Nawˇ tsawˇ haˬ poˆ˗eu tsawˇ haˬ geuꞈ˗eu dah laˇ maˬ loˇ?

1. Yeˬsuˇ ngaˬ shaˬ poˆ˗eu 4 gʼaˬ˗ahˇ aˬ jeˬ mˇ laˇ lehˇ kuˇ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga?

Beˬtuˆluˆ, Aˬdehˬlehˬ, Yaˬkoˆ, hawˇ˗eu Yoˇhaˬ ngaˬ shaˬ poˆ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ ‘Ngaˬ˗euˬ mehˬ nah caw teh laˇ˗awˬ. Ngaˇ naw maꞈ˗ahˇ tsawˇ haˬ poˆ˗eu tsawˇ haˬ bi geuꞈ ma’b lehˇ kuˇ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ aˇ naˆ ni zahˬ leˇ paˬ nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Teu ngeh aˬ yawꞈ maꞈ aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga? Jaˇliꞈ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ “ja tawˆ ni za byehˇ dzeh yaꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ mehˬ nah caw teh gʼeh˗euˬ meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 4:18-22) Aˬ yawꞈ maꞈ neh noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ teu, dehꞈ ziˇ ziˇ lah ni bi paˇ˗iˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ ngaˬ shaˬ poˆ˗eu maˬ paˇ ngeuˇ ni, “tsawˇ haˬ poˆ˗eu tsawˇ haˬ” pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 5:10) Nymˬ˗mˇ iˬ nah jiˇ Yeˬsuˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ nui ma dawˇ coe ni gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ, teu loꞈ˗ehˇ mˇ laˇ lehˇ kuˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 28:19, 20) Nawˇ tawˇ neh, Yeˬsuˇ neh kuˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ ha geuꞈ maˬ loˇ?

2. Tsaꞈ gaˬ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya shaˇ noeˬ˗eu aˬ suˇ gʼaˬ nga? Gaˇ kawˆ teu˗ahˇ maˬ noeˬ tsehˆ mi naˆ˗ehˇ aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

² Nawˇ Jaˇliꞈ dzaw laꞈ˗euˬ tiˬ kʼehˬ byah laˇ˗awˇ, nawˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ yaw myaˬ jeˬ beˬ paˇ˗euˬ paˬ. Nymˬ˗mˇ nawˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu gaˇ kawˆ shaˇ noeˬ luꞈ˗awˇ, Yeˬsuˇ neh kuˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ ha geuꞈ paˬ maˬ siˬ ngaˇ˗a lehˇ shaˇ noeˬ luꞈ naˇ, gʼaˬ taˬ baˬ. Nawˇ heu loꞈ˗ehˇ nyi naˬ˗eu heu naˇ, gaˇ kawˆ heu aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ Beˬtuˆluˆ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ deuˬ “ja tawˆ ni” za byehˇ dzeh˗euˬ lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ shaˇ noeˬ ni, aˬ tehˬ tehˬ tehˬ˗ehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Maˇ diˇ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ Meˬsiˇya pyeuꞈ˗eu gaˇ kawˆ siˬ nya˗awˇ, ha geuꞈ˗eu ba la koꞈ siˬ dzehˬ ni byah laˇ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 1:35-42) Teu gaˇ duˇ ni nawˇ jiˇ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ˗euˬ gaˇ kawˆ gʼawˬ mya jeˬ ya siˬ nya˗awˇ huiˬ laˇ mahˇ laˇ mawꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ nawˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗eu lehˇ maˬ noeˬ tsehˆ mi naˆ˗ehˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya shaˇ noeˬ˗eu meh. Aˬ dui Beˬtuˆluˆ, Aˬdehˬlehˬ, hawˇ˗eu nui deuˬ˗ahˇ noeˬ tsehˆ nya ni caw ba nehˬ˗euˬ aˬ jeˬ nga lehˇ haw ma.

