Dehꞈ ziˇ yaw duˬ maˬ baw ngeh Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jah ziꞈ nya

1-2. (a) Nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ Baˬbuˇloˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ neh gʼoꞈ laˇ˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ duˇ leˇ˗eu nga? (b) Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ neh ya puˬ˗euˬ shaˬ zahˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ deuˬ˗eu nga? (“Haˬgaiˇ, Zaˬkaˬliˇ, Eˇzaˬlaˬ heu deuˬ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ deuˬ” lehˇ ehˇ˗eu oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ˗ahˇ haw.)

Nawˬ˗ahˇ tiˬ poˆ na˗aˬ mehˬ hu paw˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ kʼahˬ lahˇ miˇ˗a laˬ? Nawˇ gaˇ mˇ˗eu maˬ jaˆ˗eu miˇ neh nymˇ jiˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ cu paˬ nga lehˇ kʼahˬ lahˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Maˬ ngeuˇ naˇ, nawˇ miˇ kʼahˬ suˬ saˬ˗eu miˇ neh, kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ˗eu miˇ neh, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu baˬ da neh laˆ tsoeˬ laˇ gaˇ ya daˬ˗eu miˇ neh, nymˇ jiˇ˗euˬ gʼaˇ duˬ kʼahˬ lahˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Nawˇ shaˬ zahˬ teu deuˬ˗ahˇ ya puˬ luꞈ de loˇ? Ya puˬ luꞈ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ nawˇ loꞈ˗ehˇ duˇ˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ˗euˬ gaˇ hu˗euˬ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗euˬ lehˇ haw naˇ gʼaˬ za laˇ˗eu meh.

² Ziˇ lah ni jawˇ daˬ laꞈ˗euˬ Baˬbuˇlo miˇ kʼahˬ hawˇ˗eu pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ deuˬ byehˇ dzeh yaꞈ˗awˇ, yawˬ ha yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ siˬ nya˗eu miˇ kʼahˬ˗ahˇ le˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ nui jah ya ahˇ dui dui˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ le keuˆ˗euˬ tiˬ kʼehˬ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ poˆ dzaˬ poˆ dawˇ˗eu shaˬ˗eu, miˇ kʼahˬ suˬ saˬ˗eu, laˆ tsoeˬ laˇ˗eu, shaˬ zahˬ heu deuˬ˗ahˇ ya puˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ na Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ muiˬ kʼoꞈ˗eu gaˇ˗ahˇ noeˬ tsoˆ taˬ˗awˇ mˇ˗eu yaw shaˬ nya lehˇ noeˬ˗eu meh. Teu miˇ neh B.C. 520 heu kaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ bawˇlawˇpeh Haˬgaiˇ hawˇ˗eu Zaˬkaˬliˇ˗ahˇ kʼehˇ gʼeh˗awˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gʼaˬ bi biꞈ˗iˇ˗euˬ meh. (Haˬgaiˇ 1:1; Zaˬkaˬliˇ 1:1) Aˬ dui ya mawˇ˗eu loꞈ˗ehˇ bawˇlawˇpeh teu nyiˬ gʼaˬ neh gʼaˬ biꞈ˗iˇ˗euˬ teu naˇ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ tsoˆ tawꞈ leꞈ nya ni gʼaˬ ahˇ dui dui leˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ 50 kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni byah laˇ ngeh, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ teu deuˬ gʼaˬ tiˬ poˆ paˇ baˬ laˇ˗euˬ meh. Teu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ Moˇseˬ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ boꞈ doˆ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Eˇzaˬlaˬ˗ahˇ Baˬbuˇloˬ˗ahˇ neh Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ kʼehˇ gʼeh˗awˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ naˬ ba tiꞈ taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ gʼaˬ bi biꞈ leˇ˗euˬ meh.—Eˇzaˬlaˬ 7:1, 6.

