Ɛbɩlawɔlɛ Nɩɩ Dasɩlɛlilɛ Dɩyɛzumanlɛ Kɛlɛta Nwʋ Awuuku Nu Ɛbɩbɛlɛ
MAY 3-9
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | NƆMƐSƖ 27-29
“Sumazuma Gyehova, Áma Ɛyɛ Anyunumihilalɛ”
Gyehova Yɩ Subanɩ Ɩyɛ Pɩkɛ, Kilé Nwʋmɔ Anyɩnlɩzɔlɛ
Mmeliyema mmaalɛ anlu nɩ bɛvalɩ bo odwokɔ yɩ nɩ bɔhɔ bedianlɩ Mosisi yɩ anyunu, biɣizialɩ kɛɛ: “Mɩnla ti mɔɔ ɛɣalɛ benyia mɔɔ yɛ zɩ íni ti, bɛyɩ yi dima wɔ yi abusunwa nu a? Yesiãã bɛ, bɛma agyiapadɩ yɛ wɔ yɛ zɩ yi mmenlima yɩ bo nu.” Asʋ̃ Mosisi ɩwɔlɩ bo odwokɔ nɩ igualɩ ɩhanlɩ kɛɛ, ‘Mɔɔ mmɛla nɩ ɩhã la yɛ ɩhã a’? Anhã, mfomi “ɩvalɩ bo odwokɔ yɩ nɩ idianlɩ Gyehova yɩ anyunu.” (Nɔ. 27:2-5) Mɩnla yɛ Gyehova ɩyɛlɩ wɔ nwʋmɔ a? Ɩhanlɩ ihileli Mosisi kɛɛ: “Odwokɔ mɔɔ Zelofahadɩ yɩ mma mmaalɛ nɩ bɛkãã nɩ ɩdɩ yɩ ɔhʋanɩ zʋ. Meti má agyiapadɩ bɛ wɔ bɛ zɩ yi mmenlima yɩ bo nu, má bɛ zɩ yɩ agyiapadɩ ɩɣa ili be sa nu.” Gyehova ɩáma odwokɔ eyi isi ɛkɛnɩ la, mfomi ɩmanlɩ ɩɣa ɩyɛlɩ mmɛla. Ɩhanlɩ ihileli Mosisi kɛɛ: “Sɛ benyia be iwu na íni ɛɣalɛ benyia a, bɛvá yɩ agyiapadɩ bɛma yɩ ɣa baalɛ.” (Nɔ. 27:6-8; Dwh. 17:1-6) Mmɛla eyi ɩwʋwalɩ Yizilaya mmaalɛ mɔɔ odwokɔ mɔɔ ɩdɩ ɛzɛ be ɩdʋlɩ bɛ nɩ.
Gyehova Yɩ Subanɩ Ɩyɛ Pɩkɛ, Kilé Nwʋmɔ Anyɩnlɩzɔlɛ
Odwokɔ eyi ikile kɛɛ Gyehova iáhila mmenii anyunu! Nɩ mmalɛ eyi béni abiye mɔɔ ɩkɛhã bo odwokɔ ɩkɛma bɛ, naasʋ̃ mmɩlɩ mɔ Gyehova ɩdɩlɩ bo odwokɔ yɩ nɩ, ɩlalɩ annidi ali ihileli bɛ kɛmɔ ɩyɛlɩ ɩmanlɩ Yizilayamaa nɣalɩyɛ nɩ la. (Ndw. 68:5) Eyi ɩdɩ Bayɩbʋlʋ nu ndianwʋ ɔkʋ̃ mɔɔ ikile kɛɛ Gyehova iáhila anyunumi, ɩ nɩɩ yɩ azʋ̃mɩvʋlɔ munwatĩĩ di yi pɛpɛɛpɛ.—1 Sa. 16:1-13; Egy. 10:30-35, 44-48.
Gyehova Yɩ Subanɩ Ɩyɛ Pɩkɛ, Kilé Nwʋmɔ Anyɩnlɩzɔlɛ
Kɛ ɩkɛyɛ na yɛazumazuma Gyehova na yɛáhilalɩ anyunumi a? Kakɛ́ kɛɛ, abiye yɩ nzunzunlɩyɛ nɩɩ yɩ nyɛlɩyɛ yɛ ikehile kɛɛ iáhila anyunumi a. Abiye mɔɔ iáhila anyunumi nɩ, ɩ nɩɩ abiyela di yi pɛpɛɛpɛ. Abiyela íni ɛkɛnɩ mɔɔ ɩkɛhã kɛɛ mɛyɩ dɩyɛ, ikila anyunumi. Naasʋ̃, ɩáyɛ mɛlɛkɛ kɛɛ amɩyɛzayɛ yɛkɔnwʋ kezimɔ yɛdɩ. Mɛyɩ, nɩ mɩnla yɛ ɩkɔwʋwa yɛ na ama yɛanwʋ yɩ kɛɛ yɛáhila anyunumi a. Mmɩlɩ be mɔ nɩ Gyisɛsɩ ɩpɛ kɛɛ ɩnwʋ mɔɔ mmenii bɛkã bɛfalɩ yɩ nwʋ nɩ, iɣizialɩ yɩ ɔhɔnwʋmmɔ kɛɛ: “Mmenii bese Mamɩ Enii Ɣalɛ nɩ yɛ lɛ aninyia a?” (Mt. 16:13, 14) Sa ɔkʋla osuma mɔɔ Gyisɛsɩ ɩyɛlɩ nɩ. Sa ɔkʋla ebizia wʋ ɔhɔnwʋ be mɔɔ ede yɩ edi paa kɛɛ, sɛ ebiye a, ekila anyunumi a. Ebiye a, ɩkɛhã ikehile wʋ kɛɛ, ekila abiye yɩ ɛdɩndɛlɛ mɔɔ ɩkã, yi gyinabʋ anzɛnyɩɩ ozukua mɔɔ ɩwɔ na ɛ nɩɩ yɩ ali. Sɛ wʋ ɔhɔnwʋ yɩ ɩkã eyi ikile wʋ a, mɩnla yɛ ɩsɛ kɛɛ ɛyɛ a? Bɔ́ Gyehova mpayɩ ɛzɩzɩbɛ ɛzɩzɩbɛ na siãã yɩ kɛɛ ɩwʋwa wʋ ma ɛyɛ nzɩnzanlɩyɛ, na ɛ nɩɩ abiyela ili kɛmɔ Gyehova yɩzayɩ ɩyɛ nɩ.—Mt. 7:7; Kol. 3:10, 11.
MAY 10-16
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | NƆMƐSƖ 30-31
“Dí Wʋ Anʋhʋba Zʋ”
Anʋhʋba
Ɩzʋ̃ Ahʋnlɩnɩ Nu Dɩyɛ, Naasʋ̃ Sɛ Ɔbɔ a, Ɩsɛ Kɛɛ Edidili Ɔzʋlɔ. Bɔzʋ̃ ahʋnlɩnɩ munwatĩĩ nu yɛ bɔbɔ anʋhʋba a. Naasʋ̃, nɩ sɛ abiye ɩbɔ a, nɩ Nyamɩnlɩ mmɛla yɩ ɩkyɩkyɩ yɩ kɛɛ ikelili ɔzʋlɔ. Meti, bɛkã anʋhʋba nwʋ odwokɔ kɛɛ dɩyɛ be mɔɔ abiye ɩkã ɩfa ‘ituwa yɩ ɛkɛla’ anzɛnyɩɩ ɩfa dɩyɛ be ituwa yɩ nwʋ, ikile kɛɛ, ɩlɛ yɩ nnwʋanlɩ ɩkã ndamɩ mɔɔ ɩsɛ kɛɛ ididili ɔzʋlɔ ɔhʋanɩ bela zʋ. (Nɔ 30:2; kilá Wul 1:31, 32 sʋ̃.) Iluwakɛɛ ɩdɩ owulo nɩɩ nnwʋanlɩ odwokɔ ti, ntɩyasɩ ɩwɔ numɔ kɛɛ Ɛhɛlɛlɛ nɩ ɩhanlɩ kɛɛ sɛ yɛbɔɔ anʋhʋba a, ɩsɛ kɛɛ yɛdwɩnɩ nwʋmɔ bʋwɔ na yɛnwʋ asɛdɩ mɔɔ ɩwɔ nu ansaana yɛawɔ. Mmɛla yɩ ɩhanlɩ kɛɛ: ‘Sɛ ɔbɔ Gyehova anʋhʋba a, Nyamɩnlɩ ɩkɛbɩbɛ wɔ wʋ ɛkɛ, na ɩkɛlanɩ tanɩ ɩkɛma wʋ. Na sɛ wʋábɔ anʋhʋba a, mɛyɩ nɩ ɛlɛ́yɛlɩ tanɩ bela.’—Dit 23:21, 22.
