Ɛbɩlawɔlɛ Nɩɩ Dasɩlɛlilɛ Dɩyɛzumanlɛ Kɛlɛta Nwʋ Awuuku Nu Ɛbɩbɛlɛ
NOVEMBER 7-13
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | 2 AWULOMBUNLI 5-6
“Bɛzabɛ Mɔɔ Bɛkɩnla Yɛ Nwʋ Nɩ, Bɔzʋ̃nɩ Bɛtɛla Bɛzabɛ Mɔɔ Bɛkɩnla Bɔ Nwʋ”
it-1 716 ¶4
Ilayɩhya
Beleli Yizilaya Wɔ Siliyia Yɩ Sa Nu. Mmɩlɩ mɔ Bulombunli Gyeholamɩ idii dɩyɛ wɔ Yizilaya nɩ, Siliyia hyɩhyɛlɩ kɛɛ ɩkɔdʋ ɩkɛhyɛ Yizilaya zʋ aɣilevile nu. Ilayɩhya ɩzɩkɛlɩ Bɛn-hedadɩ II yɩ nhyɩhyɛlɩyɛ sʋ̃maa nɩ la. Nɩ ɩkã Siliyiamaa bɛ nhyɩhyɛlɩyɛ munwala nwʋ odwokɔ ikile Bulombunli Gyeholamɩ. Ahyɛasɩ yɩ, nɩ Bɛn-hedadɩ sunzu kɛɛ enii mɔɔ ɩyɛɛ ɔzɔ nɩ wɔ yɩzayɩ yɩ azʋkɔlɩyɛ ɛkɛnɩ. Naasʋ̃ mmɩlɩ mɔ ɩnwʋnlɩ enii pɔkyɩɩ mɔɔ nɩ ɩáma yɩ nhyɩhyɛlɩyɛ yɩ ɩkɔlɩ zʋ nɩ, ɩzʋ̃manlɩ azogyiamaa ma bɛvalɩ awɔnkɔ nɩɩ ahʋnɛ hwiili bɔhɔ bodualɩ Dotanɩ nwʋ beyiyialɩ na ama bɛahyɩ Ilayɩhya. Ilayɩhya yɩ sʋ̃mɩvʋlɔ yɩ kunlu iduli, meti Ilayɩhya ɩwɔlɩ mpayɩ kɛɛ Gyehova iwuko yɩ sʋ̃mɩvʋlɔ yɩ anyɩ, na “kila! sɩnɩ awɔnkɔ nɩɩ ahʋnɛ hwiili yɛ bɛyɛ avile yi zʋ manlɩ mɔɔ bodua Ilayɩhya nwʋ beyiyia yɩ a.” Mmɩlɩ mɔ Siliyiamaa bebikee bɛ nɩ, Ilayɩhya ɩwɔlɩ mpayɩ kɛɛ, “Misiãã wʋ, ma mmenii eyimmɔ bɛ anyɩ izũ.” Akʋ̃ Ilayɩhya hanlɩ hileli Siliyiamaa yɩ kɛɛ, “Belí mɩ mɛda,” naasʋ̃ nɩ iléhyinyia kɛɛ ɩkɔzʋzɔ bɛ sa ɩkɛva ikehile kɛɛ bɛ anyɩ ankasa yɛ izũ a, na mfomi bɛ adwɩnɩ anyɩ yɛ nɩ izũ a. Meti, bɛánwʋ kɛɛ ɩdɩ Ilayɩhya mɔɔ nɩ bɛpɛɛ yɩ bɛkɛhyɩ yɩ nɩ, na bɛánwʋ dɩka mɔɔ nɩ ɩ nɩɩ bɔkɔɔ sʋ̃.—2 Aw. 6:8-19.
w13 8/15 30 ¶2
Ilayɩhya Nwʋnlɩ Sɩnɩ Hwiili Sʋ̃maa—Wʋzawʋ Sʋ̃ ɛ?
Ɩwɔ numɔ kɛɛ nɩ adamvʋlɔ bodua Ilayɩhya nwʋ beyiyia wɔ Dotanɩ dɩyɛ, naasʋ̃ yi kunlu iátu kʋlaa. Mɩnla ti a? Iluwakɛɛ nɩ dedi mɔɔ ɩlɛ wɔ Gyehova nu nɩ ɩyɛ sɩ. Ɩsɛ kɛɛ amɩyɛ sʋ̃ yenyia ɔzɔ dedi yi be la. Meti, bɛmá yɛwɔ mpayɩ yɛva yɛbɩbɛ Nyamɩnlɩ yi sunzuma nwanzanwanza na ama yeanyia dedi nɩɩ sunzuma mma nɩ yɩ ɔfʋã azʋlɔtʋ mɔɔ ɩha yɩ nɩ be.—Lk. 11:13; Gal. 5:22, 23.
it-1 343 ¶1
Anyɩnlɩsunliɣa
Ndwokɔ mɔɔ Ilayɩhya hanlɩ mɔɔ ɩmanlɩ Siliyia azogyiamaa bɛ anyɩ izunli nɩ, nɩ ɩ́dɩ bɛ anyɩ ankasa na mfomi nɩ ɩdɩ bɛ adwɩnɩ anyɩ yɛ nɩ izũ a. Sɛ nɩ azogyiamaa yɩ munwala bɛ anyɩ ankasa yɛ nɩ izũ a, ankɩ bɔkɔzʋzɔ bɛ sa na beahile ɔhʋanɩ bɛ. Bayɩbʋlʋ yɩ kã yɩ sikalɛ kɛɛ, Ilayɩhya ɩhã hileli bɛ kɛɛ: “Kɛ ɔhʋanɩ yɩ yɛ dɩ, na kɛ twonwa yɩ yɛ dɩ. Belí mɩ mɛda.” Wɔ odwokɔ eyi nu nɩ, William James hanlɩ wɔ yɩ buuku mɔɔ bɔfʋlɔ yɩ Principles of Psychology (1981, Vol. 1, p. 59) yi nu kɛɛ: “Dɩyɛ ɔkʋ̃ mɔɔ ɩyɛ nnwʋánlɩ wɔ anyɩnlɩsunliɣa nwʋ yɛ lɛ kɛɛ abiye yɩ adwɩnɩ anyɩ kozũ. Naasʋ̃ eyi iáhile kɛɛ enii ɔkʋ̃ nɩ ɩlɔ́nwʋ dɩyɛ anzɛnyɩɩ ɩlɛ́tɩ odwokɔ tʋ kʋlaa. Bɛzabɛ mɔɔ bɛpɩbɛlɩ adwɩnɩ nu nɩ kile kɛɛ, eyi si mmɩlɩ mɔ nkitanwʋlilɛ mɔɔ ɩwɔ anyɩnlɩ nɩɩ adwɩnɩ nu nɩ ɩzɩkɛ nɩ. Eyi kile kɛɛ, enii ɔkʋ̃ nɩ ɩnwʋ dɩyɛ, naasʋ̃ adwɩnɩ yɩ ɩáwʋwa ma ɩtɩ mɔɔ ɩnwʋ yɩ nɩ tʋ bʋwɔ.” Meti, ɔzɔ adwɩnɩ nu anyɩnlɩsunliɣa eyi yɛ Gyehova ɩyɩlɩ yɩ wɔ ɛkɛ mmɩlɩ mɔ Siliyia azogyiamaa nɩ bodwuli Samaliyia nɩ a. (2 Aw. 6:18-20) Ebiye a, wɔ Sɔdɔmɩ mmenyia yɩ bo odwokɔ yɩ nu nɩ, ɔzɔ adwɩnɩ nu anyɩnlɩsunliɣa eyi be yɛ izili a. Sianti yɛ lɛ kɛɛ, kɛmɔ Bayɩbʋlʋ ɩma yɛnwʋ nɩ, kɛ ankɩ bekele bekediã numɔ kɛɛ bɛ adwɩnɩ anyɩ yɛ izũ nɩ, bɔhɔlɩ ɔzʋlɔ bɛbɩbɛlɩ Lɔɔtʋ yɩ awudo anyɩnkɛ mfomi.—Gyn. 19:11.
