Ɛbɩlawɔlɛ Nɩɩ Dasɩlɛlilɛ Dɩyɛzumanlɛ Kɛlɛta Nwʋ Awuuku Nu Ɛbɩbɛlɛ
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
JULY 3-9
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | ƐZƖLA 4-6
“Máma Besi Egyima Yɩ Ɔhʋanɩ”
w22.03 18 ¶13
Ɔnwʋ Mɔɔ Zakaliyia Nwʋnlɩ Yɩ a?
Bɛvalɩ salɛ bedianlɩ asɔlɩ pika yɩ mɔɔ nɩ besiaa bekegyina yɩ zʋ. Naasʋ̃ Ɔsɔfʋ Ebani Gyɛhyuwa (Dwohyuwa) nɩɩ Amɩnladʋ Zɛlubabɛlɩ mɔɔ bɛyɩlɩ bɛ kɛɛ beli egyima yɩ anyunu nɩ “bɔwɔlɩ yɩ tʋ kɛɛ besiaa bekegyina Nyamɩnlɩ yɩ pika yɩ.” (Ɛzɩ. 5:1, 2) Nɩ Dwuumaa be kenyia adwɩnɩ kɛɛ ntɩyasɩ bela íni ɔzɔ pɔkɔzilɛ yɩ nu. Iluwakɛɛ nɩ sɛ bɔbɔ yɩ tʋ kɛɛ besiaa bekegyina asɔlɩ pika yɩ a, bɛ adamvʋlɔ nɩ kɔnwʋ yɩ na bɛayɛ mɔɔ bɔkɔhʋla bela bɛava bɛalile bɛ. Nɩ ɩsɛ kɛɛ Dwohyuwa nɩɩ Zɛlubabɛlɩ mɔɔ nɩ beli egyima yɩ anyunu nɩ nyia anwʋlazʋ kɛɛ Gyehova gyĩ bɛ mɛda. Na amba sʋ̃ benyianlɩ ɔzɔ anwʋlazʋ yɩ. Mɩnla ɔhʋanɩ zʋ a?
w86 2/1 29, alɩka ¶2-3
Nɩ Gyehova Yɩ Anyɩ ‘Wɔ Mbanimbani Nɩ Bɔ Zʋ’
Mmɩlɩ mɔ Dwuumaa nɣalɩyɛ nɩ bezia bɛɣalɩ Gyelusalamɩ nɩ, alʋbɔ 16 dualɩ numɔ mɔɔ nɩ bɔlɔ́kɔlɩ asɔlɩ pika yɩ egyinanlɛ nwʋ. Nkɔmɩhyɛmaa Hegayɩ nɩɩ Zakaliyia hyɛlɩ Dwuumaa nɩ ɛzɩzɩbɛ ma benyianlɩ anwʋzɩzɩbɛ fʋlɔ na eyi manlɩ bɔdʋwalɩ Gyehova yɩ asɔlɩ pika yɩ mɔɔ nɩ besiaa bekegyina yɩ zʋ. Ɩákyɛ bela yɛ Pɛhyɩya mbanimbani dwodwuli diyialɩ bɛ na beɣizialɩ bɛ kɛɛ: “Aninyia yɛ ɩmanlɩ nwʋmɔ ɔhʋanɩ bɛ kɛɛ begyina pika eyi a?”—Ɛzɩ. 5:1-3.
Nɩ munwalɩyɛ mɔɔ bɛkɛva bɛkɛma nɩ nwʋ hyinyia paa. Sɛ mbanimbani nɩ ma odwodwudiyialɛmaa nɩ wunlawunla bɛ a, nɩ asɔlɩ pika yɩ mɔɔ besiaa bekegyina nɩ kɛhalɩ kɛ. Yɛɛ sɛ bɛma bɛfa ɛya sʋ̃ a, ɛkɛnɩ la bɛkɛva salɛ bekediã egyima yɩ zʋ. Meti mbanimbani (mɔɔ ɩkɛyɛ kɛɛ nɩ Amɩnladʋ Zɛlubabɛlɩ nɩɩ Ɔsɔfʋ Ebani Dwohyuwa yɛ nɩ beli bɛ anyunu) nɩ boluwalɩ nɣɛlɛbɛ ɔhʋanɩ zʋ bɛvalɩ munwalɩyɛ mɔɔ ɩtɔ azʋnlɩ nu bɛmanlɩ bɛ. Bɛhakɛlɩ odwodwudiyialɛmaa nɩ wɔ mmɛla mɔɔ Sayɩlɔsʋ hyɛlɩ mɔɔ nɩ bɛ ɛɣɛɛlɛ ivi nɩ nwʋ. Nɩ mmɛla eyi ma ɔhʋanɩ wɔ Dwuumaa nɩ kɛɛ bɔkʋla bɔkɔ bɔtʋwa egyima yɩ zʋ. Nɩ odwodwudiyialɛmaa nɩ zi kɛɛ, wɔ Pɛhyɩya mmɛla nu nɩ sɛ bulombunli hyɛ mmɛla be a, bɛáhʋla bɛsɩnza nu. Meti bɔbʋlɩ kɛɛ bokodwu bekediyia mmɛla eyi. Meti egyima yɩ dʋwalɩ ɔzʋlɔ kɔbʋmɩ kɛɛ aɣinzi yi Bulombunli Dɩlayɔsʋ sʋ̃ valɩ ahyɛdɩ be manlɩ kɛɛ bɔdʋwa egyima yɩ zʋ!—Ɛzɩ. 5:11-17; 6:6-12.
w22.03 15 ¶7
Ɔnwʋ Mɔɔ Zakaliyia Nwʋnlɩ Yɩ a?
Nzɩnzanlɩyɛ be ɣalɩ na ɩmanlɩ asɔlɩ pika yɩ egyinanlɛmaa nɩ bɛ ahʋnlɩnɩ dɔlɩ bo kunlu. Ɩdɩ mɩnla nzɩnzanlɩyɛ a? Wɔ 520 A.Y.M. nu nɩ, Dɩlayɔsʋ I ɣa yɛlɩ Pɛhyɩya bulombunli. Wɔ yi tumililɛ ɔlʋbɔ mɔɔ ɩtɔ zʋlɔ anwɩ̃ yɩ nu nɩ, ɩɣa ɩnwʋnlɩ kɛɛ asɔlɩ pika yɩ egyinanlɛ mɔɔ bɛva salɛ bediã zʋlɔ nɩ tiyia mmɛla. Meti Dɩlayɔsʋ hyɛlɩ kɛɛ bɔdʋwa egyima yɩ zʋ. (Ɛzɩ. 6:1-3) Ɔzɔ amanɩyɛwɔlɛ yɩ yɛlɩ mmenii sʋ̃maa asibɔnwʋ. Naasʋ̃ kɛɛ egyima yɩ la yɛ ɩhyɛlɩ kɛɛ bɔdʋwa ɔzʋlɔ a, mfomi izia ɩhyɛlɩ mmenii mɔɔ nɩ bodua bɔ nwʋ beyiyia nɩ kɛɛ máma besi egyima yɩ ɔhʋanɩ mfomi bɛva nninyeni nɩɩ ozukua bɔwʋwa bɛ! (Ɛzɩ. 6:7-12) Na eyi manlɩ Dwuumaa nɩ bɔhʋla bɛvalɩ alʋbɔ anla nɩɩ ɛgyɩkɩ̃ɩ̃ begyinanlɩ asɔlɩ pika yɩ wɔ ɔlʋbɔ 515 A.Y.M. nu.—Ɛzɩ. 6:15.
w22.03 19 ¶16
Ɔnwʋ Mɔɔ Zakaliyia Nwʋnlɩ Yɩ a?
Gyehova sia duwa “sʋ̃mɩvʋlɔ nɔhʋanlɛvʋlɔ nɩɩ nɣɛlɛbɛvʋlɔ” nɩ zʋ fa ɔhʋanɩhilelɛ ma yɛ. (Mt. 24:45) Itwu mmɩlɩ be a, ɩyɛ sɩ ɩma yɛ kɛɛ yɛkɛdɩ ɔhʋanɩhilelɛ mɔɔ sʋ̃mɩvʋlɔ eyi fa ma yɛ nɩ yɩ tʋ. Kɛ ndianwʋ nɩ, ebiye a bɛkɛma ɔhʋanɩhilelɛ pɔkyɩɩ be mɔɔ ɩkɔwʋwa yɛ ma yekeziyeziye yɛ nwʋ yekeziye na sɛ asianɩ be si a, yɛahʋla yeanyia ye ti yealili nu. Naasʋ̃ sa yɛkʋla yɛtɩ nɣanlɩ kɛɛ asianɩ mɔɔ ɩdɩ zɔ ilési wɔ dɩka mɔɔ yɛwɔ nɩ kyɩ̃. Anzɛnyɩɩ ebiye a, mmɩlɩ mɔ adimakɛlɛ mɔɔ ɩyɛ nsanɩ be izi nɩ, yɛkɛdɩ nɣanlɩ kɛɛ akɛlɛ nɩ ɩyɛ kyɩngyɩ̃ɩ̃ wɔ nninyeni nwʋ sʋ̃maa. Sɛ yɛtɩ nɣanlɩ kɛɛ ɔhʋanɩhilelɛ mɔɔ bɛva bɛma yɛ nɩ nwʋ iáhyinyia a, mɩnla yɛ ɩsɛ kɛɛ yɛyɛ a? Sa yɛkʋla yɛdwɩnɩndwɩnɩ mfasʋ mɔɔ Yizilayamaa nɩ nyianlɩ mmɩlɩ mɔ bediyeli Dwohyuwa nɩɩ Zɛlubabɛlɩ bɔ ɔhʋanɩhilelɛ yɩ nɩ. Akʋ̃ sʋ̃, yɛkɔhʋla yɛkɔdwɩnɩndwɩnɩ Bayɩbʋlʋ nu odwokɔ be mɔɔ yɛɣɩnga yɩ kyɩ̃ nɩ nwʋ. Itwu mmɩlɩ be a, Nyamɩnlɩ yi mmenii kenyia ɔhʋanɩhilelɛ mɔɔ wɔ enii yɩ anyɩ zʋ nɩ ɩkɛyɛ kɛɛ mɔɔ nɣɛlɛbɛ íni nu, naasʋ̃ awielɩyɛ kʋlaa nɩ, ɔzɔ ɔhʋanɩhilelɛ yɩ yɛ ide bɔ nnwʋanlɩ a.—Ndɛ. 7:7; 8:10.