Anʋhʋba
Ɩdɩ pɔkɔ mɔɔ abiye isi kɛɛ ɩzʋ̃ yɩ ahʋnlɩnɩ nu ɩkɔwɔ afɔlɩ, ɩkɛyɛ dɩyɛ be ɩkɛma Nyamɩnlɩ anzɛnyɩɩ ɩkɛhyɛ dɩyɛ be yɩ, ɩkɛva yɩ nwʋ ikowula ɔzʋ̃mɩnlɛ egyima anzɛnyɩɩ bʋwabɩlɛ be nu, anzɛnyɩɩ kɛɛ ɩkɔhwɩ̃ yɩ nwʋ wɔ nninyeni be mɔɔ ɩ́dɩ tanɩ po nwʋ. Abiye yɩzayɩ yɛ ɩzʋ̃ yɩ pɛ nu ɩbɔ mɔɔ abiyela ɩáhyɛ yɩ a. Nɩ anyɩnlɩbʋlʋ wɔ anʋhʋbawɔlɛ nu na ɩdɩ kɛɛ ndamɩhanlɛ la. Na itwu mmɩlɩ be po a, bɛfa ndwokɔ abɔkɔ eyi bedi egyima bɔbɔ nu wɔ Bayɩbʋlʋ yi nu. (Nɔ 30:2; Mt 5:33) “Anʋhʋba” ɩdɩ abiye yɩ pɔkɔzilɛ mɔɔ ɩkã na “ndamɩ” sʋ̃ ikile abiye mɔɔ ɩwɔ tumi mɔɔ besiãã yɩ ma idi anʋhʋba be nwʋ dasɩlɛ. Nɩ bɛta bɛkã ndamɩ bɛfa bɔsɔ nhyɩhyɛlɩyɛ be yi munwa.—Gyn 26:28; 31:44, 53.
Nɔmɛsɩ Buuku Yi Nu Ndwokɔ Aditili
30:6-8—Asʋ̃ Kilisinyianii ohunɛ be ɩkɔhʋla ɩkɛma yɩ yɩ ikeyiaki yɩ anʋhʋba zʋ elilɛ a? Mɔɔ ɩfalɩ anʋhʋba nwʋ nɩ, nnɛ, Gyehova ɩ nɩɩ yɩ azʋ̃mɩvʋlɔ idi kɛ mmenii nkʋ̃kʋ̃ nkʋ̃kʋ̃. Kɛ ndianwʋ nɩ, bɔnwʋzʋyilalɛ ɩdɩ anʋhʋba mɔɔ ye nu bela ɩbɔ Gyehova. (Galatiyiamaa 6:5) Ohunɛ íni tumi bela kɛɛ ikodua ɔzɔ anʋhʋba yi nu anzɛnyɩɩ ɩkɛva ikediã ahanlɩ. Naasʋ̃, ɩsɛ kɛɛ ɛyɩlɛ ɩpʋ kɛɛ ɩkɔwɔ anʋhʋba mɔɔ ɩ nɩɩ Nyamɩnlɩ yɩ Odwokɔ yɩ iáyiyia anzɛnyɩɩ kɛɛ ɩlɛ́ma ɩkɛyɛ yɩ asɛdɩ mɔɔ ɩsɛ kɛɛ ɩyɛ ɩma yi hũ nɩ.
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
Gyɛfɩta
Nɩ abiye ɩkʋla itu yɩ nwʋ ɩma Gyehova yɩ ɔzʋ̃mɩnlɛ egyima wɔ asɔlɩ pika yɩ nu. Nɩ awʋvʋlɔ bɔkɔhʋla bekezi ɔzɔ pɔkɔ nɩ bɛkɛma bo nnwuakula. Nwʋmɔ ndianwʋ ɔkʋ̃ yɛ lɛ Samʋwɛlɩ yɩ dɩyɛ nɩ. Ɩ maamɩ Hana ɩwɔlɩ yɩ nwʋ anʋhʋba kɛɛ ɩkɔhɔ ɩkɔzʋ̃mɩ wɔ asɔlɩ pika yɩ nu ansaana bɛbawʋ yɩ. Na Hana yi hũ Ɛlɩkeena sʋ̃ ileli idianlɩ numɔ. Mmɩlɩ mɔ bodualɩ Samʋwɛlɩ avʋnɔ la pɛ, yɛ Hana ɩvalɩ yɩ ɩhɔlɩ asɔlɩ pika yi nu ɛkɛnɩ a. Na ɩvalɩ ɛnlamɩ mɔɔ ɩlɛ ɩkɔwɔ afɔlɩ ɩhɩnlanlɩ kuakula yɩ nwʋ ɩhɔlɩ. (1Sa 1:11, 22-28; 2:11) Bɛyɩlɩ Samɩsɩnɩ sʋ̃ bɛmanlɩ Nyamɩnlɩ yɩ ɔzʋ̃mɩnlɛ egyima wɔ ɔhʋanɩ sʋnʋnkʋ̃ be zʋ kɛɛ Nazɩlayɩnii.—Ndɛ 13:2-5, 11-14; Fá tindiã tumi mɔɔ ɛzɩlɛ ɩwɔ wɔ yɩ ɣa baalɛ zʋ kɛmɔ bɛhã nwʋmɔ odwokɔ wɔ Nɔ 30:3-5, 16 nwʋ nɩ.
MAY 17-23
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | NƆMƐSƖ 32-33
“Bodudú Bɛzabɛ Mɔɔ Bɛda Azɩlɛ Yɩ Zʋ Munwala”
Asʋ̃ Ezi a?
Mɩnla yɛ lɛ “sʋlɔsʋlɔ nnɩka” mɔɔ nɩ bɛta bɛkã nwʋmɔ odwokɔ wɔ Hibulu Ɛhɛlɛlɛ Odwokɔ yi nu yɩ a?
Ɩha ɛgyɩkɩ̃ɩ̃ ma Yizilayamaa nɩ botwu Anʋhʋba Azɩlɛ yɩ zʋ nɩ, Gyehova ɩhanlɩ ihileli bɛ kɛɛ bɛzɩkɛ Kenaanɩmaa mɔɔ nɩ bɛda ɛkɛnɩ nɩ bɛ ɔzʋ̃mɩnlɛ nnɩka yɩ nɩ munwala. Nyamɩnlɩ ɩhyɛlɩ bɛ kɛɛ, “Bɛzɩkɛ́ bɛ awʋlɔ aboduwaba nɩɩ bɛ awulalɛ aboduwaba nɩɩ bɔ sʋlɔsʋlɔ nnɩka munwatĩĩ.” (Nɔmɛsɩ 33:52) Ɔzɔ nnɩka mɔɔ nɩ bɔsʋ̃mɩ bɛ awohwi anyamɩnlɩ nɩ be ɩkɔhʋla ɩkɛyɛ avile ndɩndɩnlɩmakɛ zʋ anzɛnyɩɩ mɔɔ bɛzabɛ bɛyɛ wɔ nnɩka mvʋlɔ, dɩkɛɛ nnuno tʋ nɩɩ bɛ ahwonwa nu. (1 Awulombunli 14:23; 2 Awulombunli 17:29; Izikɩyɛlɩ 6:3) Nɩ afɔlɩ awukulo, awʋzʋmɩ fadumi anzɛnyɩɩ awʋzʋmɩ nnuno, aboduwaba, dɩyɛ mɔɔ bɛfa ɛyɛlɛ ovuãmɛ besiye zʋ nɩɩ nninyeni mvʋlɔ mɔɔ bɛfa bɔsʋ̃mɩ wɔ nnɩka eyi.
Bɛmá Yezuma Dɩyɛ Be Wɔ Mfʋmɩ Mɔɔ Yizilayamaa Nɩ Belili Nɩ Nu
Nnɛ, yeyiyia odwohilalɛ azʋlɔtʋ be mɔɔ ɩdɩ kɛɛ mɔɔ Yizilayamaa nɩ beyiyialɩ nɩ la. Mmenii mɔɔ bɔwɔ ɛkɛnɩ nnɛ nɩ, bobu nninyeni sʋ̃maa nɩɩ mmenii be kɛɛ bɛdɩ bɛ anyamɩnlɩ. Numɔ be yɛ lɛ ozukua, bɛzabɛ mɔɔ bedide mmenii anyɩ, ɛɣɛlɛlilɛmaa, manlɩwulɛmaa, nyamɩnlɩzʋ̃mɩnlɛ mbanimbani, nɩɩ abusunwamaa po. Eyi nu bela ɩkɔhʋla ɩkɛɣa ɩkɛyɛ dɩyɛ titili mɔɔ yɛ anyɩ ideli nwʋmɔ wɔ yɛ ɛbɩlawɔlɛ nu. Sɛ yɛ nɩɩ mmenii mɔɔ bɛálɔ Gyehova bɔ ɛzɩzɩbɛ ɛzɩzɩbɛ a, ɩkɔhʋla ɩkɛzɩkɛ yɛ nɩɩ Gyehova avinli abusunwawɔlɛ yɩ nɩ.
Nɩ nna nu ɛbɩlazɩkɛlɛ sʋ̃ ɩkɩnla Baalɩzʋ̃mɩnlɛ nu nninyeni mɔɔ Yizilayamaa nɩ bo nu sʋ̃maa bɛ anyɩ ilelili nwʋmɔ na ɩlahɩlɩlɩ bɛ nɩ nwʋ. Ɛhanɩ mɔɔ ɩdɩ zɛ ɩla nwʋmɔ la ɩpa Nyamɩnlɩ yi mmenii. Kɛ ndianwʋ nɩ, dɩyɛ mɔɔ ɩkɔhʋla ɩkɛma abiye mɔɔ ɩpɛ odwokɔ anzɛnyɩɩ abiye mɔɔ yɩ anyɩ ɩála ɛkɛnɩ ɩkɛzɩkɛ yi tile ɔwʋwaba yɛ lɛ kɛɛ, ɩkɔzɔ yɩ kɔmputa wɔ yɩ awudo na iahila benyia nɩɩ baalɛ nna nu ɛbɩlazɩkɛlɛ nwʋ mfonyini wɔ intɛnɛtɩ zʋ. Kilá kezimɔ ɩyɛ aɣɛlɛbɔ kɛɛ, Kilisinyianii be ɩkɛma adwomanlɩ ndwokɔ mɔɔ ɩwɔ intɛnɛtɩ zʋ nɩ ɩkɛlahɩlɩlahɩlɩ yɩ!
