Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ uˆ lahˇ shaw!

1. Aˬ dui aˬ jeˬ˗ahˇ jah ziꞈ nya˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh?

Miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ haw˗awˇ, nawˬ˗ahˇ yaw muiˬ paw dzeˇ dzaˬ˗ahˇ haw˗eu yaw shaˬ maˬ ngeuˇ nya loˇ? Nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ yaw beh loꞈ˗ehˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ maˬ paˇ gaˬ˗euˬ uˬ taꞈ, tsawˇ haˬ deuˬ ngehˬ˗ehˇ naˇ ngehˬ˗ehˇ doeˇ dzehˬ laˇ luꞈ˗awˇ yawˬ ha˗euˬ gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ luꞈ˗eu meh. Tsawˇ haˬ myaˬ tiˬ paˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ˗ahˇ nui ma maˬ paˇ taˬ coeˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ gaˇ kawˆ teu deuˬ muiˬ daˆ laˇ meh lehˇ jah ziꞈ taˬ˗euˬ jeˬ bi myaˬ daˆ laˇ nya meh. Aˬ jeˬ miˇ neh? Tsawˇ haˬ deuˬ “aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ” nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ jaˆ˗eu loꞈ˗ehˇ dehꞈ luꞈ˗eu miˇ neh meh. (2 Tiˆmoˇseˬ 3:1-5) Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ teu deuˬ byah laˇ luꞈ˗eu lehˇ nui ma dawˇ coe ni gʼeh˗eu deuˬ ha geuꞈ˗eu meh. Ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ teu byah laˇ gaˇ haw ngeh, Yeˬsuˇ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ˗ahˇ Sahˬpaˬ pyeuꞈ leˇ shaw˗euˬ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ heu naˇ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ yaw myaˬ hmˬ laꞈ kʼoeˇ neh tiˬ hmˬ tehꞈ˗a siˬ. Maˬ myahˇ laˇ˗euˬ heu myaˆ kʼoꞈ˗ahˇ byah laˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ deuˬ˗ahˇ haw tseˇ˗eu heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ nui jah bi ziꞈ dzehˬ laˇ˗eu meh.

2. Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh? (Sahˬ boꞈ baˆ kʼoˆ˗euˬ aˇ baˇ˗ahˇ neh dawˬ kʼoꞈ biꞈ.)

² Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui gaˇ kawˆ heu deuˬ˗ahˇ ja sawˇ ma. (1) Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ aˬ geu ngeh uˆ lahˇ dahˬ beh˗euˬ lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ (2) mˬ kʼoeˇ taˆ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ Sahˬ paˬ geuꞈ˗awˇ uˆ lahˇ shaw˗euˬ lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ (3) Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ˗ahˇ muiˇ˗eu deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ bi laˆ cawˆ˗eu lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ, heu deuˬ pyeuꞈ meh. Aˇ baˇ dawˆ tsaꞈ niˇ gʼa˗eu jeˬ tiˬ hmˬ tiˇ hmˬ cehˆ tsaˬ cehˆ gawꞈ leˇ˗eu loꞈ˗ehˇ, maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ deuˬ jiˇ tiˬ hmˬ tiˇ hmˬ tsaˬ leˇ˗eu meh. Teu naˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ neh nah paˇ paˇ taˬ˗euˬ aˇ nah aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ aˬ geu yamˬ˗ahˇ jawˇ luꞈ˗eu lehˇ siˬ duˬ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh.

Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ aˬ geu ngeh uˆ lahˇ dahˬ beh˗euˬ lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ laˇ˗eu nga?

3. Daˬyeˬlaˇ 7:13, 14 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ˗euˬ Sahˬ paˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ bi jah ziꞈ laꞈ˗eu nga?

³ Daˬyeˬlaˇ 7:13, 14 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ aˬ dui˗ahˇ Yeˬsuˇ Ka li naˇ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ laꞈ kʼoeˇ uˆ lahˇ˗eu kʼaˇ muiˬ˗eu Sahˬ paˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ bi jah ziꞈ laꞈ˗eu meh. Tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ ‘aˬ yawꞈ˗euˬ laꞈ oˆ jawˇ˗awˇ’ aˬ yawꞈ˗euˬ dah zaˇ sahˬ paˬ nui gʼaˬ maˬ paˇ jawˇ laˇ meh. Daˬyeˬlaˇ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ dzaˇ˗i tiˬ hmˬ˗ahˇ, ‘shiꞈ kʼoꞈ aˇ yamˬ’ jiˇ leˇ ngeh Yeˬsuˇ uˆ lahˇ˗eu jeˬ dahˬ beh laˇ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ dui aˇ yamˬ teu˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗awˇ neh siˬ nya˗eu nga?

