Yeˬhawˇbaˬ neh nui ma bi laˆ saˇ

1. Aˬ dui aˬ jeˬ baˬ da neh shaˬ zahˬ mˇ˗eu nga? Shaˬ zahˬ mˇ˗eu teu aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ deuˬ˗eu nga?

Nawˇ shaˬ zahˬ mˇ dui dui haw maˬ loˇ?b Aˬ dui aˬ cawˬ neh ngehˬ˗awˇ mˇ˗euˬ jeˬ baˬ da neh maˬ ehˇ, yawˬ ha neh ngehˬ˗awˇ mˇ˗euˬ jeˬ baˬ da neh maˬ ehˇ, shaˬ zahˬ mˇ dui dui nya meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, nawˇ mˇ bahˬ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ iˬ baˇ maˬ pyehˬ nehˬ gaˇ kʼahˬ lahˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Teu naˆ maˬ tseˇ doeˇ˗eu jeˬ naˇ, shaˬ zahˬ mˇ˗eu teu naˇ, yawˬ ha nui jah maˬ ahˇ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh nya lehˇ noeˬ˗eu heu meh. Maˇ diˇ naˇ toˆ˗ehˇ ngaˇ laˬ?

2. Aˬ dui shaˬ zahˬ mˇ˗eu heu naˇ, nui jah maˬ ziꞈ˗eu lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ nga lehˇ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ aˬ suˇ suˇ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ngeh siˬ laˇ˗eu nga?

² Aˬ dui Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw kaˇ˗euˇ. Bawˇlawˇpeh Saˬmeuˬlaˆ˗euˬ aˬ ma pyeuꞈ laˇ˗eu Haˬnahˬ, nui jah ziꞈ dui dui˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tsawˇ haˬ maˬ muiˬ˗eu jeˬ jahˇ laˇ˗eu miˇ neh shaˬ zahˬ mˇ dui dui˗eu meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 1:7) Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ jiˇ nui jah ziꞈ dui dui kʼawꞈ, aˬ yawꞈ˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ “Ka li zaˬ aˇ muˇ dawˬ tawˆ luꞈ gʼaˇ duˬ kʼahˬ lahˇ” dui dui˗eu meh. (2 Gawˇliˬtu 11:28) Sahˬ paˬ Daˬbiˇ jiˇ nui jah ziꞈ dui dui˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ jiˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ˗awˇ nui kʼahˇ shiˇ dui dui˗eu meh. (Gʼaˬkʼehˇ 13:22) Ehˇ kʼawꞈ Daˬbiˇ mˇ bahˬ˗awˇ shaˬ zahˬ mˇ dui dui˗euˬ meh. (Ja ceuˬ 38:4) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ heu smˇ gʼaˬ˗ahˇ nui ma laˆ saˇ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ dui gaˇ kawˆ teu deuˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya nga lehˇ haw kaˇ˗euˇ.

Aˬ dui saˇ jaˇ ziꞈ˗eu Haˬnahˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