Kenaanɩ
Mɔɔ ɩfalɩ Kenaanɩmaa bɛ ɛzɩkɛlɛ nwʋ nɩ, Dwohyuwa ɩzʋ̃ nɣɛlɛbɛ nu “ɩáyɩ odwokɔ ɔkʋ̃ po wɔ mɔɔ Gyehova ɩhanlɩ ihileli Mosisi nɩ nu.” (Dwh 11:15) Naasʋ̃ Yizilaya manlɩ yɩ nɩ bɛásuma yɩ ndianwʋba nɩ, meti bɛásɩkɛ nninyeni mɔɔ ɩkɔhʋla ɩkɛzɩkɛ bɛ manlɩ yɩ nɩ. Kenaanɩmaa mɔɔ bɛásɩkɛ bɛ nɩ, ɩmanlɩ Yizilayamaa nɩ beyiyialɩ atɩɩtɩɩ, na mmɩlɩ ɩkɔɔ ɔzʋlɔ nɩ, (sɛ yɛfa awulilɛ, ɛbɩlazɩkɛlɛ, nɩɩ awʋzʋmɩzʋ̃mɩnlɛ yetiã ahanlɩ a), Yizilayamaa nɩ bo nu sʋ̃maa zɛ bowuwuli bɛdɛlalɩ Kenaanɩmaa mɔɔ ankɩ ɩsɛ kɛɛ bokũ bɛ nɩ. (Nɔ 33:55, 56; Ndɛ 2:1-3, 11-23; Ndw 106:34-43) Nɩ Gyehova ɩwɔ Yizilayamaa nɩ kɔkɔ kɛɛ, iáhila anyunumi wɔ yɩ pɛlɩpɛlɩlilɛ nɩɩ yɩ ndɛnɩwuwalɛ nu, meti sɛ nɩ Yiziliyamaa bɛ nɩɩ Kenaanɩmaa bɔ, bɛ nɩɩ bɛ yɛ agyiahʋnlɩ nhyɩhyɛlɩyɛ, bɛfa bɔ nwʋ bowula bɛ awʋzʋmɩzʋ̃mɩnlɛ nu, na bosumazuma bɛ amamu nɩɩ bɛ nyɛlɩyɛ tanɩ nɩ be a, ɩkɛva azʋ̃nlɩhwɩnlɛ ɔkʋ̃ nɩ la ɩkɛɣa bɔ zʋ, na eyi ɩkɛma ‘ɩkɛvɩ bɛ wɔ azɩlɛ yɩ zʋ.’—Ɛkɩ 23:32, 33; 34:12-17; Lɛv 18:26-30; Dit 7:2-5, 25, 26.
MAY 24-30
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | NƆMƐSƖ 34-36
“Fá Gyehova Yɛ Wʋ Eɣiandinlɛhɔlɛdɩka”
Asʋ̃ Ɛva Gyehova Ɛyɛ Wʋ Eɣiandilɛhɔlɛdɩka a?
Naasʋ̃, sɛ abiye ɩáhyɛda na sɛ ikũ abiye a, nɩ kɛ Yizilayamaa bɛyɛ bɛ dɩyɛ bese a? Ɩwɔ numɔ kɛɛ ɩáhyɛda yɛ ihũ abiye dɩyɛ, naasʋ̃ idi fɔ kɛɛ ɩhã mmegyia mɔɔ odwokɔ íni nwʋmɔ igua. Naasʋ̃, Gyehova ɩhanlɩ kɛɛ bɔkɔhʋla bɔkɔnwʋ enii mɔɔ ɩdɩ zɛ nɩ ngokɛ. (Gyn. 9:5) Nɩ ɩkɔhʋla ikeɣiandi ɩkɔhɔ eɣiandinlɛhɔlɛdɩka ahwonwa ahyiã yɩ numɔ ɔkʋ̃ nu, kɛmɔ ɩkɛyɛ a, mɔɔ iwu nɩ yɩ abusunwamaa bɛ sa ɩlɛ́kã yɩ. Sɛ itwu twonwa yi nu a, nɩ bɔbɔ yɩ nwʋ banɩ. Nɩ ɩsɛ kɛɛ enii mɔɔ ɩáhyɛda mɔɔ ihũ abiye nɩ, ɩkɔ ɔzʋlɔ la ɩbʋwa eɣiandinlɛhɔlɛdɩka twonwa yi nu ɩkɔbʋmɩ kɛɛ ɔsɔfʋ ebani nɩ ikowu.—Nɔ. 35:15, 28.
Asʋ̃ Ɛva Gyehova Ɛyɛ Wʋ Eɣiandilɛhɔlɛdɩka a?
Sɛ abiye ɩáhyɛda na sɛ ikũ abiye a, nɩ ɩsɛ kɛɛ iɣiandi ɩkɔ eɣiandinlɛhɔlɛdɩka twonwa be nu. Itwu ɛkɛnɩ a, nɩ ɩsɛ kɛɛ idi bɔmʋnlɩ ɩfa yɩ odwokɔ nɩ ‘ɩkɔ itiã ɛkɛnɩ mbanimbani nɩ bɛ anyunu.’ Na nɩ ɩsɛ kɛɛ ɛkɛnɩ mbanimbani nɩ bedee yɩ wɔ ɔhʋanɩ kɩnlɩma zʋ. (Dwh. 20:4) Mmɩlɩ be mɛda nɩ, ɛkɛnɩ mbanimbani besiá bɛfa yɩ bɔkɔ bɛma mbanimbani mɔɔ bɔwɔ twonwa mɔɔ ihunli enii yɩ nɩ wɔ numɔ nɩ, ma bedi yi odwokɔ. (Kɩnga Nɔmɛsɩ 35:24, 25.) Sɛ ɔzɔ mbanimbani nɩ bɛkã kɛɛ ɩáhyɛda a, yɛ bekeziá bɛkɛva yɩ bɔkɔhɔ eɣiandinlɛhɔlɛdɩka twonwa yi nu a.
Asʋ̃ Ɛva Gyehova Ɛyɛ Wʋ Eɣiandilɛhɔlɛdɩka a?
Sɛ enii mɔɔ ɩáhyɛda mɔɔ ihũ abiye nɩ itwu eɣiandinlɛhɔlɛdɩka twonwa yi nu a, nɩ abiyela ɩlɛ́yɛ yɩ hwɩɩ. Gyehova ɩhanlɩ eɣiandinlɛhɔlɛdɩka twonwa yɩ nwʋ odwokɔ kɛɛ: “Ɩkɛyɛ bɛ eɣiandinlɛhɔlɛdɩka.” (Dwh. 20:2, 3) Gyehova ɩákã kɛɛ, bɔkɔhʋla bekeli enii mɔɔ ɩáhyɛda mɔɔ ihũ abiye nɩ yi odwokɔ wɔ tanɩ ɔkʋ̃ yɩ nwʋ la dɔkʋ̃. Akʋ̃ sʋ̃, nɩ bɛáma mɔɔ iwu nɩ yi busunwanii ɔhʋanɩ kɛɛ ɩhɔ twonwa yi nu ɩhɔ ihũ enii mɔɔ ɩáhyɛda mɔɔ ihũ abiye nɩ be. Meti nɩ ɩála ɩdwɩnɩ nwʋmɔ kɛɛ abiye ɩkɛyɛ dɩyɛ be ikoduwa yɩ tanɩ zʋ kakɛ kyɩ̃. Nɩ Gyehova ɩbɔ yɩ nwʋ banɩ wɔ eɣiandinlɛhɔlɛdɩka twonwa yi nu, meti nɩ yɩ nwʋ ɩtɔ yɩ. Eɣiandinlɛhɔlɛdɩka yɩ nɩ, nɩ ɩ́dɩ fiyiadɩ. Nɩ ɩkɔhʋla ɩkɛyɛ egyima wɔ twonwa yi nu, ɩkɔwʋwa mmenii mvʋlɔ na ɩazʋ̃mɩ Gyehova wɔ azʋ̃nudwolɩyɛ nu. Nɔhʋanlɛ nu nɩ, nɩ enii mɔɔ ɩáhyɛda mɔɔ ihũ abiye nɩ, ɩkɔhʋla ikenyia ɛbɩlawɔlɛ mɔɔ anyɩnlɩlelɛ wɔ numɔ na yɩ ahʋnlɩnɩ ɩadɔ yi kunlu sʋ̃!