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
w05 8/1 9 ¶2
Awulombunli Buuku Mɔɔ Ɩtɔ Ɔzʋlɔ Anwɩ̃ Yi Nu Ndwokɔ Aditili
5:15, 16—Mɩnla ti mɔɔ Ilayɩhya iáde Naamanɩ yɩ akyɛdɩ nɩ a? Sianti yɛ lɛ kɛɛ, Ilayɩhya nwʋnlɩ kɛɛ tumi mɔɔ ɩva izalɩ Naamanɩ yɩ adimakɛlɛ yɩ wɔ nnwʋánlɩ ɔhʋanɩ zʋ nɩ, ɩzʋ̃ Gyehova na kɛ mɛyɩ Ilayɩhya be a. Meti ɩnwʋnlɩ kɛɛ nɣɛlɛbɛ íni numɔ kɛɛ ikoluwa Nyamɩnlɩ yi egyima zʋ ɩkɛbɛ mfasʋ. Nɔhʋanlɛ azʋ̃mɩvʋlɔ mɔɔ bɛda azɩ nnɛ nɩ, bɛábɩbɛ mfasʋ wɔ Gyehova ɔzʋ̃mɩnlɛ egyima yi nu. Mfomi bɛfa Gyisɛsɩ yɩ fʋlɔdulɛ eyi bɛyɛ egyima: “Mʋnlʋmmɔ benyia tumi eyi mbʋanlɩ, ɔzɔ ti mʋnlʋmmɔ sʋ̃ sɛ bɛfa tumi eyi bɛyɛ egyima a, máma bede dɩyɛ bela.”—Mt. 10:8.
NOVEMBER 14-20
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | 2 AWULOMBUNLI 7-8
“Gyehova Manlɩ Mɔɔ Nɩ Bɛáhila Yɩ Ɔhʋanɩ Izili”
it-1 716-717
Ilayɩhya
Naasʋ̃ aɣinzi yɩ, Bɛn-hedadɩ II ɩhɔ ɩdʋlɩ ɩhyɛlɩ Samaliyia zʋ ɛzɩzɩbɛ ɛzɩzɩbɛ na idualɩ nwʋmɔ iyiyialɩ. Nninyeni nu ɩyɛlɩ sɩ nkʋ̃ʋ̃ ma bɔwɔlɩ Yizilaya bulombunli yɩ amanɩyɛ po kɛɛ baalɛ be ihũ yɩzayɩ yɩ ɣa ili. Meti Bulombunli Gyeholamɩ mɔɔ ɩdɩ Ehabɩ yɩ tʋ nii, “wudivʋlɔ yɩ ɣa” nɩ ɩhanlɩ ndamɩ kɛɛ ikohũ Ilayɩhya. Naasʋ̃ ɩákʋla ɩyɛ ndamɩ eyi mɔɔ ɩbɩlɩlɩ yɩ nwʋ ɩhanlɩ nɩ nwʋ hwɩɩ. Mmɩlɩ mɔ ɩ nɩɩ yɩ sʋ̃mɩvʋlɔ yɩ dwuli nkɔmɩhyɛnii yɩ awudo nɩ, Gyeholamɩ ɩhanlɩ kɛɛ íni anyɩnlɩlazʋ dɔkʋ̃ kɛɛ Gyehova kɔwʋwa bɛ. Ilayɩhya ɩwɔlɩ bulombunli yi anʋhʋba kɛɛ alɩyɛ kowuli ɔzʋlɔ wɔ eɣile mɔɔ ili ɛkɛnɩ nɩ. Naasʋ̃ Bulombunli yɩ safʋhɩnɩ nɩ ɩdɩndɛnlɩ idiyiyialɩ ɔzɔ odwokɔ yɩ nɩ. Eyi ti Ilayɩhya ɩhanlɩ kɛɛ: “Ɛkɛva wʋ anyɩ ɔkɔnwʋ yɩ, naasʋ̃ ebiye ɩlɛ́kã wʋ agye.” Gyehova manlɩ Siliyiamaa dɩlɩ dede be, na eyi manlɩ bozunzunli kɛɛ amanlɩ sʋ̃maa be bɛhã bɔ nwʋ bɔwɔ numɔ kɛɛ bɛbahʋ̃ bekediyia bɛ. Meti beɣiandinli na bedianlɩ alɩyɛ sʋ̃maa wɔ azʋkɔlɩyɛ ɛkɛnɩ. Mmɩlɩ mɔ bulombunli yɩ dɩlɩ nwʋmɔ odwokɔ nɩ, ɩmanlɩ yɩ safʋhɩnɩ yɩ ɩhɔ ɩwɩɛnɩnlɩ Samaliyia anyɩnkɛ nɩ. Na ɛkɛnɩ yɛ mmɩlɩ mɔ Yizilayamaa mɔɔ nɩ kɔmɩ ikũũ bɛ na boduli bɔ nwʋ pɔngɔ kɛɛ bɛkɛzɩza alɩyɛ wɔ azʋkɔlɩyɛ ɛkɛnɩ nɩ, bediyia diyialɩ yɩ zʋ ma iwuli a. Meti ɩnwʋnlɩ alɩyɛ yɩ, naasʋ̃ ebiye ɩákã yɩ agye.—2 Aw. 6:24–7:20.
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
it-2 195 ¶7
Kɩnlanɩyɛ
Awulombunli Mɔɔ Bɔzʋ̃ Devidi Nu. Gyehova valɩ Bulombunli Devidi ziyeli Yizilaya abulongua zʋ, na iluwa Gyehova yɩ ɔhʋanɩhilelɛ zʋ nɩ, ɩɣa ɩyɛlɩ anyunumililɛvʋlɔ mɔɔ izi nɣɛlɛbɛ. Meti bɛɣa bɔvʋlɔlɩ yɩ kɛɛ “Yizilaya kɩnlanɩyɛ.” (2 Sa. 21:17) Wɔ bulombunlililɛ nhyɩhyɛlɩyɛ mɔɔ Gyehova nɩɩ Devidi yɛlɩ yɩ nu nɩ, ɩwɔlɩ yɩ anʋhʋba kɛɛ: “Wʋ abulongua kedimi daabaa.” (2 Sa. 7:11-16) Amba nɩ amba, alɩhɩlɛ mɔɔ bɛɣa belili dɩyɛ mɔɔ bɔzʋ̃ Devidi nu iluwa yɩ ɣa Sɔlɔmɔnʋ zʋ nɩ, nɩ bɛdɩ kɛɛ “kɩnlanɩyɛ” bɛma Yizilaya.—1 Awu. 11:36; 15:4; 2 Aw. 8:19; 2 Mm. 21:7.
NOVEMBER 21-27
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | 2 AWULOMBUNLI 9-10
“Ɩvalɩ Akɛnɣazɩzɩbɛ Nɩɩ Ɛhyɩmɛ Ɩyɛlɩ Dɩyɛ Na Izili Pi”
w11 11/15 3 ¶2
Gyihu Gyinanlɩ Nɔhʋanlɛ Ɔzʋ̃mɩnlɛ Mɛda
Nɩ bʋwabɩlɛ mɔɔ Yizilaya manlɩ yɩ wɔ numɔ mmɩlɩ mɔ bɛvalɩ egyima be bowulalɩ Gyihu yɩ sa nɩ, nɩ ɩ́dɩbɛ kʋlaa. Nɩ Gyezibɛlɩ yi hũ Ehabɩ iwu, na nɩ ɩdɩ bulombunli Gyeholamɩ mɔɔ nɩ idii dɩyɛ wɔ ɔzɔ mmɩlɩ nɩ yɩ maamɩ. Na Gyezibɛlɩ eyi yɛ yɩ subanɩ tanɩ yɩ inyia Yizilaya manlɩ yɩ zʋ tumi a. Kɛ ankɩ Gyezibɛlɩ kɛma mmenii yi kɔzʋ̃mɩ Gyehova nɩ, ɩmanlɩ bɔzʋ̃mɩnlɩ Baalɩ mfomi. Ihunhunli Nyamɩnlɩ yɩ nkɔmɩhyɛmaa na ɩvalɩ yɩ “tuutuu” nɩɩ “azunzumadwokɔlilɛ” ɩzɩkɛlɩ mmenii yi. (2 Awu. 9:22; 1 Awu. 18:4, 13) Gyehova hyɛlɩ kɛɛ bɛzɩkɛ́ Ehabɩ yɩ awudomaa munwala, mɔɔ Gyeholamɩ nɩɩ Gyezibɛlɩ kɩnla nwʋ. Na nɩ Gyihu yɛ ikeli anyunumi ma bekeli egyima eyi a.