3. Aˬ dui˗ahˇ tsawˇ haˬ˗ahˇ poˆ˗eu gaˇ˗ahˇ mˇ pyeuꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga?

³ Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ dahˬ beh˗eu deuˬ naˇ, mˇ mawꞈ˗eu nui ma ahˇ˗awˇ, ngaˬ shaˬ poˆ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ siˬ nya˗eu uˬ taꞈ, kʼaˬ duˬ ni gʼeh˗awˇ, yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ nyehꞈ tehˬ˗eu ngaˬ shaˬ poˆ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ meh. Seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ teu deuˬ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ tsawˇ haˬ˗ahˇ poˆ˗eu gaˇ˗ahˇ jiˇ mˇ pyeuꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Heu kawˆ naˇ aˬ dui˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ tsaꞈ gaˬ˗awˇ, Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ ni mˇ˗eu gaˇ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ heu deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ lahˬ laˇ nya˗eu nga lehˇ ja sawˇ nehˬ taˬ˗euˬ meh.

Tsaꞈ gaˬ mawꞈ˗eu nui ma bi ahˇ laˇ

4. Beˬtuˆluˆ aˬ jeˬ miˇ neh ngaˬ shaˬ poˆ˗euˬ nga?

⁴ Beˬtuˆluˆ nymˇ jiˇ˗ahˇ mˇ cu˗eu gʼaˇ duˬ ngaˬ shaˬ poˆ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, ngaˬ shaˬ poˆ˗eu gaˇ heu naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ mˇ dzaˬ kawꞈ dawˇ˗eu gaˇ tehꞈ maˬ ngeuˇ˗a, aˬ yawꞈ gaˇ heu˗ahˇ gaˬ gaˇ duˇ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 21:3, 9-15) Beˬtuˆluˆ tsawˇ haˬ poˆ˗eu gaˇ˗ahˇ jiˇ gaˬ laˇ ni leh jeh˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ caw ba˗eu miˇ neh, Beˬtuˆluˆ gaˇ heu˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ nya˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh.—Gʼaˬkʼehˇ 2:14, 41.

5. Luˇkaꞈ 5:8-11-ahˇ haw ngeh, Beˬtuˆluˆ aˬ jeˬ miˇ neh guˆ˗eu nga? Guˆ˗eu jeˬ˗ahˇ gʼaˬ leˇ nya ni aˬ dui˗ahˇ caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga?

⁵ Aˬ dui˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗iˇ mawꞈ ni laˆ noeˬ nehˬ˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu tiˬ jeˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu heu meh. Nui gaˬ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ maˬ mˇ nya nya lehˇ noeˬ˗eu jeˬ˗ahˇ gʼaˬ leˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Yeˬsuˇ Beˬtuˆluˆ˗ahˇ tsawˇ haˬ poˆ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ laˇ lehˇ kuˇ ngeh, aˬ yawꞈ˗ahˇ “Taˬ guˆ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 5:8-11-ahˇ gui.) Maˇ diˇ naˇ Beˬtuˆluˆ Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ ngeh, aˬ jeˬ jeˇ ya tahˬ puˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ guˆ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗awˇ, Beˬtuˆluˆ hawˇ˗eu cawˬ deuˬ˗ahˇ ngaˬ shaˬ gʼawˬ mya ni bi nyehꞈ mi ngeh, aˬ yawꞈ zahˬ leˇ˗awˇ Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ gaˇ mˇ˗eu maˬ geuˇ nya lehˇ noeˬ˗eu meh. Nawˇ jiˇ Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ pyeuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ jeˬ jeˇ ya jahˇ˗eu lehˇ siˬ nya ngeh guˆ˗eu paˬ. Toˆ˗ehˇ gʼeh luꞈ naˇ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ˗ahˇ maˬ ehˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, heu naˆ maˬ tseˇ gaˬ dzehˬ laˇ ni leh jeh luꞈ˗uˇ. Toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ Yeˬsuˇ neh tsawˇ haˬ poˆ˗eu tsawˇ haˬ geuꞈ laˇ lehˇ kuˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ ha geuꞈ mawꞈ laˇ˗eu meh.—Maꞈtehˬ 22:37, 39; Yoˇhaˬ 14:15.