4. Daˬyeˬlaˇ 4:10-17-ahˇ haw ngeh Yeˬsuˇ aˬ geu ngeh kʼoꞈ˗ahˇ uˆ lahˇ dahˬ beh˗euˬ nga? (Ehˇ lahˬ˗ahˇ jiˇ haw.)

⁴ Daˬyeˬlaˇ 4:10-17-ahˇ gui. ‘Shiꞈ kʼoꞈ aˇ yamˬ’ lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ 2,520 kʼoꞈ ga leˇ˗eu aˇ yamˬ tiˬ yamˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Aˇ yamˬ teu naˇ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ jawˇ˗awˇ neh Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dah zaˇ uˆ lahˇ˗eu sahˬ paˬ aˇ saˬ saˬ˗eu gʼaˬ˗ahˇ Baˬbuˇloˬ neh teh ka ngeh, B.C. 607-ahˇ aˇ dahˬ beh˗eu meh. Aˇ yamˬ teu yamˬ 1914 kʼoꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ neh “tseˇ doˆ˗euˬ gʼaˬ” pyeuꞈ˗eu Yeˬsuˇ˗ahˇ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ˗ahˇ Sahˬ paˬ keuˆ leˇ ngeh aˇ saˬ saˬ˗eu meh.b—Yeˬsaˬgeˬlaˇ 21:25-27.

5. ‘Shiꞈ kʼoꞈ aˇ yamˬ’ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ heu, aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu nga?

⁵ Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ heu aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu nga? ‘Shiꞈ kʼoꞈ aˇ yamˬ’ gaˇ kawˆ˗ahˇ gʼoˆ shaw˗eu heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ saˇ jaˇ dawˬ deuˬ˗ahˇ tsaˬ˗eu aˬ yamˬ˗ahˇ mˇ byah meh lehˇ bi jah ziꞈ laꞈ˗eu meh. Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ Miˬyehˇ neh nah paˇ paˇ taˬ˗euˬ aˇ nah˗ahˇ beh laˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ nui deuˬ˗ahˇ jiˇ Miˬyehˇ aˬ yawꞈ neh nah paˇ paˇ taˬ˗euˬ aˇ yamˬ˗ahˇ bi byah laˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˇ nah “gʼawˬ myahˇ ni maˬ paˇ nyi naˬ ni” keuˆ le meh.—Haˬbaˬkuˆ 2:3.

Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ˗ahˇ Ka li sahˬ paˬ pyeuꞈ leˇ shaw˗euˬ lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ laˇ˗eu nga?

6. (a) Yeˬsuˇ mˬ taˆ Sahˬ paˬ geuꞈ˗awˇ uˆ lahˇ luꞈ˗eu lehˇ aˬ jeˬ jeˇ˗ahˇ haw ngeh siˬ laˇ˗eu nga? (b) Pah mehˬ˗eu 6:2-8-ahˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ, gaˇ kawˆ heu˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ kamˬ˗eu nga?