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
w93 6/15 32 ¶3-5
Asʋ̃ Sa Ɔkʋla Ede Bayɩbʋlʋ Yɩ Edi a?
Bɛyɛlɩ ozukua eyi wɔ Tasɩsɩ mɔɔ ɩwɔ twonwa be mɔɔ nnɛ bɔfʋlɔ yɩ Turkey yɩ avindelɩyɛ nɩɩ yɩ ngyakɛ ɔfʋã nu nɩ. Bɛyɛlɩ wɔ alʋbɔ yaalɛ mɔɔ ɩtɔ ɔzʋlɔ anla A.Y.M nu wɔ Pɛhyɩya amɩnladʋ Mazaeus yɩ tumililɛ tʋ. Nɩ ɩwɔ ozukua yɩ zʋ kɛɛ mɛyɩ yɛ ɩdɩ amɩnladʋ wɔ Yufileti “Baka Yɩ Mɛda” a.
Naasʋ̃ mɩnla yɛ ɩma odwokɔ eyi yɛ nnwʋánlɩ a? Iluwakɛɛ ɔkɔnwʋ ɔzɔ odwokɔ yɩ la wɔ wʋ Bayɩbʋlʋ nu. Ɛzɩla 5:6–6:13 kã nkitanwʋlilɛ mɔɔ ɩhɔlɩ ɔzʋlɔ wɔ Pɛhyɩya bulombunli Dɩlayɔsʋ nɩɩ amɩnladʋ be mɔɔ bɔfʋlɔ yɩ Tatɩnayɩ nɩ bɛ avinli. Nɩ ɩfalɩ Dwuumaa bɛ asɔlɩ pika yɩ mɔɔ besiaa bekegyina wɔ Gyelusalamɩ nɩ nwʋ. Nɩ Ɛzɩla dɩ abiye mɔɔ yɩ nwʋ ɩwʋkwa wɔ Nyamɩnlɩ yɩ Mmɛla yɩ ɛhɛlɛlɛ nu, meti sa yɛkʋla yekila ɔhʋanɩ kɛɛ odwokɔ bela mɔɔ ɩkɛhɛlɛ nɩ, ɩkɛhã yɩ pɛpɛɛpɛ kɛmɔ ɩdɩ nɩ la. Ɔkɔnwʋ yɩ wɔ Ɛzɩla 5:6 nɩɩ 6:13 kɛɛ bɔvʋlɔlɩ Tatɩnayɩ kɛɛ “amɩnladʋ mɔɔ ɩwɔ Baka yɩ mɛda.”
Ɛzɩla hɛlɛlɩ ndwokɔ eyi wɔ kɛyɛ ɔlʋbɔ 460 A.Y.M nu, mɛyɩ mɛda alʋbɔ kɛyɛ 100 ansaana bɛyɛ ozukua eyi. Ebiye a, mbiyemmɔ kɛdɩ nɣanlɩ kɛɛ odwokɔ eyi mɔɔ bɛhanlɩ bɛvalɩ Pɛhyɩya amɩnladʋ eyi nwʋ mɛyɩ, iáhyinyia bela. Naasʋ̃ sɛ ɔkʋla ɛfa wʋ nwʋ etiã Bayɩbʋlʋ ɛhɛlɛlɛmaa bɔzʋ wɔ ndwokɔ ngyɩkɩ̃ɩ̃ ngyɩkɩ̃ɩ̃ eyi nu po a, wʋale edi kɛɛ ɩkɔwʋwa wʋ ma ekenyia anwʋlazʋ wɔ dɩyɛ fʋlɔ bela mɔɔ bɛhɛlɛ yi nu a?
JULY 10-16
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | ƐZƖLA 7-8
“Ɛzɩla Luwalɩ Yɩ Nyɛlɩyɛ Zʋ Hyɛlɩ Gyehova Animinyiamɩ”
w00 10/1 14 ¶8
Dɩyɛzumanlɛ—Mfasʋ Wɔ Zʋ Na Ɩyɛ Anyɩnlɩlelɛ
Amba, ɩsɛ kɛɛ ɔlɔlɛ mɔɔ yɛwɔ yɛma Gyehova yɩ Odwokɔ yɛ debe mɔɔ ɩzʋ̃ yɛ ahʋnlɩnɩ nu, dɩka mɔɔ nɣanlɩdɩlɛ ankasa zʋ̃ nɩ. Sɛ yɛkɩnga Bayɩbʋlʋ yɩ ɔfʋã be a, ɩsɛ kɛɛ yɛ anyɩ deli nwʋmɔ kɛɛ yɛkɛva mmɩlɩ sʋ̃maa yekozunzu nwʋmɔ. Ɩsɛ kɛɛ yesunzu sunzuma ɔfʋã nu nninyeni mɔɔ numɔ dɔ nɩ nwʋ, yɛma ɩbʋwa ye ti nu, na yɛdwɩnɩndwɩnɩ nwʋ. Eyi pɩbɛ kɛɛ yɛkɔwʋwa kɛnɩ dinyii yekozunzu mɔɔ yezuma nɩ nwʋ na yɛawɔ mpayɩ. Dɩkɛɛ Ɛzɩla nɩ, ɩsɛ kɛɛ yesiyeziye yɛ ahʋnlɩnɩ yɛma Nyamɩnlɩ yɩ Odwokɔ yɩ ɛɣɩngalɛ nɩɩ yɩ ozumanlɛ. Bɛhɛlɛlɩ bɛvalɩ yɩ nwʋ kɛɛ: “Nɩ Ɛzɩla ziyeziye yɩ ahʋnlɩnɩ kɛɛ ɩkɛbɩbɛlɩ Gyehova yɩ Mmɛla yɩ nu na ialili zʋlɔ na iahilehile numɔ ahyɛdɩ nɩɩ ndɛnɩwuwalɛ ndwokɔ wɔ Yizilaya.” (Ɛzɩ. 7:10) Yɛ nninyeni asã mɔɔ ɩmanlɩ Ɛzɩla ziyeziyeli yɩ ahʋnlɩnɩ nɩ ndwɩ: kɛɛ ikozuma dɩyɛ, ɩkɛva mɔɔ izuma nɩ ɩkɛyɛ egyima na ɩava iahilehile. Ɩsɛ kɛɛ yesumazuma yɩ ndianwʋ nɩ.
si 75 ¶5
Bayɩbʋlʋ Buuku Mɔɔ Ɩtɔ Ɔzʋlɔ 13—1 Mmɩlɩzʋdwokɔ
Ɛzɩla yɛ nɩ ɩfata paa kɛɛ ɩkɛlɛ ɔwɔkɩ ndwokɔ eyi mɔɔ ɩdɩ nɔhʋanlɛ na ɔkʋla ɛfa wʋ nwʋ etiã zʋlɔ nɩ a. Iluwakɛɛ “nɩ Ɛzɩla ziyeziye yɩ ahʋnlɩnɩ kɛɛ ɩkɛbɩbɛlɩ Nyamɩnlɩ yɩ Mmɛla yɩ nu na ialili zʋlɔ na iahilehile numɔ ahyɛdɩ nɩɩ ndɛnɩwuwalɛ ndwokɔ wɔ Yizilaya.” (Ɛzɩ. 7:10) Gyehova valɩ yɩ sunzuma nwanzanwanza yɩ wʋwalɩ yɩ. Tumivʋlɔ mɔɔ nɩ idi Pɛhyɩya zʋ nɩ nwʋnlɩ kɛɛ Ɛzɩla wɔ nɣɛlɛbɛ mɔɔ ɩzʋ̃ Nyamɩnlɩ ɛkɛ, meti ɩvalɩ tumi nɩɩ egyima nɣezile sʋ̃maa iwulalɩ yɩ sa wɔ Dwuuda mansini yɩ nu. (Ɛzɩ. 7:12-26) Nɩ Gyehova nɩɩ tumivʋlɔ kezile mɔɔ ɩwɔ ɛkɛnɩ wɔ ɔzɔ mmɩlɩ nɩ gyĩ Ɛzɩla mɛda, meti ɩayɛ sɩ ɩma yɩ kɛɛ yɩ sa kɛhã awuuku mɔɔ idi munli baaba paa mɔɔ ikehila zʋlɔ ɩkɛhɛlɛ yɩ buuku yi.