6. Aˬ dui˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗iˇ mawꞈ ni laˆ noeˬ˗eu aˬ jeˬ jeˇ paˇ jaˆ nga siˬ?

⁶ Aˬ dui˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗iˇ mawꞈ ni laˆ noeˬ nehˬ˗eu dzaˇ˗i nui jeˬ˗ahˇ haw ma. Aˬ dui Yeˬsuˇ neh “ngaˬ˗euˬ zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ ni mˇ˗iˇ˗awˬ” lehˇ ehˇ˗eu dawˬ˗ahˇ mˇ caw mawꞈ˗eu ma. (Maꞈtehˬ 28:19, 20) Kʼoeˇ naˇ, aˬ dui tsawˇ haˬ deuˬ “guˆ˗awˇ gʼaˬ baˬ luꞈ” gaˇ ya mawˇ˗eu miˇ neh, tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗eu ma. Aˬ yawꞈ maꞈ naˇ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ siˬ nya˗eu loˬ meh. (Maꞈtehˬ 9:36) Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ bi za mawꞈ˗awˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ bi siˬ nya mawꞈ˗eu meh.—1 Tiˆmoˇseˬ 2:4.

7. Loˇmaˆ 10:13-15-ahˇ haw ngeh, tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ heu naˇ, aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ laˇ˗eu nga?

⁷ Aˬ dui tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ heu naˇ, tsawˇ haˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ˗ahˇ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ noeˬ taˬ naˇ, tsaꞈ gaˬ˗iˇ mawꞈ dzehˬ laˇ˗eu meh. Aˬ dui ngaˬ shaˬ poˆ ahˬ˗eu maˬ ngeuˇ naˇ, poˆ dzaˬ˗eu deuˬ loꞈ˗ehˇ maˬ duˇ. Aˬ dui tsawˇ haˬ˗ahˇ “poˆ˗eu” heu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ dehꞈ ziˇ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˇ duˬ ma.—Loˇmaˆ 10:13-15-ahˇ gui; 1 Tiˆmoˇseˬ 4:16.

Zaˬ siˬ nui gahˇ bi lahˬ laˇ

8-9. Ngaˬ shaˬ poˆ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ aˬ jeˬ ya siˬ nya˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh?

⁸ Yeˬsuˇ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ ngaˬ shaˬ poˆ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ, aˬ joˇ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu ngaˬ shaˬ nyehꞈ za nya˗eu lehˇ ya siˬ nya˗eu meh. (Uˬduˬtahˬ˗eu 11:9-12) Aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ ha nyehꞈ iˇ˗eu lehˇ gʼeh˗eu ngaˬ shaˬ kʼoeˇ deuˬ, aˬ geu gaˇ jawˇ˗eu lehˇ jiˇ ya siˬ nya˗eu meh. Aˬ myah myah naˇ, ngaˬ shaˬ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ tsaˬ˗eu jawˇ duˬ hawˇ˗eu dzaˇ gʼawˬ mya ni jaˆ gaˇ jawˇ˗eu meh. Ngaˬ shaˬ poˆ˗iˇ˗eu aˇ yamˬ tawˇ neh aˇ yeˇ huiˬ ngaˇ laˬ? Pehˆsiˇpiˬ iˬ ma laˆ shaˆ shaˆ ma˗ahˇ jaˆ˗eu iˇ jaw lahˇ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ, miˇshaˬnaˬliˬ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ ngaˬ shaˬ poˆ˗iˇ ma lehˇ cawˬ˗euˬ meh. Miˇshaˬnaˬliˬ gʼaˬ “Ni shawˬ naˬ liˬ 9 laꞈ˗ahˇ tahˬ dzoeˇ ma” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Teu ngeh mehˇ nmˇ teu gʼaˬ “Nawˇ siˬ nya˗eu maˬ siˬ. Aˬ dui ngaˬ shaˬ nyehꞈ mi nya˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ ya iˇ˗a de. Aˬ dui yehꞈ˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh.