3. Tiˬ gʼaˬ na˗euˬ dawˬ aˬ dui˗ahˇ shaˬ zahˬ aˬ joˆ˗ehˇ bi mˇ nya˗eu nga?

³ Aˬ dui aˬ cawˬ aˬ dui˗ahˇ ngehˬ doeˇ mˇ doeˇ laˇ ngeh, shaˬ zahˬ mˇ nya˗eu meh. Gʼoeˇ˗eu cawˬ hawˇ˗eu yuiꞈ nyiˇ deuˬ ngehˬ doeˇ laˇ naˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ meh. Aˬ dui aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ cawˆ˗iˇ gaˇ guˆ˗eu miˇ neh kʼahˬ lahˇ˗eu meh. Tiˬ poˆ na maˬ shaˇ noeˬ ni ngehˬ˗eu deuˬ˗euˬ dawˬ, aˬ dui˗ahˇ mi cehˇ coeˇ gaˇ duˇ˗eu meh. (Dawˬdaˬ 12:18) Tiˬ poˆ na, aˬ dui˗ahˇ diˇ daˬ˗ehˇ dawˬ neh ngehˬ deuˬ˗eu lehˇ jahˇ˗eu deuˬ jiˇ jawˇ˗eu meh. Mehˇ nmˇ zaˬ guˬ tiˬ gʼaˬ teu loꞈ˗ehˇ ya tahˬ puˬ haw˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ ehˇ˗eu “Dzeuˇ laꞈ˗euˬ nyiˬ kʼoꞈ smˇ kʼoꞈ˗ahˇ, ngaˇ ngaˬ˗euˬ gʼoeˇ˗eu cawˬ tiˬ gʼaˬ neh iˇteuꞈnehꞈ laꞈ kʼoeˇ bi ja bu˗euˬ ma. Ngaˬ˗ahˇ nui ma cawˆ dui dui˗eu uˬ taꞈ, shaˬ zahˬ mˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Aˬ yawꞈ aˬ jeˬ miˇ neh toˆ˗ehˇ jahˇ˗eu lehˇ ngaˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ maˬ doˆ nya” lehˇ ehˇ˗eu meh. Nawˬ˗ahˇ gʼoeˇ˗eu cawˬ hawˇ˗eu yuiꞈ nyiˇ deuˬ nui ma laˆ naˇ nehˬ laꞈ naˇ, nawˇ Haˬnahˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ dzaw geuꞈ nya˗eu meh.

4. Haˬnahˬ aˬ jeˬ miˇ neh shaˬ zahˬ mˇ˗eu nga?

⁴ Haˬnahˬ zaˬ maˬ jawˇ le nya˗eu miˇ neh gʼawˬ mya kʼoꞈ shaˬ zahˬ ya mˇ dui dui˗euˬ meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 1:2) Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ, maˬ baw aˬ ma deuˬ˗ahˇ yaˬ kʼehˇ bi yaˬ˗euˬ deuˬ lehˇ haw˗eu miˇ neh, Haˬnahˬ shaꞈ dawˇ dui dui˗eu meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 30:1, 2) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, teu naˆ maˬ tseˇ shaˬ zahˬ paˇ bi mˇ˗eu jeˬ naˇ, Peˬniˇnaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ zaˬ baw nehˬ nya˗awˇ, Haˬnahˬ˗ahˇ muiˇ˗eu heu meh. Peˬniˇnaˬ ‘Haˬnahˬ nui ma shaˬ zahˬ mˇ˗awˇ ya shaꞈ dawˇ ni, ja bu ja doeˇ nehˬ˗eu meh.’ (1 Saˬmeuˬlaˆ 1:6) Dahˬ beh ngeh, Haˬnahˬ aˇ dzehˬ˗ehˇ shaˬ zahˬ mˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ “ngoeˇ ngoeˇ ehˇ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ dzaˬ maˬ dawˇ ni jawˇ˗eu” uˬ taꞈ, “nui ma cawˆ dui dui˗eu” meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 1:7, 10) Aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma saˇ laˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ aˬ jeˬ nga?

5. Guiˬ lahˬ shaˇ˗eu jeˬ, Haˬnahˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga?

⁵ Haˬnahˬ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma laꞈ kʼoeˇ kʼaˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Guiˬ lahˬ shaˇ gʼaˬ ngeh jawˇ, aˬ yawꞈ Piˇ ma Yaw huiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Eˇliˆ˗ahˇ ja nehˬ˗euˬ meh. Eˇliˆ aˬ yawꞈ˗ahˇ “Nui ma coꞈ ngehˇ ni taˬ˗awˇ, gʼoꞈ˗iˇ˗awˬ. Nawˬ neh kʼaˇ shaˇ˗euˬ jeˬ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ jeuˬ˗euˬ Miˬyehˇ nawˬ˗ahˇ biꞈ laꞈ luꞈ˗uˇ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh ‘aˬ yawꞈ gʼoꞈ˗iˇ˗awˇ, dzaˬ˗awˇ dawˇ˗awˇ, maˬ paˇ noeˬ shaˬ ni jawˇ˗euˬ meh.’ (1 Saˬmeuˬlaˆ 1:17, 18) Guiˬ lahˬ shaˇ˗eu jeˬ teu naˇ, Haˬnahˬ˗ahˇ nui ma saˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh.