⁶ Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ saˬ saˬ ngeh, aˬ yawꞈ˗euˬ mehˬ nah caw teh˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ mˬ taˆ uˆ lahˇ dahˬ beh shaw˗euˬ lehˇ aˬ jeˬ˗ahˇ haw ngeh siˬ laˇ˗eu lehˇ dzawˇ nehˬ taˬ yaꞈ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ guiˇ deuˆ˗eu jeˬ, mehˬ˗eu shuꞈ˗eu jeˬ, miˇ luˆ luˆ˗eu jeˬ keuˆ le tehꞈ˗a lehˇ ehˇ˗awˇ, “yawˬ gaˇ na luꞈ” yaw jaw naˇ˗eu naˇ gawˇ gawˇ ma keuˆ le tehꞈ˗a lehˇ jiˇ paˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Ehˇ loꞈ˗ehˇ nymˬ˗mˇ iˬ nah Koˇbiˬ naˇ gawˇ jiˇ jaˆ laˇ taˬ˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu gaˇ kawˆ heu deuˬ naˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ Ka li zaꞈ le˗euˬ lehˇ “bi siˬ bi mawˇ˗eu” gaˇ kawˆ tiˬ jeˬ na pyeuꞈ meh. (Maꞈtehˬ 24:3, 7; Luˇkaꞈ 21:7, 10, 11) Yeˬsuˇ shiˇ˗awˇ mˬ taˆ gʼoꞈ daˆ leˇ˗euˬ 60 kʼoꞈ dzeuˇ˗iˇ ngeh, Yeˬsuˇ gʼaˬ kʼehˇ Yoˇhaˬ˗ahˇ neh tiˬ tiˆ gaˇ kawˆ heu deuˬ maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ meh lehˇ dzaˇ˗i tiˬ poˆ paˇ ehˇ˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu 6:2-8-ahˇ gui.) 1914 kʼoꞈ˗ahˇ Yeˬsuˇ Sahˬ paˬ geuꞈ˗awˇ uˆ lahˇ dahˬ beh laˇ ngeh neh naˇ, gaˇ kawˆ heu deuˬ maˇ diˇ byah dahˬ beh laˇ˗euˬ meh.

7. Yeˬsuˇ sahˬ paˬ keuˆ leˇ˗euˬ nehˬ˗ehˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ aˬ jeˬ miˇ neh paˇ doeˇ dzehˬ laˇ˗euˬ nga?

⁷ Yeˬsuˇ Sahˬ paˬ keuˆ leˇ˗euˬ nehˬ˗ehˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ aˬ jeˬ miˇ neh paˇ doeˇ dzehˬ laˇ˗eu nga? Pah mehˬ˗eu 6:2 aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ bi siˬ laꞈ˗eu meh. Yeˬsuˇ Sahˬ paˬ keuˆ leˇ˗euˬ nehˬ˗ehˇ mˇ dahˬ beh˗euˬ gaˇ naˇ, guiˇ mˇ˗eu heu meh. Aˬ yawꞈ guiˇ aˬ suˇ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ mˇ˗euˬ nga? Saˬdaˬ hawˇ˗eu maˬ muiˬ˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ mˇ˗euˬ meh. Pah mehˬ˗eu yaw huiˬ 12-ahˇ Saˬdaˬ hawˇ˗eu maˬ muiˬ˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ guiˇ deuˆ smˇ˗awˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ bi biˬ ka leꞈ˗euˬ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh Saˬdaˬ nui ma pehˇ dui dui˗awˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ “noeˬ shaˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu” jeˬ tehꞈ˗ehˇ bi pyeuꞈ laˇ˗eu meh.—Pah mehˬ˗eu 12:7-12.

8. Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ byah laˇ gaˇ ya mawˇ˗eu heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu nga?

⁸ Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ heu deuˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu nga? Tsawˇ haˬ deuˬ doeˇ taꞈ˗ehˇ doeˇ dzehˬ laˇ luꞈ gaˇ haw ngeh, Yeˬsuˇ Sahˬ paˬ keuˆ leˇ shaw˗euˬ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui tsawˇ haˬ deuˬ yawˬ ha˗euˬ gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗awˇ, yaw haiˬ yaw doeˇ jeˬ mˇ gaˇ haw˗awˇ nui ma shaˬ zahˬ mˇ mˇ˗ehˇ jawˇ ngeh to˗aˬ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ byah laˇ˗euˬ ngaˇ lehˇ noeˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ keuˆ le shaw˗euˬ meh. (Ja ceuˬ 37:1) Aˬ dui Aˬmaˬgeˬdoˬ ngehˬ˗ehˇ peh laˇ naˇ ngehˬ˗ehˇ, shaˬ zahˬ jiˇ ngehˬ˗ehˇ myaˬ laˇ meh lehˇ noeˬ taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. (Maˬkuˆ 13:8; 2 Tiˆmoˇseˬ 3:13) Mˬ taˆ Aˬda aˬ dui˗ahˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ shaˬ zahˬ aˬ jeˬ miˇ neh teu naˆ naˆ˗ehˇ myaˬ˗eu lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu miˇ neh guiˬ lahˬ huiˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu maˬ ngeuˇ nya loˇ?

Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ˗ahˇ muiˇ˗eu deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ bi laˆ cawˆ˗eu nga?

9. Daˬyeˬlaˇ 2:28, 31-35-ahˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ, miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ jaˆ˗eu deuˬ laꞈ kʼoeˇ neh aˇ saˬ saˬ˗eu pehˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ ehˇ taˬ˗euˬ nga? Kʼoeˇ naˇ heu pehˬ aˬ geu ngeh doˆ laˇ˗euˬ nga?

⁹ Daˬyeˬlaˇ 2:28, 31-35-ahˇ gui. Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ heu nymˬ˗mˇ iˬ nah maˇ diˇ byah laˇ luꞈ˗eu meh. Neˬbuˬkaˬneˬzaˬ˗euˬ yuꞈ maˆ˗euˬ gaˇ kawˆ heu naˇ, Yeˬsuˇ uˆ lahˇ dahˬ beh laˇ˗eu ‘aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ’˗ahˇ aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗eu lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu meh. Yeˬsuˇ˗ahˇ muiˇ˗eu miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ˗euˬ deuˬ laꞈ kʼoeˇ neh Jaˇliꞈ˗ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ jaˆ˗eu deuˬ laꞈ kʼoeˇ neh aˇ saˬ saˬ˗eu pehˬ jiˇ keuˬ meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ heu pehˬ˗ahˇ, “shmˇ hawˇ˗eu miˇ tsaˬ neh jahˇ taˬ˗euˬ aˬ kuiˇ” tsehˆ lehˇ kuˇ taˬ˗euˬ meh. Miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ jaˆ˗eu heu pehˬ, miˇ tsaˬ guiˇ dahˬ beh˗eu poˆ˗ahˇ Eˬgaˬlamˬ hawˇ˗eu Aˬmeˬliˇkaˬ gm leˇ ngeh do laˇ˗euˬ meh. Neˬbuˬkaˬneˬzaˬ˗euˬ yuꞈ maˆ nymˬ˗mˇ miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ jaˆ˗eu heu pehˬ, yaw beh miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ jaˆ yaꞈ˗euˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ nyiˬ jeˬ lehˇ beu gaˇ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh.

10. (a) Daˬyeˬlaˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ˗ahˇ Eˬgaˬlamˬ hawˇ˗eu Aˬmeˬliˇkaˬ˗euˬ baoˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, yaw duˬ yaw ciˇ ciˇ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ ehˇ taˬ˗euˬ nga? (b) Aˬ dui aˬ jeˬ˗ahˇ ya yahˇ˗eu nga? (“Miˇ tsaˬ˗ahˇ yahˇ” lehˇ ehˇ˗eu oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ˗ahˇ haw.)

¹⁰ Beu gaˇ˗eu dahˬ beh˗eu jeˬ naˇ, Eˬgaˬlamˬ hawˇ˗eu Aˬmeˬliˇkaˬ naˇ, yuꞈ maˆ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yaw beh miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ jaˆ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ duˇ˗a. Aˬ yawꞈ pehˬ naˇ pyuˇ hawˇ˗eu shiˇ neh jahˇ taˬ˗euˬ maˬ ngeuˇ ni, shmˇ tiˬ paˆ miˇ tsaˬ tiˬ paˆ lehˇ jahˇ taˬ˗euˬ meh. Miˇ tsaˬ heu naˇ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. (Daˬyeˬlaˇ 2:43) Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui ya mawˇ˗eu loꞈ˗ehˇ, miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ tseˇ gaˇ kʼawꞈ zaˬ lahˇ deuˬ kʼaˆ gʼa˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, zaˬ lahˇ deuˬ yawˬ ha mˇ nya˗eu aˬ kawˬ˗aˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ neh maˬ ehˇ, gaˇ ma kahˇ li guˇ guˇ˗ehˇ cah cah˗ehˇ laˆ tsoeˬ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, ga ja zaˬ deuˬ˗euˬ saˇ naˇ˗ahˇ zmˬ˗awˇ neh laˆ tsoeˬ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, miˇ kʼahˬ sahˬ paˬ sahˬ ma yawˬ ha neh noeˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ mˇ nya˗a. Teu miˇ neh miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ jaˆ˗eu heu pehˬ gʼaˬ baˬ˗eu meh.