⁹ Teu gaˇ duˇ ni dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ, tsawˇ haˬ uiˬ˗eu jawˇ duˬ hawˇ˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ iˇ˗awˇ, “tsawˇ haˬ poˆ”˗iˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ yawꞈ maꞈ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma hawˇ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ˗ahˇ maˬ ehˇ, iˇ kahˇ doe ni maˬ ehˇ, lehˆ˗ahˇ maˬ ehˇ, tsaˬ gaˬ˗eu meh. (Gʼaˬkʼehˇ 5:42; 17:17; 18:4) Aˬ dui jiˇ ni tsaꞈ gaˬ duˬ˗ahˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ, aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu lehˇ ya siˬ nya˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ uiˬ˗eu aˇ yamˬ hawˇ˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗iˇ nya ni, laˆ poˆ laˇ paˇ mˇ˗eu gʼaˇ duˬ ya lehˬ hmˬ deuˇ taˬ˗eu meh.—1 Gawˇliˬtu 9:19-23.

10. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ keu ka lehˬ hmˬ nehˬ taˬ˗euˬ nga?

¹⁰ Ngaˬ shaˬ poˆ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ ngaˬ shaˬ nyehꞈ ngeh, tsaˬ leˇ˗eu keu ka ya jaˆ˗awˇ, keu ka teu deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ˗eu lehˇ ya siˬ nya˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni aˬ dui jiˇ tsaꞈ gaˬ˗iˇ ngeh, tsaˬ leˇ˗eu keu ka ya jaˆ˗awˇ, teu deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ˗eu lehˇ ya siˬ nya˗eu meh. Yeˬsuˇ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ tsawˇ haˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya poˆ˗eu lehˇ maˇ jawˆ ni ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ jeˇ ya yuˇ iꞈ˗eu lehˇ ehˇ nehˬ˗awˇ, aˬ gaˇ ya tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗eu lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ uˬ taꞈ, aˬ jeˬ ya ngehˬ˗eu lehˇ jiˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 10:5-7; Luˇkaꞈ 10:1-11) Nymˬ˗mˇ iˬ nah Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ aˬ dui˗ahˇ gʼawˬ mya jeˬ lehˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu Mehˬ˗eu Keu ka bawˬ keuˆ lehˬ hmˬ nehˬ taˬ˗awˇ,c keu ka teu deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya zmˬ˗eu lehˇ jiˇ dzawˇ nehˬ laꞈ˗eu meh. Heu naˇ aˬ dui˗ahˇ kʼaˬ duˬ ni tsaꞈ gaˬ peuˬ ni caw ba nehˬ˗awˇ, yaw muiˬ˗ehˇ ngehˬ nya tmˇ nya ni jiˇ caw ba nehˬ˗eu meh.—2 Tiˆmoˇseˬ 2:15.