6. Aˬ dui Haˬnahˬ hawˇ˗eu Piˇliˇpiˆ 4:6, 7-ahˇ neh, guiˬ lahˬ shaˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

⁶ Aˬ dui guiˬ lahˬ tiˬ kʼehˬ maˬ taˬ shaˇ naˇ nui ma saˇ laˇ nya˗eu meh. Haˬnahˬ mˬ taˆ˗euˬ Aˬda nehˬ˗ehˇ gʼawˬ myahˇ ni ngehˬ cawˬ˗euˬ meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 1:12) Aˬ dui jiˇ ni Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ gʼawˬ myahˇ ni shaˇ˗awˇ, aˬ dui kʼahˬ lahˇ˗eu jeˬ, shaˬ zahˬ mˇ˗eu jeˬ, gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ, heu deuˬ ehˇ nehˬ nya meh. Aˬ dui˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ, dawˬ tsuiꞈ naꞈ˗eu maˬ loˬ˗a. Tiˬ poˆ na, aˬ dui shaˬ zahˬ mˇ˗eu jeˬ ngeuˬ leuˬ ngaꞈ laꞈ˗ehˇ ngehˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗awˇ naˇ haˬ nehˬ˗eu meh. Aˬ dui guiˬ lahˬ shaˇ ngeh, shaˬ zahˬ gaˇ kawˆ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, Piˇliˇpiˆ 4:6, 7 laꞈ kʼoeˇ ehˇ taˬ˗euˬ jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ jiˇ ya shaˇ˗eu meh. (Gui.) Teu deuˆ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ Pawˇluˆ aˬ dui guiˬ lahˬ shaˇ ngeh, guiˬ lahˬ ya huiˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ kʼaˆ kʼaˆ ni ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gʼawˬ mya jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ guiˬ lahˬ huiˬ nya meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, ziˇ hawˇ˗eu zawˇ˗ehˇ muiˬ˗eu aˬ yawꞈ neh beh taˬ˗euˬ jeˬ gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, aˬ yawꞈ neh aˬ dui˗ahˇ biꞈ˗euˬ aˬ myah luꞈ ziꞈ˗eu nui gaˬ hawˇ˗eu muiˬ dui dui˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, guiˬ lahˬ huiˬ nya meh. Aˬ dui Haˬnahˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ paˇ dzaw geuꞈ nya nga siˬ?

7. Haˬnahˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ aˬ myah luꞈ aˬ gaˇ le˗eu nga?

⁷ Gaˇ kawˆ jaˆ kʼawꞈ, aˬ myah myah loꞈ˗ehˇ Haˬnahˬ aˬ yawꞈ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ nehˬ˗ehˇ Shiˇloˬ meuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ leˇ˗eu meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 1:1-5) Maˇ diˇ naˇ, Piˇ ma Eˇliˆ Haˬnahˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ naˇ haˬ nehˬ laꞈ tehꞈ˗a lehˇ ehˇ nehˬ ngeh jiˇ, Haˬnahˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu sehˬ gʼawˆ˗ahˇ jawˇ luꞈ˗eu meh.—1 Saˬmeuˬlaˆ 1:9, 17.

8. Mehˬ bawˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba˗eu nga?

⁸ Aˬ dui mehˬ bawˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ iˇ naˇ, nui saˇ za˗eu meh. Mehˬ bawˬ˗ahˇ le ahˇ˗eu guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ, mehˬ bawˬ˗ahˇ oe˗euˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ jawˇ ni shaˇ nehˬ˗eu meh. Nui saˇ oꞈ˗eu jeˬ heu naˇ, muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ˗euˬ aˇ siˬ tiˬ jeˬ pyeuꞈ meh. (Gaˬlaˬtiˆ 5:22) Aˬ dui shaˬ zahˬ mˇ luꞈ kʼawꞈ, mehˬ bawˬ˗ahˇ iˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ aˬ dui˗ahˇ nui ma laˆ saˇ nehˬ nya˗awˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ nya meh. Guiˬ lahˬ shaˇ˗eu jeˬ hawˇ˗eu mehˬ bawˬ heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ nui ma saˇ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu meh. (Heˬbyehˇ 10:24, 25) Kʼoeˇ naˇ, aˬ dui Haˬnahˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh aˬ jeˬ paˇ dzaw geuꞈ nya nga siˬ.