11. Eˬgaˬlamˬ hawˇ˗eu Aˬmeˬliˇkaˬ miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ jaˆ laˇ˗euˬ heu naˇ, aˬ dui aˇ saˬ saˬ˗eu saˇ ka˗ahˇ dehꞈ luꞈ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi jah ziꞈ dzehˬ laˇ˗eu nga?

¹¹ Beu gaˇ˗eu nyiˬ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, Eˬgaˬlamˬ hawˇ˗eu Aˬmeˬliˇkaˬ naˇ mawˇ kawˇ˗euˬ aˬ kuiˇ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ aˬ yawꞈ pehˬ naˇ miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ jaˆ˗eu aˇ saˬ saˬ˗eu pehˬ pyeuꞈ meh. Miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ jaˆ˗eu dzaˇ˗i tiˬ pehˬ lehˇ maˬ paˇ doˆ laˇ meh. Miˬyehˇ Miˇ kʼahˬ Aˬmaˬgeˬdoˬ guiˇ mˇ ngeh, nymˬ˗mˇ miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ baoˬ jaˆ˗eu heu pehˬ hawˇ˗eu miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jaˆ˗eu uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ laˆ cawˆ jiˇ˗eu meh.c—Pah mehˬ˗eu 16:13, 14, 16; 19:19, 20.

12. Daˬyeˬlaˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ, aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ biꞈ˗awˇ, nui ma bi saˇ laˇ˗eu nga?

¹² Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ heu aˬ dui˗ahˇ gaˇ dahˇ aˬ joˆ˗ehˇ tsoeˬ˗eu nga? Daˬyeˬlaˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ˗ahˇ aˬ dui aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ˗ahˇ dehꞈ luꞈ˗eu lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu nui jeˬ˗ahˇ jiˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Dzeuˇ laꞈ˗euˬ 2,500 kʼoꞈ˗ahˇ neh Daˬyeˬlaˇ Baˬbuˇloˬ jiˇ naˇ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ taꞈ˗eu, miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ jaˆ˗eu 4 pehˬ doˆ laˇ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ Daˬyeˬlaˇ Eˬgaˬlamˬ hawˇ˗eu Aˬmeˬliˇkaˬ miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ jaˆ˗eu deuˬ laꞈ kʼoeˇ neh aˇ saˬ saˬ˗eu pehˬ pyeuꞈ meh lehˇ jiˇ paˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ Miˬyehˇ Miˇ kʼahˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ laˆ cawˆ le jiˇ˗awˇ, miˇ tsaˬ tiˬ siˬ siˬ lah ni˗ahˇ uˆ lahˇ le meh. Heu naˇ gʼaˬ za dui dui laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.—Daˬyeˬlaˇ 2:44.

13. Pah mehˬ˗eu 17:9-12-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ “sahˬ paˬ yehꞈ gʼaˬ tiˬ gʼaˬ” hawˇ˗eu ‘sahˬ paˬ tseˇ gʼaˬ’ heu naˇ, aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ heu aˬ joˆ˗ehˇ byah laˇ˗euˬ nga?

¹³ Pah mehˬ˗eu 17:9-12-ahˇ gui. Miˇ tsaˬ guiˇ dahˬ beh poˆ baˬ da neh cawˆ˗iˇ smˇ˗iˇ˗euˬ jeˬ, aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ dzaˇ˗iˬ tiˬ hmˬ˗ahˇ bi byah laˇ˗euˬ meh. Teu ngeh uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ nui saˇ oꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ geuꞈ mawꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ 1920 kʼoꞈ, Tiˬ siˬ ba la˗ahˇ Miˇ kʼahˬ deuˬ gm leˇ˗euˬ aˇ maꞈ beh doˆ laꞈ˗eu meh. 1945 kʼoꞈ, Tseˇ siˬ ba la˗ahˇ naˇ, aˇ maꞈ heu maꞈ˗euˬ dah zaˇ Miˇ kʼahˬ deuˬ˗ahˇ haw teˬ˗eu aˇ maꞈ jaˆ laˇ˗euˬ meh. Aˇ maꞈ heu maꞈ˗ahˇ “sahˬ paˬ yehꞈ gʼaˬ tiˬ gʼaˬ” lehˇ kuˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ naˇ, miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ jaˆ˗eu deuˬ maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ baoˬ naˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ deuˬ˗ahˇ jaˆ˗eu miˇ neh meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ teu deuˬ˗ahˇ ‘sahˬ paˬ tseˇ gʼaˬ’ lehˇ kuˇ taˬ˗euˬ meh.