it-1 1158 ¶4
Kãnwʋazɩ
Ɩfa Ɔhʋanɩhilelɛ Mɔɔ Ɩfata Ɩma. Nyamɩnlɩ kile bɛzabɛ mɔɔ bɛkã bɔ nwʋ azɩ wɔ yɩ anyunu nɩ ɔhʋanɩ. Nɩ asɛdɩ kezile be la Ɛzɩla yɩ hɔ zʋ. Nɩ ɩsɛ kɛɛ idi mmenyia mɔɔ bɔbʋ 1,500 mɔɔ nɩ azɔfʋ, asɔlɩ pika yɩ nu azʋ̃mɩvʋlɔ, mmaalɛ nɩɩ nnwuakula kɩnla nwʋmɔ nɩ bɛ anyunu ɩ nɩɩ bɔ zʋ̃ Babilɔnʋ kɔ Gyelusalamɩ. Akʋ̃ sʋ̃, nɩ bɛlɛ dwɛtɛ nɩɩ ozukua mvuduko sʋ̃maa mɔɔ nɩ bɛlɛ bekeziyeziye asɔlɩ pika yɩ nu wɔ Gyelusalamɩ. Nɩ bekehyinyia banɩwɔlɛ wɔ bɔ ɔhʋanɩdulɛ yɩ nu. Naasʋ̃ nɩ Ɛzɩla ɩábɛ kɛɛ ikeziã Pɛhyɩya bulombunli yi ma bɛ nɩɩ azogyiamaa kɔhɔ na bɛawɔ bɔ nwʋ banɩ wɔ ɔhʋanɩdulɛ yɩ nu. Nɩ ɔzɔ mɔɔ ɩkɛyɛ nɩ kehile kɛɛ ɩlɛ yɩ nwʋ itiã enii yɩ banɩwɔlɛ zʋ. Mɔɔ nɩ ɩdɩ yɛ lɛ kɛɛ, nɩ ili bɔmʋnlɩ ɩhã ihile bulombunli yi kɛɛ: “Yɛ Nyamɩnlɩ yɩ baabayɛlɛ salɛ wɔ bɛzabɛ mɔɔ bɛpɩbɛ yɩ nɩ bɔ zʋ.” Meti ɩmanlɩ mmenii nɩ hyɩlɩ kɔmɩ na ama bɛahã bɔ nwʋ azɩ wɔ Gyehova anyunu. Bɛbɩbɛlɩ Nyamɩnlɩ yɩ kɛnɩ mmʋwalɩyɛ na idiyeli bɛ. Ɩwɔlɩ bɔ nwʋ banɩ wɔ bɛ adamvʋlɔ mɔɔ nɩ bɔkɔhʋla bɔkɔdʋ bɛkɛhyɛ bɔ zʋ nɩ nwʋ na eyi manlɩ bɔhʋla bodualɩ ɔhʋanɩ ɛyɛlɛyɛlɛ eyi azʋ̃nudwolɩyɛ nu. (Ɛzɩ. 8:1-14, 21-32) Nkɔmɩhyɛnii Danɩyɛlɩ mɔɔ nɩ ɩwɔ alɔngɔzʋ̃mɩnlɛ nu wɔ Babilɔnʋ nɩ zɔlɩ Nyamɩnlɩ anyɩ. Meti Nyamɩnlɩ zʋ̃manlɩ yɩ bɔvʋlɔ ma ɩɣa ɩyɩlɩ anyɩnlɩzʋdɩyɛnwʋnlɛ ihileli yi, iluwakɛɛ Danɩyɛlɩ hanlɩ yɩ nwʋ azɩ wɔ yɩ Nyamɩnlɩ anyunu na ɩbɩbɛlɩ ɔhʋanɩhilelɛ nɩɩ ntɩyasɩ wɔ yɩ ɛkɛnɩ.—Da. 10:12.
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
w06 1/15 19 ¶10
Ɛzɩla Buuku Yi Nu Ndwokɔ Aditili
7:28–8:20—Mɩnla ti mɔɔ nɩ Dwuumaa sʋ̃maa mɔɔ bɔwɔ Babilɔnʋ nɩ bɔtwɩnhwɩ̃ɩ̃ bɛ agyia azɩ kɛɛ bɛ nɩɩ Ɛzɩla kɔhɔ Gyelusalamɩ a? Ɩwɔ numɔ kɛɛ Dwuumaa be lili bɔmʋnlɩ hɔ wʋwalɩ bo twonwa Gyelusalamɩ zʋ alʋbɔ 60 nɩɩ yɩ mɛda dɩyɛ, naasʋ̃ nɩ mmenii ɛgyɩkɩ̃ɩ̃ be la yɛ nɩ bɔwɔ ɛkɛnɩ a. Nɩ Gyelusalamɩ mɔɔ besiaa bɔkɔhɔ nɩ kehile kɛɛ bekezia bɔkɔhɔ bɔkɔwɔ ɛbɩla fʋlɔ tʋ wɔ bʋwabɩlɛ mɔɔ nɩ numɔ yɛ sɩ na ɩyɛ yɛlɛ nu. Nɩ kezimɔ bʋwabɩlɛ ɩdɩ wɔ Gyelusalamɩ nɩ lɔ́bʋwa Dwuumaa mɔɔ ebiye a nɩ bedii bʋwɔ wɔ Babilɔnʋ nɩ. Na yɛlɔ́kʋla yekowu yɛ anyɩ yekogua kezimɔ nɩ ɔhʋanɩdulɛ yɩ yɛ yɛlɛ nɩ zʋ. Nɩ ɩsɛ kɛɛ bɛzabɛ mɔɔ besiaa bɔkɔhɔ nɩ nyia dedi kezile wɔ Gyehova nu, bɔbɔ ɛhyɩmɛ wɔ nɔhʋanlɛ ɔzʋ̃mɩnlɛ nu, na benyia akɛnɣazɩzɩbɛ mɔɔ bɛkɛva bokodu ɔzɔ agyiakɛ yɩ. Na Ɛzɩla po Gyehova yɩ sa mɔɔ nɩ ɩwɔ yɩ zʋ yɩ yɛ ɩhyɛlɩ yɩ ɛzɩzɩbɛ a. Naasʋ̃ iluwa Ɛzɩla yɩ ɛzɩzɩbɛhyɛlɛ zʋ nɩ, mmusunwa 1,500 mɔɔ ebiye a, numɔ mmenii dɩ 6,000 leli dianlɩ numɔ kɛɛ bɛ nɩɩ yɩ kɔhɔ. Mɛyɩ mɛda nɩ, Ɛzɩla luwalɩ ɔhʋanɩ fʋlɔ zʋ wʋwalɩ Levimaa 38 nɩɩ asɔlɩ pika yi nu azʋ̃mɩvʋlɔ 220 ma bɛzabɛ sʋ̃ beleli bedianlɩ numɔ kɛɛ bɔkɔhɔ.
JULY 17-23
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | ƐZƖLA 9-10
“Ɔhawʋ Mɔɔ Ɩzʋ̃ Azʋ̃nzɩzɩbɛ Nu Ɩba”
w06 1/15 20 ¶1
Ɛzɩla Buuku Yi Nu Ndwokɔ Aditili
9:1, 2—Mɩnla anyɩnlɩbʋlʋ yɛ nɩ ɩwɔ azɩlɛ yɩ zʋ mmenii mɔɔ nɩ bɛ nɩɩ bɛ yɛ agyiahʋnlɩ nhyɩhyɛlɩyɛ yi nu a? Nɩ manlɩ mɔɔ bezia bele bɛ eyi yɛ nɩ bekehila bɔkɔwɔ Gyehova yɩ ɔzʋ̃mɩnlɛ nwʋ banɩ kɔbʋmɩ kɛɛ Mɛzaya nɩ kɛɣa a. Nɩ manlɩ mvʋlɔ nu mmenii mɔɔ bekegyigyia bɛ nɩ kɔhʋla kɛva ɔhawʋ kezile kɛɣa nɔhʋanlɛ ɔzʋ̃mɩnlɛ zʋ. Iluwakɛɛ nɩ mbiyemmɔ bɛ nɩɩ awʋzʋmɩzʋ̃mɩnlɛmaa be yɛ agyiahʋnlɩ nhyɩhyɛlɩyɛ nɩ ti, ebiye a ngyɩkɩ̃ɩ̃ ngyɩkɩ̃ɩ̃ la manlɩ yɩ munwala bɔkɔhɔ bekeli awʋzʋmɩzʋ̃mɩnlɛ mɛda. Nɩ eyi kɔhʋla kɛma nɔhʋanlɛ ɔzʋ̃mɩnlɛ tʋ kodu wɔ azɩlɛ yɩ zʋ. Na ankɩ ɛhɩnla dɩka yɛ Mɛzaya yɩ kevinde po a? Ɩáyɛ nnwʋánlɩ kɛɛ ɩyɛlɩ Ɛzɩla asibɔnwʋ mmɩlɩ mɔ ɩnwʋnlɩ mɔɔ izi nɩ!
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
w06 1/15 20 ¶2
Ɛzɩla Buuku Yi Nu Ndwokɔ Aditili
10:3, 44—Mɩnla ti mɔɔ botuduu ɛyɩlɛmaa yɩ nɩ, boduduli bo nnwuakula yɩ bɛhɩnlanlɩ nwʋ a? Sɛ bɛáma nnwuakula yɩ kɩnla be nli mmɔ nwʋ kɔ a, nɩ ɛyɩlɛmaa yɩ kɔhʋla kezia kɛɣa iluwa nnwuakula yɩ ti. Akʋ̃ sʋ̃, mbɔmɩ sʋ̃maa nɩ mmɔdɔma hyinyia be nli mmɔ.