Kʼaˬ duˬ ni gʼeh

11. Tsawˇ haˬ˗ahˇ poˆ˗iˇ˗eu deuˬ aˬ jeˬ miˇ neh kʼaˬ duˬ ni ya gʼeh˗eu nga?

¹¹ Ngaˬ shaˬ poˆ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ, ngaˬ shaˬ poˆ˗iˇ ngeh aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu uˬ jeˬ jaˬ lehˇ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗eu lehˇ maˬ siˬ nya˗eu miˇ neh, kʼaˬ duˬ ni ya gʼeh˗eu meh. Aˬ myah myah naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ uˬ ciꞈ paw zahˇ tsui ni gʼeh ngeh ngaˬ shaˬ poˆ˗iˇ˗awˇ, maˬ noeˬ˗euˬ gaˇ jaˬ lehˇ lehˇ ma baw laˇ gaˇ ya tahˬ puˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Aˬ dui tsawˇ haˬ˗ahˇ poˆ˗iˇ ngeh jiˇ kʼaˬ duˬ ni ya gʼeh˗eu meh. Aˬ dui tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ ehˇ nehˬ ngeh, “jaˬ lehˇ lehˇ ma”˗ahˇ duˇ˗eu shaˬ zahˬ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ tahˬ puˬ nya˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, tsawˇ haˬ deuˬ aˬ dui ngehˬ gaˇ maˬ naˇ haˬ˗eu, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ aˬ dui˗ahˇ laˆ tsoeˬ laˇ˗eu, cawˬ deuˬ aˬ dui˗ahˇ yehˬ bawˬ sehˇ lu˗ehˇ ehˇ laˇ˗eu, heu deuˬ˗ahˇ tahˬ puˬ nya˗eu meh. Aˬ dui gaˇ kawˆ heu deuˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ gaˇ maˬ zahˬ leˇ. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Yeˬsuˇ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ laˆ tsoeˬ laˇ˗eu deuˬ˗ahˇ bi tsaꞈ gaˬ˗iˇ ma lehˇ ehˇ˗eu miˇ neh meh.—Maꞈtehˬ 10:16.

12. Yawˇshuˆ 1:7-9-ahˇ haw ngeh, aˬ dui˗ahˇ nui kʼaˬ ahˇ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga?

¹² Aˬ dui nui kʼaˬ heu naˆ maˬ tseˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi myaˬ laˇ nya˗eu nga? Dahˬ beh˗eu jeˬ naˇ, Yeˬsuˇ nymˬ˗mˇ keuˆ ni mˬ kʼoeˇ taˆ neh tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh luꞈ meh lehˇ ya jah ziꞈ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 16:33; Pah mehˬ˗eu 14:14-16) Nyiˬ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ ngehˬ gʼeh ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ jah ziꞈ laˇ ni ya leh jeh˗eu meh. (Maꞈtehˬ 6:32-34) Aˬ dui nui jah ngehˬ˗ehˇ myaˬ laˇ naˇ ngehˬ˗ehˇ, kʼaˬ duˬ ni gʼeh laˇ˗eu meh. Beˬtuˆluˆ hawˇ˗eu cawˬ deuˬ, Yeˬsuˇ˗euˬ mehˬ nah caw teh˗eu gʼaˇ duˬ, ngaˬ shaˬ poˆ˗eu gaˇ˗ahˇ byehˇ dzeh ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ nui jah ahˇ dui dui˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Aˬ dui jiˇ cawˬ deuˬ hawˇ˗eu nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ, aˬ dui Jaˇliꞈ dzaw laˇ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ bawˬ dzaˬ˗iˇ˗eu lehˇ ehˇ nehˬ ngeh, nui jah ahˇ dui dui˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Kʼoeˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ˗ahˇ mˇ caw˗eu gʼaˇ duˬ, dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ gʼawˬ mya jeˬ beˬ paˇ˗euˬ yaw duˬ baw meh. Heu loꞈ˗ehˇ jahˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, nui jah ya ahˇ˗awˇ kʼaˬ duˬ ni ya gʼeh˗eu meh. Aˬ dui nui kʼaˬ ahˇ laˇ ni leh jeh ngeh, “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu ngaˇ gʼaˬ, nawˇ kʼaˇ iˇ kʼaˇ laˇ gaˇ nawˬ nehˬ˗ehˇ jawˇ ma” lehˇ ehˇ˗eu dawˬ˗ahˇ jah ziꞈ laˇ˗eu meh.—Yawˇshuˆ 1:7-9-ahˇ gui.

13. Shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗eu jeˬ hawˇ˗eu guiˬ lahˬ shaˇ˗eu jeˬ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ kʼaˬ duˬ ni gʼeh laˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga?

