Zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗awˇ kaˬ muˇ bi dzaˬ

1. Kaˬ muˇ heu naˇ Jaˇliꞈ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ naˆ ni aˇ yeˇ huiˬ˗eu nga?

Kaˬ muˇ heu naˇ Jaˇliꞈ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ myah luꞈ dzaˬ˗eu dzaˇ pyeuꞈ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 14:18; Luˇkaꞈ 4:4) Teu miˇ neh tiˬ poˆ na, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ˗ahˇ ngehˬ keuˆ ngeh, “kaˬ muˇ” lehˇ ehˇ˗eu dawˬ˗ahˇ zmˬ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 6:11; Gʼaˬkʼehˇ 20:7) Yeˬsuˇ jiˇ kaˬ muˇ˗ahˇ zmˬ˗awˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ nyiˬ poˆ jahˇ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 16:9, 10) Teu laꞈ kʼoeˇ neh tiˬ poˆ naˇ, Yoˇhaˬ yaw huiˬ 6 laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu meh. Aˬ dui gaˇ kawˆ teu˗ahˇ ja sawˇ˗awˇ, aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga lehˇ haw ma.

2. Aˬ jeˬ miˇ neh dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ gʼawˬ mya ni loˬ˗eu nga?

² Yeˬsuˇ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ mˇ gʼaˬ ngeh, Yeˬsuˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ maꞈ gʼaˬ naˬ naˬ˗eu gʼaˇ duˬ lawˬ neh Gaˬliˬlehˇ lah˗ahˇ iˇ tsehˆ˗awˇ, ciˬ cuˇ ni gʼeh˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ iˇ˗euˬ meh. (Maˬkuˆ 6:7, 30-32; Luˇkaꞈ 9:10) Tiˬ kʼehˬ naˇ teu gaˇ tsawˇ haˬ gʼawˬ mya heˇ gʼaˬ uiˬ laˇ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ maˬ haw cawˬ ni maˬ gʼeh˗aˬ. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ mehˬ nehˬ˗awˇ, naˇ˗eu gawˇ˗eu deuˬ˗ahˇ jiˇ laˆ saˆ taˬ nehˬ˗euˬ meh. Uˬ ciꞈ ciꞈ taw taw le ngeh, gʼaˬ kʼehˇ deuˬ tsawˇ haˬ baˬ maꞈ heu deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ bi dzaˬ paˬ nga lehˇ kʼahˬ lahˇ˗eu meh. Tiˬ deuˬ na dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ ui cuiˆ na yuˇ laꞈ˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ myaˬ tiˬ paˆ naˇ pu˗ahˇ iˇ˗awˇ ya zeuˇ dzaˬ˗iˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 14:15; Yoˇhaˬ 6:4, 5) Yeˬsuˇ aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga?

Zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗awˇ kaˬ muˇ bi dzaˬ

3. Yeˬsuˇ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ tsawˇ haˬ baˬ maꞈ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ jahˇ nehˬ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ nga? (Sahˬ boꞈ baˆ kʼoˆ˗euˬ aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

³ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ “Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ bi iˇ˗eu maˬ loˬ˗aˇ. Naw maꞈ dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ biꞈ nehˬ˗awˇ bi dzaˬ˗awˬ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 14:16) Ehˇ kʼawꞈ zaˬ yo aˬ li deuˬ tehꞈ˗ehˇ ngaˬ heˇ gʼaˬ byah˗eu meh. Zaˬ mi aˬ buˇ hawˇ˗eu zaˬ deuˬ gui ahˇ naˇ tiˬ muiˇ ngaˬ heˇ gʼaˬ byah˗eu meh. (Maꞈtehˬ 14:21) Aˬdehˬlehˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ “Lawˬ loeˇ neh jahˇ taˬ˗euˬ kaˬ muˇ ngaˬ yaˆ hawˇ˗eu ngaˬ shaˬ nyiˬ mawˇ pi luꞈ˗eu aˬ li tiˬ li jawˇ meh. Ehˇ kʼawꞈ, tsawˇ haˬ heu deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗awˇ biˇ oꞈ nehˬ nya nmˇ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 6:9) Lawˬ loeˇ neh jahˇ˗euˬ kaˬ muˇ heu naˇ, tsawˇ haˬ deuˬ myaˬ tiˬ paˆ dzaˬ˗eu dzaˇ pyeuꞈ meh. Ngaˬ shaˬ naˇ, saˬ deuꞈ lehꞈ˗awˇ lawꞈ koˆ taˬ˗euˬ ngaˬ shaˬ pyeuꞈ meh. Kaˬ muˇ hawˇ˗eu ngaˬ shaˬ heu myaˆ tehꞈ˗ehˇ tsawˇ haˬ aˇ muiˇ gʼaˬ dzehˬ ni˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi dzaˬ nmˇ?