JULY 24-30
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | NEHƐMAYA 1-2
“Ndɛndɛ La Yɛ Mʋwɔlɩ Mpayɩ a”
w08 2/15 3 ¶5
Bɔhɔ́ Zʋ Bɛhakɛ Gyehova Mmɩlɩ Munwala
Itwu mmɩlɩ be a, nwʋmɔ kehyinyia kɛɛ yɛbɔ mpayɩ ndɛndɛ yɛpɩbɛ Nyamɩnlɩ yɩ mmʋwalɩyɛ. Eɣile ɔkʋ̃ be, Pɛhyɩya Bulombunli Atɛzɛzɩsɩ yɛlɩ yɩ ndwɩ kɛɛ yɩ nzãhyɛlɛvʋlɔ Nehɛmaya yɩ anyunu yɛ alɔbɔ alɔbɔ. Bulombunli yi ɣizialɩ kɛɛ: “Mɩnla yɛ ɛpɛ kɛɛ ɛyɛ a?” Na “ndɛndɛ la yɛ [Nehɛmaya] wɔlɩ sʋlɔ Nyamɩnlɩ nɩ mpayɩ a.” Ɩda ali kɛɛ, mpayɩ mɔɔ Nehɛmaya wɔlɩ wɔ yi ti nu nɩ dɩ sikalɛ. Naasʋ̃ Nyamɩnlɩ diyeli yi iluwakɛɛ bulombunli yi wʋwalɩ Nehɛmaya ma izia ɩhɔ ɩdʋlɩ Gyelusalamɩ banɩ nɩ. (Kɩnga Nehɛmaya 2:1-8.) Amba sɛ yɛbɔ mpayɩ sikalɛ wɔ yɛ ti nu po a, Gyehova tiye.
be 177 ¶4
Ndɛnɩmanlɛ Mɔɔ Bɛáhila Kɛlɛta Zʋ Bɛkɩnga
Sɛ aɣilevile nu la bɔfʋlɔ wʋ kɛɛ ehilehilé wʋ dedi nu a, mɩnla yɛ ɩkɔwʋwa wʋ na ama wʋ odwokɔ yɩ iadu mpʋnɩ a? Sumazumá Nehɛmaya mɔɔ ɩwɔlɩ mpayɩ sikalɛ wɔ yɩ ti nu ansaana ibuwa Bulombunli Atɛzɛzɩsɩ yɩ odwokɔɣizialɛ nɩ. (Ne. 2:4) Akʋ̃ ndɛndɛ zʋ la, hyɩhyɛ odwokɔ mɔɔ ɛkɛhã nɩ wɔ wʋ ti nu. Ahʋanɩ mɔɔ ɔkɔhʋla okoluwa zʋ yɩ be yɛ dɩ: (1) Pɩbɛ odwokɔ ɔkʋ̃ anzɛnyɩɩ anwɩ̃ be mɔɔ ɛkɛva ekehilehile wʋ ndwokɔ nu (sa ɔkʋla ɛfa ndwokɔ mɔɔ ɩwɔ Reasoning From the Scriptures yi nu be edi egyima). (2) Pɩbɛ ɛhɛlɛlɛ odwokɔ mɔɔ ɛkɛva ekehilehile wʋ ndwokɔ yɩ nu. (3) Sunzu kezimɔ okoluwa nɣɛlɛbɛ ɔhʋanɩ zʋ ɔkɔwɔ wʋ odwokɔ yɩ tʋ na ama wʋ ediyelɛvʋlɔ nɩ ianyia ɛpɛ kɛɛ ikediye wʋ. Akʋ̃ bɔ yɩ tʋ tɩndɛ.
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
w86 2/15 25
Bebigyia Nɔhʋanlɛ Ɔzʋ̃mɩnlɛ Sʋlɔ
Anhã, nɩ Nehɛmaya ɩva mmɩlɩ sʋ̃maa ɩwɔ bʋwabɩlɛ mɔɔ nɩ Gyelusalamɩmaa bɔwɔ numɔ nɩ nwʋ mpayɩ “awulohyɩnlɩyɛ nɩɩ awulodwolɩyɛ.” (1:4, 6) Mmɩlɩ mɔ Nehɛmaya nyianlɩ nwʋmɔ ɔhʋanɩ kɛɛ ɩhã ɛpɛ mɔɔ inyia kɛɛ ikezia ɩkɔhɔ ɩkɔdʋ Gyelusalamɩ banɩ yɩ nɩ nwʋ odwokɔ ihile Bulombunli Atɛzɛzɩsɩ nɩ, izia ɩwɔlɩ mpayɩ. Nɩ ɩta ɩbɔ odwokɔ eyi nwʋ mpayɩ. Gyehova diyeli mpayɩwɔlɛ eyi, iluwakɛɛ Dwuumaa nɩ benyianlɩ nwʋmɔ ɔhʋanɩ bezia bɔhɔ bɔdʋlɩ twonwa yɩ banɩ nɩ ebiyekʋ̃.
Ozumanlɛdɩyɛ Ma Yɛ: Nehɛmaya bɩbɛlɩ Gyehova yɩ ɔhʋanɩhilelɛ. Sɛ yesii bʋwabɩlɛ be mɔɔ ɩyɛ sɩ nwʋ pɔkɔ a, ɩsɛ kɛɛ amɩyɛ sʋ̃ ‘yɛma yɛ anyɩ ɩbʋlʋ yɛbɔ mpayɩ eɣile bela’ na yɛyɛ yɛ dɩyɛ kɛmɔ Gyehova yɩ ɔhʋanɩhilelɛ dɩ.—Wul. 12:12.
JULY 31–AUGUST 6
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | NEHƐMAYA 3-4
“Asʋ̃ Obu Wʋ Nwʋ Kɛɛ Egyimazɩzɩbɛ Ɩávata Wʋ a?”
w06 2/1 10 ¶1
Nehɛmaya Buuku Yi Nu Ndwokɔ Aditili
3:5, 27. Íni kɛɛ yebu egyimazɩzɩbɛ mɔɔ yɛyɛ yɛbʋwa nɔhʋanlɛ ɔzʋ̃mɩnlɛ kɛɛ ɩávata yɛ. Kɛmɔ Tɛkʋwayɩ “mmenyia aditili” nɩ yɛlɩ nɩ. Mfomi, sa yɛkʋla yesumazuma Tɛkʋwayɩmaa mɔɔ nɩ bɛ́dɩ aditili mɔɔ bɔzʋ̃ bɛ pɛ nu boduli bɔ nwʋ bɛmanlɩ nɩ.
w19.10 23 ¶11
Mɩnla Yɛ Gyehova Ɩkɛma Ɔkɔhʋla Ɛkɛyɛ a?
Wɔ alʋbɔ sʋ̃maa mɛda nɩ, nɩ Hyalɔmɩ yɩ mma mmaalɛ yɩ kɩnla mmenii mɔɔ Gyehova valɩ bɛ lili egyima ma beziyeziyeli Gyelusalamɩ banɩ yɩ nwʋ. (Ne. 2:20; 3:12) Ɩwɔ numɔ kɛɛ nɩ Hyalɔmɩ dɩ dɩhɩlɛ dɩyɛ, naasʋ̃ yɩ mma mmaalɛ yɩ duli bɔ nwʋ manlɩ yɛlɩ egyimazɩzɩbɛ wʋwalɩ egyima eyi mɔɔ ɩyɛ sɩ na ɩyɛ yɛlɛ nɩ. (Ne. 4:15-18) Bɛáyɛ kɛɛ Tɛkʋwayɩ mmenyia aditili be mɔɔ “bɛákã bɔ nwʋ azɩ” bɛyɛ egyima yɩ be nɩ! (Ne. 3:5) Mɔwʋ kila kezimɔ Hyalɔmɩ yɩ mma mmaalɛ yɩ bɛ anyɩ leli, mmɩlɩ mɔ bɛvalɩ aɣile 52 pɛ la bowieli egyima yɩ nɩ! (Ne. 6:15) Ɔzɔ la yɛ nnɛ sʋ̃, mmeliyema mmaalɛ tu bɔ nwʋ ma fa anyɩnlɩlelɛ yɛ egyima titili bʋwa ɔzʋ̃mɩnlɛ nwanzanwanza. Bɔbʋwa ma bekyinangyina na besiyeziye nniyia mɔɔ beyila ɔzʋlɔ bɛma Gyehova nɩ. Bɛ nnimidi, ɛhyɩmɛ nɩɩ bɔ nɔhʋanlɛlilɛ yɛ ɩbʋwa ma egyima eyi kɔ yɩ anyunu a.
w04 8/1 18 ¶16
Nyiá Kɩlayɩsɩ Yɩ Adwɩnɩ Mɔɔ Nɩ Ɩlɛ Wɔ Kezileyɛlɛ Nwʋ Nɩ Be
Ɩsɛ kɛɛ Kilisinyiamaa nnwuakula nɩɩ mbanimbani munwala bɔ mmɔdɩnɩ nyia Kɩlayɩsɩ yɩ adwɩnɩ mɔɔ ɩlɛ wɔ kezileyɛlɛ nwʋ nɩ be. Egyimalilɛ sʋ̃maa wɔ asafʋ yɩ nu mɔɔ ɩsɛ kɛɛ yedi nwʋmɔ egyima. Íni kɛɛ ɩba yɩ kyɩ kɛɛ yɛkɔhwɩnhwɩ̃ yɛ agyia azɩ mmɩlɩ mɔ bɛhã kɛɛ yɛyɛ egyima be mɔɔ yesunzu kɛɛ ɩba azɩ nɩ. (1 Sa. 25:41; 2 Aw. 3:11) Awʋvʋlɔ, asʋ̃ bɛhyɛ bo nnwuakula ɛzɩzɩbɛ ma bɛfa anyɩnlɩlelɛ bɛyɛ egyima bela mɔɔ bɛkɛhã kɛɛ bɛyɛ nɩ, kɛ ɩdɩ Kɩndɔm Hɔɔlʋ anzɛnyɩɩ wɔ ayiyialɩyɛ tʋ a? Asʋ̃ bɔnwʋ wʋ kɛɛ ɛyɛɛ egyima mɔɔ ɩba azɩ a? Eliyema benyia be mɔɔ sikalɛ yɩ, ɩyɛ egyima wɔ oyuwadɩ munwala Gyehova Dasɩvʋlɔmaa be egyimayɛlɛdɩka yi ti nɩ kakɛ ndianwʋba mɔɔ yɩ awʋvʋlɔ yɛlɩ nɩ paa. Ɩhanlɩ kɛɛ: “Kezimɔ nɩ bɛyɛ eziyeziyelɛ egyima wɔ Kɩndɔm Hɔɔlʋ nɩɩ ayiyialɩyɛ tʋ nɩ manlɩ mʋnwʋnlɩ kezimɔ nɩ bobu egyima eyi kɛɛ nwʋmɔ hyinyia. Nɩ bɛta botu bɔ nwʋ bɛma bɛyɛ egyima azʋlɔtʋ mɔɔ ɩkɔwʋwa asafʋ yɩ nɩɩ mmeliyema yɩ, ɩávalɩ nwʋmɔ kezimɔ mmenii mvʋlɔ nwʋ egyima yɩ kɛɛ ɩba azɩ nɩ. Subanɩ eyi ɩwʋwa mɩ ma mʋzʋ̃ mɩ pɛ nu mɩyɛ egyima bela mɔɔ bɛkɛva bokowula mɩ sa kɛɛ mɩyɛ wɔ Bɛtɩlɩ ɛkɩhyɩ nɩ.”