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
Elelɛdɩyɛ Mɔɔ Ɩfata Ɩma Ye Munwala
Naasʋ̃ Adamɩ nɩɩ Yifi bo nu bela iányia elelɛdɩyɛ yɩ zʋ mfasʋ. Nɩ igyĩ egyinalɛzʋ-dwokɔ mɔɔ ɩwɔ Mosisi yɩ Mmɛla eyi nu nɩ zʋ. Ise: “Wudivʋlɔ mɔɔ ɩsɛ kɛɛ iwu mɛyɩ, máma bɛfa dɩyɛ bela bede yɩ ɛkɛla.” (Nɔmɛsɩ 35:31) Kɛ abiye yɛ ɩlahɩlɩlɩ Adamɩ a, mfomi ɩzʋ̃ yɩ pɛ nu yɛ ɩyɛlɩ tanɩ yɩ a, ɩhyɛlɩda yɛ ɩyɛlɩ a. (1 Timoti 2:14) Ikile kɛɛ ihunli yɩ tʋ maa, iluwakɛɛ sikalɛ yɩ benyia yi sinidɔlɛ nɩ be ma mɛyɩ ti, bɛɣa owulo ɔfɔlilɛ tʋ. Ɩda ali petee kɛɛ Adamɩ ɩfata owulo, sianti yɛ lɛ kɛɛ, kɛ enii mɔɔ idi munli nɩ, ɩhyɛlɩda la izili pɔkɔ kɛɛ ikowulu Nyamɩnlɩ yɩ mmɛla zʋ. Meti sɛ Gyehova ɩvalɩ elelɛdɩyɛ nɩ ileli Adamɩ a, ankɩ ɩ nɩɩ yɩ pɛlɩpɛlɩlilɛ iléyiyia. Adamɩ yɩ tanɩ nwʋ kakɛ mɔɔ iduwalɩ nɩ, ɩmanlɩ bodualɩ ɔfɔ mɔɔ bowuli yɩ tʋmaa nɩ nu! (Wulomimaa 5:16) Sɛ yɛkãã wɔ mmɛla nu a, ikile kɛɛ bɛyɩ dɩyɛzɩkɛlɛ tumi mɔɔ tanɩ ɩwɔ nɩ wɔ ɛkɛnɩ. Elelɛvʋlɔ nɩ ‘iwuli ɩmanlɩ mmenii munwatĩĩ,’ na ɩzʋwalɩ mɔɔ ɩzʋ̃ tanɩ nu ɩɣalɩ nɩ ɩmanlɩ Adamɩ yɩ nnwuakula munwatĩĩ.—Hibulumaa 2:9; 2 Kɔlɛntɩmaa 5:21; 1 Pita 2:24, NWT.
MAY 31–JUNE 6
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | DITILONƆMI 1-2
“Nyamɩnlɩ Yɛ Ibuwa Ndɛnɩ a”
Gyehova—Mɔɔ Ɩdɔ Ɛdɩnɣɛlɛ Nɩɩ Pɛlɩpɛlɩlilɛ
Asafʋ nu mbanimbani mɔɔ bɛyɩ bɛ nɩ, bɛlɛ asɛdɩ kɛɛ bokowuwa ndɛnɩ wɔ tanɩ mɔɔ numɔ yɛ ɔnlʋmɔ nwʋ. (1 Kɔlɛntɩmaa 5:12, 13) Mmɩlɩ mɔ bɛyɛɛ ɔzɔ nɩ, bɛkakɛ kɛɛ, Nyamɩnlɩ yɩ ndɛnɩdɩnɣɛlɛ pɩbɛ kɛɛ, sɛ ɩkɛyɛ bʋwɔ a, bɛda ngokɛnwʋnlɛ ali. Sɛ ɩba yɩ kɛɛ tanɩvʋlɔ nɩ iánu yɩ nwʋ a, mɛyɩ nɩ bɔlɔ́kʋla bɛkɛla ngokɛnwʋnlɛ ali. Naasʋ̃ kɛ adwɩnɩ mɔɔ mbanimbani bɛfa botu tanɩvʋlɔ be wɔ asafʋ yi nu yɛ lɛ kɛɛ bɛkɛva bokoduwa yɩ tanɩ zʋ kakɛ. Mfomi bekila ɔhʋanɩ kɛɛ, odulɛ mɔɔ bodu yɩ nɩ, ɩkɛma yɩ anyɩ ɩkɛɣa yɩ nwʋ zʋ. (Fá tindiã Izikɩyɛlɩ 18:23 nwʋ.) Wɔ Kɩlayɩsɩ yi tiyɛlɛ tʋ nɩ, mbanimbani nɩ bɔsʋ̃mɩ wɔ ndɛnɩdɩnɣɛlɛ ɔhʋanɩ zʋ, na bɛkɛyɛ kɛɛ “anwʋma munwa ɛɣɩntanlɛ dɩka” sʋ̃. (Ayɩzaya 32:1, 2) Mɛyɩ, nɩ íni kɛɛ bɛyɛ anyunumihilalɛ, na ɩsɛ kɛɛ bɛda ntɩyasɩ sʋ̃ ali.—Ditilonɔmi 1:16, 17.
Ɔzʋ̃ Nɔhʋanlɛlilɛ Nu Kã Wʋ Nwʋ Azɩ Wula Nyamɩnlɩ Yi Tumililɛ Tʋ
Nɩ kɛ mɔɔ bɛpɩbɛ wɔ ndɛnɩwuwalɛvʋlɔ be ɛkɛnɩ yɛ lɛ kɛɛ ɩkɔnwʋ Mmɛla yɩ la, mfomi nɩ sʋ̃maa ɩkɩnla nwʋ. Iluwakɛɛ nɩ mbanimbani bɛáli munli nɩ ti, ɩsɛ kɛɛ bekila bʋwɔ kɛɛ bekeli bɛzabɛ be sinidɔlɛ be dɩkɛɛ angumidi, anyunumihilalɛ, nɩɩ anyɩnlɩbʋlʋ mɔɔ ɩkɔhʋla ɩkɛma bokowuwa ndɛnɩ mɔɔ ɩkyɩyɩa nɩ zʋ. Mosisi ɩhanlɩ ihileli bɛ kɛɛ: “Máma bekila anyunumi wɔ ndɛnɩwuwalɛ nu. Bediyé mɔɔ ɩdɩ ɛgyɩkyɩ̃ɩ̃ kɛmɔ betiye mɔɔ ɩdɩ kezile nɩ la. Máma bɛyɛ́ mmenii anyunu, na Nyamɩnlɩ yɛ ibuwa ndɛnɩ a.” Amba, Yizilaya ndɛnɩwuwalɛmaa yɩ bedii odwokɔ bɛkɛma Nyamɩnlɩ. Kilá kɛmɔ nɩ annidi ɩwɔ numɔ!—Ditilonɔmi 1:16, 17.
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
Gyehova Yɩ Ɛhakɛlɛ Odwokɔ Ɩdɩ Nɔhʋanlɛ
Mmɩlɩ mɔ Yizilayamaa nɩ bɛvalɩ alʋbɔ 40 boluwalɩ “ɛsɛlɛ kezile mɔɔ ɔzʋlɔ yɛ ɛyɛlɛ” zʋ nɩ, Gyehova ɩákã dɩyɛ pɔkyɩɩ mɔɔ ɩkɛyɛ ɩkɛva ikehile ɔhʋanɩ bɛ. Na ɔzɔ la sʋ̃ yɛ iákile ɔhʋanɩ mɔɔ ikoluwa zʋ ɩkɔwɔ bɔ nwʋ banɩ na iahila bɛ a. Naasʋ̃ eɣile bela, nɩ ɩyɛ dɩyɛ be ɩfa ikile kɛɛ manlɩ yɩ nɩ bɔkɔhʋla bɛkɛva bɔ nwʋ bekediã yɩ zʋ na bɛadiye yɩ ɔhʋanɩhilelɛ. Mmɩlɩ mɔ Yizilayamaa nɩ boluwa ɛsɛlɛ yɩ zʋ nɩ, Gyehova iluwalɩ mununkumi fadumi zʋ ihileli ɔhʋanɩ bɛ oyuwa, na ɩvalɩ sɩnɩ fadumi sʋ̃ ihileli ɔhʋanɩ bɛ nunuma. Ɩyɛlɩ eyi munwatĩĩ ɩva ɩhakɛlɩ bɛ kɛɛ ɩkɩnla bɔ nwʋ. (Dit. 1:19; Ɛkɩ. 40:36-38) Akʋ̃ sʋ̃ dɩyɛ bela mɔɔ nɩ behyinyia nɩ, Gyehova ɩva ɩmanlɩ bɛ. ‘Bɛ ntalɩ ɩátɩdɩ, na bɛ agyia iánwu.’ Nɔhʋanlɛ, “dɩyɛ bela iáhyinyia bɛ.”—Ne. 9:19-21.