9. Haˬnahˬ aˬ jeˬ˗ahˇ ya daˬ luꞈ nga siˬ? Ehˇ kʼawꞈ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

⁹ Haˬnahˬ˗ahˇ shaˬ zahˬ bi mˇ˗eu gaˇ kawˆ tiˬ poˆ tehꞈ˗ehˇ taˆ lehˇ maˬ byoˆ˗iˇ jiˇ˗aˬ. Muiˬ˗eu shawˇ˗eu sehˬ gʼawˆ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ laˇ˗awˇ gʼoꞈ keuˆ˗iˇ˗euˬ kʼawꞈ, Peˬniˇnaˬ nehˬ˗ehˇ aˬ yawꞈ tiˬ nymˇ dahˬ˗ahˇ ya jawˇ luꞈ˗eu meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ Peˬniˇnaˬ paˇ˗iˇ˗euˬ gaˇ kawˆ maˬ ehˇ taˬ˗aˬ. Teu miˇ neh, Haˬnahˬ Peˬniˇnaˬ˗euˬ dawˬ doeˇ daˬ daˬ˗ehˇ jawˇ daˆ leꞈ˗euˬ gaˇ duˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, Haˬnahˬ aˬ yawꞈ˗euˬ shaˬ zahˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ a nehˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ jiˇ naˇ haˬ nehˬ laꞈ meh lehˇ jah ziꞈ laˇ ngeh nah neh taꞈ naˇ, shaˬ zahˬ maˬ paˇ mˇ ni nui ma saˇ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ neh nui ma bi laˆ saˇ˗euˬ meh. Aˇ nah naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ zaˬ gʼawˬ mya gʼaˬ bi baw˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ nehˬ˗euˬ meh.—1 Saˬmeuˬlaˆ 1:19, 20; 2:21.

10. Aˬ dui Haˬnahˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga?

¹⁰ Aˬ dui˗ahˇ shaˬ zahˬ bi mˇ˗eu gaˇ kawˆ maˬ byoˆ˗iˇ jiˇ kʼawꞈ, aˬ dui nui saˇ za nya meh. Aˬ dui guiˬ lahˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ shaˇ˗awˇ, mehˬ bawˬ˗ahˇ maˬ tsehˆ leˇ ni iˇ kʼawꞈ, gaˇ kawˆ tiˬ jeˬ na jaˆ luꞈ˗eu siˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ Haˬnahˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ nui ma laˆ saˇ nehˬ gaˇ laˆ tsoeˬ laˇ nya˗eu jeˬ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ jaˆ nga lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ ngehˇ˗eu uˬ taꞈ, aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ naˇ, aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ aˇ saˬ saˬ leˇ ngeh guiˬ lahˬ biꞈ˗eu meh.—Heˬbyehˇ 11:6.