w11 11/15 4 ¶2-3
Gyihu Gyinanlɩ Nɔhʋanlɛ Ɔzʋ̃mɩnlɛ Mɛda
Mmɩlɩ mɔ Gyihu ɩákã dɩyɛ bela kile mmenii anwɩ̃ mɔɔ bɔzʋmanlɩ bɛ wɔ yɩ pɛ yɩ mɛda nɩ, iyiyialɩ Bulombunli Gyeholamɩ nɩɩ yɩ ɔhɔnwʋ Dwuuda bulombunli Ehazaya mɔɔ nɩ bo nu bela da yɩ hwiili nu. Gyeholamɩ ɣizialɩ kɛɛ, “Gyihu, azʋ̃nudwolɩyɛ nu yɛ ɛba a?” Gyihu wuwalɩ yɩ wɔ ɛya zʋ kɛɛ: “Kɛ ɩkɛyɛ na azʋ̃nudwolɩyɛ ɩaɣa a, mmɩlɩ mɔ wʋ maamɩ yɩ tuutuu nɩɩ azunzumadwokɔlilɛ sʋ̃maa nɩ la nwʋmɔ la wɔ ɛkɛnɩ a?” Yɩ munwalɩyɛ nɩ manlɩ Gyeholamɩ yi kunlu iduli, meti ɩlanɩnlɩ yɩ nwʋ kɛɛ iɣiandii. Naasʋ̃ Gyihu yɛlɩ ndɛndɛ paa! Ɩhwɩnlɩ yɩ agyianɩ ɩdʋlɩ ma ɩwɔlɔlɩ Gyeholamɩ yɩ ahʋnlɩnɩ nu, na ɩdɔlɩ azɩ wɔ yi hwiili yi nu iwuli. Ɩwɔ numɔ kɛɛ Ehazaya hʋla ɣiandinli dɩyɛ, naasʋ̃ aɣinzi yi, Gyihu dʋwalɩ yɩ na ɩhyɩlɩ yɩ ma bohunli yɩzayɩ sʋ̃.—2 Awu. 9:22-24, 27.
Enii mɔɔ nɩ idwu yɩ zʋ mɔɔ ɩsɛ kɛɛ bokũ yi wɔ Ehabɩ yɩ awudo yɛ lɛ Bulombunli Baalɛ Gyezibɛlɩ, atinuzɩzɩbɛvʋlɔ yɩ nɩ. Ɩdɩ yɩ ɔhʋanɩ zʋ paa kɛɛ Gyihu kɔvʋlɔ Gyezibɛlɩ kɛɛ baalɛ “mmuzulovʋlɔ eyi.” Mmɩlɩ mɔ Gyihu idwuli Gyɛzɩlɛlɩ nɩ, ɩnwʋnlɩ kɛɛ Gyezibɛlɩ igyĩ ahɩmfiye tokulo yɩ munwa ikilaa azɩ. Ndɛndɛ la, Gyihu hanlɩ hileli ahɩmfiye ɛkɛnɩ mbanimbani yi kɛɛ bɔdʋ́ Gyezibɛlɩ bediã azɩ wɔ tokulo yi nu. Akʋ̃ Gyihu manlɩ yɩ awɔnkɔ bediyia diyialɩ baalɛ eyi mɔɔ ɩma Yizilayamaa munwatĩĩ bɛ ɛbɩla ɩzɩkɛ yɩ nɩ zʋ. Mɛyɩ mɛda nɩ, Gyihu hɔlɩ ɔzʋlɔ zɩkɛlɩ atinuzɩzɩbɛvʋlɔ Ehabɩ yɩ awudomaa sʋ̃maa mɔɔ nɩ bɛha nɩ.—2 Awu. 9:30-34; 10:1-14.
w11 11/15 5 ¶3-4
Gyihu Gyinanlɩ Nɔhʋanlɛ Ɔzʋ̃mɩnlɛ Mɛda
Ɩwɔ numɔ kɛɛ Gyihu dwonwonli mmegyia sʋ̃maa igualɩ dɩyɛ, naasʋ̃ Bayɩbʋlʋ yɩ kã yɩ nwʋ odwokɔ kɛɛ, ɩdɩ akɛnɣanzɩzɩbɛvʋlɔ mɔɔ ileli Yizilayamaa wɔ atinuzɩzɩbɛ ɔhʋanɩ mɔɔ Gyezibɛlɩ nɩɩ yɩ abusunwa boluwalɩ zʋ belili bɔ zʋ nɩ nu. Sɛ nɩ Yizilaya anyunumililɛvʋlɔ be kɔhʋla kɛyɛ eyi a, gyɩsɛ ɩyɛ abiye mɔɔ ɩwɔ akɛnɣazɩzɩbɛ, ɩbɔ ɛhyɩmɛ na isi pi. Bayɩbʋlʋ tʋhilelɛ buuku be hanlɩ kɛɛ: “Nɩ egyima yɩ yɛ sɩ, na bɔhɔlɩ ɔzʋlɔ bɛyɛlɩ mɔɔ bɛáyɩ bɛ sa wɔ nwʋ. Sɛ bɛyɛlɩ yɩ wɔ abʋtalɩ ɔhʋanɩ zʋ a, ankɩ ebiye a, bɔlɔ́kʋla bokodu Baalɩ ɔzʋ̃mɩnlɛ tʋ wɔ Yizilaya.”
Pɩlazunɛ bela íni nwʋmɔ kɛɛ, bʋwabɩlɛ mɔɔ Kilisinyiamaa beyiyia wɔ nnɛ nɩ, ɩpɩbɛ kɛɛ bɛkɛla subanɩ mɔɔ nɩ Gyihu wɔ yɩ nɩ be ali. Kɛ ndianwʋ nɩ, sɛ botwe yɛ bekila kɛɛ yɛyɛ́ dɩyɛ be mɔɔ Gyehova kyi a, kɛ ɩsɛ kɛɛ yɛyɛ yɛ dɩyɛ yese a? Ɩsɛ kɛɛ yɛfa akɛnɣazɩzɩbɛ nɩɩ ɛhyɩmɛ yɛpʋ yɩ ndɛndɛ zʋ la. Sɛ ɩba yɩ nɩ ɔzʋ̃mɩnlɛ mɔɔ yɛfa yɛma Gyehova a, íni kɛɛ yɛma ɩ nɩɩ abiyela anzɛnyɩɩ dɩyɛ bela kyɛ.
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
w11 11/15 5 ¶6-7
Gyihu Gyinanlɩ Nɔhʋanlɛ Ɔzʋ̃mɩnlɛ Mɛda
Ebiye a Gyihu nyianlɩ adwɩnɩ kɛɛ sɛ Yizilaya bulombunli manlɩ kenyia fawʋndi wɔ Dwuuda bulombunli manlɩ nwʋ a, ɩsɛ kɛɛ bo nu bela nyia yɩ ɔzʋ̃mɩnlɛ dɩyɛ. Meti, kɛɛ Yizilaya awulombunli mɔɔ bɛzɩ̃ bɔhɔ nɩ, yɩzayɩ sʋ̃ ɩdʋwalɩ nantwi aboduwaba ɔzʋ̃mɩnlɛ yɩ zʋ na ama bo nu ɩahɔ zʋ ɩahyɛ anwɩ̃. Naasʋ̃ nɩ eyi kehile kɛɛ íni Gyehova mɔɔ ɩvalɩ yɩ ɩyɛlɩ bulombunli yi nu dedi.