JUNE 7-13
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | DITILONƆMI 3-4
“Nɣɛlɛbɛ Wɔ Gyehova Yɩ Mmɛla Nu Na Ɩdɩ Pɛlɩpɛlɩ”
Ntɩyasɩ
Sɛ yeminyia yɛ nwʋ yesuma Nyamɩnlɩ yɩ Odwokɔ yɛfa yedi egyima na yedi yɩ ahyɛdɩ zʋ a, ɩkɛma yekenyia dɩyɛnunwʋnlɛ mɔɔ numɔ ɩdɔ mɔɔ ɩtɛla bɛzabɛ mɔɔ bɛdɩ ehilehilelɛmaa na yeanyia ntɩyasɩ kezile yɛadɛla bɛzabɛ mɔɔ bɛyɛ mbanimbani nɩ. (Ndw 119:99, 100, 130; fá tindiã Lk 2:46, 47 nwʋ.) Eyi ɩdɩ ɔzɔ iluwakɛɛ, sɛ yekenyia nɣɛlɛbɛ nɩɩ ntɩyasɩ a, igyĩ Nyamɩnlɩ yɩ mmɛla nɩɩ yɩ ndɛnɩwuwalɛ ndwokɔ mɔɔ nwʋmɔ ɩtɩ mɔɔ yɛkɛva yekeli egyima nɩ zʋ. Meti sɛ nɩ Yizilayamaa nɩ bɛfa eyi bedi egyima a, nɩ ɩkɛma manlɩ mɔɔ bodua bɔ nwʋ beyiyia nɩ bɔkɔnwʋ bɛ kɛɛ “bɔwɔ nɣɛlɛbɛ nɩɩ dɩyɛnunwʋnlɛ amba.” (Dit 4:5-8; Ndw 111:7, 8, 10; fá tindiã 1Aw 2:3 nwʋ.) Enii mɔɔ ɩwɔ ntɩyasɩ nɩ ɩnwʋ kɛɛ Nyamɩnlɩ yɩ Odwokɔ nɩ nwʋmɔ ɩtɩ, na ɩbɔ mmɔdɩnɩ kɛɛ ɩkɛva ɩkɔwɔ yɩ ɛbɩla, isiã Nyamɩnlɩ yɩ mmʋwalɩyɛ sʋ̃ na ama ɩahʋla ɩayɛ ɔzɔ. (Ndw 119:169) Ɩma Nyamɩnlɩ yɩ Odwokɔ yɩ nɩ ɩkã yɩ ahʋnlɩnɩ (Mt 13:19-23), ɩkɛlɛ ikua yɩ ahʋnlɩnɩ zʋ (Ɛɣɛ 3:3-6; 7:1-4), na inyia ɛpɛ kɛɛ ikehyi “awohwi ɔhʋanɩ bela” (Ndw 119:104). Meti, mmɩlɩ mɔ Gyisɛsɩ ɩwɔ azɩlɛ yɩ zʋ nɩ, ɩlalɩ ɔzɔ ntɩyasɩ nɩ be ali. Ɩbɛlɩ kɛɛ ikowu wɔ owudo yɩ zʋ na ama mɔɔ Ɛhɛlɛlɛ Odwokɔ nɩ ikile kɛɛ, ɩsɛ kɛɛ iwu wɔ ɔzɔ ɔhʋanɩ yɩ zʋ nɩ ɩaɣa numɔ.—Mt 26:51-54.
Mmɩlɩ Mɔ Kunlumiba Iwulu Ɔzʋlɔ
Nnwʋánlɩ odwokɔ mɔɔ bulombunli baalɛ nɩ ɩdɩlɩ nɩɩ mɔɔ ɩnwʋnlɩ nɩ ti, ɩzʋ̃ kã wʋ nwʋ azɩ nu ɩyɩlɩ yi munwa kɛɛ: “Anyɩnlɩlelɛ yɛ lɛ wʋ azʋ̃mɩvʋlɔ eyimmɔ mɔɔ bekyina wʋ anyunu eɣile bela betiye wʋ nɣɛlɛbɛ nɩ!” (1 Awulombunli 10:4-8) Ɩwɔ numɔ kɛɛ, nɩ Sɔlɔmɔnʋ yɩ azʋ̃mɩvʋlɔ yɩ bɔwɔ anwʋnyiadɩ sʋ̃maa dɩyɛ, naasʋ̃ kɛ mɛyɩ ti mɔɔ ɩhamvʋlɩ bɛ a. Mfomi, nɩ Sɔlɔmɔnʋ yɩ azʋ̃mɩvʋlɔ yɩ bɔwɔ nyilalɛ, iluwakɛɛ nɩ sa bɔkʋla betiye nɣɛlɛbɛ mɔɔ Nyamɩnlɩ ɩva ɩma Sɔlɔmɔnʋ nɩ eɣile bela. Kilá ndianwʋba mɔɔ Hyiiba bulombunli baalɛ yɩ ɩyɛ ɩma Gyehova yɩ azʋ̃mɩvʋlɔ mɔɔ bɔwɔ ɛkɛnɩ nnɛ nɩ, kɛɛ bekediye Dɩyɛwɔlɛvʋlɔ yɩ nɩɩ yɩ Ɣa, Gyisɛsɩ Kɩlayɩsɩ bɛ nɣɛlɛbɛ!
Dɩyɛ mɔɔ ihyinyia sʋ̃ mɔɔ ɩsɛ kɛɛ yɛyɛ yɩ ndwɩ dɔkʋ̃ yɛ lɛ odwokɔ mɔɔ bulombunli baalɛ yɩ izialɩ ɩhanlɩ ihileli Sɔlɔmɔnʋ nɩ. Ɩhanlɩ kɛɛ: “Nyilalɛ ɩhã Gyehova wʋ Nyamɩnlɩ.” (1 Awulombunli 10:9) Ɩda ali petee kɛɛ, ɩnwʋnlɩ kɛɛ Gyehova yɩ sa wɔ Sɔlɔmɔnʋ yɩ nɣɛlɛbɛ nɩɩ yɩ nwʋ mɔɔ inyia nɩ nu. Eyi ɩ nɩɩ mɔɔ nɩ Gyehova ili bɔmʋnlɩ ɩva ɩwɔ Yizilayamaa anʋhʋba nɩ iyiyia. Ɩhanlɩ kɛɛ: “Belí ɔzʋlɔ iluwakɛɛ mɛyɩ yɛ ɩkɛma bekenyia nɣɛlɛbɛ nɩɩ dɩyɛnunwʋnlɛ wɔ amanlɩ mɔɔ bɛkɛdɩ ahyɛdɩ eyi munwatĩĩ bɛ anyunu a, na bɛkɛhã kɛɛ ‘Manlɩ kezile eyi bɔwɔ nɣɛlɛbɛ nɩɩ dɩyɛnunwʋnlɛ amba.’”—Ditilonɔmi 4:5-7.
Asʋ̃ Okunwahunwa ‘Anwʋnyiadɩ Munwa Wɔ Nyamɩnlɩ Anyunu’ a?
Sɛ Gyehova iyilaa yi mmenii a, ɩfa dɩyɛ baaba ɩma bɛ mmɩlɩ munwatĩĩ. (Gyemisi 1:17) Kɛ ndianwʋ nɩ, mmɩlɩ mɔ Gyehova ɩvalɩ azɩlɛ ɩmanlɩ Yizilayamaa kɛɛ bɔwʋwa ɔzʋlɔ nɩ, nɩ ɩdɩ azɩlɛ mɔɔ “ngyesulo nɩɩ ɔwʋlɔ itwonwɔɔ ɔzʋlɔ.” Ɩwɔ numɔ kɛɛ, nɩ bɛhã Igyibiti azɩlɛ yɩ nwʋ odwokɔ kɛɛ yɩzayɩ sʋ̃ ngyesulo nɩɩ ɔwʋlɔ itwonwɔɔ ɔzʋlɔ dɩyɛ, naasʋ̃ ɩáyɛ bʋwɔ kʋlaa nɩ, azɩlɛ mɔɔ Gyehova ɩva ɩma Yizilayamaa nɩ, nɩ ɩdɩ sʋnʋnkʋ̃ wɔ ɔhʋanɩ titili be zʋ. Mosisi ɩhanlɩ ihileli Yizilayamaa nɩ kɛɛ, nɩ azɩlɛ yɩ ɩdɩ “azɩlɛ mɔɔ Gyehova bɛ Nyamɩnlɩ ikila ɔzʋlɔ.” Mɔɔ nɩ eyi ikile yɛ lɛ kɛɛ, iluwakɛɛ nɩ Gyehova ikehila bɔ zʋ nɩ ti, nɩ sa bedi bʋwɔ. Mmɩlɩ tɩndɩnlɩ mɔɔ Yizilayamaa bɔhɔlɩ zʋ belilili nɔhʋanlɛ bɛmanlɩ Gyehova nɩ, iyilalɩ bɛ sʋ̃maa na bɛ ɛbɩlawɔlɛ ɩyɛlɩ baaba ɩdɛlalɩ amanlɩ mɔɔ nɩ bodua bɔ nwʋ beyiyia nɩ munwatĩĩ. Amba, Gyehova yɩ nyilalɛ, mɛyɩ yɛ ɩma desanii “inyia yɩ nwʋ” a!—Nɔmɛsɩ 16:13; Ditilonɔmi 4:5-8; 11:8-15.
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
Ditilonɔmi Buuku Yi Nu Ndwokɔ Aditili
4:15-20, 23, 24—Asʋ̃ ezilɛ mɔɔ bezili bɔ ɔhʋanɩ kɛɛ, íni kɛɛ bɛyɛ aboduwaba bela nɩ ikile kɛɛ mfʋmɩ wɔ nwʋmɔ kɛɛ abiye ɩkɛyɛ ezenilɛdɩyɛ be a? Anhã. Nɩ ezilɛ mɔɔ bezili bɔ ɔhʋanɩ nɩ itiyia aboduwaba mɔɔ bɛyɛ bɛma ɔzʋ̃mɩnlɛ, kile kɛɛ nɩ itiyia ‘ɔwʋtʋlɛ mɔɔ bɔkɔwʋtʋ na bɛazʋ̃mɩ bɛ’ nɩ. Ɛhɛlɛlɛ odwokɔ yɩ iázi ezenilɛdɩyɛ mɔɔ bɛkɛyɛ anzɛnyɩɩ dɩyɛ be nwʋ mfonyini mɔɔ bɛkɛyɛ nɩ ɔhʋanɩ.—1 Awulombunli 7:18, 25.