14-15. (a) Pah mehˬ˗eu 17:3-5-ahˇ “Baˬbuˇloˬ meuˬ meuˬ ma” nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ peh mehˬ taˬ˗euˬ nga? (b) Zahˇ kʼawꞈ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ luꞈ˗eu deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ˗eu nga?

¹⁴ Pah mehˬ˗eu 17:3-5-ahˇ gui. Gʼaˬ kʼehˇ Yoˇhaˬ yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ “Baˬbuˇloˬ meuˬ meuˬ ma” lehˇ kʼawꞈ kuˇ˗eu, meh maˬ laˇ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ meh. Teu naˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ˗euˬ zahˇ kʼawꞈ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ ya mawˇ˗euˬ jeˬ teu, aˬ joˆ˗ehˇ byah laˇ˗euˬ nga? Zahˇ kʼawꞈ deuˬ naˇ gaˇ hu ba neh miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu sahˬ paˬ sahˬ ma deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ taꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ deuˬ˗ahˇ ‘aˬ yawꞈ˗euˬ nui noeˬ dawˆ ahˇ nehˬ˗awˇ bi mˇ˗eu meh.’ Aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗eu nga? ‘Sahˬ paˬ tseˇ gʼaˬ’ pyeuꞈ˗eu miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ deuˬ, zahˇ kʼawꞈ dawˬ dawˆ luꞈ˗ahˇ laˆ cawˆ jiˇ˗eu meh.—Pah mehˬ˗eu 17:1, 2, 16, 17.

¹⁵ Aˬ dui Baˬbuˇloˬ meuˬ meuˬ ma gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ aˇ saˬ ya saˬ shaw˗iˬ meh lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ nya˗eu nga? Teu˗ahˇ siˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui gaˇ hu˗euˬ Baˬbuˇloˬ meuˬ˗ahˇ Uˇpaˬlaˇ lawˇ baˬ neh caˬ jawˬ taˬ˗euˬ gaˇ ya noeˬ mawˇ meh. Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ Baˬbuˇloˬ meuˬ meuˬ ma˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu tsawˇ haˬ gʼawˬ mya lam gʼaˬ˗ahˇ “iˇ cuꞈ” nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ taˬ˗euˬ meh. (Pah mehˬ˗eu 17:15) Ehˇ kʼawꞈ iˇ cuꞈ teu deuˬ˗aˬ “gui˗iˇ” meh lehˇ paˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Teu naˇ zahˇ kʼawꞈ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ gʼawˬ mya ni teˬ le gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu 16:12) Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ heu byah laˇ luꞈ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ tsawˇ haˬ gʼawˬ mya ni zahˇ kʼawꞈ deuˬ˗ahˇ nui ma jiˇ laˇ taˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ ya puˬ˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ laˆ piˇ˗eu gʼaˇ duˬ, yawˬ gaˇ yawˬ iˇ˗eu meh.

16. Miˇ kʼahˬ deuˬ˗ahˇ haw teˬ˗eu aˇ maꞈ doˆ laˇ˗euˬ hawˇ˗eu Baˬbuˇloˬ meuˬ meuˬ ma bi laˆ cawˆ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ˗ahˇ gʼoꞈ shaw˗eu heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ gaˇ dahˇ aˬ joˆ˗ehˇ tsoeˬ˗eu nga?