Gyehova hamvʋlɩ Gyihu iluwakɛɛ ‘ɩyɛlɩ mɔɔ ɩdɩ baaba nɩɩ mɔɔ ɩtɩnɣɛ wɔ Nyamɩnlɩ yɩ anyɩ zʋ.’ Naasʋ̃, Gyihu “iákila bʋwɔ ɩfa yɩ ahʋnlɩnɩ munwatĩĩ idi Gyehova, Yizilaya Nyamɩnlɩ nɩ yɩ mmɛla zʋ.” (2 Aw. 10:30, 31) Sɛ ekila mɔɔ Gyihu lili bɔmʋnlɩ yɛlɩ nɩ a, ebiye a, ɩkɛyɛ wʋ nnwʋánlɩ na wʋ ɛɣɛɛlɛ kɔwɔ. Naasʋ̃, sa yɛkʋla yesuma dɩyɛ be wɔ mɔɔ ɩyɛlɩ nɩ nu. Íni kɛɛ yetindiã abusunwawɔlɛ mɔɔ yɛ nɩɩ Gyehova wɔ nɩ azɩ. Eɣile bela ɩsɛ kɛɛ yɛhyɛ nɔhʋanlɛ mɔɔ yekeli yɛkɛma Gyehova nu ɛzɩzɩbɛ, iluwa Bayɩbʋlʋ yɩ mɔɔ yɛkɛɣɩnga na yɛadwɩnɩdwɩnɩ nwʋ nɩɩ mpayɩ mɔɔ yɛkɔzʋ̃ yɛ ahʋnlɩnɩ munwala nu yɛkɔwɔ yɛ sʋlɔ Ɛzɩlɛ yɩ nɩ zʋ. Meti bɛma yɛyɛ mɔɔ yɛkɔhʋla bela kɛɛ yɛzʋ̃ yɛ ahʋnlɩnɩ munwala nu yekelili Gyehova yɩ mmɛla zʋ.—1 Kɔl. 10:12.
NOVEMBER 28–DECEMBER 4
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | 2 AWULOMBUNLI 11-12
“Bɛdɩnyɩanlɩ Baalɛ Anyɩnlɩbʋlʋnii Atinuzɩzɩbɛvʋlɔ Be”
it-1 209
Atalaya
Dɩkɛɛ yɩ maamɩ Gyezibɛlɩ nɩ, Atalaya hyɛlɩ yɩ hũ Gyeholamɩ ɛzɩzɩbɛ ma ɩyɛlɩ dɩyɛ tanɩ wɔ Gyehova anyɩ zʋ wɔ alʋbɔ awɔtwɛ mɔɔ Gyeholamɩ ɩva ilili dɩyɛ nɩ nu. (1 Aw. 21:25; 2 Mm. 21:4-6) Na dɩkɛɛ yɩ maamɩ nɩ, Atalaya dwonwɔnlɩ mmegyia mɔɔ idi bɩ̃ igualɩ. Mmɩlɩ mɔ yɩ ɣa Ehazaya ilili dɩyɛ ɔlʋbɔ ɔkʋ̃ na iwuli mɛda nɩ, ihunhunli alɩhɩlɛ abusunwa yɩ nu maa munwala. Abɔdɔma Gyehowahyɩ la yɛ iákũ yi a. Iluwakɛɛ ɔsɔfʋ ebani nɩɩ yɩ yɩ mɔɔ nɩ ɩdɩ Gyehowahyɩ yɩ anntɩ nɩ, bɛvalɩ Gyehowahyɩ beziyeli. Na ndɛndɛ la, Atalaya iziyeli yɩ nwʋ kɛɛ bulombunli baalɛ alʋlɔ ahyiã kɛyɛ alʋbɔ 905-899 A.Y.M. nu. (2 Mm. 22:11, 12) Yɩ mma mmenyia nɩ bowuwalɩ Gyehova yɩ asɔlɩ pika yɩ nu nninyeni nwanzanwanza nɩ, na bɛva bɔhɔ bɔzʋ̃mɩnlɩ Baalɩ.—2 Mm. 24:7.
it-1 209
Atalaya
Mmɩlɩ mɔ Gyehowahyɩ ilili alʋbɔ asunwa nɩ, Ɔsɔfʋ Ebani Gyehoyada yɩlɩ yɩ wɔ dɩka mɔɔ bɛvalɩ yɩ beziyeli nɩ na ɩzʋwalɩ yɩ Bulombunli, iluwakɛɛ mɛyɩ yɛ nɩ ɩsɛ kɛɛ idi dɩyɛ a. Mmɩlɩ mɔ Atalaya dɩlɩ dede mɔɔ nɩ ɩkɔlɩɩ ɔzʋlɔ wɔ asɔlɩ pika yi nu nɩ, idinyianlɩ dinyianlɩ numɔ kɛɛ, “Bɛva mɩ ti zʋ apamɩ o! Bɛva mɩ ti zʋ apamɩ o!” Ɔsɔfʋ Ebani Gyehoyada manlɩ bɛ nɩɩ yɩ vindeli wɔ asɔlɩ pika yi nu ɛkɛnɩ, na mmɩlɩ mɔ bodwuli anyɩnkɛ mɔɔ awɔnkɔ duwa numɔ ba ahɩmfiye ɛkɛnɩ nɩ nwʋ nɩ, bohunli yi. Atalaya yɛ ebiye a, ɩdɩ enii mɔɔ nɩ itualɩ yɩ tʋ wɔ Ehabɩ yɩ awudo a. (2 Aw. 11:1-20; 2 Mm. 22:1–23:21) Ɩɣalɩ numɔ amba kɛɛ: “Gyehova yɩ odwokɔ pɔkɔ ɔkʋ̃ po íni ɛkɛnɩ mɔɔ Gyehova ɩhã idiyia Ehabɩ yɩ awudo mɔɔ ɩlɛ́ba numɔ”!—2 Awu. 10:10, 11; 1 Awu. 21:20-24.
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
it-1 1265-1266
Gyehowahyɩ
Mɛyɩ mɛda nɩ, Ɔsɔfʋ Ebanɩ Gyehoyada ɩɣa ɩyɛlɩ ɛzɩlɛ nɩɩ fʋlɔdulɛvʋlɔ ɩmanlɩ Gyehowahyɩ, na ɩmanlɩ Gyehowahyɩ yɩ bulombunlililɛ ɩhɔlɩ ɔzʋlɔ. Ansaana Gyehowahyɩ ibanyia ɔlʋbɔ 21 nɩ, nɩ ɩwɔ ɛyɩlɛmaa anwɩ̃ mɔɔ bɔfʋlɔ bo nu ɔkʋ̃ Gyehowadanɩ, na inyianlɩ nnwuakula mmenyia nɩɩ mmaalɛ. Wɔ ɔzɔ ɔhʋanɩ yɩ zʋ nɩ, Devidi yɩ abusunwa mɔɔ Mɛzaya yɩ zʋ̃ numɔ ɩkɛɣa mɔɔ ankɩ ɩkã ɛgyɩkɩ̃ɩ̃ ma yɩ tʋ tu nɩ, izia ibigyialɩ yi nu sʋlɔ ebiyekʋ̃.—2 Aw. 12:1-3; 2 Mm. 24:1-3; 25:1.
DECEMBER 5-11
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | 2 AWULOMBUNLI 13-15
“Yɛyɛ Mɔɔ Yɛkɔhʋla Bela a, Yenyia Nyilalɛ Sʋ̃maa”
w10 4/15 26 ¶11
Asʋ̃ Ɛlɛ Wʋ Ahʋnlɩnɩ Munwala Edii Kɩlayɩsɩ Mɛda a?
Mɔɔ ɩkɛyɛ na yɛanwʋ sianti mɔɔ ihyinyia kɛɛ yɛbɔ ɛhyɩmɛ wɔ Nyamɩnlɩ ɔzʋ̃mɩnlɛ nu nɩ, bɛmá yehila odwokɔ be mɔɔ izili wɔ Yizilaya Bulombunli Gyehowahyɩ yɩ ɛbɩlawɔlɛ nu. Iluwakɛɛ nɩ idide Gyehowahyɩ kɛɛ ebiye a Siliyia keli Yizilaya zʋ nkunimi ti, ɩvalɩ ozunɛ ɩhɔlɩ Ilayɩhya yɩ pɛ. Nkɔmɩhyɛnii nɩ hanlɩ hileli yi kɛɛ, ɩdʋ́ agyianɩ wɔ tokulo yɩ nu ihile Siliyia zʋ. Na nɩ ɩlɛ ikilee kɛɛ, Yizilayamaa boluwa Gyehova yɩ tumi zʋ bekeli Siliyiamaa zʋ nkunimi. Pɩlazunɛ bela íni nwʋmɔ kɛɛ, ankɩ ɩsɛ kɛɛ eyi hyɛ bulombunli yi ɛzɩzɩbɛ. Akʋ̃ Ilayɩhya hanlɩ hileli Gyehowahyɩ kɛɛ ɩdʋdʋ́ yɩ agyianɩ yɩ ɩwʋwɔ azɩ. Gyehowahyɩ dʋdʋlɩ agyianɩ yɩ ɩwʋwɔlɩ azɩ mbɔmɩ asã pɛ la. Ilayɩhya valɩ ɛya, iluwakɛɛ sɛ ɩva ɩwʋwɔlɩ azɩ mbɔmɩ anlu anzɛnyɩɩ ahyiã a, ankɩ ‘ikeli Siliyia zʋ nkunimi kʋlaa kʋlaa.’ Meti nɩ Gyehowahyɩ nkunimililɛ yɩ ilédi munli iluwakɛɛ nɩ ɩkɛyɛ mbɔmɩ asã pɛ la. Iluwakɛɛ ɩákʋla ɩda ɛhyɩmɛ ali nɩ ti, yi nkunimililɛ iádi munli. (2 Awu. 13:14-19) Mɩnla yɛ yɛkɔhʋla yekozuma wɔ odwokɔ eyi nu a? Mɛyɩ yɛ lɛ kɛɛ, sɛ yɛzʋ̃ yɛ ahʋnlɩnɩ munwala nu yɛfa ɛhyɩmɛ yɛsʋ̃mɩ Gyehova a, yɛ ikeyila yɛ ma ikowulu zʋ a.