4. Aˬ dui Yoˇhaˬ 6:11-13-ahˇ neh, aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

⁴ Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ teu deuˬ˗ahˇ bi dzaˬ mawꞈ˗eu miˇ neh, daˬ zawˬ deh kʼoeˇ taˆ aˇ muˇ aˇ muˇ lehˇ biˇ˗awˇ bi nuiˇ lehˇ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Maˬkuˆ 6:39, 40; Yoˇhaˬ 6:11-13-ahˇ gui.) Yeˬsuˇ kaˬ muˇ hawˇ˗eu ngaˬ shaˬ heu˗euˬ gʼaˇ duˬ, mˬ taˆ Aˬda˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ miˇ˗a lehˇ ja ceuˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ toˆ˗ehˇ jahˇ˗eu teu naˇ, dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ lehˬ hmˬ nehˬ˗euˬ gʼaˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ pyeuꞈ meh lehˇ bi mawˇ˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu gʼaˇ duˬ meh. Aˬ dui Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˇ, hawˬ maˬ dzaˬ mi naˆ˗ehˇ, tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ jawˇ ngeh maˬ ehˇ, aˬ cawˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ jawˇ ngeh maˬ ehˇ, guiˬ lahˬ ya shaˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ guiˬ lahˬ shaˇ gʼaˬ ngeh gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ kaˬ muˇ hawˇ˗eu ngaˬ shaˬ bi biˇ˗euˬ meh. Yawˬ gʼaˬ na luꞈ tiˬ dehˆ ya dzaˬ˗awˇ maˬ dzaˬ jiˇ coeˇ ni paˇ dzeˇ laˇ˗aˬ siˬ. Kaˬ muˇ teu maˬ bi cawˆ˗iˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˇ nah dzaˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ, gʼoˆ uiˬ taˬ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ dzaˬ˗eu dawˇ˗eu jeˬ maˬ bi cawˆ˗iˇ ni aˇ poeˬ taˬ baw˗eu gaˇ kawˆ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ mehˬ yaꞈ˗euˬ meh. Nawˇ aˬ da aˬ ma pyeuꞈ naˇ, zaˬ deuˬ˗ahˇ hawˬ maˬ dzaˬ mi naˆ˗ehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu gaˇ kawˆ, daˬ yah ha˗eu gaˇ kawˆ, tsawˇ tsiˇ maˬ tsiˇ ni biꞈ˗eu gaˇ kawˆ, mehˬ nehˬ nya˗eu meh.

5. Yeˬsuˇ neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ya mawˇ ngeh tsawˇ haˬ aˇ maꞈ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh leˇ˗euˬ nga?

⁵ Tsawˇ haˬ aˇ maꞈ deuˬ Yeˬsuˇ neh mehˬ˗euˬ jeˬ hawˇ˗eu zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ gaˇ ya mawˇ ngeh, zahˬ dui dui leˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ huiˬ dui dui˗eu bawˇlawˇpeh tiˬ gʼaˬ tseˇ meh lehˇ Moˇseˬ neh ehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ siˬ nya meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ ‘Yeˬsuˇ naˇ Moˇseˬ neh ngehˬ keuˆ˗euˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh laˬ leˇ heu’ lehˇ noeˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. (Dawˬmehˬmehˬ˗eu 18:15-18) Toˆ˗ehˇ ngeuˇ naˇ, Yeˬsuˇ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ biꞈ nehˬ nya˗awˇ, muiˬ dui dui˗eu uˆ lahˇ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ noeˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ˗ahˇ “sahˬ paˬ maˬ geuꞈ˗ehˇ maˬ juˬ ni jahˇ”˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 6:14, 15) Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ neh ehˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ jahˇ naˇ, Loˇmaˆ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ˗eu Yuˇdaˆ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ keuˬ leˇ nya˗eu meh. Yeˬsuˇ aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga? Jaˇliꞈ˗ahˇ Yeˬsuˇ ‘gawˬ duˇ paw le daˆ leꞈ˗euˬ meh’ lehˇ ehˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ nyehꞈ suꞈ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ kʼawꞈ, miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ keuˬ maˬ taꞈ leˇ˗aˬ. Yeˬsuˇ naˇ aˬ dui dzaw geuꞈ dui dui paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gʼaˬ pyeuꞈ ngaˇ.