¹³ Aˬ dui nui kʼaˬ bi myaˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ paˇ ya jahˇ nga siˬ? Nui kʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ lehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ ya shaˇ˗eu meh. (Gʼaˬkʼehˇ 4:29, 31) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗euˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ byehˇ dzeh˗a. Aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ myah luꞈ aˬ dui˗euˬ behˇ dzeˇ jawˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ gaˇ hu aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ, aˬ joˆ˗ehˇ caw ba˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ˗awˇ, aˬ dui shaˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ ngeh maˬ ehˇ, dehꞈ poˆ dehꞈ paˇ mˇ ngeh maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ jiˇ ya shaˇ noeˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Iˬ ma laˆ shaˆ Yaw neˇ˗ahˇ neh cah tsehˆ nya ni caw ba˗euˬ Miˬyehˇ, aˬ dui˗ahˇ jiˇ Ka li˗euˬ zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu yaw duˬ baw meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 14:13) Aˬ dui ja ceuˬ sahˬ boꞈ boꞈ˗euˬ tiˬ gʼaˬ neh ‘Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ nehˬ˗ehˇ jawˇ˗eu miˇ neh, ngaˇ maˬ guˆ. Aˬ suˇ gʼaˬ ngaˬ˗ahˇ aˬ jeˬ paˇ jahˇ laˇ nya ta’ lehˇ boꞈ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ jah ziꞈ nya meh.—Ja ceuˬ 118:6.

14. Aˬ dui mehˇ nmˇ Maˬsaˬ˗iˬ hawˇ˗eu Toˬmoˬyoˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga?

¹⁴ Aˬ dui˗ahˇ kʼaˬ duˬ ni gʼeh laˇ ni caw ba nehˬ˗eu dzaˇ˗i tiˬ jeˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ zawˇ˗ehˇ shaꞈ dawˇ nya˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ nui kʼaˬ ahˇ laˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗euˬ nga lehˇ ja sawˇ˗eu heu meh. Aˬ dui Maˬsaˬ˗iˬ lehˇ kuˇ˗eu mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ma. Aˬ yawꞈ zawˇ˗ehˇ shaˬ dawˇ nya˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗awˇ, tsaꞈ gaˬ˗eu heu naˇ aˇ dzehˬ˗ehˇ shaˬ nya lehˇ noeˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ yawˬ ha maˬ siˬ nya˗eu tsawˇ haˬ nehˬ˗ehˇ ngehˬ cawˬ˗eu heu naˇ, tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ daˆ tsehˆ nya˗eu goˇ dui dui˗eu meuˬ lahˇ˗ahˇ duˇ nya lehˇ lehˇ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ Miˬyehˇ hawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ heu naˆ maˬ tseˇ gaˬ laˇ ni leh jeh˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ heu naˇ, nymˬ˗mˇ aˇ naˆ ni tehˬ˗eu gaˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗awˇ, tsaꞈ gaˬ˗iˇ mawꞈ˗eu nui ma ahˇ laˇ ni caw ba nehˬ laꞈ lehˇ Miˬyehˇ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ meh. Aˇ nah naˇ aˬ yawꞈ guˆ˗eu jeˬ˗ahˇ gʼaˬ leˇ˗awˇ, aˬ myah luꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ jiˇ geuꞈ laˇ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ tsaꞈ gaˬ˗eu yaw shuiꞈ deuˬ˗ahˇ jiˇ “kʼaˬ duˬ ni” gʼeh laˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. Aˬ dui Toˬmoˬyoˬ lehˇ kuˇ˗eu mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ma. Aˬ yawꞈ iˇ kahˇ doe ni tsaꞈ gaˬ˗iˇ dahˬ beh ngeh poˆ, zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ “Ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ maˬ ngehˬ cawˬ nahˇ nya” lehˇ guˇ tehˆ˗awˇ, laˇ gʼoˆ piˬ tehˬ˗euˬ meh. Teu nymˇ naˇ, aˬ yawꞈ neh tsaꞈ gaˬ dahˬ beh˗euˬ nymˇ pyeuꞈ kʼawꞈ, mehˇ nmˇ Toˬmoˬyoˬ maˬ guˆ˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ iˇ˗euˬ mehˇ nmˇ kʼoeˇ gʼaˬ˗ahˇ “Nawˇ gaˬ maˬ laˬ, ngaˇ tiˬ dawˬ˗iˬ maˬ ngehˬ mi naˆ˗ehˇ aˬ yawꞈ ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, ngaˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ miˇ˗a” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ mehˇ nmˇ Toˬmoˬyoˬ aˬ myah luꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ luꞈ˗eu meh.

Yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ nyehꞈ tehˬ

15. Yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ nyehꞈ tehˬ˗eu heu naˇ aˬ jeˬ nga? Teu naˇ Ka li zaˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ, aˬ jeˬ miˇ neh aˇ yeˇ huiˬ˗eu nga?

¹⁵ Ngaˬ shaˬ gʼawˬ mya ni poˆ za nya˗eu ngaˬ shaˬ poˆ˗eu tsawˇ haˬ naˇ, yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ nyehꞈ tehˬ˗eu meh. Yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ nyehꞈ tehˬ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, “mˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ luiˆ nya ni yawˬ ha˗ahˇ ka tiˇ nya gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh.” Ngaˬ shaˬ poˆ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ, uˬ shawˬ yaw naˆ˗ehˇ tuˇ˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu uˬ jeˬ jaˬ lehˇ maˬ muiˬ kʼawꞈ, yawˬ ha˗euˬ gaˇ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ luiˆ nya˗eu gʼaˇ duˬ, yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ ya nyehꞈ tehˬ˗eu meh. Aˬ dui jiˇ ni aˇ saˬ saˬ ngeh keuˆ ni oˇ oꞈ nya˗awˇ, yawˬ ha˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ luiˆ nya˗eu gʼaˇ duˬ, yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ ya nyehꞈ tehˬ˗eu meh.—Maꞈtehˬ 10:22.

16. Aˬ dui yaw shaˬ nya lehˇ noeˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ mˇ nya ni, aˬ dui˗ahˇ caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga?

¹⁶ Aˬ dui dehꞈ le ngeh neh yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ nyehꞈ tehˬ nya˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ myah myah naˇ, aˬ dui yaw awˬ jeˬ mˇ gaˇ ya leˇ˗eu meh. Ehˇ kʼaw, tiˬ poˆ na dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ yaw awˬ˗ehˇ mˇ nya˗eu jeˬ maˬ ngeuˇ˗a. Teu miˇ neh aˬ dui yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ nyehꞈ tehˬ˗eu gʼaˇ duˬ, yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ ya gʼaˬ leˇ˗eu meh. Aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ mˇ˗eu yaw shaˬ jeˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ neh ya bi caw ba˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh caw ba nehˬ laꞈ˗eu meh.—Gaˬlaˬtiˆ 5:22, 23.

17. 1 Gawˇliˬtu 9:25-27-ahˇ haw ngeh, Pawˇluˆ yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ nyehꞈ tehˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ jeˬ ya jahˇ˗euˬ nga?

¹⁷ Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ nyehꞈ tehˬ nya˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ tsaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, “yawˬ haˇ yawˬ ha teˇ teˇ˗ehˇ zuiˆ luꞈ˗eu ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. (1 Gawˇliˬtu 9:25-27-ahˇ gui.) Aˬ yawꞈ aˬ cawˬ˗ahˇ jiˇ ni yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ nyehꞈ tehˬ lehˇ gʼaˬ biꞈ˗awˇ, “yawˬ jeˬ na luꞈ aˬ yawꞈ gaˇ yawꞈ tsaˬ ni bi jaˆ˗awˬ” lehˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. (1 Gawˇliˬtu 14:40) Aˬ dui Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ daˆ leꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ ya nyehꞈ tehˬ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗eu maˬ ehˇ, Jaˇliꞈ mehˬ˗eu maˬ ehˇ, aˬ myah luꞈ heu deuˬ ya mˇ˗eu meh.—Gʼaˬkʼehˇ 2:46.