w13 11/1 11 ¶5-6
“Ɩma Bɛzabɛ Mɔɔ Bɛfa Anyɩnlɩbʋlʋ Bɛpɩbɛ Yɩ Nɩ Akatuwa”
Aninyiammɔ yɛ Gyehova tuwa kakɛ bɛ yɩ a? Pɔɔlʋ hanlɩ kɛɛ, ɩdɩ “bɛzabɛ mɔɔ bɛfa anyɩnlɩbʋlʋ bɛpɩbɛ yɩ nɩ.” Bayɩbʋlʋ tʋ hilelɛmaa bo buuku be hilehileli numɔ kɛɛ, Giliki odwokɔ pɔkɔ mɔɔ behileli yɩ tʋ “bɛfa anyɩnlɩbʋlʋ bɛpɩbɛ” nɩ, iáhile kɛɛ abiye “kehyima kɛbɩbɛ” Nyamɩnlɩ. Mɔɔ ikile mfomi yɛ lɛ kɛɛ abiye kɛva anyɩnlɩbʋlʋ “ɩkɔzʋ̃mɩ̃” Nyamɩnlɩ. Buuku fʋlɔ be sʋ̃ kile kɛɛ, Giliki odwokɔ pɔkɔ yɩ nɩ kile ɛhyɩmɛ nɩɩ anwʋzɩzɩbɛ mɔɔ abiye ɩfa ɩyɛ dɩyɛ. Amba, bɛzabɛ mɔɔ be dedi pinyia bɛ ma bɛfa ɔlɔlɛ nɩɩ ɛhyɩmɛ bɔsʋ̃mɩ Gyehova nɩ, bɔnlʋmmɔ yɛ iyila bɛ a.—Mt. 22:37.
Mɩnla ɔhʋanɩ zʋ yɛ Gyehova tuwa yɩ azʋ̃mɩvʋlɔ nɔhʋanlɛmaa kakɛ a? Ɩwɔ anʋhʋba kɛɛ ɩkɛma bekenyia nnwʋanlɩ mɔɔ íni awielɩyɛ wɔ Paladayɩsɩ wɔ azɩlɛ yɩ zʋ na eyi ma kezimɔ yɩ ɔlɔlɛ nɩɩ yɩ kunlumiba nu dɔ nɩ da ali. (Yik. 21:3, 4) Kakɩ yɩ po, bɛzabɛ mɔɔ bɛfa anyɩnlɩbʋlʋ bɛpɩbɛ yɩ nɩ, benyia nyilalɛ sʋ̃maa. Iluwa sunzuma nwanzanwanza yɩ mmʋwalɩyɛ nɩɩ nɣɛlɛbɛ mɔɔ ɩwɔ Nyamɩnlɩ yɩ Odwokɔ yi nu nɩ ti, bɛ anyɩ de wɔ ɛbɩlawɔlɛ nu na bɛ ahʋnlɩnɩ tɔ bo kunlu.—Ndw. 144:15; Mt. 5:3.
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
w05 8/1 11 ¶3
Awulombunli Buuku Mɔɔ Ɩtɔ Ɔzʋlɔ Anwɩ̃ Yi Nu Ndwokɔ Aditili
13:20, 21—Asʋ̃ nnwʋánlɩdɩyɛ eyi kile kɛɛ ɩsɛ kɛɛ yɛfa annidi sʋnʋnkʋ̃ be yɛma ɔzʋ̃mɩnlɛ nu ɛhakɛlɛdɩyɛ be a? Anhã, iáhile zɔ. Íni Bayɩbʋlʋ yi nu dɩka bela kɛɛ, bɛvalɩ annidi sʋnʋnkʋ̃ be bɛmanlɩ Ilayɩhya yɩ mmowulo. Nyamɩnlɩ yi tumi yɛ ɩyɛlɩ nnwʋánlɩdɩyɛ eyi a, dɩkɛɛ nnwʋánlɩdɩyɛ azʋlɔtʋ munwala mɔɔ Ilayɩhya yɛlɩ mmɩlɩ mɔ nɩ ɩda azɩ yɩ nɩ la.
DECEMBER 12-18
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | 2 AWULOMBUNLI 16-17
“Gyehova Yɩ Abʋtalɩ Ɩwɔ Dɩka Mɔɔ Ɩkɔ Ɩpʋmɩ”
it-2 908 ¶5
Hyamanizɛ
Belili Yizilaya Zʋ. Mmɩlɩ mɔ nɩ Yizilaya Bulombunli Hohyɩya idii dɩyɛ nɩ (kɛyɛ 758-740 A.Y.M. nu), Hyamanizɛ V dʋlɩ hyɛlɩ Palestine zʋ na Hohyɩya ɩɣa iwulalɩ yɩ tʋ mɔɔ nɩ ituwa ndwuliyɛ ɩma yɩ ɔlʋbɔ bela. (2 Aw. 17:1-3) Naasʋ̃ idwuli mmɩlɩ be nɩ, Hohyɩya iyiakili kɛɛ ituwaa ndwulɩyɛ nɩ, na bɛɣa bɔnwʋnlɩ kɛɛ ntʋlɔnkʋdɩ ɩ nɩɩ Igyibiti Bulombunli Sɔɔ bɛva apamɩ. Meti, Hyamanizɛ valɩ Hohyɩya dianlɩ fiyiadɩ na mɛyɩ mɛda nɩ ɩhɔ idualɩ Samaliyia nwʋ iyiyialɩ alʋbɔ asã. Na bɛzɩkɛlɩ twonwa yɩ mɔɔ nɩ bɔwɔ nwʋmɔ banɩ nɩ na bɛvalɩ Yizilayamaa yɩ nɩ bɔhɔlɩ alɔngɔzʋ̃mɩnlɛ nu.—2 Aw. 17:4-6; 18:9-12; fá tindiã Ho. 7:11; Izi. 23:4-10 nwʋ.