JUNE 14-20
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | DITILONƆMI 5-6
“Tɩdɩ́ Wʋ Nnwuakula Ma Bɔlɔ Gyehova”
Awʋvʋlɔ, Behilá Bɛ Abusunwa
Mɔɔ ɩfalɩ odwokɔ eyi nwʋ nɩ, Ɛhɛlɛlɛ Odwokɔ mɔɔ bɛta bɛfa bedi egyima yɛ lɛ Ditilonɔmi 6: 5-7. Yesiãã wʋ, bukó wʋ Bayɩbʋlʋ yɩ na kɩnga ɔzɔ nkyɩkyɛmi yi. Yɛ́ yɩ ndwɩ kɛɛ, bedi bɔmʋnlɩ bɛkã bekile awʋvʋlɔ kɛɛ bɛ nɩɩ Nyamɩnlɩ nyia abusunwawɔlɛ baaba, bɔlɔ Gyehova, na bɛva yɩ odwokɔ beziye bɛ ahʋnlɩnɩ nu. Amba, ihyinyia kɛɛ bɛfa anyɩnlɩbʋlʋ bosuma Nyamɩnlɩ yɩ Odwokɔ yɩ, bɛkɩnga yɩ eɣile bela, na bosunzu nwʋmɔ kɛmɔ ɩkɛyɛ na bɛanyia Gyehova yɩ ahʋanɩ, yɩ egyinalɛzʋ-ndwokɔ, nɩɩ yɩ mmɛla nwʋ ɔlɔlɛ nɩɩ ntɩyasɩba. Eyi ɩkɛma Bayɩbʋlʋ nu nɔhʋanlɛ mɔɔ ɩyɛ anyɩnlɩlelɛ nɩ ɩkɛyɛ wʋ ahʋnlɩnɩ nu manlɩ na ɩahã wʋ ma wʋava annidi, ɔlɔlɛ, nɩɩ anyɩnlɩlelɛ wʋazʋ̃mɩ Gyehova. Ɩkɛma ekenyia nninyeniba sʋ̃maa mɔɔ ɛkɛva ɛkɛma wʋ nnwuakula.—Luuku 6:45.
Kɛ Ɩkɛyɛ Na Mɩawʋwa Mʋ Nnwuakula Ma Bɛanyia Ehilehilelɛba
Kɛ wʋ ɛdɩndɛlɛ nu la yɛ wʋ nzunzunlɩyɛ, mɔɔ ede tiã nu kɛɛ ɩdɩ baaba anzɛnyɩɩ tanɩ, nɩɩ nninyeni mɔɔ wʋ anyɩ ideli nwʋ nɩ ɩda ali a, mfomi, ɩda ali wɔ wʋ nyɛlɩyɛ nu sʋ̃. (Wulomimaa 2:21, 22) Nnwuakula zʋ̃ bo nnwuakula kila mɔɔ bɛ awʋvʋlɔ yɛ nɩ, na bosumazuma bɛ. Bɔnwʋ mɔɔ ɔnwʋmɔ ihyinyia bɛ awʋvʋlɔ, na eyimmɔ sʋ̃ ɩba ɩyɛ nninyeni mɔɔ ɔnwʋmɔ ihyinyia bɛzabɛ sʋ̃. Sɛ ɔdɔ Gyehova amba a, wʋ nnwukula sʋ̃ bɔkɔnwʋ yɩ. Kɛ ndianwʋ nɩ, bɔkɔnwʋ kɛɛ wʋáva Bayɩbʋlʋ ɛɣɩnganlɛ nɩɩ dɩyɛzumanlɛ di nwɔwɩ. Bɛkɛɣa bɔkɔnwʋ kɛɛ ɛfa Bulombunlililɛ nɩ di bɔmʋnlɩ wɔ wʋ ɛbɩlawɔlɛ nu. (Matiyu 6:33) Kilisinyianɩ ayiyialɩyɛ nɩɩ dasɩlɛlilɛ mɔɔ ɔkɔhɔ yɩ eɣile bela nɩ, ɩkɛma bɔkɔnwʋ kɛɛ ɔzʋ̃mɩnlɛ nwanzanwanza mɔɔ ɛfa ɛma Gyehova nɩ, ɔnwʋmɔ ihyinyia wʋ ɩtɛla dɩyɛ bela.—Matiyu 28:19, 20, NWT; Hibulumaa 10:24, 25.
Awʋvʋlɔ, Behilá Bɛ Abusunwa
Kɛmɔ Ditilonɔmi 6:7 ɩda yɩ ali nɩ, awʋvʋlɔ bɔkɔhʋla bekehilehile bo nnwuakula wɔ mmɩlɩ azʋlɔtʋ nu. Sɛ botuu ɔhʋanɩ, bɛyɛɛ awudo egyima, anzɛnyɩɩ bedee bɔ mmʋnlɩ a, bɔkɔhʋla bɛkɛva ɔzɔ nwʋmɔ ɔhʋanɩ nɩ bɛkɛva bo nnwuakula nɩ bo sunzuma ɔfʋã nu ahyinyiadɩ bɛkɛma bɛ. Nɔhʋanlɛ nu nɩ, iáhyinyia kɛɛ bɛkɛhã Bayɩbʋlʋ nu odwokɔ sʋ̃maa “bokodukoduko” bo nnwuakula bɛ azʋ̃ kɛkɛ. Mfomi, bɔwɔ́ mmɔdɩnɩ kɛɛ bɛkɛma bɛ abusunwa nkɔmmɔwɔlɛ ikegyina sunzuma ɔfʋã nu nninyeni zʋ na ɩahyɛ ɛzɩzɩbɛ. Kɛ ndianwʋ nɩ, Awake! magezini yi ɩkã nninyeni azʋlɔtʋ be nwʋ odwokɔ. Ndwokɔ mɔɔ ɩdɩ ɛzɛ nɩ, ɩkɔhʋla ikowuko ɔhʋanɩ ma bokozunzu nnɩka mɔɔ abɔdɩ nu nninyeni mɔɔ ɩyɛ pɩkɛ nɩɩ azɩlɛ yɩ zʋ nnamɩ mɔɔ Gyehova ɩwɔ nɩ bɔwɔ, kɛmɔ mmenii amamu bogua numɔ azʋlɔtʋ nɩɩ kezimɔ bɔbɔ bɛ ɛbɩla nwʋ. Nkɔmmɔwɔlɛ mɔɔ ɩdɩdɩ zɛ nɩ, ɩkɔhʋla ɩkɛhã nnwuakula ma bɛkɛɣɩnga awuuku mɔɔ sʋ̃mɩvʋlɔ nɔhʋanlɛvʋlɔ nɩɩ nɣɛlɛbɛvʋlɔ bɛhɛlɛ nɩ sʋ̃maa.—Matiyu 24:45-47.
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
Kezimɔ Bɛlalɩ Ɔlɔlɛ Nɩɩ Pɛlɩpɛlɩlilɛ Ali Wɔ Ɔwɔkɩ Yizilaya
Ozumalɛdɩyɛ: Gyehova ɩnwʋ kezimɔ abiye ɩdɩ paa ɩtɛla kɛmɔ mmenii bɔnwʋ yɩ nɩ. Ɩnwʋ mɔɔ ɩwɔ ye nu nɩ, mɔɔ ɩwɔ yɛ ahʋnlɩnɩ nu paa nɩ. (1 Sa.16:7) Dɩyɛ bela íni ɛkɛnɩ mɔɔ yɛkɔhʋla yɛkɛva yekeziye mɔɔ ɩlɔ́nwʋ yɩ. Ye nzunzunlɩyɛ, kɛmɔ yɛtɩ nɣanlɩ wɔ nninyeni nwʋ, ɩ nɩɩ yɛ nyɛlɩyɛ munwatĩĩ ɩnwʋ yɩ. Ɩpɩbɛlɩ nninyeniba mɔɔ ɩwɔ yɛ ahʋnlɩnɩ nu nɩ, na ɩpɛ kɛɛ yɛkɔ ɔzʋlɔ yɛyɛ ɔzɔ nninyeni nɩ. Naasʋ̃ ɩpɛ kɛɛ yɛnwʋ nzunzunlɩyɛ tanɩ bela na yedi ɔzʋlɔ, kɛmɔ ɩkɛyɛ na yɛáyɛlɩ tanɩ.—2 Mm. 16:9; Mt. 5:27-30.
JUNE 21-27
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | DITILONƆMI 7-8
“Máma Bɛ Nɩɩ Bo Nu Bela Yɛ Agyiahʋnlɩ Nhyɩhyɛlɩyɛ”
Mɩnla Ti Mɔɔ Gyehova Ɩhyɛlɩ Kɛɛ Yɩ Azʋ̃mɩvʋlɔ Begyia Bɔ Ɔhɔnwʋmmɔ Dedimaa Nkʋ̃ La a?