3. Aˬ dui aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ naˇ haˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga? (Dawˬdaˬ 22:19)

³ Haˬgaiˇ hawˇ˗eu Zaˬkaˬliˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ, gaˇ hu˗euˬ Miˬyehˇ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ laˆ tsoeˬ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ Miˬyehˇ˗ahˇ nui ma taˬ daˆ leꞈ ni caw ba nehˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui dehꞈ ziˇ yaw duˬ maˬ baw kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jah ziꞈ daˆ leꞈ ni caw ba nehˬ˗eu meh. (Dawˬdaˬ 22:19-ahˇ gui.) Aˬ dui Haˬgaiˇ hawˇ˗eu Zaˬkaˬliˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ hawˇ˗eu Eˇzaˬlaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ngeh, naˇ haˬ˗eu jeˬ heu deuˬ˗ahˇ ja sawˇ ma. Baˬbuˇloˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ neh gʼoꞈ laˇ˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ maˬ duˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu shaˬ zahˬ aˬ jeˬ jeˇ˗ahˇ ya puˬ˗euˬ nga? Aˬ dui dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui kʼahˇ mˇ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh haw tsoˆ taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? Aˬ dui shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ jah ziꞈ dzehˬ laˇ nya˗eu nga?

Dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ yaw duˬ maˬ baw˗eu jeˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ deuˬ˗eu nga?

4-5. Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ muiˬ kʼoꞈ ngeh gʼaˬ bi baˬ laˇ nya˗eu aˬ jeˬ jeˇ jaˆ˗eu nga?

⁴ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ le keuˆ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ ya mˇ˗eu gaˇ gʼawˬ mya ni jaˆ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ kawˇ ma˗ehˇ Miˬyehˇ˗euˬ lawˇ duˬ hawˇ˗eu uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma˗euˬ dawˬ pehˬ gawˬ˗euˬ meh. (Eˇzaˬlaˬ 3:1-3, 10) Aˇ yamˬ tiˬ kʼehˬ myahˇ laˇ ngeh Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ paˇ leh jeh ni pyeuꞈ˗iˇ˗euˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Aˬ yawꞈ maꞈ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ muiˬ kʼoꞈ˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni yawˬ ha˗euˬ nymˇ ya tsoˆ˗eu uˬ taꞈ, nymˇ jiˇ˗ahˇ mˇ cu˗eu gʼaˇ duˬ myawˬ yaˇ deuˬ ya mˇ˗eu miˇ neh meh. (Eˇzaˬlaˬ 2:68, 70) Teu naˆ tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ˗a siˬ. Aˬ yawꞈ maꞈ gaˇ dahˬ daˇ dzeˇ jawˇ˗eu tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca deuˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ˗eu gaˇ˗ahˇ laˆ tsoeˬ laˇ gaˇ jiˇ ya daˬ˗eu meh.—Eˇzaˬlaˬ 4:1-5.

⁵ Kʼoeˇ naˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ ahˬ dzaˬ ka dzaˬ˗eu, meuˬ suˬ saˬ˗eu, shaˬ zahˬ heu deuˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu meh. Teu ngeh Iˇsaˬleˬlaˆ miˇ kʼahˬ Paˇshaˇ sahˬ paˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ˗eu meh. Paˇshaˇ sahˬ paˬ Guˇluˆ B.C. 530-ahˇ shiˇ dzeuˇ ngeh, sahˬ paˬ Kehˇbiˬsuiꞈ geuꞈ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ deuˆ˗iˇ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ guiˇ maꞈ Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ iˇ ngeh, yehˇ deuˬ Iˇsaˬleˬlaˆ jawˇ gaˇ dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ hawˇ˗eu yuꞈ duˬ jawˇ duˬ shaˇ laˇ nya˗eu meh. Teu naˇ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ paˇ bi shaˬ dzehˬ laˇ nya˗eu meh. Sahˬ paˬ Kehˇbiˬsuiꞈ˗euˬ dah zaˇ sahˬ paˬ Daˬliˇ lehˇ kuˇ˗eu dahˬ beh˗eu gʼaˬ geuꞈ dahˬ beh laˇ ngeh, teu ngeh meuˬ suˬ saˬ˗awˇ, puiˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ tehꞈ˗ehˇ jawˇ˗eu meh. Teu naˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ yaw myaˬ gʼaˬ˗ahˇ nymˇ jiˇ˗ahˇ mˇ cu˗eu gʼaˇ duˬ bi kʼahˬ lahˇ dzehˬ laˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ yaw duˬ maˬ baw˗eu shaˬ zahˬ heu deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ nymˬ˗mˇ aˇ yamˬ heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ muiˬ kʼoꞈ˗eu aˇ yamˬ maˬ ngeuˇ nga lehˇ bi noeˬ laˇ nya˗eu meh.—Haˬgaiˇ 1:2.