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
w06 2/1 9 ¶1
Nehɛmaya Buuku Yi Nu Ndwokɔ Aditili
4:17, 18—Kɛ ɩkɛyɛ na abiye mɔɔ ɩtʋʋ banɩ nɩ, ɩahʋla ɩava yɩ sa ɔkʋ̃ ɩayɛ egyima ma ɩayɛ bʋwɔ a? Nɩ eyi ɩlɛ́yɛ sɩ ɩkɛma bɛzabɛ mɔɔ nɩ bɔsʋwa nninyeni nɩ. Sɛ nɩ bɛfa nninyeni nɩ bɛta be ti anzɛnyɩɩ bɛ padi zʋ a, nɩ ɩlɛ́yɛ sɩ ɩkɛma bɛ kɛɛ bɛkɛva salɛ ɔkʋ̃ yɩ bɔkɔzɔ nu “mmɩlɩ mɔ bɛ sa ɔkʋ̃ yɩ sʋ̃ lɛ akʋndɩ yɩ nu.” Bɛzabɛ sʋ̃ mɔɔ nɩ ɩsɛ kɛɛ bɛfa salɛ anwɩ̃ bɛyɛ egyima yɩ sʋ̃ “valɩ bɛ akʋndɩ wɔlɩ bɛ azɩ̃ mmɩlɩ mɔ bɔtʋʋ banɩ yɩ nɩ.” Nɩ beziyeziye bɔ nwʋ kɛɛ, sɛ adamvʋlɔ be tʋ hyɛ bɔzʋ a, bɛ nɩɩ bɔkɔhʋ̃.
AUGUST 7-13
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | NEHƐMAYA 5-7
“Nɩ Nehɛmaya Ɩábɛ Kɛɛ Bɔkɔzʋ̃mɩ Yɩ, Mfomi Nɩ Mɛyɩ Yɛ Ɩpɛ Kɛɛ Ɩsʋ̃mɩ Mmenii Mvʋlɔ a”
w02 11/1 27 ¶3
Bɛzabɛ Mɔɔ Begyĩ Nɔhʋanlɛ Ɔzʋ̃mɩnlɛ Mɛda—Ɔwɔkɩ Nɩɩ Nnɛ
Nehɛmaya ɩáfa yɩ mmɩlɩ nɩɩ nhyɩhyɛlɩyɛ nwʋ nnimidi mɔɔ nɩ ɩwɔ nkʋ̃ la ɩbʋwa nɔhʋanlɛ ɔzʋ̃mɩnlɛ mfomi ɩvalɩ yɩ nnwʋnlamɩ ɔfʋã nu nninyeni sʋ̃ ɩwʋwalɩ. Ɩvalɩ yɩzayɩ yɩ ozukua ileli yi mmenlima Dwuumaa mɔɔ nɩ bɔwɔ alɔngɔzʋ̃mɩnlɛ nu nɩ. Ɩwɔlɩ bʋsɩya bɛ mɔɔ nsinwʋ bela íni nwʋ. Kɛ amɩnladʋ nɩ, nɩ ɩsɛ kɛɛ botuwa ozukua be bɛma yɩ naasʋ̃ iluwakɛɛ nɩ ɩábɛ kɛɛ ‘ɩfa adɩsʋwa ɔnlʋmɔ ɔnlʋmɔ’ itiã Dwuumaa nɩ bɔzʋ nɩ ti, iáde. Mfomi, iwukoli yɩ ayɩnkɛ ma ‘Dwuumaa nɩɩ mbanimbani 150, yɛɛ bɛzabɛ mɔɔ bɔzʋ̃ amanlɩ amanlɩ nɩ mmɔ nu’ nɩ bɛɣa belili alɩyɛ wɔ yɩ ɔbʋnlɩ zʋ. Eɣile bela nɩ ɩfa ‘nantwi ɔkʋ̃, mmunwuanɩ mɔɔ bɔlɔ ɔnlʋmɩ ahyiã nɩɩ nnʋma’ ɩfa ide yɩ ngyɛvʋlɔ. Akʋ̃ sʋ̃, eɣile bunlu bela nɩ ɩfa “nzã azʋlɔtʋ munwala be” ɩma bɛ mɔɔ nɩ yɩzayɩ ozukua yɛ nɩ ɩfa ɩtɔ a.—Ne. 5:8, 10, 14-18.
w16.09 6 ¶16
“Máma Bɛ Padi Kolɔ”
Wɔ Gyehova yɩ mmʋwalɩyɛ zʋ nɩ, Nehɛmaya nɩɩ bɛzabɛ mɔɔ bɛkɩnla yɩ nwʋ nɩ hyɛlɩ bɛ sa nu ɛzɩzɩbɛ wɔ egyima yɩ nwʋ. Akʋ̃, bɛvalɩ aɣile 52 pɛ la bowieli Gyelusalamɩ banɩ yɩ nwʋ egyimayɛlɛ! (Ne. 2:18, azɩ ɛkɛnɩ odwokɔ; 6:15, 16) Nehɛmaya iákila egyima yɩ zʋ la, mfomi yɩzayɩ sʋ̃ ɩvalɩ yɩ nwʋ iwulalɩ Gyelusalamɩ banɩ yɩ mɔɔ nɩ besiaa bɔkɔdʋ yɩ nu. (Ne. 5:16) Ɔzɔ la yɛ nnɛ sʋ̃, asafʋ nu mbanimbani mɔɔ bɔwɔ ɔlɔlɛ nɩ sumazuma Nehɛmaya. Bɔbʋwa ma bekyinangyina tiyoklasi nniyia anzɛnyɩɩ besiyeziye bɛ Kɩndɔm Hɔɔlʋ. Sɛ bɛ nɩɩ asafʋ yɩ bɔ numɔ yɛ dasɩlɛlilɛ egyima yɩ na bekyegyela mmeliyema yɩ a, ɩhyɛ bɛzabɛ mɔɔ bɛ padi golɔ na bɛ ahʋnlɩnɩ iwuwu nɩ ɛzɩzɩbɛ.—Kɩnga Ayɩzaya 35:3, 4.
w00 2/1 32
Kɛ Gyehova Kɛhakɛ Wʋ Keze a?
Mbɔmɩ sʋ̃maa nɩ, sɛ Bayɩbʋlʋ yɩ kã kɛɛ Nyamɩnlɩ “ɩkakɛ” a, ikile kɛɛ ɩbayɛ dɩyɛ baaba be ɩkɛma yi mmenii. Kɛ ndianwʋ nɩ, mmɩlɩ mɔ nzuloyilɛ kezile valɩ azɩlɛ yɩ eɣile 150 mɛda nɩ, ‘Nyamɩnlɩ hakɛlɩ Nowa na Nyamɩnlɩ manlɩ anwʋma wɔlɩ valɩ azɩlɛ yɩ zʋ na nzulo nɩ wɔlɩ yɩ tʋ kɛɛ ɩtwɩɩ.’ (Gyn. 8:1) Alʋbɔ sʋ̃maa mɛda nɩ, Samɩsɩnɩ mɔɔ nɩ Fɩlɩsɩtiyiamaa bozunli yɩ anyɩ na bɛva nwɔnzɔnwɔnzɔ bogua yɩ nɩ wɔlɩ mpayɩ kɛɛ: “Gyehova misiãã wʋ kakɛ mɩ na hyɛ mɩ ɛzɩzɩbɛ, wɔ mmɩlɩ eyi nu la, misiãã wʋ.” Gyehova hakɛlɩ Samɩsɩnɩ na ɩvalɩ anwʋzɩzɩbɛ mɔɔ ɩbʋlɩ enii dɩyɛ zʋ ɩmanlɩ yɩ ma iduwalɩ Nyamɩnlɩ yɩ adamvʋlɔ zʋ kakɛ. (Ndɛ. 16:28-30) Na Nehɛmaya sʋ̃, Gyehova yilalɩ yɩ mmɔdɩnɩwɔlɛ zʋ na bezialɩ bɛvalɩ nɔhʋanlɛ ɔzʋ̃mɩnlɛ beziyeli kɛnɩ dɔkʋ̃ wɔ Gyelusalamɩ.