Nɩ Gyehova izi kɛɛ Setanɩ ɩpɛ kɛɛ ɩsɩkɛ manlɩ yɩ munwala bɛ adwɩnɩ ma bɔkɔ bedi awohwi ɔzʋ̃mɩnlɛ mɛda. Meti Nyamɩnlɩ ɩwɔlɩ bɛ kɔkɔ kɛɛ, behilá bɔ nwʋ bʋwɔ, iluwakɛɛ bɛzabɛ mɔɔ bɛ́dɩ dedimaa nɩ bɔkɔhʋla bɛkɛma ‘bo nnwuakula mmenyia bɔzʋ̃ mɩ mɛda bɔkɔhɔ bɔkɔzʋ̃mɩ anyamɩnlɩ mvʋlɔ.’ Nɩ ɩdɩ anyɩnlɩbʋlʋ odwokɔ. Iluwakɛɛ sɛ Yizilayamaa nɩ bɔkɔ bedi anyamɩnlɩ mvʋlɔ mɛda a, ɩkɛma Nyamɩnlɩ yɩ anyunu ɔnlʋmɩnlɛ nɩɩ yɩ banɩwɔlɛ ɩkɔwɔ bɛ na ɩlɛ́yɛ sɩ sʋ̃ kɛɛ bɛ adamvʋlɔ bɛ sa ɩkɛhã bɛ. Sɛ ɩba yɩ ɔzɔ a, nɩ kɛ ɩkɛyɛ na Mɛzaya nɩ ɩzʋ̃ manlɩ eyi nu ɩaɣa a? Meti, nɩ dɩyɛ bela ikile kɛɛ nɩ Setanɩ yɩ anyɩ ikeleli nwʋmɔ kɛɛ ɩkɛlahɩlɩ Yizilayamaa nɩ ma bekegyigyia bɛzabɛ mɔɔ bɛále Nyamɩnlɩ bedi nɩ.
Kyiá “Niibenyia Nu Nkʋ̃tɩnyɩɩ”—Asʋ̃ Ɩla Nwʋmɔ La Ɩyɛ Egyima Nnɛ a?
Naasʋ̃ Bayɩbʋlʋ nu mɛyɩ, Gyehova ɩhyɛ yɛ kɛɛ yegyia Niibenyia nu nkʋ̃tɩnyɩɩ la. Mɩnla ti a? Iluwakɛɛ mɛyɩ yɛ izi mɔɔ ɩdɩ baaba ɩma yɛ a, na ɩpɛ kɛɛ ɩbɔ yɛ nwʋ banɩ. Ɩábɛ kɛɛ yekezizi abɔkɔ mɔɔ ɩáyɛ baaba mɔɔ ɩkɔhʋla ɩkɛma yekeli ɛyɛkɛ. Nehɛmaya yɩ mmɩlɩ zʋ nɩ, Dwuumaa sʋ̃maa bɔhɔ begyigyialɩ mmaalɛ mɔɔ bɛázʋ̃mɩ Gyehova. Meti Nehɛmaya ɩhanlɩ Sɔlɔmɔnʋ yɩ ndianwʋ tanɩ nɩ nwʋ odwokɔ ihileli bɛ. Bayɩbʋlʋ ɩkã kɛɛ: “Yɩ Nyamɩnlɩ ɩlɔlɩ yɩ” dɩyɛ, naasʋ̃ “mmaalɛ nanabɩnɩmaa yɛ bɛmanlɩ ɩyɛlɩ tanɩ a.” (Ne. 13:23-26) Nyamɩnlɩ izi kɛɛ yɩ ɛhakɛlɛ odwokɔ yɛ ɩdɩ baaba, na mɛyɩ ti mɔɔ ɩhã ihileli Kilisinyiamaa kɛɛ begyia wɔ Niibenyia nu nkʋ̃tɩnyɩɩ la. (Ndw. 19:7-10; Ayɩ. 48:17, 18) Yɛla Nyamɩnlɩ asɩ kɛɛ ɩma yɛ fʋlɔdulɛ mɔɔ yɛkɔhʋla yɛkɛva yɛ nwʋ yekediã ɔzʋlɔ iluwakɛɛ ɩdɔ yɛ nɩ ti. Sɛ yetiye Gyehova kɛɛ Yɛzʋhilalɛvʋlɔ a, yekele yekediã numɔ kɛɛ ɩwɔ nwʋmɔ ɔhʋanɩ kɛɛ ikehile yɛ mɔɔ yɛyɛ.—Ɛɣɛ. 1:5.
Kilá Wʋ Ɔhɔnwʋvalɛ Bʋwɔ Wɔ Mmɩlɩ Mɔ Ili Awielɩyɛ Nɩ Nu
Sɛ Kilisinyianii be ɩpɛ kɛɛ ikyia a, ɩsɛ kɛɛ isunzu enii kʋ̃ mɔɔ ikegyia nɩ nwʋ bʋwɔ. Nyamɩnlɩ yɩ Odwokɔ yɩ bɔ yɛ kɔkɔ kɛɛ: “Máma mʋnlʋmmɔ bɛ nɩɩ bɛzabɛ mɔɔ bɛále Gyisɛsɩ Kɩlayɩsɩ bedi nɩ boduwa, kɛɛ bɛdɩ mmenii ɔkʋ̃. Mɩnla ɔkʋ̃yɛlɛ yɛ ɛdɩnɣɛlɛ nɩɩ amumuyɛ bɛlɛ yɩ a, anzɛnyɩɩ mɩnla ɔhɔnwʋvalɛ yɛ hanyɩɩ nɩɩ anwunzumi bɛlɛ yɩ a?” (2 Kɔl. 6:14) Sɛ Bayɩbʋlʋ yɩ ɩkã ikile Nyamɩnlɩ yɩ azʋ̃mɩvʋlɔ kɛɛ begyia wɔ “Niibenyia nu nkʋ̃tɩnyɩɩ” la a, ikile kɛɛ begyia abiye mɔɔ iyila yɩ nwʋ zʋ, inluma na ɩfa Gyehova yɩ ndwokɔ ɩbɔ yɩ ɛbɩla. (1 Kɔl. 7:39, NWT) Sɛ ekyia abiye mɔɔ ɩdɔ Gyehova a, ekenyia ohunɛ anzɛnyɩɩ ɛyɩlɛ mɔɔ ɩkɔwʋwa wʋ ma ɔkɔhɔlɩ ɔzʋlɔ ekeli Gyehova nɔhʋanlɛ.
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
Gyehova Ɩfa Awulohyɩnlɩyɛ Bela Ahyinyiadɩ Ɩma Yɛ Daa
Ɩsɛ kɛɛ mpayɩ mɔɔ yɛbɔ kɛɛ yekenyia yɛ awulohyɩnlɩyɛ bela alɩyɛ nɩ ɩkakɛ yɛ kɛɛ yehyinyia Nyamɩnlɩ odwokɔ yɩ sʋ̃ eyile bela. Ɩwɔ numɔ kɛɛ nɩ Gyisɛsɩ ɩva mmɩlɩ tɩndɩnlɩ ɩhyɩ kɔmɩ ma ɔkɔmɩ ikũũ yi dɩyɛ, naasʋ̃ ɩhʋnlɩ idiyialɩ odwohilalɛ mɔɔ Abɔnsamɩ ɩva ɩɣalɩ yɩ zʋ kɛɛ ɩma awʋlɔ ɩnlanɩ pʋanʋ nɩ. Ɩhanlɩ kɛɛ: “Ɛhɛlɛlɛ nɩ ise, ‘Kɛ pʋanʋ nkʋ̃ yɛ sɛ enii idi a ikenyia nnwʋanlɩ a, na odwokɔ bela mɔɔ ɩzʋ̃ Nyamɩnlɩ yi munwa nu ikevinde nɩ sʋ̃ ɩma nnwʋanlɩ.’” (Matiyu 4:4) Nkɔmɩhyɛnii Mosisi yɩ odwokɔ mɔɔ ɩhanlɩ ihileli Yizilayamaa nɩ, yɛ Gyisɛsɩ ɩvalɩ ɩhanlɩ odwokɔ mɔɔ ɩwɔ ɛkɩ nɩ kɛɛ: “[Gyehova] ɩmanlɩ kɔmɩ ihunli wʋ ɩva ihileli wʋ kã nwʋ azɩ. Akʋ̃ ɩvalɩ mana mɔɔ ɛ nɩɩ wʋ zɩ mmɔ bo nu bela bɔlɔ́nwʋnlɩ ebiye kyĩ ɩmanlɩ bɛ ma belili na wʋanwʋ yɩ kɛɛ, kɛ pʋanʋ nkʋ̃tɩnyɩɩ yɛ enii iluwa zʋ ɩkɔwʋwa azɩ a, na mfomi odwokɔ bela mɔɔ ɩzʋ̃ Gyehova yi munwa nu sʋ̃.” (Ditilonɔmi 8:3) Kɛ alɩyɛ nkʋ̃ la yɛ Gyehova iluwalɩ mana zʋ ɩvalɩ ɩmanlɩ Yizilayamaa nɩ a, na mfomi Yi odwokɔ yi nu ozumalɛdɩyɛ azʋlɔtʋ sʋ̃. Ozumalɛdɩyɛ ɔkʋ̃ yɛ lɛ kɛɛ, nɩ ɩsɛ kɛɛ ‘bɛfa mɔɔ ɩkɔzʋ̃ bɛ eɣile ɔkʋ̃.’ Nɩ sɛ bɛfa mɔɔ ɩbʋ eɣile ɔkʋ̃ dɩyɛ a, nɣalɩyɛ nɩ bɔ yɩ tʋ kɛɛ ɩbʋã na ɩdɔ mmʋwaba sʋ̃. (Ɛkɩsadɔsʋ 16:4, 20) Naasʋ̃, eɣile mɔɔ ɩtɔ ɔzʋlɔ ahyiã mɛyɩ, nɩ ɩsɛ kɛɛ bɛsɩza aɣile anwɩ̃ dɩyɛ na ama ɩazʋ̃ bɛ wɔ Mmʋnlɩlilɛ Eɣile nɩ, na mɛyɩ ɩádɔ mmʋwaba na ɩábʋã sʋ̃. (Ɛkɩsadɔsʋ 16:5, 23, 24) Meti mana nɩ ɩhakɛlɩ bɛ kɛɛ nɩ ɩsɛ kɛɛ bɛyɛ sutiye, iluwakɛɛ nɩ bɔ nnwʋanlɩ ígyĩ alɩyɛ nkʋ̃tɩnyɩɩ la zʋ na mfomi igyĩ ediyelɛ mɔɔ bekediye “odwokɔ bela mɔɔ ɩzʋ̃ Gyehova yi munwa nu” nɩ zʋ.