6. Aˬ dui Yeˬsuˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

⁶ Aˬ dui˗ahˇ kaˬ muˇ˗ahˇ neh zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ nehˬ laꞈ, naˇ gawˇ laˆ saˆ taˬ nehˬ laꞈ, sahˬ paˬ geuꞈ nehˬ laꞈ lehˇ maˬ shaˇ laˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Ehˇ kʼawꞈ tiˬ gʼaˬ na, aˬ dui˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ ni maˬ ehˇ, tseˇ ni maˬ ehˇ, cawˬ laˇ nya˗eu meh. Yeˬsuˇ tiˬ paw tiˇ paw gʼaˬ baꞈ maˬ baꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ mehˬ yaꞈ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ “Ngaˬ˗euˬ Miˇkʼahˬ˗aˬ, miˇ tsaˬ heu˗ahˇ taꞈ˗eu jeˬ maˬ ngeuˇ” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 17:14; 18:36) Nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ Ka li zaˬ pyeuꞈ˗eu aˬ dui jiˇ Yeˬsuˇ˗euˬ noeˬ jeˬ noeˬ kawˆ hawˇ˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu ma. Aˬ dui Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ uˆ lahˇ le lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ, Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu uˬ taꞈ, aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ tsaꞈ gaˬ˗eu ma. (Maꞈtehˬ 6:10) Yeˬsuˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗awˇ, kaˬ muˇ bi dzaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh aˬ dui dzaw geuꞈ nya˗eu jeˬ paˇ jaˆ˗a siˬ.

‘Zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗awˇ kaˬ muˇ bi dzaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ’

7. Yeˬsuˇ aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga? Gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh leˇ˗euˬ nga? (Yoˇhaˬ 6:16-20)

⁷ Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ aˇ maꞈ deuˬ˗ahˇ bi dzaˬ bi dawˇ gʼaˬ ngeh, gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ lawˬ neh Gaˬbeˬneˬoˬ meuˬ˗ahˇ bi iˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ naˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ sahˬ paˬ bi geuꞈ mawꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ yahˇ pyawˇ˗eu gʼaˇ duˬ gawˬ jawˬ˗ahˇ daˆ leˇ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 6:16-20-ahˇ gui.) Gʼaˬ kʼehˇ deuˬ lawˬ neh iˇ luꞈ ngeh, jaˬ lehˇ lehˇ ma baw laˇ˗awˇ iˇ luˆ dzeh laˇ˗euˬ meh. Teu ngeh Yeˬsuˇ iˇ cuꞈ kʼoeˇ taˆ cah cah˗ehˇ aˬ yawꞈ maꞈ jawˇ gaˇ laˇ˗euˬ meh. Gʼaˬ kʼehˇ Beˬtuˆluˆ˗ahˇ kʼawꞈ iˇ cuꞈ kʼoeˇ taˆ cah˗awˇ laˇ˗awˬ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 14:22-31) Yeˬsuˇ lawˬ˗ahˇ daˆ leˇ ngeh, jaˬ lehˇ baw˗eu naˬ leˇ˗euˬ meh. Gʼaˬ kʼehˇ deuˬ zahˬ dui dui leˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ, Yeˬsuˇ˗ahˇ “Nawˇ˗aˬ, maˇ maˇ ni Miˬyehˇ˗euˬ Zaˬmaˇ ngaˇ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh.a (Maꞈtehˬ 14:33) Nui ma ahˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ naˇ, gʼaˬ kʼehˇ deuˬ dawˬ teu˗ahˇ nymˬ˗mˇ hawˇ˗eu ngehˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ kaˬ muˇ neh zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ gaˇ ya mawˇ ngeh maˬ ngehˬ˗aˬ. Maˬkuˆ “[Gʼaˬ kʼehˇ] deuˬ zahˬ dui dui leˇ˗euˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, tsawˇ haˬ ngaˬ heˇ gʼaˬ˗ahˇ bi dzaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ kʼoeˇ aˬ yawꞈ maꞈ noeˬ maˬ doˆ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui ma kaꞈ duiˬ ni gʼeh˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Maˬkuˆ 6:50-52) Gʼaˬ kʼehˇ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ tsawˇ haˬ aˇ muiˇ gʼaˬ dzehˬ ni˗ahˇ bi dzaˬ dehꞈ nya˗eu baoˬ naˆ maˬ tseˇ biꞈ nehˬ nya meh lehˇ maˬ gʼoˆ shaw˗a. Teu gaˇ neh tiˬ kʼehˬ naˇ Yeˬsuˇ kaˬ muˇ neh zahˬ leˇ paˬ˗eu gʼeh˗eu jeˬ jahˇ gaˇ tiˬ poˆ paˇ ngehˬ poˆ˗euˬ meh. Aˬ dui teu˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