Aˬ dui gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

11. Pawˇluˆ aˬ jeˬ baˬ da neh shaˬ zahˬ mˇ˗eu nga?

¹¹ Pawˇluˆ˗ahˇ shaˬ zahˬ bi mˇ˗eu gaˇ kawˆ gʼawˬ mya jeˬ jaˆ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Pawˇluˆ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh, mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ shaˬ zahˬ gaˇ kawˆ ya gaˬ ngeh, aˬ yawꞈ shaˬ zahˬ mˇ dui dui˗eu meh. (2 Gawˇliˬtu 2:4; 11:28) Pawˇluˆ gʼaˬ kʼehˇ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, muiˇ˗eu deuˬ neh diˬ laˇ gaˇ maˬ ehˇ, tawˬ˗ahˇ nyehꞈ ahˇ nehˬ laꞈ gaˇ maˬ ehˇ, ya daˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ mehꞈ˗eu shuꞈ˗eu shaˬ zahˬ lawˬ muˇ˗ahˇ jiˇ ya daˬ˗euˬ meh. Teu baˬ da neh, aˬ yawꞈ shaˬ zahˬ mˇ dui dui˗eu meh. (Piˇliˇpiˆ 4:12) Pawˇluˆ Miˬyehˇ gaˇ mˇ˗eu cah ngeh, saˇ baoˬ yaw teˬ smˬ poˆ bi cawˆ˗iˇ haw˗euˬ meh. Shaˇ noeˬ haw sheˇ, dzaˇ˗iˇ tiˬ poˆ jiˇ saˇ baoˬ˗ahˇ neh gaˇ ma paˇ ya doˆ˗iˇ naˇ, aˬ yawꞈ shaˬ zahˬ aˇ naˆ ni mˇ paˬ nga lehˇ. (2 Gawˇliˬtu 11:23-27) Pawˇluˆ˗ahˇ caw ba nehˬ˗euˬ aˬ jeˬ nga?

12. Pawˇluˆ˗euˬ shaˬ zahˬ aˬ jeˬ baˬ da neh teˬ iˇ˗euˬ nga?

¹² Pawˇluˆ shaˬ zahˬ puˬ luꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ kʼahˬ lahˇ˗eu miˇ neh shaˬ zahˬ mˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ aˬ yawꞈ tehꞈ˗ehˇ laˆ piˇ jiˇ˗eu lehˇ maˬ leh jeh˗a. Aˬ yawꞈ taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ yawˬ ha tehꞈ˗ehˇ maˬ mˇ nya lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ mehˇ nmˇ nui deuˬ neh bi ngehˬ gʼeh˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ yawꞈ nui ma taˬ nya˗eu Tiˆmoˇseˬ hawˇ˗eu Tiˇtuˆ˗ahˇ gaˇ a nehˬ˗awˇ bi caw ba˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ neh caw mˇ˗euˬ jeˬ Pawˇluˆ˗euˬ shaˬ zahˬ teˬ iˇ˗eu yaw duˬ baw meh.—Piˇliˇpiˆ 2:19, 20; Tiˇtuˆ 1:1, 4, 5.

13. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ Pawˇluˆ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

¹³ Aˬ cawˬ neh bi caw ba. Pawˇluˆ loꞈ˗ehˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ ngehˬ gʼeh˗eu aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ naˇ, aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ shaˬ zahˬ puˬ ngeh shaˬ zahˬ mˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ maˬ ngehˬ gʼeh nehˬ nya. Aˬ yawꞈ taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ yawˬ ha tehꞈ˗ehˇ maˬ jahˇ nya lehˇ ha geuꞈ naˇ, noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ nui deuˬ˗ahˇ gaˇ biˇ paˆ nehˬ˗eu uˬ taꞈ, zaˬ guˬ deuˬ˗ahˇ dzaw nehˬ˗awˇ Miˬyehˇ˗euˬ yawˇ deuˬ˗ahˇ bi bo saˆ˗eu meh.—2 Tiˆmoˇseˬ 2:2.

