaa mɔɔ bɔwɔ Elɔnʋ yɩ abusunwa yi nu nɩ, bɔhɔ bɔwʋwalɩ ɛdamɛ aliyia yɩ anyunu wɔ sɛnzɛnɩ avindelɩyɛ ɔfʋã nu yɛɛ Kohatɩmaa mɔɔ bɛha nɩ sʋ̃ bɔhɔ bɔwʋwalɩ manlɩ ngyakɛ. Gɛhyɔnʋmaa nɩ sʋ̃ bɔhɔ bɔwʋwalɩ sɛnzɛnɩ adɔlɩyɛ ɔfʋã nu, na Mɛlalayɩmaa nɩ sʋ̃ bɔhɔ bɔwʋwalɩ manlɩ ti sʋlɔ. (Nɔ 3:23, 29, 35, 38) Nɩ Levimaa be egyima yɛ lɛ kɛɛ bɛkɛhyɩhyɛ, bokodudu, na bɛazʋwa ɛdamɛ aliyia yɩ. Sɛ mmɩlɩ itwu kɛɛ bokodu bɔkɔhɔ dɩka fʋlɔ a, Elɔnʋ nɩɩ yɩ mma yɩ bɛyɩ nkyɛnu ɛdamɛ mɔɔ ɩkyɛ Nwanzanwanza Dɩka nɩɩ Nwanzanwanza Nu Nwanzanwanza Dɩka yi nu nɩ, bɛkɩdakɩda nhyɩhyɛlɩyɛ alɩka yɩ, afɔlɩbukulo yɩ, nɩɩ nninyeni azʋlɔtʋ mɔɔ ɔnwʋmɔ ihyinyia yɛɛ ayɩansɩ nɩ zʋ. Na akʋ̃ Kohatɩmaa nɩ bɔsʋwa nninyeni yi nɩ. Gɛhyɔnʋmaa yɛ bɔsʋwa ɛdamɛ aliyia yɩ nɩ yɩ ndamɛ, mɔɔ bɛfa bɛkɩda nninyeni zʋ, nkyɛnu ɛdamɛ, nninyeni mɔɔ bɛfa dɩyɛ bekyingyenli ɔzʋlɔ, nɩɩ ɛdamɛ aliyia yɩ ɛyɛma yɩ a (ɩkɛyɛ kɛɛ nɩ ɩdɩ ɛdamɛ aliyia yɩ yɩzayɩ yɩ nwʋ ɛyɛma), na Mɛlalayɩmaa nɩ sʋ̃ bɔsʋwa ɛdamɛ aliyia nɩ yɩ filemi, yi pila azʋlɔtʋ, dɩyɛ mɔɔ bɛfa pila azʋlɔtʋ nɩ bowulawula numɔ, dɩyɛ mɔɔ bɛfa bɔbʋbɔ numɔ, nɩɩ yɩ nwʋ ɛyɛma (ɛyɛma mɔɔ ɩyɩkyɩ ɛdamɛ mɔɔ bɛva bodua ɛdamɛ aliyia yɩ banɩ nwʋ beyiyia nɩ).—Nɔ 1:50, 51; 3:25, 26, 30, 31, 36, 37; 4:4-33; 7:5-9.
it-2-E 241
Levimaa
Wɔ Mosisi yi mmɩlɩ zʋ nɩ, nɩ Levimaa bɔbɔ be egyima ɩyɛlɛ tʋ mmɩlɩ mɔ beli ɔlʋbɔ 30 nɩ. Bɔsʋwa ɛdamɛ aliyia yɩ nɩɩ ɔnwʋmɔ nninyeni mmɩlɩ mɔ bodudu nɩ. (Nɔ 4:46-49) Nɩ egyima azʋlɔtʋ be wɔ ɛkɛnɩ mɔɔ mmenii mɔɔ beli ɔzʋmɩ ɔlʋbɔ 25 mɔɔ ɩkɔɔ nɩ bɔkɔhʋla bɛkɛyɛ, naasʋ̃ nɩ kɛ egyima ɛzɩzɩbɛ be dɩkɛɛ ɛdamɛ aliyia yɩ zʋwalɛ a. (Nɔ 8:24) Wɔ Bulombunli Devidi yɩ mmɩlɩ zʋ nɩ, bɛdɩlɩ ɔlʋbɔ yɩ zʋ bɛɣalɩ 20. Mmɩlɩ mɔ Devidi ɩkãã sianti nɩ nwʋ odwokɔ nɩ, ɩhanlɩ kɛɛ bɔlɔ́sʋwa ɛdamɛ aliyia yɩ (mɔɔ asɔlɩ aliyia yɩ ɩba iziye yɩ agyia nu) nɩ dɔkʋ̃ kɛmɔ nɩ bɛyɛ nɩ. Nɩ egyima eyi mɔɔ abiye ɩkɛyɛ nɩ ɩba awielɩyɛ mmɩlɩ mɔ ili ɔlʋbɔ 50. (Nɔ 8:25, 26; 1Mm 23:24-26) Nɩ ɩsɛ kɛɛ Levimaa nɩ bɔnwʋ Mmɛla yi nu bʋwɔ, iluwakɛɛ nɩ bɛta bɛkɩnga wɔ kua zʋ na bekilehile numɔ bekile mmenii nɩ.—1Mm 15:27; 2Mm 5:12; 17:7-9; Ne 8:7-9.