8-9. Tsawˇ haˬ aˇ maꞈ deuˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh poˆ˗eu nga? (Yoˇhaˬ 6:26, 27)

⁸ Nyaˆ taꞈ tiˬ nah keuˆ laˇ ngeh tsawˇ haˬ aˇ maꞈ deuˬ Yeˬsuˇ neh zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗awˇ kaˬ muˇ bi dzaˬ˗euˬ jawˇ duˬ˗ahˇ paˇ laˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ hawˇ˗eu gʼaˬ kʼehˇ deuˬ jawˇ˗eu maˬ ya mawˇ˗a. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ Deˬbeˬliˇ meuˬ˗ahˇ neh laˇ˗euˬ lawˬ˗ahˇ daˆ leˇ˗awˇ, Gaˬbeˬneˬoˬ meuˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ poˆ˗iˇ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 6:22-24) Teu naˇ aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ siˬ nya mawꞈ˗eu miˇ neh nga laˬ? Maˬ, maˬ ngeuˇ˗a. Kaˬ muˇ dzaˬ mawꞈ˗eu miˇ neh meh. Aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ siˬ nya˗eu nga?

⁹ Tsawˇ haˬ aˇ maꞈ deuˬ Yeˬsuˇ Gaˬbeˬneˬoˬ meuˬ˗ahˇ jawˇ gaˇ ya mawˇ ngeh, Yeˬsuˇ dawˇ coe ni aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ naw maꞈ ya dzaˬ ya dawˇ gaˇ tehꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu meh lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “Naw maꞈ kaˬ muˇ tiˬ dehˆ ya dzaˬ˗euˬ miˇ neh ngaˬ˗ahˇ poˆ˗eu meh” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Teu naˇ “buꞈ˗iˇ cehˇ˗iˇ nya˗eu dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ” pyeuꞈ meh lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ bi dehꞈ˗eu dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ gʼaˇ duˬ leh jeh˗awˬ” lehˇ nui noeˬ nui duˇ biꞈ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 6:26, 27-ahˇ gui.) Mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ bi dehꞈ˗eu dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ lehˇ ehˇ gaˇ ya gaˬ ngeh, tsawˇ haˬ aˇ maꞈ deuˬ zahˬ dui dui leˇ˗euˬ meh. Mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ bi za paˬ˗ehˇ aˬ jeˬ˗euˬ dzaˇ jaˆ˗eu nga? Aˬ gaˇ poˆ mawˇ˗iˇ nya˗eu nga?

10. “Mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ” za˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

¹⁰ Tsawˇ haˬ aˇ maꞈ teu deuˬ dehꞈ˗eu jeˬ biꞈ˗eu dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ teu˗ahˇ za˗eu gʼaˇ duˬ, gaˇ tiˬ jeˬ na ya mˇ nya lehˇ noeˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Moˇseˬ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ laꞈ kʼoeˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ ya mˇ caw nya lehˇ noeˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗aˬ, aˬ yawꞈ neh kʼehˇ gʼeh leꞈ˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ naw maꞈ jah˗eu kʼoeˇ meh” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 6:28, 29) Teu˗euˬ jeˬ hu Yeˬsuˇ “mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ za˗eu” gʼaˇ duˬ, Miˬyehˇ neh kʼehˇ gʼeh leꞈ˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ ya jah˗eu meh lehˇ ehˇ nehˬ haw˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 3:16-18, 36) Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ aˬ joˆ˗ehˇ za nya˗eu lehˇ aˇ nah kʼawꞈ paˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh.—Yoˇhaˬ 17:3.