14. Pawˇluˆ aˬ jeˬ˗ahˇ maˬ guˆ˗eu nga? Aˬ dui aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

¹⁴ Gʼaˬ za˗eu loˬ meh lehˇ ha geuꞈ. Pawˇluˆ taˬ aw˗eu miˇ neh, cawˬ deuˬ neh gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ loˬ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Teu gaˇ haw ngeh, Pawˇluˆ cawˬ deuˬ neh bi caw ba˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼaˬ baˬ˗eu tsawˇ haˬ lehˇ aˬ cawˬ haw laˇ gaˇ maˬ guˆ nga lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ Piˇleˇmoˬ jawˇ gaˇ “Nawˬ˗euˬ gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ baˬ da neh, ngaˇ laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui˗awˇ, nui ma laꞈ kʼoeˇ gʼaˬ paˇ ahˇ dzehˬ laˇ˗eu miˇ˗a” lehˇ boꞈ gʼeh˗euˬ meh. (Piˇleˇmoˬ 7) Pawˇluˆ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ cawˬ gʼawˬ mya gʼaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ shaˬ zahˬ mˇ ngeh, caw ba nehˬ dui dui miˇ˗a lehˇ ehˇ˗eu meh. (Gawˇlawˇsehˇ 4:7-11) Aˬ dui taˬ aw˗awˇ aˬ cawˬ neh caw ba nehˬ laꞈ˗eu jeˬ loˬ meh lehˇ ha geuꞈ naˇ, mehˇ nmˇ deuˬ jiˇ aˬ dui˗ahˇ ya caw ba gaˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh.

15. Pawˇluˆ shaˬ zahˬ mˇ dui dui ngeh aˬ jeˬ jahˇ˗eu nga?

¹⁵ Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ gʼoe. Pawˇluˆ Jaˇliꞈ aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ nya meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. (Loˇmaˆ 15:4) Kʼoeˇ naˇ, Jaˇliꞈ shaˬ zahˬ gaˇ kawˆ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ laˆ piˇ nya˗eu zaˬ siˬ nui gahˇ biꞈ nehˬ nya meh lehˇ jiˇ siˬ nya˗eu meh. (2 Tiˆmoˇseˬ 3:15, 16) Pawˇluˆ Loˇmaˆ meuˬ˗ahˇ nyiˬ poˆ aˬ yawꞈ poˆ bi nyehꞈ taˬ ngeh, aˬ yawꞈ ya shiˇ˗eu keuˆ laˇ mehˬ lehˇ siˬ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ shaˬ zahˬ teu˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ Tiˆmoˇseˬ˗ahˇ kawˇ ma˗ehˇ laˇ lehˇ ehˇ nehˬ˗awˇ, “sahˬ boꞈ paˇ yoˆ kʼoeˇ deuˬ” jiˇ yuˇ laꞈ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (2 Tiˆmoˇseˬ 4:6, 7, 9, 13) Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, sahˬ boꞈ paˇ yoˆ teu deuˬ naˇ Pawˇluˆ yawˬ haˇ yawˬ ha Jaˇliꞈ dzaw gaˇ zmˬ nya˗eu Heˬbyehˇ Jaˇliꞈ pyeuꞈ gaˇ duˇ˗eu miˇ neh meh. Aˬ dui kʼawꞈ Pawˇluˆ loꞈ˗ehˇ yawˬ haˇ yawˬ ha Jaˇliꞈ dzaw˗eu jeˬ maˬ tsehˆ leˇ ni jahˇ naˇ, aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ Jaˇliꞈ˗ahˇ neh aˬ dui˗ahˇ nui saˇ biꞈ nehˬ nya˗eu meh.

Aˬ dui sahˬ paˬ Daˬbiˇ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

16. Daˬbiˇ huiˬ˗eu iˬ baˇ mˇ ngeh, aˬ yawꞈ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga?

¹⁶ Daˬbiˇ huiˬ˗eu iˬ baˇ mˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Baˬsheˬba nehˬ˗ehˇ joe˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗ahˇ sehꞈ˗eu lehˇ jawˬ˗eu uˬ taꞈ, yaw lehˬ teu˗ahˇ dehˬ kaˬ zaꞈ˗eu lehˇ leh jeh˗eu meh. (2 Saˬmeuˬlaˆ 12:9) Dahˬ beh ngeh, Daˬbiˇ aˬ yawꞈ˗euˬ siˬ nya˗eu nui ma˗ahˇ maˬ noeˬ keuˆ˗a. Teu baˬ da neh Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ deuˬ˗eu maˬ ngeuˇ˗eu, aˬ yawꞈ˗euˬ nui ma gʼawˇ mawˇ kʼawꞈ shaˬ zahˬ mˇ dui dui˗eu meh. (Ja ceuˬ 32:3, 4) Daˬbiˇ yaw lehˬ mˇ˗awˇ shaˬ zahˬ mˇ gaˇ caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga? Kʼoeˇ naˇ, aˬ dui huiˬ˗eu iˬ baˇ mˇ ngeh, aˬ dui˗ahˇ caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga?