6. Zaˬkaˬliˇ 4:6, 7-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ jeˬ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ paˇ ya puˬ nga siˬ? Bawˇlawˇpeh Zaˬkaˬliˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ kamˬ nehˬ˗euˬ nga?

⁶ Zaˬkaˬliˇ 4:6, 7-ahˇ gui. Yuˇdaˇ tsawˇ haˬ deuˬ ahˬ dzaˬ ka dzaˬ˗eu gaˇ kawˆ hawˇ˗eu miˇ kʼahˬ suˬ saˬ˗eu gaˇ kawˆ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ jiˇ ya puˬ˗eu meh. B.C. 522-ahˇ muiˇ˗eu deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ muiˬ kʼoꞈ˗eu gaˇ˗ahˇ laˆ naˬ˗euˬ meh. Bawˇlawˇpeh Zaˬkaˬliˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ baoˬ zmˬ˗awˇ laˆ tsoeˬ laˇ˗eu yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ laˆ byoˆ jiˇ meh lehˇ kamˬ nehˬ˗euˬ meh. B.C. 520-ahˇ sahˬ paˬ Daˬliˇ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ˗eu laˆ naˬ taˬ˗euˬ kʼoeˇ paˇ bi tsoˆ tawꞈ kʼoꞈ laˇ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ uˬ duˬ tahˬ nymˇ tsoˆ gaˇ gʼaˬ biꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, pyuˇ biꞈ nehˬ˗awˇ yaw huiˬ yaw mahˇ deuˬ˗ahˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ caw ba nehˬ lehˇ dawˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh.—Eˇzaˬlaˬ 6:1, 6-10.

7. Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui kʼahˇ mˇ˗eu jeˬ˗ahˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ naˬ ba tiꞈ taˬ ngeh aˬ jeˬ˗euˬ guiˬ lahˬ za˗euˬ nga?

⁷ Yeˬhawˇbaˬ bawˇlawˇpeh Haˬgaiˇ hawˇ˗eu Zaˬkaˬliˇ˗ahˇ neh tiˬ tiˆ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ˗eu gaˇ˗ahˇ naˬ ba tiꞈ taˬ naˇ, Miˬyehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ caw ba nehˬ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ˗euˬ dawˬ bi ehˇ nehˬ iˇ˗euˬ meh. (Haˬgaiˇ 1:8, 13, 14; Zaˬkaˬliˇ 1:3, 16) Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ gʼaˬ biꞈ˗eu dawˬ teu˗ahˇ ya gaˬ ngeh, B.C. 520-ahˇ uˬ duˬ tahˬ nymˇ tiˬ poˆ paˇ tsoˆ kʼoꞈ laˇ˗awˇ, 5 kʼoꞈ maˬ tsoˆ byah mi naˆ˗ehˇ tsoˆ gʼaˬ˗euˬ meh. Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ yaw duˬ maˬ baw˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ Miˬyehˇ˗euˬ nui kʼahˇ˗ahˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ jeˬ hu taˬ˗eu miˇ neh Miˬyehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ shiˬ shaˬ jiˇ paw loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ dzehˬ laˇ ni jiˇ caw ba nehˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ mˇ˗euˬ meh.—Eˇzaˬlaˬ 6:14-16, 22.

Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui kʼahˇ mˇ˗eu jeˬ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ

8. Haˬgaiˇ 2:4 aˬ dui˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ nui kʼahˇ˗ahˇ mˇ daˆ leꞈ˗eu gaˇ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga? (Ehˇ lahˬ˗ahˇ jiˇ haw.)

⁸ Huiˬ dui dui˗eu shaˬ zahˬ ngehˬ˗ehˇ peh le naˇ ngehˬ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ˗iˇ lehˇ biꞈ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ ya naˇ haˬ˗eu meh. (Maˬkuˆ 13:10) Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui pyuˇ shuiˇ shaˬ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ laˆ tsoeˬ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ heu˗ahˇ haw tsoˆ taˬ˗eu yaw shaˬ nya lehˇ noeˬ laˇ nya˗eu meh. Toˆ˗ehˇ naˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ naˬ ba tiꞈ taˬ nya ni aˬ jeˬ caw ba nehˬ˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui nehˬ˗ehˇ jawˇ˗eu lehˇ taˬ ngehˇ. Aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ naˬ ba tiꞈ taˬ naˇ, Miˬyehˇ aˬ dui˗ahˇ caw ba nehˬ meh. Toˆ˗ehˇ naˇ aˬ dui tiˬ jeˬ˗ahˇ˗iˬ guˆ˗eu maˬ loˬ˗a.—Haˬgaiˇ 2:4˗ahˇ gui.

9-10. Miˬ sawˇ yo zaˬ tiˬ gu Maꞈtehˬ 6:33 laꞈ kʼoeˇ ngehˬ taˬ˗euˬ Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ teu maˇ diˇ ngeuˇ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya mawˇ˗euˬ nga?

⁹ Huˬ mehˬ mehˬ˗eu gaˇ mˇ luꞈ˗eu mehˇ nmˇ Oꞈleˬ hawˇ˗eu Iˬliˬnaˬ aˬ nyaꞈ dzeˇ zaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw kaˇ˗euˇ.b Aˬ yawꞈ nyaꞈ aˇ muˇ yawˬ muˇ yawˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗iˇ˗eu lehˇ jawˇ paˇ˗iˇ ngeh, aˬ yawꞈ nyaꞈ˗euˬ jawˇ kʼahˬ˗ahˇ ahˬ dzaˬ ka dzaˬ˗eu shaˬ laˇ˗euˬ miˇ neh gaˇ mˇ˗eu maˬ jaˆ ni pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ 1 kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni yawˬ nah na luꞈ mˇ˗eu gaˇ maˬ jaˆ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ aˬ myah luꞈ gaˬ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗awˇ, tiˬ poˆ na mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ neh jiˇ caw ba˗eu jeˬ za˗eu meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ yaw duˬ maˬ baw˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ kamˬ daˬ nya˗euˬ nga? Dahˬ beh ngeh nui ma cawˆ˗euˬ mehˇ nmˇ Oꞈleˬ “Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ leh jeh˗awˇ mˇ˗eu heu naˇ, nga nyaꞈ˗ahˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ nya ni caw ba nehˬ laꞈ miˇ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ gaˇ poˆ luꞈ ngeh, kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh leh jeh˗awˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu meh.

¹⁰ Tiˬ nah Oꞈleˬ hawˇ˗eu Iˬliˬnaˬtsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ neh gʼoꞈ laˇ ngeh, aˬ yawꞈ nyaꞈ˗euˬ gʼoeˇ˗eu cawˬ tiˬ gʼaˬ dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ hawˇ˗eu loˬ˗eu jeˬ biꞈ ha laˇ˗eu gʼaˇ duˬ 100 laˇ (160 kiˬloˬmiˬteuˬ) ehˇ gʼaˬ naˆ ni kaˬ gaˇ neh oe˗euˬ meh. Oꞈleˬ “Teu ngeh nah nga nyaꞈ Yeˬhawˇbaˬ nga nyaꞈ˗ahˇ aˇ naˆ ni gaˬ˗awˇ, aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ jiˇ nga nyaꞈ˗ahˇ aˇ naˆ ni kʼahˬ lahˇ˗eu lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. Nga nyaꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ aˇ naˆ ni kʼaˆ˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ, tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ byehˇ dzeh nga lehˇ jah ziꞈ miˇ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh.—Maꞈtehˬ 6:33.

11. Aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ nui kʼahˇ mˇ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ haw tsoˆ taˬ naˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ jah ziꞈ nya˗eu nga?

¹¹ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ ni mˇ˗eu gaˇ˗ahˇ bi haw tsoˆ taˬ mawꞈ˗eu meh. Aˇ deuˆ 7-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, Haˬgaiˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ kʼoꞈ ni laˆ noeˬ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Haˬgaiˇ neh ehˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ caw naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “guiˬ lahˬ biꞈ” ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ˗euˬ meh. (Haˬgaiˇ 2:18, 19) Teu gaˇ duˇ ni aˬ dui jiˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ naˬ ba tiꞈ taˬ naˇ Miˬyehˇ aˬ dui˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗eu meh.

Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ jah ziꞈ dzehˬ laˇ nya˗eu nga?

12. Eˇzaˬlaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ oe˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ jeˬ miˇ neh nui jah ya ahˇ dui dui˗eu nga?

¹² B.C. 468-ahˇ Eˇzaˬlaˬ hawˇ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ nyiˬ muˇ aˬ yawꞈ muˇ Baˬbuˇloˬ˗ahˇ neh Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ gʼoꞈ leˇ ngeh, teu ngeh aˬ yawꞈ maꞈ nui jah ya ziꞈ dui dui˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, gaˇ ma teu kahˇ˗ahˇ cah ngeh aˬ yawꞈ maꞈ ya yahˇ dui dui˗eu meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, aˬ cawˬ neh damˬ nehˬ˗euˬ shuiˇ hawˇ˗eu pyuˇ jiˇ gʼawˬ mya ni tawˬ luꞈ˗eu miˇ neh tahˇ joe deh laˇ gaˇ kʼawꞈ ya guˆ dui dui˗eu meh. (Eˇzaˬlaˬ 7:12-16; 8:31) Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ oe keuˆ ngeh meuˬ teu meuˬ˗ahˇ tsawˇ haˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ jawˇ˗eu uˬ taꞈ, meuˬ lahˇ hawˇ˗eu meuˬ lahˇ laˇ gʼoˆ cawˆ˗iˇ taˬ˗euˬ gaˇ ya mawˇ ngeh lehˬ laˇ ca laˇ nya nga lehˇ ya siˬ˗euˬ meh. Aˬ dui Eˇzaˬlaˬ˗ahˇ neh Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jah ziꞈ dzehˬ laˇ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga?

13. Eˇzaˬlaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jah ziꞈ dzehˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga? (Ehˇ lahˬ˗ahˇ jiˇ haw.)

¹³ Eˇzaˬlaˬ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ shaˬ˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu lehˇ ya mawˇ. B.C. 484-ahˇ sahˬ paˬ Dzeuˬsehˆ Paˇshaˇ miˇ kʼahˬ doe ni Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ sehꞈ jiˇ lehˇ dawˬ biꞈ ngeh, Eˇzaˬlaˬ Baˬbuˇloˬ˗ahˇ jawˇ luꞈ gaˇ duˇ˗eu meh. (Iˇsaˬtaˆ 3:7, 13-15) Eˇzaˬlaˬ hawˇ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ shaˬ laˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ dawˬ teu˗ahˇ ya gaˬ ngeh guˆ dui dui˗awˇ, maˬ dzaˬ maˬ dawˇ ni ngoeˇ ngoeˇ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ tahˬ shaˇ˗eu meh. (Iˇsaˬtaˆ 4:3) Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ sehꞈ dzeh jiˇ ma lehˇ noeˬ˗euˬ deuˬ tahˬ poˆ˗ehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ paˇ bi jahˇ kʼoꞈ˗euˬ meh. Teu ngeh Eˇzaˬlaˬ hawˇ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh leˇ paˬ nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. (Iˇsaˬtaˆ 9:1, 2) Teu poˆ ya puˬ˗euˬ jeˬ teu naˇ, Eˇzaˬlaˬ˗ahˇ mehˬ hu paw keuˆ le˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ dah laˇ taˬ ni caw ba nehˬ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ haw piˇ nehˬ nya ngaˇ lehˇ jah ziꞈ dzehˬ laˇ ni jiˇ caw ba nehˬ˗eu meh.c

14. Mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ aˬ yawꞈ shaˬ luꞈ zahˬ luꞈ ngeh Yeˬhawˇbaˬ neh caw ba nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga?

¹⁴ Aˬ dui shaˬ zahˬ aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ neh caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ za ngeh, aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma taˬ coeˇ dzehˬ laˇ˗eu meh. Aˬ dui Yuˇloˬ nahˇ ma doˆ kʼehˬ paw jawˇ˗eu mehˇ nmˇ Ehˇnaˬsaꞈteˆshaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ma. Aˬ yawꞈ uˆ lahˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ tiˬ paw tiˇ paw gʼaˬ baꞈ maˬ baꞈ mawꞈ˗eu miˇ neh gaˇ˗ahˇ neh doˆ˗iˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ “Heu poˆ naˇ ngaˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ pyuˇ tiˬ baꞈ˗iˬ maˬ ahˇ ni shaˬ laˇ˗euˬ dahˬ beh˗eu poˆ pyeuꞈ ma” lehˇ ehˇ˗awˇ, “Ngaˇ gaˇ kawˆ heu Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ a nehˬ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ laꞈ˗eu nga lehˇ haw˗euˬ ma. Mehˬ hu paw gaˇ mˇ˗eu maˬ jaˆ naˇ kʼawꞈ, ngaˇ guˆ˗eu maˬ loˬ˗a. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ˗ahˇ iˬ nah caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ naˇ, mehˬ hu paw jiˇ caw ba nehˬ˗eu yaw duˬ baw meh” lehˇ ehˇ˗eu meh.

15. Eˇzaˬlaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ jah ziꞈ ni caw ba nehˬ˗euˬ jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? (Eˇzaˬlaˬ 7:27, 28)

¹⁵ Eˇzaˬlaˬ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba˗euˬ lehˇ ya mawˇ. Eˇzaˬlaˬ Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ yawꞈ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ yawˬ poˆ na luꞈ˗ahˇ noeˬ mawˇ haw ngeh, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ jah ziꞈ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ “Ngaˬ˗euˬ Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu Sahˬpaˬ Miˬyehˇ ngaˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ laꞈ˗euˬ” meh lehˇ ehˇ˗eu meh. (Eˇzaˬlaˬ 7:27, 28-ahˇ gui.) Eˇzaˬlaˬ aˬ yawꞈ neh boꞈ˗euˬ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ teu loꞈ˗ehˇ maˬ kaˬ maˇ ka˗ehˇ duˇ leˇ˗eu dawˬ 6 poˆ boꞈ taˬ˗euˬ meh.—Eˇzaˬlaˬ 7:6, 9; 8:18, 22, 31.

16. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ caw ba luꞈ˗eu lehˇ mawˇ laˇ˗eu aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ jaˆ˗eu nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

¹⁶ Aˬ dui shaˬ zahˬ tiˬ jeˬ na˗ahˇ ya puˬ ngeh Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ caw ba nya˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ dui baw leˬ˗ahˇ huiˬ˗eu mehˬ bawˬ˗ahˇ iˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ gaˇ ya shaˇ naˬ˗eu, maˬ ngeuˇ naˇ aˇ muˇ˗euˬ mehˬ bawˬ yawˬ hmˬ na luꞈ˗ahˇ iˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ gaˇ mˇ˗eu aˇ yamˬ beˬ paˇ nehˬ laꞈ lehˇ ya shaˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Aˬ dui toˆ˗ehˇ jahˇ ngeh Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba˗eu nga lehˇ ya mawˇ ni gaˇ ma pah dahˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui neh noeˬ˗euˬ naˆ maˬ tseˇ muiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ laˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ paˇ jah ziꞈ dzehˬ laˇ˗eu meh.

17. Eˇzaˬlaˬ dehꞈ ziˇ maˬ duˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya puˬ ngeh, taˬ aw˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ˗euˬ nga? (Sahˬ boꞈ baˆ kʼoˆ˗euˬ aˇ baˇ˗ahˇ haw.)

¹⁷ Eˇzaˬlaˬ taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ. Eˇzaˬlaˬ yawˬ ha˗ahˇ doˇ˗eu gaˇ˗ahˇ kʼahˬ lahˇ˗eu jeˬ jaˆ ngeh yawˬ poˆ na luꞈ taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu meh. (Eˇzaˬlaˬ 8:21-23; 9:3-5) Eˇzaˬlaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gʼoe ngeh nui deuˬ jiˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ caw ba nehˬ mawꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ nui jah˗ahˇ dzaw geuꞈ mawꞈ˗eu meh. (Eˇzaˬlaˬ 10:1-4) Teu loꞈ˗ehˇ duˇ ni aˬ dui pyuˇ shuiˇ gaˇ kawˆ hawˇ˗eu nymˇ jiˇ˗euˬ gʼaˇ duˬ kʼahˬ lahˇ ngeh maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ caw ba nehˬ meh lehˇ ya jah ziꞈ˗eu meh.

18. Aˬ dui˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jah ziꞈ dzehˬ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga?

¹⁸ Aˬ dui taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ˗awˇ, mehˇ nmˇ deuˬ neh caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ha geuꞈ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jah ziꞈ dzehˬ laˇ˗eu meh. Zaˬ 3 gʼaˬ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ Ehˇliˇkaꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ma. Ehˇliˇkaꞈ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ yaw myaˬ jeˬ˗ahˇ ya smˇ˗iˇ˗euˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ jah ziꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ zaˬ dzeh˗awˇ, tiˬ kʼehˬ gʼeh naˇ kʼaˬ dzeˇ zaˬ jiˇ shiˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ gaˇ kawˆ heu deuˬ˗ahˇ ya puˬ˗euˬ kʼawꞈ, heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba˗eu lehˇ gʼeh˗eu lehˇ aˬ dui maˬ siˬ nya˗a. Tiˬ poˆ na Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui neh maˬ noeˬ keuˆ˗euˬ jeˬ˗ehˇ caw ba nya˗eu meh. Ngaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ˗euˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ mehˇ nmˇ deuˬ neh ngehˬ nehˬ tmˇ nehˬ˗euˬ, mˇ nehˬ shaˇ nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh dawˬ kʼoꞈ biꞈ gaˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Ngaˇ nui ma pah˗awˇ aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ ngehˬ cawˬ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ jiˇ ngaˬ˗ahˇ caw ba˗eu awˬ dzehˬ laˇ˗eu meh.”

Aˇ saˬ saˬ leˇ ngeh keuˆ ni Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jah ziꞈ

19-20. Aˬ dui Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ maˬ gʼoꞈ leˇ nya˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga?