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
w07 7/1 30 ¶15
“Bɛvá Baabayɛlɛ Beli Tanɩ Zʋ Nkunimi”
Mɔɔ ɩtɔ ɔzʋlɔ asã, Nehɛmaya yɩ adamvʋlɔ luwalɩ Yizilayanii Hyɩmaya zʋ kɛɛ ɩwɔ mmɔdɩnɩ ɩlahɩlɩ Nehɛmaya ma iwuli Nyamɩnlɩ yɩ Mmɛla zʋ. Hyɩmaya hanlɩ hileli Nehɛmaya kɛɛ: “Ma yɛyɛ nhyɩhyɛlɩyɛ na yeyiyia wɔ nɔhʋanlɛ Nyamɩnlɩ yɩ yi pika yɩ nu, wɔ asɔlɩ pika yɩ nu, na yɛdʋnlɩ asɔlɩ pika yɩ yɩ anyɩnkɛ nɩ nu; iluwakɛɛ bɛbahũ wʋ.” Hyɩmaya hanlɩ hileli Nehɛmaya kɛɛ ɩlɛ́kyɛ na bɛaɣa bɛahũ yi, naasʋ̃ sɛ ɩfa yɩ nwʋ ɩkɔ isiye asɔlɩ pika yɩ nu a, mɛyɩ bɛ sa ɩlɛ́kã yɩ. Naasʋ̃ nɩ Nehɛmaya ɩ́dɩ ɔsɔfʋ meti nɩ ɩdɩ tanɩ kɛɛ ɩkɛva yɩ nwʋ ɩkɔhɔ ikeziye asɔlɩ pika yɩ nu. Asʋ̃ yɩ nnwʋanlɩ ti ikowuli Nyamɩnlɩ yɩ Mmɛla zʋ a? Nehɛmaya wuwalɩ yɩ kɛɛ: “Asʋ̃ abiye dɩ kɛɛ mamɩ kɔhʋla kɔhɔ asɔlɩ pika yɩ nu na ianyia nnwʋanlɩ a? Mʋlɔ́kɔ!” Mɩnla ti mɔɔ Nehɛmaya ɩátɔ ɛhanɩ mɔɔ nɩ bozuwa yɩ nɩ nu a? Ɩávalɩ nwʋmɔ kɛɛ Hyɩmaya dɩ Yizilayanii nɩ, nɩ Nehɛmaya zi kɛɛ “kɛ Nyamɩnlɩ yɛ ɩzʋ̃manlɩ yɩ a.” Na yezi sʋ̃ kɛɛ nkɔmɩhyɛnii nɔhʋanlɛvʋlɔ bela ɩlɛ́hyɛ yɩ ɛzɩzɩbɛ ma ikowuli Nyamɩnlɩ yɩ Mmɛla zʋ. Meti, Nehɛmaya ɩáma ɔhʋanɩ ma adamvʋlɔ bedi yɩ zʋ nkunimi. Wɔ mmɩlɩ ɛgyɩkɩ̃ɩ̃ be mɛda nɩ, ɩhʋla ɩhanlɩ kɛɛ: “Meti bɔdʋlɩ banɩ yɩ bowieli wɔ Elul eziyianɩ yɩ, yi eɣile mɔɔ ɩtɔ ɔzʋlɔ 25 nu, ilili aɣile 52.”—Ne. 6:10-15; Nɔ. 1:51; 18:7.
AUGUST 14-20
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | NEHƐMAYA 8-9
“Anyɩnlɩlelɛ Mɔɔ Gyehova Fa Ma Nɩ Yɛ Lɛ Bɛ Banɩzɩzɩbɛ”
w13 10/15 21 ¶2
Mɔɔ Yɛkɔhʋla Yekozuma Wɔ Mpayɩ Be Mɔɔ Itu Mpʋnɩ Nu
Dwuumaa dʋlɩ Gyelusalamɩ banɩ wieli nɩ, eziyianɩ ɔkʋ̃ mɛda yɛ bɛyɛlɩ ayiyialɩyɛ eyi a. (Ne. 6:15) Aɣile 52 pɛ la yɛ Nyamɩnlɩ mmenii bɛva bowieli egyima yɩ a, na akʋ̃ bɛvalɩ bɛ adwɩnɩ munwala beziyeli bɛ nɩɩ Gyehova avinli abusunwawɔlɛ zʋ. Meti eɣile mɔɔ ili bɔmʋnlɩ wɔ eziyianɩ Tishri nu nɩ, bohunwahunwanlɩ bo munwa wɔ kua zʋ. Ɛzɩla nɩɩ Levimaa be bɛɣɩnganlɩ Nyamɩnlɩ yɩ Mmɛla yɩ na behilehileli numɔ behileli bɛ. Mmusunwa mmusunwa munwala dwodwuli diyeli bɛ “ɔzʋmɩ awulobahɩ̃ kɔbʋmɩ oyuwa” mɔɔ bɛzabɛ mɔɔ “bɔkʋla bɛtɩ odwokɔ na bɛtɩ yɩ tʋ” kɩnla nwʋ. Kila kezimɔ eyi ɩdɩ ndianwʋba ma yɛzayɛ mɔɔ yɛkɔ dɩyɛzumanlɛ wɔ Kɩndɔm Hɔɔlʋ ngɩnlɩma nu nnɛ nɩ! Naasʋ̃, sɛ itwu ɔzɔ mmɩlɩ yɩ a, asʋ̃ wʋ adwɩnɩ kyimahima ma ɔdwɩnɩndwɩnɩ nninyeni mɔɔ nwʋmɔ iáhyinyia nwʋ a? Sɛ ɔzɔ a, mɛyɩ sia sunzu ɔwɔkɩ Yizilayamaa yɩ be ndianwʋ nɩ nwʋ. Bɛátiye odwokɔ yɩ la, mfomi bɛmanlɩ ɩhanlɩ bɛ ahʋnlɩnɩ ma bozunli po kɛɛ bɛádi Nyamɩnlɩ yɩ Mmɛla zʋ.—Ne. 8:1-9.
w07 7/15 22 ¶9-10
Asʋ̃ Ɛkɛma ‘Nyamɩnlɩ Sunzuma Nɩ Kɔhɔlɩ Zʋlɔ Kehile Ɔhʋanɩ Wʋ’ a?
Anyɩnlɩlelɛ dɩ fɛlɛkʋ̃lilɛ kezile mɔɔ abiye kenyia. Gyehova yɛ lɛ “anyɩnlɩlelɛ Nyamɩnlɩ nɩ.” (1 Tim. 1:11, NWT; Ndw. 104:31) Nɩ Gyisɛsɩ yɩ anyɩ deli nwʋmɔ kɛɛ ɩkɛyɛ yɩ Zɩ yɩ apɛdɩ. (Ndw. 40:8; Hib. 10:7-9) Na “anyɩnlɩlelɛ mɔɔ Gyehova fa ma nɩ yɛ lɛ [yɛ] banɩzɩzɩbɛ.”—Ne. 8:10.
Sɛ yɛyɛ Gyehova yɩ apɛdɩ mmɩlɩ mɔɔ yɛ nwʋ ɩkyɩlɩ yɛ, yedii aɣɛlɛbɔ anzɛnyɩɩ yeyiyiaa odwodwudiyialɛ a, anyɩnlɩlelɛ mɔɔ Nyamɩnlɩ fa ma nɩ kɛma yɛ ahʋnlɩnɩ kɔdɔ yɛ kunlu. Kila anyɩnlɩlelɛ mɔɔ “Nyamɩnlɩ nwʋ nnimidi” ɩma yenyia! (Ɛɣɛ. 2:1-5) Iluwa nɔhʋanlɛ nnimidi nɩɩ dedi mɔɔ yɛwɔ wɔ Nyamɩnlɩ nɩɩ Gyisɛsɩ yɩ elelɛ afɔlɩwɔlɛ nu nɩ ti, yɛ nɩɩ Nyamɩnlɩ wɔ abusunwawɔlɛ baaba na eyi ma yɛ anyɩ ide. (1 Dwɔ. 2:1, 2) Dɩyɛ fʋlɔ sʋ̃ mɔɔ ɩma yɛ anyɩ de kezile yɛ lɛ kɛɛ yɛkɩnla Kilisiyianɩmaa mmeliyema mɔɔ bɔwɔ oyuwadɩ munwala nɩ nwʋ. (Zɛf. 3:9; Heg. 2:7) Anyɩnlɩlazʋ mɔɔ Bulombunlililɛ yɩ fa ma yɛ nɩɩ ɔnwʋmɔ ɔhʋanɩ kezile mɔɔ yɛwɔ kɛɛ yɛkɛhã odwokɔba yɩ be sʋ̃ nɩ ma yɛ anyɩ de baaba. (Mt. 6:9, 10; 24:14) Ɔzɔ la yɛ anyɩnlɩlazʋ mɔɔ yɛwɔ kɛɛ yɛkɔwʋwa azɩlɛ yɩ zʋ daabaa nɩ ma yɛ anyɩ ide a. (Dwɔ. 17:3) Iluwakɛɛ yɛwɔ anyɩnlɩlazʋ kezile mɔɔ ɩdɩ ɔzɔ ti, ɩsɛ kɛɛ ‘yɛma yɛ anyɩ ide.’—Dit. 16:15.
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
it-1 145 ¶2
Alamɩkɩ
Dwuumaa nɩ bɔzʋ̃ Babilɔnʋ alɔngɔzʋ̃mɩnlɛ nu bɛɣalɩ Gyelusalamɩ alʋbɔ sʋ̃maa mɛda nɩ, bohunwahunwanlɩ bo munwa ma ɔsɔfʋ Ɛzɩla ɣɩnganlɩ Mmɛla yɩ hileli bɛ na Levimaa be sʋ̃ hilehileli numɔ hileli mmenii nɩ. Nehɛmaya 8:8 kã kɛɛ: “Na bɔdʋwalɩ ɔzʋlɔ bɛɣɩnganlɩ buuku mɔɔ nɔhʋanlɛ Nyamɩnlɩ yɩ mmɛla wɔ numɔ nɩ ɛzɩzɩbɛ, behilehileli numɔ ma numɔ lalɩ ɛkɛnɩ bʋwɔ; meti bɔwʋwalɩ mmenii nɩ ma bɛdɩlɩ mɔɔ bɛɣɩnganlɩ nɩ yɩ tʋ bʋwɔ.” Ebiye a, odwokɔ yɩ mɔɔ behilehileli numɔ nɩ kile kɛɛ, behileli yɩ tʋ wɔ Hibulu ndɛnɩ nu bɔhɔlɩ Alamɩkɩ ndɛnɩ mɔɔ ebiye a nɩ Dwuumaa nɩ bɛkã mmɩlɩ mɔ nɩ bɔwɔ Babilɔnʋ nɩ nu. Akʋ̃ sʋ̃, ɩkɛyɛ kɛɛ sɛ nɩ Dwuumaa nɩ bɛtɩ Hibulu ndɛnɩ yɩ tʋ po a, nɩ bɔkɔwʋwa bɛ ma bɛkɛdɩ mɔɔ bɛɣɩnganlɩ nɩ yɩ tʋ bʋwɔ na ama ianyia bɛ ɛbɩlawɔlɛ zʋ tumi kezile.