17. Ja ceuˬ 51:1-4-ahˇ haw ngeh, Daˬbiˇ maˇ diˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗euˬ lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ laˇ˗eu nga?

¹⁷ Miˬyehˇ˗ahˇ iˬ baˇ shaˇ pyehˬ. Sahˬ paˬ Daˬbiˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ gʼoꞈ kʼoꞈ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maˇ diˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗awˇ, yaw lehˬ ja doˆ˗euˬ meh. (Ja ceuˬ 51:1-4-ahˇ gui.) Aˇ nah naˇ, sahˬ paˬ Daˬbiˇ nui ma saˇ laˇ˗awˇ laˬ kʼaˬ cehˇ laˇ˗euˬ meh. (Ja ceuˬ 32:1, 2, 4, 5) Nawˇ huiˬ˗eu iˬ baˇ mˇ˗euˬ naˇ, dehˬ kaˬ zaꞈ˗eu maˬ leh jeh ni, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ yawˬ ha neh mˇ˗euˬ yaw lehˬ ya ja doˆ nehˬ˗eu meh. Nawˇ toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ, shaˬ zahˬ byoˆ˗iˇ˗awˇ nui ma saˇ laˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ nawˇ, Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ aˬ yawꞈ yaw oeˇ loꞈ˗ehˇ bi pyeuꞈ kʼoꞈ laˇ mawꞈ naˇ, guiˬ lahˬ shaˇ˗eu jeˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu ya jahˇ˗eu jeˬ jaˆ˗eu meh.

18. Daˬbiˇ mehˬ paˇ tsoˆ paˇ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ha geuꞈ˗euˬ nga?

¹⁸ Mehˬ paˇ tsoˆ paˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ha geuꞈ. Yeˬhawˇbaˬ bawˇlawˇpeh Naˬdaˬ neh Daˬbiˇ˗euˬ yaw lehˬ˗ahˇ bi pah doˆ ngeh, Daˬbiˇ dawˬ poˆ maˬ poˆ˗eu uˬ taꞈ, yawˬ ha˗euˬ yaw lehˬ cuiˆ˗iˇ ni jiˇ maˬ jahˇ˗aˬ. Aˬ yawꞈ Baˬsheˬba˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗ahˇ mˇ bahˬ˗euˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jiˇ mˇ bahˬ dui dui miˬ˗a lehˇ ha geuꞈ˗eu meh. Daˬbiˇ Yeˬhawˇbaˬ neh mehˬ paˇ tsoˆ paˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ jiˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗euˬ meh. (2 Saˬmeuˬlaˆ 12:10-14) Aˬ dui huiˬ˗eu iˬ baˇ mˇ˗euˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ dui˗ahˇ bi haw piˇ taˬ˗euˬ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ ya ngehˬ cawˬ iˇ˗eu meh. (Yaˬkoˆ 5:14, 15) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, aˬ dui dawˬ poˆ poˆ kʼoꞈ˗eu maˬ ya leh jeh˗a. Aˬ dui mehˬ paˇ tsoˆ paˇ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗awˇ ngehˬ˗ehˇ mˇ caw naˇ ngehˬ˗ehˇ, nui ma saˇ laˇ˗awˇ, laˬ kʼaˬ jiˇ yaw kawˇ ma˗ehˇ cehˇ laˇ˗eu meh.

19. Aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ leh jeh paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

¹⁹ Diˇ daˬ˗ehˇ maˬ paˇ ya mˇ bahˬ kʼoꞈ. Sahˬ paˬ Daˬbiˇ dzaˇ˗iˇ tiˬ poˆ maˬ paˇ mˇ bahˬ mawꞈ naˇ Yeˬhawˇbaˬ neh ya bi caw ba meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. (Ja ceuˬ 51:7, 10, 12) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ gʼaˬ˗euˬ taꞈ naˇ, Daˬbiˇ maˬ muiˬ˗eu gaˇ kawˆ teu˗ahˇ maˬ paˇ shaˇ noeˬ ni leh jeh˗eu meh. Teu naˇ Daˬbiˇ˗ahˇ nui ma bi saˇ kʼoꞈ laˇ˗euˬ meh.

20. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ neh iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ aˇ poeˬ taˬ baw nya˗eu nga?

²⁰ Aˬ dui guiˬ lahˬ shaˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ iˬ baˇ shaˇ pyehˬ˗awˇ, mehˬ paˇ tsoˆ paˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗eu uˬ taꞈ, iˬ baˇ maˬ paˇ mˇ poˆ kʼoˆ˗eu teu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ˗eu teu naˇ, aˬ dui˗ahˇ nui ma bi saˇ laˇ˗eu meh. Gaˇ kawˆ teu maˇ diˇ ngeuˇ meh lehˇ ha geuꞈ˗eu, huiˬ˗eu iˬ baˇ mˇ˗euˬ Jeˬ˗suiꞈ ehˇ˗eu “Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ ngaˬ˗euˬ yaw lehˬ ja doˆ nehˬ gʼaˬ ngeh, ngaˬ˗ahˇ gawˬ jawˬ jawˬ ma baꞈ dzeh˗euˬ gaˇ duˇ˗awˇ, nui ma paˇ saˇ kʼoꞈ laˇ nyaˬ” lehˇ ehˇ˗eu meh. ‘Nui ma tsawˬ paˆ˗euˬ deuˬ dawˬ peh, Yeˬhawˇbaˬ jawˇ luꞈ˗eu meh. Nui ma cawˆ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ, aˬ yawꞈ ka kʼoꞈ doˆ nehˬ˗eu meh’ lehˇ ya siˬ˗euˬ miˇ neh, aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ ahˇ laˇ˗eu lehˇ miˇ˗a.—Ja ceuˬ 34:18.

21. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ neh nui ma aˬ joˆ˗ehˇ bi laˆ saˇ nya˗eu nga?

²¹ Aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ jiˇ leˇ luꞈ˗eu nehˬ˗ehˇ, aˬ dui˗ahˇ shaˬ zahˬ bi mˇ˗eu gaˇ kawˆ myaˬ laˇ˗eu meh. Nawˇ shaˬ zahˬ mˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh kawˇ ma˗ehˇ bi caw ba. Kʼoeˇ naˇ, Jaˇliꞈ yaw kʼaˆ˗ehˇ gui˗eu uˬ taꞈ, Haˬnahˬ, Pawˇluˆ, Daˬbiˇ, aˬ ha smˇ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh dzaw geuꞈ. Mˬ taˆ˗euˬ Aˬda Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˇ kawˆ aˬ gaˇ neh pyeuꞈ laˇ˗awˇ, shaˬ zahˬ aˬ jeˬ miˇ neh ya mˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ siˬ laˇ ni caw ba nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ luꞈ˗uˇ. (Ja ceuˬ 139:23) Nawˇ yawˬ ha maˬ nyehꞈ tehˬ nya˗eu maˬ gʼaˬ leˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ, Yeˬhawˇbaˬ neh bi caw ba luꞈ˗uˇ. Nawˇ toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ, “Ngaˇ noeˬ shaˬ noeˬ zahˬ˗awˇ noeˬ dui noeˬ duiˇ ngeh, nawˇ ngaˬ˗ahˇ nui saˇ bi za˗awˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ laꞈ˗euˬ meh” lehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ caˇ˗awˇ ja ceuˬ˗eu, Ja ceuˬ sahˬ boꞈ boꞈ˗euˬ heu gʼaˬ nehˬ˗ehˇ duˇ leˇ˗eu meh.—Ja ceuˬ 94:19.