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
w06-E 8/1 23 ¶13
Ma Wu Kunlu Iduli Nyamɩnlɩ Nwʋ Na Wʋayɛ Nɣɛlɛbɛvʋlɔ!
Mmʋwalɩyɛ mɔɔ Gyehova ɩvalɩ ɩmanlɩ Devidi wɔ yɩ amanɩyɛnwʋnlɛ nu nɩ, ɩmanlɩ bɔlɔ mɔɔ ɩwɔ wɔ Nyamɩnlɩ nwʋ nɩ ɩyɛlɩ kezile, na ɩhyɛlɩ anwʋlazʋ mɔɔ ɩwɔ wɔ yi nu nɩ ɛzɩzɩbɛ. (Ndwomi 31:22-24) Naasʋ̃, Nyamɩnlɩ nwʋ bɔlɔ mɔɔ nɩ Devidi ɩwɔ nɩ, ɔzʋlɔ ɩdɩlɩ mbɔmɩ asã, na mɛyɩ yɛ ɩmanlɩ ɩyɛlɩ tanɩ mɔɔ numɔ yɛ ɔnlʋmɔ yɩ a. Mɔɔ ili bɔmʋnlɩ nɩ ɩfalɩ nhyɩhyɛlɩyɛ mɔɔ ɩyɛlɩ ma bɛvalɩ Gyehova yɩ nhyɩhyɛlɩyɛ alɩka bɔhɔlɩ Gyelusalamɩ nɩ nwʋ. Nɩ Nyamɩnlɩ yɩ Mmɛla ikile kɛɛ, ɩsɛ kɛɛ Levimaa nɩ bɔsʋwa alɩka nɩ wɔ bɛ apadi zʋ, naasʋ̃ Devidi ɩmanlɩ bɛvalɩ beziyeli hwiili zʋ. Mmɩlɩ mɔ ankɩ Alɩka nɩ ɩtɔ azɩ nɩ, Yuza mɔɔ ili hwiili nɩ anyunu nɩ ɩzɔlɩ numɔ, na “aninyiamɔnwʋ” eyi ti iwuli wɔ amʋnɔ nu ɛkɛnɩ la. Nɔhʋanlɛ nu nɩ, Yuza ɩyɛlɩ tanɩ mɔɔ numɔ yɛ ɔnlʋmɔ dɩyɛ, naasʋ̃ annidi mɔɔ Devidi iányia ɩma Nyamɩnlɩ yɩ Mmɛla nɩ yɛ ɩhɔ ɩvalɩ aɣɛlɛbɔ odwokɔ eyi ɩɣalɩ a. Nyamɩnlɩ mɔɔ ye kunlu ikoduli yɩ nwʋ nɩ ikile kɛɛ, yɛkɛyɛ ye nninyeni ma ɩ nɩɩ yɩ nhyɩhyɛlɩyɛ ikeyiyia.—2 Samʋwɛlɩ 6:2-9; Nɔmɛsɩ 4:15; 7:9.
FEBRUARY 22-28
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | NƆMƐSƖ 5-6
“Kɛ Ɩkɛyɛ Na Wʋazumazuma Nazɩlayɩmaa Nɩ a?”
it-2-E 477
Nazɩlayɩnii
Nɩ nninyeni asã be wɔ ɛkɛnɩ mɔɔ íni kɛɛ bɛzabɛ mɔɔ bɛhã ndamɩ kɛɛ bɛkɛyɛ Nazɩlayɩmaa nɩ bɛyɛ: (1) Nɩ íni kɛɛ bɔnʋ̃ nzã mɔɔ inyia; nɩ íni sʋ̃ kɛɛ bedi nwanyɩ nu alɩyɛ bela, kɛ ɩwʋlʋ anzɛnyɩɩ amunli, nzulo igyĩ numɔ anzɛnyɩɩ nzulo íni nu, kɛɛ ɩdɩ amʋnɔ anzɛnyɩɩ numɔ ɩha nɩ. (2) Nɩ íni kɛɛ bɛyɩ be ti zʋ eɣinli. (3) Nɩ íni kɛɛ sʋ̃ bɛfa bɛ sa bɛkã funli, kɛ ɩdɩ busunwanii mɔɔ ibike paa—dɩkɛɛ bɛ papa, bɛ maamɩ, bɛ anlima benyia anzɛnyɩɩ baalɛ nɩ.—Nɔ 6:1-7.