¹⁹ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ maˬ gʼoꞈ leˇ nya˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ neh jiˇ muiˬ˗eu jeˬ ya dzaw geuꞈ˗euˬ ma. Tiˬ gʼaˬ na aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ miˇ neh, naˇ luꞈ gawˇ luꞈ˗eu miˇ neh, nymˇ jiˇ gaˇ myaˬ˗eu miˇ neh, maˬ gʼoꞈ leˇ nya˗aˬ. Toˆ˗ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˇ poeˬ baw˗eu myawˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma˗ahˇ damˬ nehˬ˗euˬ meh. (Eˇzaˬlaˬ 1:5, 6) Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ dahˬ beh˗eu muˇ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ gʼoꞈ laˇ˗euˬ 19 kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni dzeuˇ˗iˇ˗euˬ kʼawꞈ, Baˬbuˇloˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ myawˬ deuˬ aˬ myah luꞈ damˬ nehˬ luꞈ˗eu meh.—Zaˬkaˬliˇ 6:10.

²⁰ Tiˬ poˆ na aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ yawˬ ha neh kʼaˇ mˇ mawꞈ˗eu loꞈ˗ehˇ maˬ mˇ nya nya lehˇ noeˬ laˇ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui neh aˬ yawꞈ˗ahˇ nui kʼahˇ bi shiˇ˗eu gʼaˇ duˬ mˇ˗euˬ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ˗eu meh lehˇ jah ziꞈ nya meh. Aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ siˬ nya˗eu nga? Zaˬkaˬliˇ saˇ ka˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ Baˬbuˇloˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ damˬ nehˬ˗euˬ pyuˇ hawˇ˗eu shuiˇ yuˇ˗awˇ, shuiˇ uˬ kʼoˆ jahˇ˗iˇ lehˇ dawˬ biꞈ˗euˬ meh. (Zaˬkaˬliˇ 6:11) “Shuiˇ uˬ kʼoˆ” heu jahˇ doˆ laꞈ˗euˬ teu naˇ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ neh nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ damˬ nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ bi “noeˬ mawˇ˗euˬ jeˬ” pyeuꞈ meh. (Zaˬkaˬliˇ 6:14) Teu loꞈ˗ehˇ duˇ ni aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ maˬ duˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ, aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ nui ma gʼawˇ mawˇ dawˬ tawˆ luꞈ mˇ naˇ aˬ yawꞈ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ ngehˇ˗eu yaw duˬ baw meh lehˇ jah ziꞈ nya˗eu meh.—Heˬbyehˇ 6:10.

21. Mehˬ hu paw aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya puˬ˗eu maˬ kaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma taˬ˗awˇ jah ziꞈ ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga?

²¹ Aˇ saˬ saˬ˗eu saˇ ka˗ahˇ aˬ dui shaˬ zahˬ yaw myaˬ jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗awˇ, mehˬ hu paw ngehˬ˗ehˇ dzehˬ heu naˆ maˬ tseˇ shaˬ zahˬ paˇ myaˬ dzehˬ laˇ˗eu meh. (2 Tiˆmoˇseˬ 3:1, 13) Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui aˇ dzehˬ dzeuˇ ni noeˬ shaˬ˗eu maˬ loˬ˗a. Yeˬhawˇbaˬ neh Haˬgaiˇ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ “Naw maꞈ nehˬ˗ehˇ ngaˇ jawˇ ma . . . Teu miˇ neh taˬ guˆ” lehˇ ngehˬ nehˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ taˬ ngehˇ. (Haˬgaiˇ 2:4, 5) Aˬ dui jiˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui kʼahˇ mˇ˗eu gʼaˇ duˬ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh leh jeh˗awˇ kʼaˇ mˇ˗eu kʼoeˇ keuˆ ni Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui nehˬ˗ehˇ jawˇ meh lehˇ jah ziꞈ nya meh. Aˬ dui Haˬgaiˇ hawˇ˗eu Zaˬkaˬliˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ hawˇ˗eu Eˇzaˬlaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh ya siˬ˗euˬ jeˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ zmˬ˗iˇ naˇ mehˬ hu paw aˬ jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗euˬ kʼawꞈ aˬ dui aˬ myah luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma taˬ nya˗awˇ jah ziꞈ nya˗eu meh.