AUGUST 21-27
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | NEHƐMAYA 10-11
“Bɛvalɩ Nninyeni Bɔwɔlɩ Afɔlɩ Bɛmanlɩ Gyehova”
w98 10/15 22 ¶13
Gyelusalamɩ Be Mɔɔ Yi Dima Ɩfata Yɩ
“Nɔhʋanlɛlilɛ nhyɩhyɛlɩyɛ” mɔɔ bɔzɔlɩ yi munwa wɔ Nehɛmaya yɩ mmɩlɩ zʋ nɩ ziyeziyeli Nyamɩnlɩ yi mmenii mɔɔ nɩ bɔwɔ ɔwɔkɩ mmɩlɩ nu nɩ manlɩ eɣile mɔɔ bɛbayila Gyelusalamɩ banɩ yɩ zʋ nɩ. Naasʋ̃ nɩ dɩyɛ fʋlɔ be wɔ ɛkɛnɩ mɔ nɩ ɩwɔ kɛɛ bedi nwʋmɔ egyima ndɛndɛ. Nɩ banɩ kezile idua Gyelusalamɩ nwʋ yiyia mɔɔ anyɩnkɛ 12 lɩla yɩ munwa, meti nɩ ikehyinyia kɛɛ mmenii sʋ̃maa kɔwʋwa kɛnɩ. Ɩwɔ numɔ kɛɛ nɩ Yizilayamaa be bɛda ɛkɛnɩ dɩyɛ, naasʋ̃ “nɩ twonwa yɩ dɩ kezi na ɩtɛlɛ na nɩ mmenii mɔɔ bɛda ɛkɛnɩ nɩ bɔ nwʋ ɩásʋ̃.” (Ne. 7:4) Mɔɔ ɩkɛyɛ na bɛali ɔhawʋ eyi nwʋ egyima nɩ, “bɔdʋlɩ nsɩlɩba bɛva bɛyɩlɩ abusunwa ɔkʋ̃ wɔ mmusunwa okuwu bunlu bela nu kɛɛ bɔhɔ bɔwʋwa Gyelusalamɩ twonwa nwanzanwanza yɩ nu.” Bɛ pɛ nu mɔɔ bɔzʋ̃ beleli nhyɩhyɛlɩyɛ eyi bedianlɩ numɔ nɩ hanlɩ mmenii nɩ ma beyilalɩ “bɛzabɛ mɔɔ boduli bɔ nwʋ bɛmanlɩ kɛɛ bɔkɔhɔ bɔkɔwʋwa Gyelusalamɩ nɩ.” (Ne. 11:1, 2) Kila kezimɔ eyi dɩ ndianwʋba ma nɔhʋanlɛ azʋ̃mɩvʋlɔ mɔɔ nnɛ bɔ bʋwabɩlɛ ma ɔhʋanɩ ma botu bɔkɔ dɩka mɔɔ behyinyia Kilisinyiamaa mɔɔ bɔ nwʋ ɩwʋkwa bɔ mmʋwalɩyɛ nɩ!
w86 2/15 26
Bebigyia Nɔhʋanlɛ Ɔzʋ̃mɩnlɛ Sʋlɔ
Nɩ bɛ agyiapadɩ mɔɔ betiãã yɩ kɛ na bɛadu bɛahɔ Gyelusalamɩ nɩ kɔhʋla kɛva ɔhawʋ azʋlɔtʋ kɛɣa bɔ zʋ. Na nɩ ɛkɛnɩ wʋwalɛ sʋ̃ kɔhʋla kɛva bɔ nnwʋanlɩ kediã asianɩ nu. Ɩáyɛ nnwʋánlɩ kɛɛ bɛhamvʋlɩ bɛzabɛ mɔɔ boduli bɔ nwʋ bɛmanlɩ kɛɛ bɔkɔhɔ nɩ na ɩkɛyɛ kɛɛ bɔwɔlɩ mpayɩ bezianlɩ Gyehova yɩ nyilalɛ bɛmanlɩ bɛ po.
w16.04 8 ¶15
Sɛ Yedi Nɔhʋanlɛ a, Nyamɩnlɩ Ide Yɛ Itiã Nu
Mmɩlɩ mɔ yeyilalɩ yɛ nnwʋanlɩ zʋ yɛmanlɩ Gyehova nɩ, yɛwɔlɩ anʋhʋba kɛɛ yɛzʋ̃ yɛ ahʋnlɩnɩ munwala nu yɛkɛyɛ Gyehova yɩ apɛdɩ. Yezi kɛɛ nwʋmɔ kehyinyia kɛɛ yɛfa nninyeni yɛbɔ afɔlɩ na ama yɛahʋla yɛalili ɔzɔ anʋhʋba yɩ zʋ. Naasʋ̃ ɩba ɩyɛ odwohilalɛ kezile mmɩlɩ mɔ bɛhã kɛɛ yɛyɛ debe mɔɔ yɛ anyɩ iáleli nwʋmɔ nɩ. Naasʋ̃ sɛ yɛbɔ afɔlɩ mɔɔ ɩdɩ zɔ na yɛyɛ Nyamɩnlɩ yɩ apɛdɩ wɔ bʋwabɩlɛ mɔɔ ɩyɛ sɩ nu po a, nɩ yɛdaa yɩ ali kɛɛ yɛdɩ nɔhʋanlɛmaa. Ebiye a, afɔlɩwɔlɛ mɔɔ ɩdɩ ɔzɔ kɔhʋla kɛma yekeli ɛyɛkɛ dɩyɛ, naasʋ̃ numɔ nyilalɛ ɩdɩ kezi tɛla mɔɔ yɛfa yɛbɔ afɔlɩ mmɩlɩ munwala.—Mal. 3:10.
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
w06 2/1 11 ¶1
Nehɛmaya Buuku Yi Nu Ndwokɔ Aditili
10:34—Mɩnla ti mɔɔ nɩ ihyinyia kɛɛ bɛfa ɛyɛnɩ bɛba asɔlɩ pika yi nu a? Bɛákɛlɛ wɔ Mosisi yɩ Mmɛla yi nu kɛɛ bɛva ɛyɛnɩ bɛɣɩla. Mfomi nɩ nwʋmɔ ɣa hyinyia meti mɔɔ bɛhanlɩ kɛɛ bɛva bɛɣɩla yɩ a. Nɩ behyinyia ɛyɛnɩ sʋ̃maa na ama bɛahʋla bɛayɩba afɔlɩ azʋlɔtʋ mɔɔ bɔbɔ wɔ afɔlɩbukulo yɩ zʋ nɩ. Ɩkɛyɛ kɛɛ asɔlɩ pika yɩ nu azʋ̃mɩvʋlɔ mɔɔ nɩ bɔsʋ̃mɩ kɛɛ nkɛlɛ mɔɔ bɛ́dɩ Yizilayamaa nɩ, nɩ bɔ nwʋ ɩásʋ̃. Meti bɔdʋlɩ nsɩlɩba na ama eɣile bela bɛanyia mmenii mɔɔ bɛkɛva ɛyɛnɩ bɛkɛɣa asɔlɩ pika yi nu.
AUGUST 28–SEPTEMBER 3
BAYƖBƲLƲ NU ANWƲNYIA | NEHƐMAYA 12-13
“Di Gyehova Nɔhʋanlɛ Wɔ Mmɩlɩ Mɔ Ɛfaa Ɔhɔnwʋ Nɩ”
it-1 95 ¶5
Amɔnʋmaa
Mmɩlɩ mɔ boduli Tobaya wɔ asɔlɩ pika yɩ nu mɛda nɩ, bezia bɛɣɩnganlɩ Nyamɩnlɩ yɩ mmɛla mɔɔ ɩwɔ Ditilonɔmi 23:3-6 mɔɔ ɩkã kɛɛ, máma bɛma ɔhʋanɩ ma Amɔnʋmaa nɩɩ Mowabɩmaa bɛba Yizilaya asafʋ yi nu nɩ behileli Yizilayamaa nɩ na bɛva bɛyɛlɩ egyima. (Ne. 13:1-3) Bezili Amɔnʋmaa nɩɩ Mowabɩmaa nɩ ɔhʋanɩ iluwakɛɛ bɛábʋwa Yizilayamaa mmɩlɩ mɔ bɔkɔɔ Anʋhʋba Azɩlɛ yɩ zʋ nɩ. Abiyemmɔ tɩ odwokɔ eyi tʋ kɛɛ, iluwa azʋ̃nlɩhwɩnlɛ eyi ti, nɩ Amɔnʋmaa nɩɩ Mowabɩmaa bɔlɔ́kʋla bɛkɛyɛ Yizilayamaa kyɩ̃ na nwʋmɔ ɔhʋanɩ mɔɔ abiye dɩ Yizilayanii a, ankɩ ikenyia nɩ sʋ̃ kɔwɔ bɛ. Naasʋ̃ nɩ eyi iáhile kɛɛ Amɔnʋmaa nɩɩ Mowabɩmaa bɔlɔ́kʋla bɛkɛva bɔ nwʋ bɔkɔwɔ Yizilayamaa na bɔnlʋmmɔ sʋ̃ bɛanyia Nyamɩnlɩ yɩ nyilalɛ nɩ be. Na yɛkʋla yɛkã yɩ ɔzɔ iluwakɛɛ nɩ Zilakɩ mɔɔ ɩdɩ Amɔnʋnii nɩ kɩnla Devidi yɩ kʋnɛhʋnlɛmaa yɩ nwʋ. Ɔzɔ la sʋ̃ yɛ nɩ Wulutu sʋ̃ dɩ Mowabɩnii a.—Wu. 1:4, 16-18.