Nyi naˬ nyi naˬ˗ehˇ taˬ jawˇ

18. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ mehˬ shi mˇ byah mawꞈ naˇ aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

¹⁸ Ngaˬ shaˬ poˆ˗eu tsawˇ haˬ nya˗eu maˬ nya˗eu lehˇ ngaˬ shaˬ nyehꞈ mi˗euˬ gaˇ haw˗awˇ neh siˬ laˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ tsaˬ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ mˇ pyeuꞈ˗eu heu naˇ, aˬ dui aˇ maꞈ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ aˇ myaˆ gʼaˬ sheuˬ ahˇ leꞈ˗euˬ nehˬ˗ehˇ maˬ taꞈ˗a. (Luˇkaꞈ 8:11-15) Aˬ dui nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ myah luꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ tsaꞈ gaˬ˗awˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ mehˬ daˆ leꞈ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui mˇ byah˗euˬ lehˇ haw˗euˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ luꞈ˗eu miˇ neh meh.—Maˬkuˆ 13:10; Gʼaˬkʼehˇ 5:28, 29.

19-20. Aˬ dui nymˬ˗mˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ aˬ jeˬ miˇ neh ya tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗eu nga?

¹⁹ Miˇ kʼahˬ tiˬ kʼahˬ na˗ahˇ ngaˬ shaˬ ba la tiˬ siˬ na˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ bi nyehꞈ˗eu meh. Aˇ yamˬ teu jiˇ˗eu peh laˇ ngeh, ngaˬ shaˬ poˆ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ ngaˬ shaˬ kawˇ ma˗ehˇ ya poˆ˗iˇ nya lehˇ noeˬ˗eu meh. Aˬ dui tsawˇ haˬ poˆ˗eu gaˇ mˇ luꞈ˗eu deuˬ, miˇ tsaˬ heu aˇ saˬ saˬ˗eu keuˆ le teuˇ le taˬ˗awˇ, tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ caw ba˗eu aˇ yamˬ ui cuiˆ maˬ ngeuˇ naˇ maˬ paˇ jaˆ meh lehˇ siˬ nya˗eu ma. Teu miˇ neh, nymˬ˗mˇ aˬ dui maˬ nyi naˬ ni gaˇ heu˗ahˇ ya mˇ tehˇ tehˬ˗eu meh. Dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ yawˬ jeˬ na luꞈ maˬ gaˇ laˇ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ heu˗ahˇ mˇ ma lehˇ maˬ ya noeˬ˗a.—Dawˬtsoˆ 11:4.

²⁰ Aˬ dui nymˬ˗mˇ neh mˇ mawꞈ˗eu nui ma huiˬ laˇ mahˇ laˇ ni leh jeh˗eu uˬ taꞈ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ zaˬ siˬ nui gahˇ hawˇ˗eu kʼaˬ duˬ ni gʼeh˗eu jeˬ lahˬ laˇ ni leh jeh˗awˇ, yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ nyehꞈ tehˬ nya ni leh jeh luꞈ˗uˇ. Miˇ kʼahˬ doe ni guiˬ lahˬ dawˬ tsaꞈ gaˬ luꞈ˗eu 8 lam gʼaˬ dzehˬ ni nehˬ˗ehˇ gm laˇ luꞈ˗uˇ. Toˆ˗ehˇ naˇ nawˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ za˗eu meh. (Neˬhaˬmiˇ 8:10) Aˬ dui tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh mˇ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ gʼaˬ leˇ mehˬ lehˇ maˬ ehˇ˗eu kʼoeˇ keuˆ ni leh jeh daˆ leꞈ luꞈ˗uˇ. Nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ aˬ dui laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu 3 jeˬ˗ahˇ ja sawˇ ma.