11. Tsawˇ haˬ aˇ maꞈ teu deuˬ shiˬ shaˬ jiˇ paw tehꞈ˗ehˇ haw tsoˆ taˬ˗euˬ lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ laˇ˗eu nga? (Ja ceuˬ 78:24, 25)

¹¹ Tsawˇ haˬ aˇ maꞈ teu deuˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ maˬ jah˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ˗ahˇ “Nga maꞈ nawˬ˗ahˇ jah laˇ ni nawˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu aˬ geu jeˬ mˇ mehˬ nmˇ. Nawˇ aˬ geu jeˬ mˇ mehˬ˗eu gʼeh te” lehˇ naˇ haˬ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 6:30) Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ Moˇseˬ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ poeˬ piˬ deuˬ kaˬ muˇ loꞈ˗ehˇ duˇ˗eu maˬnaˆ kaˬ muˇ ya dzaˬ˗euˬ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. (Neˬhaˬmiˇ 9:15; Ja ceuˬ 78:24, 25-ahˇ gui.) Aˬ yawꞈ maꞈ kaˬ muˇ ya dzaˬ gaˇ tehꞈ˗ehˇ noeˬ luꞈ˗eu lehˇ maˇ jawˆ ni siˬ laˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ maˬnaˆ kaˬ muˇ naˆ maˬ tseˇ muiˬ dzehˬ˗eu “mˬ taˆ˗euˬ kaˬ muˇ˗ahˇ” ngehˬ keuˆ ngeh, teu naˇ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗a lehˇ jiˇ maˬ naˇ haˬ˗aˬ. (Yoˇhaˬ 6:32) Aˬ yawꞈ maꞈ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ za˗eu gʼaˇ duˬ, Yeˬsuˇ neh leh jeh˗awˇ mehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ nui ma maˬ ahˇ ni, shiˬ shaˬ jiˇ paw dzaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ haw tsoˆ taˬ˗euˬ meh. Aˬ dui teu˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

Haw tsoˆ taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ

12. Yeˬsuˇ aˬ jeˬ aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ˗eu nga lehˇ ehˇ˗eu nga?

¹² Yoˇhaˬ yaw huiˬ 6 laꞈ kʼoeˇ neh ya dzaw geuꞈ˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ, shiˬ shaˬ jiˇ paw loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu nui jah paw loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Yeˬsuˇ gaˇ kawˆ teu˗ahˇ Saˬdaˬ lawˬ haw laˇ ngeh, kʼaˆ kʼaˆ ni ngehˬ keuˆ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 4:3, 4) Yeˬsuˇ gawˬ jawˬ kʼoeˇ taˆ dawˬ mehˬ mehˬ ngeh, Miˬyehˇ˗ahˇ gʼoe˗eu loˬ nga lehˇ siˬ nya˗eu deuˬ naˇ, laˬ kʼaˬ cehˇ meh lehˇ mehˬ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 5:3) Teu miˇ neh aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ ‘Ngaˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ shiˬ shaˬ jiˇ paw loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ taˬ huiˬ dzehˬ nya laˬ, maˬ ngeuˇ naˇ nui jah paw loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ taˬ huiˬ dzehˬ nya laˇ?ʼ lehˇ ya naˇ haˬ˗eu meh.

13. (a) Dzaˬ bawˬ dawˇ byawˬ byawˬ˗eu heu naˇ, aˬ jeˬ miˇ neh maˬ lehˬ˗eu nga? (b) Pawˇluˆ aˬ jeˬ saˇ tiˇ biꞈ˗euˬ nga? (1 Gawˇliˬtu 10:6, 7, 11)