¹⁶ Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ heu deuˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu nga? Miˇ kʼahˬ deuˬ˗ahˇ haw teˬ˗eu aˇ maꞈ doˆ laˇ˗euˬ gaˇ haw ngeh maˬ ehˇ, zahˇ kʼawꞈ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu deuˬ teˬ le luꞈ gaˇ haw ngeh maˬ ehˇ, aˬ dui aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ˗ahˇ dehꞈ luꞈ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Baˬbuˇloˬ meuˬ meuˬ ma˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu iˇ cuꞈ gui˗iˇ luꞈ kʼawꞈ, zahˇ kʼawꞈ deuˬ aˇ saˬ ya saˬ˗eu heu naˇ, teu baˬ da neh maˬ ngeuˇ˗a. Nui jeˬ baˬ da neh pyeuꞈ meh. Aˬ dui neh ja sawˇ dzeuˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ “aˬ yawꞈ˗euˬ nuiˬ noeˬ˗ahˇ bi mˇ˗eu gʼaˇ duˬ” ‘sahˬ paˬ tseˇ gʼaˬ˗ahˇ’ aˬ yawꞈ˗euˬ nui noeˬ dawˆ ahˇ nehˬ˗eu meh. Sahˬ paˬ teu tseˇ gʼaˬ naˇ, miˇ kʼahˬ deuˬ˗ahˇ haw teˬ˗eu aˇ maꞈ˗ahˇ caw ba luꞈ˗eu miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ deuˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ teu deuˬ zahˇ kʼawꞈ deuˬ˗ahˇ maˬ noeˬ˗euˬ gaˇ ja pyuˬ ni laˆ cawˆ nehˬ˗eu meh. Teu ngeh miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ zahˬ leˇ˗awˇ, tsawˬ guˆ dui dui˗iˇ˗eu meh.d (Pah mehˬ˗eu 18:8-10) Baˬbuˇloˬ meuˬ meuˬ ma bi laˆ cawˆ˗eu heu naˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ˗euˬ tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ deuˬ˗awˇ, shaˬ zahˬ keuˆ le nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ naˇ, yaw teˬ nyiˬ jeˬ baˬ da neh laˬ kʼaˬ ya cehˇ˗eu meh. Teu naˇ Miˬyehˇ˗ahˇ gʼawˬ myahˇ ni muiˇ laꞈ˗euˬ zahˇ kʼawꞈ dawˬ tawˆ luꞈ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ bi laˆ cawˆ jiˇ˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ ka kʼoꞈ˗eu aˇ yamˬ peh laˇ˗euˬ miˇ neh meh.—Luˇkaꞈ 21:28.

Mehˬ hu paw˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ nui kʼaˬ tsmˬ

17-18. (a) Aˬ dui nui jah bi ziꞈ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga? (b) Aˬ dui nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

¹⁷ Daˬyeˬlaˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ, “maˇ maˇ ni gʼeh˗eu zaˬ siˬ nui gahˇ gʼawˬ mya ni ya siˬ tehꞈ˗a” ehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah teu loꞈ˗ehˇ maˇ diˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu meh. Aˬ dui˗ahˇ aˬ dui˗euˬ saˇ ka nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ deuˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw dzehˬ laˇ˗euˬ meh. (Daˬyeˬlaˇ 12:4, 9, 10, Miˇ shuiꞈ dawˬ paˇ Jaˇliꞈ) Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ deuˬ maˇ diˇ yaw muiˬ˗ehˇ byah laˇ luꞈ˗eu heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ dawˬ pyeuꞈ˗eu Jaˇliꞈ˗ahˇ yaw zeu bi baw dzehˬ laˇ˗awˇ, aˇ poeˬ bi taˬ baw dzehˬ laˇ˗eu meh. (Iˇsaˬyaˇ 46:10; 55:11) Teu miˇ neh aˬ dui Jaˇliꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ pyehˆ tseˇ˗awˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ muiˬ˗eu cawˬ cawˬ jeˬ jaˆ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu heu neh, nui jah ziꞈ dzehˬ laˇ ni ya leh jeh daˆ leꞈ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ tiˬ byah tiˬ loˆ gʼoe˗eu deuˬ˗ahˇ ngehˬ gʼeh haw piˇ nehˬ˗awˇ, “byah dui dui˗eu nui saˇ oꞈ˗eu jeˬ” biꞈ˗eu meh.—Iˇsaˬyaˇ 26:3.

¹⁸ Aˬ dui nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ Ka li zaˬ aˇ muˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ deuˬ˗ahˇ ja sawˇ ma. Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ heu deuˬ jiˇ, aˬ dui aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ˗ahˇ dehꞈ luꞈ˗eu lehˇ paˇ bi siˬ duˬ laˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui saˇ jaˇ ziꞈ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ Sahˬ paˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬsuˇ sheuˬ gʼeh luꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ jiˇ paˇ ya siˬ meh.