Ndamɩ Sʋnʋnkʋ̃. Nɩ ɩsɛ kɛɛ enii mɔɔ ɩkãã ndamɩ eyi nɩ ‘itu yɩ nwʋ isiye ɛkɛnɩ ɩma Gyehova kɛɛ Nazalayɩnii [kile kɛɛ, beyila ɔzʋlɔ, bɛyɩ beziye ahanlɩ]’ na kɛ ituwa yɩ nwʋ nninyeni be na ɩava iale enii anyunu animinyiamɩ a. Mfomi, “mmɩlɩ dʋdʋ mɔɔ ɩdɩ Nazalayɩnii nɩ, ɩdɩ nwanzanwanza ɩma Gyehova.”—Nɔ 6:2, 8.
Mɔɔ nɩ bɛpɩbɛɛ yɩ wɔ Nazalayɩmaa bɛ ɛkɛnɩ nɩ, nɩ ikile dɩyɛ titili be wɔ Gyehova yɩ ɔzʋ̃mɩnlɛ nu. Kɛmɔ ɔsɔfʋ ebani yi egyima yɩ ti, íni kɛɛ ɩfa yɩ sa ɩkã funli bela kɛɛ ebiye a, ɩdɩ yɩ abusunwanii mɔɔ ibike yɩ paa po nɩ, ɔzɔ la yɛ nɩ ɩsɛ kɛɛ Nazalayɩnii sʋ̃ ɩyɛ a. Iluwakɛɛ nɩ ɔsɔfʋ ebani nɩɩ azɔfʋ nɣalɩyɛ nɩ be egyima nɩ ɩdɩ egyima mɔɔ anyɩnlɩbʋlʋ ɩwɔ numɔ nɩ ti, nɩ bezi ɔhʋanɩ bɛ kɛɛ áma bɔnʋ̃ nzã anzɛnyɩɩ nzã bela mɔɔ inyia mmɩlɩ mɔ begyĩ Gyehova yɩ anyunu bɛyɛɛ be egyima nwanzanwanza nɩ.—Lɛv 10:8-11; 21:10, 11.
Dɔkʋ̃ sʋ̃, nɩ ɩsɛ kɛɛ Nazalayɩnii nɩ (wɔ Hibulu nu nɩ na·zirʹ) “iyiaki yi ti eɣinli ma ifi ɩfa ikile kɛɛ ɩdɩ nwanzanwanza,” nɩ eyi ɩdɩ dasɩlɛ mɔɔ ɩkɛma abiyela ɩkɔnwʋ yɩ kɛɛ iyila yɩ nwʋ zʋ ɩma Gyehova. (Nɔ 6:5) Bezia bɛvalɩ Hibulu ndɛnɩ na·zirʹ belili egyima mmɩlɩ mɔ bɛkãã nwanyɩ owudo mɔɔ “bɛásiyeziye nwʋmɔ mɔɔ izo” nɩ nwʋ odwokɔ wɔ Mmʋnlɩlelɛ Eɣile nwanzanwanza nɩɩ Fanwʋdi ɔlʋbɔ yɩ nɩ. (Lɛv 25:5, 11) Nɩ bɛhɛlɛ wɔ dɩyɛ be mɔɔ ɩdɩ kɛɛ ozukua mvuduko hyelenyii be mɔɔ ɩwɔ ɔsɔfʋ ebani yi bʋma zʋ nɩ zʋ kɛɛ, “Nwanzanwanza yɛ lɛ Gyehova.” Na Anyɩnlɩlelɛ odwokɔ yɛ lɛ kɛɛ, nɩ bɔfʋlɔ eyi kɛɛ “bɔnwʋzʋyilalɛ sɛnkyɩlɛdɩ nwanzanwanza [wɔ Hibulu nu nɩ neʹzer, mɔɔ ɩ nɩɩ na·zirʹ bɔ tʋhilelɛ ɩdɩ ɔkʋ̃].” (Ɛkɩ 39:30, 31) Ɔzɔ la sʋ̃ yɛ abotile mɔɔ nɩ Yizilaya awulombunli mɔɔ bɔvɔ ngɔlɔ bɛ nɩ bowula nɩ, nɩ bɔfʋlɔ yɩ neʹzer. (2Sa 1:10; 2Aw 