w13 8/15 4 ¶5-6
Bɛdɩ Bɔ Nwʋ
Kɩngá Nehɛmaya 13:4-9. Yɛda mmenii mɔɔ bɛ ɛbɩla ɩzɩkɛ bɛ avinli meti ɩáyɛ mɛlɛkɛ kɛɛ yɛkɛma yɛ nwʋ kɛdɩ. Sunzu Ilayahyɩbɩ nɩɩ Tobaya bo odwokɔ yɩ nwʋ kila. Nɩ Ilayahyɩbɩ dɩ ɔsɔfʋ ebani na Tobaya sʋ̃ nɩ ɩdɩ Amɔnʋnii mɔɔ ɩkɛyɛ kɛɛ nɩ ɩkɩnla Pɛhyɩya mbanimbani mɔɔ nɩ bɔwɔ Dwudiyia nɩ mmɔ nwʋ. Tobaya nɩɩ yɩ ɔhɔnwʋmmɔ nɩ dwodwuli diyialɩ mmɔdɩnɩ mɔɔ nɩ Nehɛmaya ɩbɔ kɛɛ ikezia ɩkɔdʋ Gyelusalamɩ banɩ yɩ nɩ. (Ne. 2:10) Nɩ bezi Amɔnʋmaa ɔhʋanɩ kɛɛ áma bɛba asɔlɩ pika yɩ nu ɛkɛnɩ. (Dit. 23:3) Meti nɩ mɩnla ti mɔɔ ɔsɔfʋ ebani nɩ kɛva dɩka mɔɔ bedi alɩyɛ wɔ asɔlɩ pika yɩ nu ɛkɛnɩ nɩ kɛma Tobaya a?
Nɩ Tobaya nɩɩ Ilayahyɩbɩ bɛɣa bɛyɛ ɔhɔnwʋmmɔ paa. Nɩ Tobaya nɩɩ yɩ ɣa Gyehohenanɩ begyia Dwuumaa mmaalɛ na nɩ Dwuumaa sʋ̃maa sʋ̃ bu Tobaya paa. (Ne. 6:17-19) Nɩ Ilayahyɩbɩ yɩ nla mmɔ bo nu ɔkʋ̃ gyia Sanɩbalatɩ mɔɔ nɩ ɩdɩ Amɩnladʋ wɔ Samaliyia nɩ yɩ ɣa baalɛ. Na nɩ Sanɩbalatɩ eyi ɩdɩ Tobaya yɩ ɔhɔnwʋ baaba paa. (Ne. 13:28) Ebiye a, ɔzɔ ɔhɔnwʋvalɛ yɩ yɛ ɩmanlɩ Ɔsɔfʋ Ebani Ilayahyɩbɩ manlɩ ɔhʋanɩ ma abiye mɔɔ ɩ́dɩ dedinii na itwodwu itiyia bɛ nɩ nyianlɩ yɩ zʋ tumi a. Naasʋ̃ Nehɛmaya lili nɔhʋanlɛ manlɩ Gyehova iluwa Tobaya yɩ ayuwa nɩɩ ɔbʋnlɩ mɔɔ ɩzɩzalɩ wɔ asɔlɩ pika yi nu idu igualɩ nɩ zʋ.
w96 3/15 16 ¶6
Nɔhʋanlɛlilɛ Nwʋ Odwohilalɛ Mɔɔ Yekegyina Yi Munwa
Sɛ yedi Gyehova Nyamɩnlɩ nɔhʋanlɛ a, yɛlɛ́fa bɛzabɛ mɔɔ bɛdɩ yɩ adamvʋlɔ nɩ ɔhɔnwʋ. Meti mɔɔ sʋ̃mavʋlɔ Gyemisi ɩhɛlɛlɩ kɛɛ: “Boniayɛmaa! Mʋnlʋmmɔ mɔɔ bɛánwʋ mɔɔ Nyamɩnlɩ ɩyɛ ɩma bɛ nɩ. Mʋnlʋmmɔ bézi kɛɛ enii mɔɔ yɩ anyɩ ɩbʋlʋ oyuwadɩ eyi nu nninyeni tanɩ tanɩ nɩ, nɩ ɩdɩ Nyamɩnlɩ yɩ tamvʋlɔ a? Meti abiyela mɔɔ ɩma yɩ anyɩ ɩbʋlʋ oyuwadɩ nɩ ɩdɩ Nyamɩnlɩ yɩ tamvʋlɔ.” (Gye. 4:4) Yɛpɛ yesumazuma nɔhʋanlɛlilɛ nwʋ ndianwʋ mɔɔ Bulombunli Devidi yɛlɩ nɩ be. Ɩhanlɩ kɛɛ: “O Gyehova asʋ̃ miahyi bɛzabɛ mɔɔ bɛtanɩ wʋ nɩ a, na bɛzabɛ mɔɔ bɛtɩ wʋ zʋ atunwa nɩ, mɩadanɩ bɛ a? Mikyi bɛ donwuu, bɛɣa bɛyɛ mɩ adamvʋlɔ kʋlakʋla.” (Ndw. 139:21, 22) Yɛábɛ kɛɛ yɛ nɩɩ mmenii mɔɔ bɛhyɛ da bɛyɛ tanɩ nɩ bɔ, iluwakɛɛ yɛ nɩɩ bɛ yéni hwɩɩ yɛ. Nɔhʋanlɛ mɔɔ yedi yɛma Nyamɩnlɩ nɩ bʋwa yɛ ma yɛtwɩ̃ yɛ nwʋ wɔ Gyehova yɩ adamvʋlɔ nwʋ na yɛ nɩɩ bɛ yɛáwɔ wɔ ɔhʋanɩ bela zʋ mɔɔ sohyiya midiya kɩnla nwʋmɔ.
Pɩbɛlɩ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
it-2 452 ¶9
Ndwomi
Nɩ bobu ndwomidʋlɛ kɛɛ ɩdɩ egyima mɔɔ nwʋmɔ ihyinyia paa wɔ asɔlɩ pika yi nu. Ndwomidʋlɛmaa bɔ nwʋ ndwokɔ mɔɔ ɩwɔ Bayɩbʋlʋ yi nu nɩ di eyi nwʋ dasɩlɛ. Nɩ bɛ́dɩ kɛɛ Levimaa nɣalɩyɛ nɩ mɔɔ ‘bɛyɛ egyima mvʋlɔ bɛkɩnla be egyima nwʋ nɩ.’ Nɩ eyi kɛma bɔkɔhʋla bɛkɛva bɛ adwɩnɩ bekeziye be egyimalilɛ yɩ zʋ. (1 Mm. 9:33) Ɩwɔ numɔ kɛɛ nɩ ndwomidʋlɛmaa yɩ sʋ̃ bɛdɩ Levimaa dɩyɛ, naasʋ̃ mmɩlɩ mɔɔ bɔbʋbɔ bɛzabɛ mɔɔ bɔzʋ̃ Babilɔnʋ bɛɣalɩ nɩ bɛ anlima nɩ, bezia bɔwɔlɩ bɛ anlima dɔkʋ̃. (Ɛzɩ. 2:40, 41) Na Pɛhyɩya bulombunli Atɛzɛzɩsɩ po hanlɩ ebiye manlɩ bɛ. Nɩ bɛkɩnla okuwu aditili be mɔɔ nɩ ɩáma botuwa ‘nninyeni nwʋ ndwuliyɛ, ɔhʋanɩ zʋ ndwuliyɛ nɩɩ ndwuliyɛ mvʋlɔ bela nwʋ nɩ.’ (Ɛzɩ. 7:24) Aɣinzi yi, Bulombunli yi hyɛlɩ mmɛla kɛɛ “bɛyɛ nhyɩhyɛlɩyɛ ma ndwomidʋlɛmaa nɩ bɛ sa ɩhã nninyeni mɔɔ behyinyia eɣile bela nɩ.” Ɩwɔ numɔ kɛɛ Bulombunli Atɛzɛzɩsɩ yɛɛ bɛfa ahyɛdɩ eyi nwʋ ɛhamvʋlɛ bɛma yɩ dɩyɛ, naasʋ̃ ebiye a, Ɛzɩla yɛ igyinanlɩ tumi mɔɔ bɛva bɛma yɩ nɩ zʋ ɩhyɛlɩ mmɛla eyi a. (Ne. 11:23; Ɛzɩ. 7:18-26) Meti ɩwɔ numɔ kɛɛ nɩ ndwomidʋlɛmaa yɩ sʋ̃ bɛdɩ Levimaa dɩyɛ, naasʋ̃ Bayɩbʋlʋ yɩ hyɛlɩ da wɔlɩ ndwomidʋlɛmaa yɩ be dima dɔkʋ̃ wɔ nkyɩkyɛmi be nu kɛɛ “ndwomidʋlɛmaa nɩɩ Levimaa” iluwakɛɛ nɩ bɛdɩ okuwu sʋnʋnkʋ̃.—Ne. 7:1; 13:10.