JUNE 28–JULY 4
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | DITILONƆMI 9-10
“Mɩnla Yɛ Gyehova Wʋ Nyamɩnlɩ Ɩpɩbɛ Wɔ Wʋ Ɛkɛnɩ a?”
Mɩnla Yɛ Gyehova Ɩpɩbɛɛ Wɔ Yɛ Ɛkɛnɩ a?
Mɩnla yɛ ɩkɛhã yɛ ma yɛzʋ̃ yɛ ahʋnlɩnɩ nu yekediye Nyamɩnlɩ a? Mosisi ɩhanlɩ numɔ ɔkʋ̃ kɛɛ: “Kɛ wu kunlu ikoduli Gyehova wʋ Nyamɩnlɩ nwʋ.” (Nkyɩkyɛmi 12) Ɩsɛ kɛɛ annidi mɔɔ yɛwɔ yɛma Nyamɩnlɩ nɩɩ yɩ ahʋanɩ ɩkã yɛ ma yɛyɛ sutiye na kɛ bɔlɔ mɔɔ yekenyia kɛɛ sɛ yɛátiye yɩ a, ikowieli yɛ tanɩ nɩ ti a. Sɛ yɛwɔ Nyamɩnlɩ nwʋ bɔlɔ a, ɩkɛhã yɛ ma yɛkɔbʋ dɩyɛ bela mɔɔ ikyi nɩ.
Mɩnla dɩyɛ titili yɛ ɩsɛ kɛɛ ɩkã yɛ ma yetiye Nyamɩnlɩ a? Mosisi ɩhanlɩ kɛɛ: ‘Dɔ́ yɩ [Gyehova], na fá wʋ ahʋnlɩnɩ munwatĩĩ nɩɩ wʋ ɛkɛla munwatĩĩ sʋ̃mɩ Gyehova wʋ Nyamɩnlɩ.’ (Nkyɩkyɛmi 12) Ɔlɔlɛ mɔɔ yɛwɔ yɛma Nyamɩnlɩ nɩ, ɩ́dɩ nɣanlɩdɩlɛ be kɛkɛ. Ɛbɩbɛlɛnu be ihilehileli numɔ kɛɛ: “Hibulu dɩyɛyɛlɛ odwokɔ ma nɣanlɩdɩlɛ nɩ, ɩyɛ a, ɩta ikile nyɛlɩyɛ mɔɔ ɔzɔ nɣanlɩdɩyɛ nɩ ɩkã yɛ ma yɛda yɩ ali.” Ɔzɔ ɛbɩbɛlɛnu nɩ ɩdʋwalɩ ɔzʋlɔ kɛɛ, Nyamɩnlɩ mɔɔ yɛkɔlɔ yɩ nɩ ikile kɛɛ “yɛkɛva yɛ nyɛlɩyɛ yekehile kɛɛ yɛdɔ” yɩ. Meti, sɛ yɛdɔ Nyamɩnlɩ paa, yɛkɔwɔ ɛbɩla mɔɔ ɩsɔ yɩ anyɩ.—Ɛɣɛlɛwulɛ 27:11.
Mɩnla Yɛ Gyehova Ɩpɩbɛɛ Wɔ Yɛ Ɛkɛnɩ a?
Sutiye mɔɔ yɛzʋ̃ yɛ ahʋnlɩnɩ nu yɛyɛ nɩ, ɩfa nyilalɛ ɩba. Mosisi ɩhɛlɛlɩ kɛɛ: ‘Dí ahyɛdɩ mɔɔ mɩlɛ mɩma wʋ nnɛ nɩ zʋ, na iazi wʋ bʋwɔ.’ (Nkyɩkyɛmi 13) Amba, Gyehova yɩ ahyɛdɩ bela—dɩyɛ bela mɔɔ ɩpɩbɛ wɔ yɛ ɛkɛnɩ nɩ—ɩdɩ yɛzayɛ yɛ bʋwayɛlɛ ti a. Mɩnla ti mɔɔ yɛkãã yɩ ɔzɔ a? Iluwakɛɛ Bayɩbʋlʋ ɩkã kɛɛ, “Nyamɩnlɩ ɩdɩ ɔlɔlɛ.” (1 Dwɔɔnʋ 4:8) Meti, ɩva ahyɛdɩ eyimmɔ munwala ɩma yɛ na ama iazi yɛ bʋwɔ eɣile bela. (Ayɩzaya 48:17) Sɛ yɛyɛ dɩyɛ bela mɔɔ Gyehova ɩpɩbɛ wɔ yɛ ɛkɛnɩ nɩ a, ɩkɛma yɛ azʋ̃ nu ikodwe yɛ wɔ nnɛ na yeanyia nyilalɛ mɔɔ yɩ Bulombunlililɛ ɩkɛva ɩkɛɣa wɔ eɣile be nɩ be.
Asʋ̃ Ɔkɔhʋla ‘Ɔkɔhwɩ̃ Ekeɣike Nyamɩnlɩ’ a?
Abilehamɩ mɔɔ ɩwʋwalɩ azɩ wɔ ɔwɔkɩ nɩ inyianlɩ abusunwawɔlɛ mɔɔ ɩdɩ ɔzɔ. Gyehova ɩhanlɩ ɔzɔ ɔwɔkɩ ɛzɩlɛ eyi nwʋ odwokɔ kɛɛ “mʋ ɔhɔnwʋ.” (Ayɩzaya 41:8) Amba, Gyehova iwuli Abilehamɩ kɛɛ yɩ ɔhɔnwʋ baaba paa. Abilehamɩ inyianlɩ ɔzɔ abusunwawɔlɛ mɔɔ numɔ ɩyɛ ɛzɩzɩbɛ yɩ iluwakɛɛ “ileli Nyamɩnlɩ ilili.” (Gyemisi 2:23) Nnɛ sʋ̃, Gyehova ɩpɩbɛɛ ahʋanɩ azʋlɔtʋ mɔɔ ikoluwa ɔzʋlɔ ɩkɛva bɛzabɛ mɔɔ bɔzʋ̃ ɔlɔlɛ nu bɔsʋ̃mɩ yɩ nɩ ‘ɩkɔvʋãmɩ’ yɩ nwʋ. (Ditilonɔmi 10:15) Ɩ Odwokɔ hyɛ yɛ ɛzɩzɩbɛ kɛɛ: “Mʋnlʋmmɔ bɔhwɩ̃ beɣike Nyamɩnlɩ na yɩzayɩ sʋ̃ ɩkɔhwɩ̃ ikeɣike mʋnlʋmmɔ.” (Gyemisi 4:8) Yɛnwʋ yɩ salɛdʋlɛ nɩɩ anʋhʋba wɔ odwokɔ eyi nu.
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
Anakɩmɩ
Bɛdɩ abusunwa okuwu be mɔɔ nɩ bɛdɩ ahɔbɩlanɩ mɔɔ nɩ ebiyemmɔ bɛda Kenaanɩ avile yɩ zʋ nɩɩ ngyemvile yi munwa wɔ manlɩ ngyakɛ ɔfʋã nu. Mmɩlɩ be nu nɩ, nɩ Anakɩmɩ mmenyia aditili be mɔɔ bɔfʋlɔ bɛ Ahayɩmanɩ, Hyihyayɩ, nɩɩ Talɩmayɩ bɛda Hibʋlɔnʋ. (Nɔ 13:22) Ɛkɩhyɩ yɛ Hibulu ɛdɩdɛlɛmaa 12 nɩ belili bɔmʋnlɩ bɔnwʋnlɩ Anakɩmɩmaa nɩ a, na bo nu 10 bɛvalɩ amanɩyɛwɔlɛ ɛyɛlɛyɛlɛ be bɔhɔ bɛmanlɩ a. Bɛhanlɩ kɛɛ ɔzɔ mmenyia nɩ bɛdɩ Nɛfɩlɩmɩmaa mɔɔ nɩ bɔwɔ ɛkɛnɩ wɔ Nzuloyilɛ Kezile yi nu nɩ bɔ tʋmaa, na sɛ bɛfa Hibulumaa betindiã Anakɩmɩmaa nɩ bɔ nwʋ a, nɩ Hibulumaa bɛdɩ kɛɛ “awulubɛmbɛ.” (Nɔ 13:28-33; Dit 1:28) Kezimɔ nɩ bɛdɩ ahɔbɩlanɩ nɩ ti, ɩmanlɩ bɛvalɩ bɛ po bedindianlɩ Imɛmɩ nɩɩ Ɣɩlɛfɛyamɩ mmenyia nɩ bɔ nwʋ. Ɩkɛyɛ kɛɛ, nɩ kezimɔ bɔ nwʋ ɩyɛ ɛzɩzɩbɛ nɩ ti yɛɛ bɛhanlɩ ɛɣɛlɛwulɛ odwokɔ eyi kɛɛ: “Aninyia yɛ ɩkɔhʋla ikegyina Anakɩ yɩ mma nɩ bɛ anyunu a?”—Dit 2:10, 11, 20, 21; 9:1-3.