11:12) Wɔ Kilisiyianɩ asafʋ yi nu nɩ, sʋmavʋlɔ yɩ nɩ ɩhanlɩ kɛɛ, bɛva baalɛ yi ti eɣinli tɩndɩnlɩ yɩ bɛma yɩ kɛɛ ɩva ɩɣɩda yi ti zʋ. Nɩ ɩsɛ kɛɛ eyi ɩkakɛ baalɛ yɩ nɩ ma ɩnwʋ yɩ kɛɛ, yi gyinabʋ ɩdɩ sʋnʋnkʋ̃ wɔ benyia yɩ dɩyɛ nwʋ; eyi kile kɛɛ, ɩsɛ kɛɛ yɩ adwɩnɩ ɩkɔ kezimɔ ɩsɛ kɛɛ ɩkã yɩ nwʋ azɩ wɔ Nyamɩnlɩ yɩ nhyɩhyɛlɩyɛ tʋ nɩ zʋ. Meti Nazalayɩnii mɔɔ iyila yɩ nwʋ zʋ mɔɔ bɛpɩbɛɛ kɛɛ áma ɩyɩ yi ti zʋ eɣinli (mɔɔ iáhile annidi ɩma mmenyia), ɩhwɩ̃ yɩ nwʋ wɔ nwanyɩ nwʋ donwuu, ɩma yɩ nwʋ ɩdɩ na ɩyɛ sanwuu nɩ, ɩma ɩnwʋ yɩ kɛɛ, ɩsɛ kɛɛ ɩfa mɔɔ yɩzayɩ ɩpɛ nɩ itiã ahanlɩ na ɩkã yɩ nwʋ azɩ donwuu ɩma Gyehova yɩ apɛdɩyɛlɛ.—1Kɔl 11:2-16.
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
w05-E 1/15 30 ¶2
Ndwokɔɣizialɛ Mɔɔ Ɩzʋ̃ Ɛɣɩngalɛmaa Bɛ Ɛkɛnɩ
Nɩ Samɩsɩnɩ ɩdɩ Nazɩlayɩnii wɔ ɔhʋanɩ sʋnʋnkʋ̃ zʋ. Ansaana bɔkɔwʋ Samɩsɩnɩ nɩ, Gyehova yɩ bɔvʋlɔ ɩhanlɩ ihileli yɩ maamɩ kɛɛ: “Kilá, ɛkɛɣɩnzɛ ɔkɔwʋ ɛɣalɛ benyia, na íni kɛɛ biledi ɩkã yi ti, iluwakɛɛ sɛ kuakula nɩ ɩzʋ̃ eminlɛ yi nu ɩba a, ɩkɛyɛ Nazɩlayɩnii ɩkɛma Nyamɩnlɩ. Na mɛyɩ yɛ ikeli Yizilamaa bɛ anyunu ikele bɛ wɔ Fɩlɩsɩtiyiamaa bɛ sa nu a.” (Ndɛnɩwuwalɛmaa 13:5) Samɩsɩnɩ ɩábɔ anʋhʋba bela wɔ yɩ Nazɩlayɩyɛlɛ nɩ nwʋ. Nyamɩnlɩ yɛ ɩyɩlɩ yɩ kɛɛ Nazɩlayɩnii yi a, na nɩ ɩkɛyɛ ɔzɔ wɔ nnwʋanlɩ eɣile yɩ munwatĩĩ. Meti, nɩ íni ɔnwʋmɔ mmɛla mɔɔ ise íni kɛɛ bɔsɔ funli nu nɩ yɩ tʋ. Sɛ kɛ ɔzɔ na sɛ ɩáhyɛda na ɩkɔ ɩsɔ funli nu a, nɩ kɛ ɩkɛyɛ na iazia ɩawɔ yɩ Nazɩlayɩyɛlɛ mɔɔ bɛva bɔwʋlɩ yɩ mɔɔ ɩdɩ yɩ nnwʋanlɩ eɣile munwatĩĩ nu dɩyɛ nɩ tʋ dɔkʋ̃ a? Eyi ɩda ali petee kɛɛ, mɔɔ bɛpɩbɛ wɔ abiye mɔɔ ɩdɩ Nazɩlayɩnii yɩ nnwʋanlɩ eɣile munwatĩĩ nu nɩ, ɩdɩ sʋnʋnkʋ̃ wɔ bɛzabɛ mɔɔ bɔzʋ̃ bɛ pɛ nu bɛyɛ Nazɩlayɩmaa nɩ bɔ nwʋ.