it-1 414-415
Alɔngɔzʋ̃mɩnlɛ
Dɩyɛ ɔkʋ̃ yɩ la yɛ ɩmanlɩ ti sʋlɔ ɔfʋã nu Yizilaya bulombunli manlɩ mɔɔ mmusunwa okuwu bunlu yɛ bɔwɔ numɔ nɩɩ ngyiakɛ ɔfʋã nu Dwuuda bulombunli manlɩ mɔɔ mmusunwa okuwu anwɩ̃ yɛ bɔwɔ numɔ nɩ, bɔhɔlɩ alɔngɔzʋ̃mɩnlɛ nu a. Mɛyɩ yɛ lɛ kɛɛ, bebinyianlɩ Gyehova yɩ ɔzʋ̃mɩnlɛ bedianlɩ ahanlɩ na bɔhɔ bɔzʋ̃mɩnlɩ awohwi anyamɩnlɩ. (Dit. 28:15, 62-68; 2 Aw. 17:7-18; 21:10-15) Gyehova yɛlɩ yɩ ɔfʋã nu dɩyɛ, ɩzʋ̃manlɩ yɩ nkɔmɩhyɛmaa ma bɔhɔ bɔwɔlɩ bɔ kɔkɔ mbɔmɩ sʋ̃maa, naasʋ̃ iákosi hwɩɩ. (2 Aw. 17:13) Yizilaya bulombunli manlɩ mɔɔ mmusunwa okuwu bunlu yɛ bɔwɔ numɔ nɩ, bɛ awulombunli nu bela ɩákʋla itu awohwi ɔzʋ̃mɩnlɛ mɔɔ bo bulombunli mɔɔ ili bɔmʋnlɩ Gyɛlobʋwamɩ ɩva iziyeli ɛkɛnɩ nɩ yɩ tʋ. Be mmenlima Dwuuda bulombunli manlɩ mɔɔ bɔwɔ ngyiakɛ ɔfʋã nu nɩ, bɛátiye Gyehova yɩ kɔkɔwɔlɛ na alɔngɔzʋ̃mɩnlɛ mɔɔ Yizilaya ɩhɔlɩ numɔ sʋ̃ nɩ bɛásuma dɩyɛ bela wɔ nu. (Gyɛ. 3:6-10.) Meti awielɩyɛ kʋlaa nɩ, bɛvalɩ awulombunli manlɩ anwɩ̃ eyimmɔ nu maa bɔhɔlɩ alɔngɔzʋ̃mɩnlɛ nu mbɔmɩ sʋ̃maa wɔ amanlɩ azʋlɔtʋ zʋ.
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
it-2 847
Samaliyianii
Mmɩlɩ mɔ ili bɔmʋnlɩ mɔɔ bɛhanlɩ odwokɔ pɔkɔ “Samaliyiamaa” nwʋ odwokɔ wɔ Bayɩbʋlʋ yɩ nu nɩ, ɩdɩ mmɩlɩ mɔ belili Samaliyia bulombunli manlɩ mɔɔ mmusunwa okuwu bunlu yɛ bɔwɔ numɔ nɩ zʋ nkunimi wɔ 740 A.Y.M. nu. Nɩ bɛfa bɔfʋlɔ bɛzabɛ mɔɔ nɩ bɔwɔ ti sʋlɔ ɔfʋã nu bulombunli manlɩ yɩ nu nɩ. Nɩ eyimmɔ dɩ sʋnʋnkʋ̃ wɔ ngyɛvʋlɔ mɔɔ bɛ nɩɩ bɔ zʋ̃ Asiliyia Bulombunli Manlɩ yɩ nu bɛɣalɩ ɛkɛnɩ nɩ nwʋ. (2 Aw. 17:29) Ɩkɛyɛ kɛɛ Asiliyiamaa yɩ bɛáyɩ Yizilayamaa munwala wɔ bɛ azɩlɛ yɩ zʋ, iluwakɛɛ odwokɔ mɔɔ ɩwɔ 2 Mmɩlɩzʋdwokɔ 34:6-9 (fa tindiã 2 Aw. 23:19, 20 nwʋ) ma yɛnwʋ kɛɛ, mmɩlɩ mɔ Bulombunli Dwosaya idii dɩyɛ nɩ, nɩ Yizilayamaa be wɔ azɩlɛ yɩ zʋ. Naasʋ̃ aɣinzi yi, bɛɣa bɔvʋlɔlɩ bɛzabɛ mɔɔ bɛhalɩlɩ Samaliyia nɩ bɔ tʋ maa nɩɩ bɛzabɛ mɔɔ Asiliyiamaa yɩ nɩ bɛvalɩ bɛ bɛɣalɩ ɛkɛnɩ nɩ kɛɛ “Samaliyiamaa.” Meti pɩlazunɛ bela íni nwʋmɔ kɛɛ begyigyalɩ bɔnwʋ yɛ bɔwʋlɩ ɔzɔ nnwuakula yɩ a. Na mmɩlɩ ɩkɔɔ ɔzʋlɔ nɩ, dima nɩ ɩɣa ɩvalɩlɩ ɔzʋ̃mɩnlɛ nwʋ mfomi, tɛla kɛɛ ɩkɛvalɩ mmenii mɔɔ bɔzʋ̃ manlɩ be nu anzɛnyɩɩ manlɩwulɛ ndwokɔ nwʋ. “Samaliyianii” ɩɣa ihileli abiye mɔɔ ɩwɔ ɔzʋ̃mɩnlɛ okuwu be mɔɔ nɩ ile ndini wɔ ɔwɔkɩ Hyɛkɩmɩ nɩɩ Samaliyia mɔɔ nɩ be dedi dɩ sʋnʋnkʋ̃ wɔ Dwuumaa bɔ ɔzʋ̃mɩnlɛ nwʋ nɩ.—Dwɔ. 4:9.
DECEMBER 19-25
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | 2 AWULOMBUNLI 18-19
“Kezimɔ Yɛ Adamvʋlɔ Bɔ Mmɔdɩnɩ Kɛɛ Bɛkɛma Yɛ Apadi Kogolɔ”
w05 8/1 11 ¶5
Awulombunli Buuku Mɔɔ Ɩtɔ Ɔzʋlɔ Anwɩ̃ Yi Nu Ndwokɔ Aditili
18:19-21, 25—Asʋ̃ Hɛzɩkaya nɩɩ Igibiti yɛlɩ nhyɩhyɛlɩyɛ a? Anhã. Nɩ Ɣɩlabhyɛka idii awohwi kɛmɔ odwokɔ mɔɔ ɩhanlɩ kɛɛ ‘Gyehova ma ɔhʋanɩ’ kɛɛ ɩɣɩla sʋ̃ nɩ dɩ awohwi nɩ la. Bulombunli Hɛzɩkaya nɔhʋanlɛvʋlɔ nɩ valɩ yɩ nwʋ idianlɩ Gyehova yɩzayɩ nkʋ̃ la zʋ.
w10 7/15 13 ¶3
“Áma Wu Kunlu Itu. Mʋkɔwʋwa Wʋ”
Ɣɩlabhyɛka wɔlɩ mmɔdɩnɩ kɛɛ ikoluwa nnahɩlɩbɛ ɔhʋanɩ zʋ ɩkɛma Dwuumaa bɛ adwɩnɩ ɩkɛyɛ bɛ anwɩ̃ anwɩ̃. Ɣɩlabhyɛka hanlɩ kɛɛ: “Kɛ [Gyehova] yɩ sʋlɔsʋlɔ nnɩka nɩɩ yɩ afɔlɩbukulo yɛ Hɛzɩkaya iwuwu igua yɩ a? . . . Gyehova yɩzayɩ ɩhanlɩ ihileli mɩ kɛɛ, ‘Kɔ́ azɩlɛ eyi zʋ na kɛzɩkɛ yɩ.’” (2 Aw. 18:22, 25) Meti nɩ Ɣɩlabhyɛka ɩpɛɛ ikehile kɛɛ Gyehova ɩlɔ́kʋ̃ ɩkɛma yi mmenii iluwakɛɛ ɩva bɔ nwʋ ɛya, naasʋ̃ nɩ idii awohwi. Nɩ Gyehova anyɩ sɔ Hɛzɩkaya nɩɩ Dwuumaa mɔɔ nɩ bezia bɛɣa nɔhʋanlɛ ɔzʋ̃mɩnlɛ nu nɩ.—2 Aw. 18:3-7.
w13 11/15 19 ¶14
Mmuwuanɩzʋhilalɛmaa Asunwa, Aditili Awɔtwɛ—Mɩnla Yɛ Ikile Ɩma Yɛ Nnɛ a?
Asiliyia bulombunli nɩɩ yɩ azogyiamaa bɔhɔ bodualɩ Lekɩhyɩ mɔɔ ɩwɔ Gyelusalamɩ yɩ ngyiakɛ ɔfʋã nu nwʋ beyiyialɩ. Ɛkɛnɩ yɛ ɩzʋ̃manlɩ yɩ agyianugyinanlɛmaa asã kɛɛ bɔhɔ́ Gyelusalamɩ na bɛhã behile bɛ kɛɛ, bɛhã bɔnwʋ azɩ bɔkɔɔ bowulá Asiliyiamaa bɔtʋ. Abodini mɔɔ nɩ bɛfa bɔfʋlɔ yɩ kyɩamɩ yɩ yɛ lɛ Ɣɩlabhyɛka, ɩwɔlɩ mmɔdɩnɩ kɛɛ ɩkɛlahɩlɩ Dwuumaa yɩ nɩ. Ɩ nɩɩ bɛ dɩndɛnlɩ wɔ Hibulu nu mɔɔ nɩ ɩdahɩlɩ mmenii yi kɛɛ, bɛdɩ́ bo bulombunli yi zʋ atunwa na bɛvá bɔnwʋ bowula Asiliyiamaa yɩ bɔtʋ. Ɩwɔlɩ awohwi anʋhʋba bɛ kɛɛ, ɩ nɩɩ bɔ kɔhɔ azɩlɛ kɩnlɩnma be zʋ na bɛ anyɩ iale wɔ ɛbɩlawɔlɛ nu. (Kɩnga 2 Awulombunli 18:31, 32.) Ɣɩlabhyɛka zia hanlɩ kɛɛ, amanlɩ azʋlɔtʋ yɩ, bɛ anyamɩnlɩ bɛákʋla bede be mmenii yi wɔ Asiliyiamaa be sa nu, meti ɩ́dɩ dɩyɛ mɔɔ Gyehova sʋ̃ kɔhʋla kele Dwuumaa nɩ wɔ Asiliyiamaa nɩ be sa nu. Naasʋ̃ Dwuumaa nɩ bɛátiye awohwi nɩɩ nnahɩlɩbɛ ndwokɔ mɔɔ Ɣɩlabhyɛka hanlɩ nɩ. Ɔzɔ la yɛ Gyehova azʋ̃mɩvʋlɔ sʋ̃ yɛ nnɛ a.—Kɩnga 2 Awulombunli 18:35, 36.
yb74 177 ¶1
Ɔfʋã 2—Germany
Ɩyɛ nnwʋánlɩ kɛɛ, azogyiamaa okuwu mɔɔ bɔfʋlɔ bɛ SS nɩ, ɩyɛ a bɛta boduwa ɔhʋanɩ tanɩ zʋ bɛdahɩlɩ abiye ma ɩfa yɩ sa iwula kɛlɛta be tʋ, na mɛyɩ mɛda pɛ, nɩ bɔwɔ yɩ tʋ kɛɛ bɛyɛɛ yɩ ayɛkʋa ɛzɩzɩbɛ tɛla kezimɔ nɩ bɛyɛ yɩ bɔmʋnlɩ nɩ. Mɔɔ Karl Kirscht hanlɩ valɩ odwokɔ eyi nwʋ nɩ ma yɛnwʋ kɛɛ ɩdɩ nɔhʋanlɛ paa. Ɩhanlɩ kɛɛ: “Gyehova dasɩvʋlɔmaa yɛ nɩ bɛta bɔbɔ mmɔdɩnɩ kɛɛ bɛkɛlahɩlɩ bɛ paa wɔ fiyiadɩ ɛkɛnɩ a. Nɩ bosunzu kɛɛ, sɛ boduwa ɔzɔ ɔhʋanɩ yɩ zʋ a, ɩkɛma bɛkɛva bɛ sa bokowula kɛlɛta yɩ tʋ bɛkɛva bekehile kɛɛ bɛ́dɩ Gyehova dasɩvʋlɔmaa dɔkʋ̃. Nɩ bɛta bɛhyɛ yɛ kɛɛ yɛyɛ́ ɔzɔ. Abiyemmɔ valɩ bɛ sa wulalɩ kɛlɛta yɩ tʋ dɩyɛ, naasʋ̃ mbɔmɩ sʋ̃maa nɩ, nɩ ɩsɛ kɛɛ bɛdɩkɛ kɛyɛ ɔlʋbɔ ɔkʋ̃ nɩɩ yɩ mɛda ansaana bɛayɩ bɛ wɔ fiyiadɩ. Ansaana mɔɔ bɛkɛma bɔkɔhɔ nɩ, nɩ ɔzɔ SS maa nɩ bɔgʋlʋ bɔ nwʋ wɔ petee nu kɛɛ bɛdɩ nnabɩlabamaa nɩɩ bɔlɔmaa. Na bɛma betiyia botua be mmenlima nɣanlɩyɛ yɩ nwʋ beyiyia kɛɛ ‘bɛlɛ bɛhyɛɛ bɛ animinyiami’ ansaana bɛama ɔhʋanɩ bɛ ma bɔzʋ̃ ɛkɛnɩ bɛahɔ.”
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
it-1 155 ¶4
Azɩdudulɛ
Kɛ ndianwʋ nɩ, Bayɩbʋlʋ yɩ ma yɛnwʋ kɛɛ, Asiliyia Bulombunli Sɛnakɛlɩbɩ yɩzayɩ yɩ nnwuakula mmenyia anwɩ̃, Adɩlamalɛkɩ nɩɩ Hyalizɛ yɛ bohunli yi a, na yɩ ɣa benyia fʋlɔ mɔɔ bɔfʋlɔ yɩ Yisa-hadɔnʋ ɩɣa ilili dɩyɛ. (2 Aw. 19:36, 37) Naasʋ̃ Babilɔnʋmaa bɛ mmɩlɩ zʋ nwʋ dwokɔ kile kɛɛ, wɔ eziyianɩ Tibɛtɩ yɩ eɣile mɔɔ ɩtɔ ɔzʋlɔ 20 nu nɩ, Sɛnakɛlɩbɩ yɩ ɣa benyia ɔkʋ̃ dwodwuli diyialɩ yɩ na ihunli yi. Babilɔnʋmaa bɔ ɔsɔfʋ be mɔɔ ɩwʋwalɩ azɩ wɔ alʋbɔ yaalɛ mɔɔ ɩtɔ zʋlɔ asã A.Y.M. nu mɔɔ bɔfʋlɔ yɩ Bɛlosɔɔsʋ nɩɩ Babilɔnʋ bulombunli Nabonayɩdɔsʋ mɔɔ ɩwʋwalɩ azɩ wɔ alʋbɔ yaalɛ mɔɔ ɩtɔ zʋlɔ ahyiã A.Y.M. nu nɩ, bɔnlʋmmɔ sʋ̃ behileli kɛɛ, ɩdɩ amba kɛɛ Sɛnakɛlɩbɩ yɩ ɣa benyia ɔkʋ̃ pɛ yɛ ihunli yi a. Naasʋ̃ aɣile asã yɩ yɛ bɔnwʋ ndwokɔ be mɔɔ Yisa-hadɔnʋ mɔɔ ilili yɩ papa Sɛnakɛlɩbɩ dɩyɛ nɩ hɛlɛlɩ nɩ yɩ ɔfʋã be a. Ɩhanlɩ wɔ numɔ petee kɛɛ, yɩ mmenlima anwɩ̃ (kɛ enii ɔkʋ̃ a) yɛ bodwodwuli bediyialɩ bɛ papa na bohunli yi a, na akʋ̃ beɣiandinli. Philip Biberfeld hanlɩ valɩlɩ odwokɔ eyi nwʋ wɔ yi buuku mɔɔ bɔfʋlɔ yɩ Universal Jewish History (1948, Vol. I, p. 27) yi nu kɛɛ: “Mɔɔ Babilɔnʋ bɛ mmɩlɩ zʋ ndwokɔ ɛhɛlɛmaa, Nabonayɩdɔsʋ nɩɩ Bɛlosɔɔsʋ hanlɩ valɩlɩ odwokɔ eyi nwʋ nɩ, mfʋmɩ wɔ nwʋ; mɔɔ Bayɩbʋlʋ yɩ kã pɛ la yɛ ɩda ali petee kɛɛ ɩdɩ nɔhʋanlɛ a. Yisa-hadɔnʋ yɩ ɛhɛlɛlɛ yɩ nu ndwokɔ bela idi dasɩlɛ petee kɛɛ, mmenii anwĩ yɛ bohunli Sɛnakɛlɩbɩ a, na kɛ mɔɔ Babilɔnʋ ɛhɛlɛlɛmaa bɛhanlɩ nɩ a. Eyi ma yɛnwʋ yɩ kɛɛ, sɛ mmenii be wʋwalɩ azɩ wɔ mmɩlɩ ɔkʋ̃ nu po, na bɛkɛlɛ dɩyɛ be mɔɔ ɩ nɩɩ Bayɩbʋlʋ nu ndwokɔ iáyiyia a, nwʋmɔ ihyinyia paa kɛɛ yɛkɛbɩbɛlɩ numɔ.”
DECEMBER 26–JANUARY 1
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | 2 AWULOMBUNLI 20-21
“Mpayɩwɔlɛ Hanlɩ Gyehova Ma Ɩyɛlɩ Dɩyɛ Be”
ip-1 394 ¶23
Boduwalɩ Bulombunli Be Yi Dedi Zʋ Kakɛ
Mmɩlɩ mɔ ili bɔmʋnlɩ mɔɔ Sɛnakɛlɩbɩ ɣalɩ Dwuuda zʋ nɩ, Hɛzɩkaya yɩ nwʋ balɩ yɩ ɛzɩzɩbɛ ɛzɩzɩbɛ. Na Ayɩzaya hanlɩ hileli yi kɛɛ sa iwu. (Ayɩ. 38:1) Nɩ bulombunli Hɛzɩkaya nyia alʋbɔ 39, na odwokɔ yɩ wuwuli yi paa. Nɩ kɛ yɩzayɩ nkʋ̃ yɩ nwʋ mɔɔ ɩdwɩ̃ ti mɔɔ nɩ idii ɛyɛkɛ a, mfomi nɩ ɩdwɩnɩɩ yɩ manlɩmaa be eɣile be sʋ̃ nwʋ. Nɩ Asiliyiamaa bɛbadʋ bɛkɛhyɛ Gyelusalamɩ nɩɩ Dwuudamaa zʋ, meti nɩ asianɩ be ɩbʋbɔɔ ɩba. Sɛ nɩ Hɛzɩkaya iwu a, aninyia yɛ ikeli kʋnɛ mɔɔ nɩ ɩbʋbɔɔ ɩba yɩ nɩ anyunu a? Yɛtɩndɛɛ yɩ sʋ̃, nɩ Hɛzɩkaya íni ɛɣalɛ benyia mɔɔ ikeli yɩ dɩyɛ. Hɛzɩkaya wɔlɩ mpayɩ ɛzɩzɩbɛ ɛzɩzɩbɛ izianlɩ Gyehova kɛɛ, ɩnwʋ yɩ ngokɛ.—Ayɩ. 38:2, 3.
w17.03 21 ¶16
Fá Ahʋnlɩnɩ Mɔɔ Idi Munli Sʋ̃mɩ Gyehova!
Aɣinzi yi, Hɛzɩkaya yɩ nwʋ balɩ yɩ ma ɩhalɩ ɛgyɩkɩ̃ɩ̃ ma ankɩ iwu. Izianlɩ Gyehova kɛɛ ɩhakɛ kezimɔ ɩvalɩ nɔhʋanlɛlilɛ ɩzʋ̃mɩnlɩ yɩ nɩ. (Kɩnga 2 Awulombunli 20:1-3.) Yezi wɔ Bayɩbʋlʋ yi nu kɛɛ, mmɩlɩ mɔ yɛwɔ numɔ nɩ, yɛlɔ́kʋla yekeziã Gyehova kɛɛ ɩza yɛ adimakɛlɛ wɔ nnwʋánlɩ ɔhʋanɩ zʋ anzɛnyɩɩ idiã yɛ nnwʋanlɩ nu. Naasʋ̃, kɛmɔ Hɛzɩkaya yɛlɩ nɩ, ye nu bela kɔhʋla kɛhã kehile Gyehova wɔ mpayɩwɔlɛ nu kɛɛ: “Mɩva ahʋnlɩnɩ mɔɔ idi munli muluwa wʋ anyunu wɔ nɔhʋanlɛlilɛ nu.” Asʋ̃ ede edi kɛɛ, mmɩlɩ mɔ wʋádɩ pɔkɔ nɩ, Gyehova kehila wʋ na ɩwɔ ɛpɛ sʋ̃ kɛɛ ɩkɛyɛ ɔzɔ a?—Ndw. 41:3.
g01 7/22 13 ¶4
Kɛ Mpayɩwɔlɛ Kɔhʋla Kɔwʋwa Mɩ Keze a?
Wɔ Bayɩbʋlʋ mmɩlɩ nu nɩ, abiyemmɔ nyianlɩ bɛ mpayɩwɔlɛ nwʋ mmʋwalɩyɛ senyii wɔ nnwʋánlɩ ɔhʋanɩ zʋ. Kɛ ndianwʋ nɩ, mmɩlɩ mɔ adimakɛlɛ be wɔlɩ Bulombunli Hɛzɩkaya mɔɔ ankɩ iwuu nɩ, izianlɩ Gyehova kɛɛ ɩza yɩ adimakɛlɛ. Nyamɩnlɩ wuwalɩ yɩ kɛɛ: “Mɩdɩ wʋ mpayɩ yɩ nɩ. Mʋnwʋ wʋ anyɩ tʋ mʋnlɩ yɩ nɩ. Na mɩkɛza wʋ adimakɛlɛ.” (2 Awu. 20:1-6) Mmenyia nɩɩ mmaalɛ mvʋlɔ sʋ̃ wɔ ɛkɛnɩ mɔɔ benyianlɩ mmʋwalɩyɛ mɔɔ ɩdɩ ɔzɔ be la wɔ Nyamɩnlɩ ɛkɛ.—1 Sa. 1:1-20; Da. 10:2-12; Egy. 4:24-31; 10:1-7.
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
it-2 240 ¶1
Lɛvʋlʋ
Bɛfa lɛvʋlʋ bedi egyima wɔ aliyia gyinanlɛ nu. Mɛyɩ yɩ yɛ bɛfa bekila kɛɛ banɩ be mɔɔ bɔtʋʋ nɩ ɩtɩnɣɛ anzɛnyɩɩ ɩádɩnɣɛ a. Gyehova hanlɩ valɩlɩ Gyelusalamɩ mɔɔ nɩ ɩdɩ yɩ zʋ atunwa yɩ nwʋ kɛɛ, ɩkɛva “ozunzunlɛ ɛyɛma mɔɔ ɩva izunzunli Samaliyia nɩɩ lɛvʋlʋ mɔɔ ɩva izunzunli Ehabɩ yɩ pika nɩ” ikozunzu Gyelusalamɩ. Nyamɩnlɩ izunzunli Samaliyia nɩɩ Bulombunli Ehabɩ yɩ pika, na ɩnwʋnlɩ kɛɛ bɛ ɛbɩlawɔlɛ ɩzɩkɛ donwuu anzɛnyɩɩ bɛhyɩya. Meti ɩzɩkɛlɩ bɛ. Na ɔzɔ la yɛ Nyamɩnlɩ kowuwa Gyelusalamɩ nɩɩ yɩ awulombunli ndɛnɩ a, na ɩama bɛ amumuyɛ ala ali na akʋ̃ ɩazɩkɛ twonwa yɩ. Eyi izili ankasa wɔ alʋbɔ 607 A.Y.M. nu. (2 Aw. 21:10-13; 10:11) Gyehova luwalɩ Ayɩzaya zʋ ɩmanlɩ ahantanɩmaa atinuzɩzɩbɛmaa nɩɩ awulombunli mɔɔ bɔwɔ Gyelusalamɩ nɩ nwʋnlɩ ɛzɩkɛlɛ mɔɔ ɩlɛ ɩbaa bɔ zʋ nɩ. Ɩhanlɩ kɛɛ: “Mɩkɛva pɛlɩpɛlɩlilɛ mɩkɛyɛ ozunzunlɛ ɛyɛma na mɩava ɛdɩnɣɛnlɛ mɩayɛ lɛvʋlʋ.” Pɛlɩpɛlɩlilɛ baaba nɩɩ ɛdɩnɣɛnlɛ mɔɔ idi munli nɩ, ɩkɛma bɛzabɛ mɔɔ bɛdɩ Nyamɩnlɩ yɩ azʋ̃mɩvʋlɔ ankasa nɩɩ bɛzabɛ mɔɔ bɛ́dɩ yɩ azʋ̃mɩvʋlɔ nɩ kɛla ali. Na bo nu bela kenyia yɩ akatuwa, kɛ ebiye a bɛkɛzɩkɛ yɩ anzɛnyɩɩ bekele yɩ nnwʋanlɩ.—Ayɩ. 28:14-19.