¹³ Aˬ dui shiˬ shaˬ jiˇ paw loˬ˗eu jeˬ shaˇ˗eu heu naˇ yaw lehˬ maˬ ngeuˇ˗a. (Luˇkaꞈ 11:3) Jaˇliꞈ˗ahˇ ‘dzaˬ byawˬ dawˇ byawˬ byawˬ˗eu kʼoeˇ kʼawꞈ, Miˬyehˇ neh biꞈ leꞈ˗euˬ guiˬ lahˬ tiˬ jeˬ meh’ lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Dawˬtsoˆ 2:24; 8:15; Yaˬkoˆ 1:17) Toˆ˗ehˇ kʼawꞈ gaˇ kawˆ teu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, yaw tsaˬ tsaˬ lehˇ ya haw˗eu meh. Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ gaˇ kawˆ teu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ “Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ hawˇ˗eu uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma bi laˆ cawˆ”˗eu keuˆ laˇ taˬ ngeh dehꞈ˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ boꞈ nehˬ ngeh kʼaˆ kʼaˆ ni ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ gaˇ hu Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ehˇ, Siˇnaˆ gawˬ jawˬ dawˬ peh jawˇ ngeh pyeuꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ehˇ, ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Pawˇluˆ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ “[Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ] loꞈ˗ehˇ yaw haiˬ jeˬ˗ahˇ aˬ dui maˬ mˇ˗ehˇ yahˇ” lehˇ saˇ tiˇ biꞈ˗euˬ meh. (1 Gawˇliˬtu 10:6, 7, 11-ahˇ gui.) Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ dzaˬ˗eu dawˇ˗eu jeˬ tehꞈ˗ehˇ nui kʼahˇ huiˬ˗eu miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ neh zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗awˇ lehˬ hmˬ nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ kʼawꞈ, “yaw haiˬ jeˬ” bi pyeuꞈ˗iˇ˗euˬ meh. (Bawˇtsahˬ 11:4-6, 31-34) Aˬ yawꞈ maꞈ mawˇ neˇ mawˇ kawˇ mehˬ shi bawˬ˗iˬ gʼeh˗awˇ, dzaˬ yehꞈ dawˇ yehꞈ yehꞈ˗awˇ lawꞈ gʼa˗eu uˬ taꞈ, byawˬ gʼa cehˇ gʼa˗eu meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 32:4-6) Pawˇluˆ gaˇ kawˆ teu˗ahˇ zmˬ˗awˇ A.D. 70-ahˇ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ hawˇ˗eu uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma bi laˆ cawˆ˗eu maˬ keuˆ laˇ mi naˆ˗ehˇ dehꞈ˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ saˇ tiˇ biꞈ˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui jiˇ aˇ saˬ saˬ˗eu jiˇ leˇ dzaˬ˗ahˇ yaw dehꞈ dehꞈ luꞈ˗eu miˇ neh, Pawˇluˆ˗euˬ saˇ tiˇ dawˬ˗ahˇ ya haw tsoˆ taˬ˗eu meh.

14. Dzaˬ˗eu dawˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ miˇ shuiꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ noeˬ tmˬ nya˗eu nga?

¹⁴ Yeˬsuˇ aˬ dui˗ahˇ “iˬ nah loˬ˗eu dzaˬ˗eu jeˬ, iˬ nah biꞈ nehˬ laꞈ” lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ mehˬ ngeh, Miˬyehˇ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ “mˬ kʼoeˇ taˆ mˇ byah˗euˬ loꞈ˗ehˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ mˇ byah luꞈ˗uˇ” lehˇ shaˇ lehˇ jiˇ mehˬ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 6:9-11) Nawˬ˗ahˇ aˬ jeˬ˗ahˇ bi noeˬ mawˇ laˇ nya? Yeˬhawˇbaˬ miˇ shuiꞈ˗ahˇ dzaˬ˗eu dawˇ˗eu jeˬ tiˬ byah ni bi jaˆ meh lehˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Iˇsaˬyaˇ 25:6-8-ahˇ dzaˬ kuiˇ dawˇ kuiˇ˗eu jeˬ tiˬ byah tiˬ loꞈ jaˆ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Ja ceuˬ 72:16-ahˇ jiˇ “miˇ kʼahˬ laꞈ kʼoeˇ cehˇ za dui dui le luꞈ˗uˇ. Gawˬ duˇ deuˬ˗ahˇ cehˇ dehꞈ byah jiˇ” meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Nawˇ ya leˇ˗eu aˬ jeˬ˗euˬ gʼawˬ nyoeˇ jahˇ dzaˬ mawꞈ nya? Aˬ jeˬ˗euˬ kaˬ muˇ jahˇ mawꞈ nya? lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Kʼoeˇ naˇ, nawˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ yawˬ ha neh ka˗euˬ aˬ gaꞈ aˇ siˬ ya dzaˬ˗eu meh. (Iˇsaˬyaˇ 65:21, 22) Teu ngeh yawˬ gʼaˬ na luꞈ guiˬ lahˬ heu deuˬ za nya˗eu meh.

15. Gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu deuˬ aˬ jeˬ jeˇ ya dzaw˗eu nga? (Yoˇhaˬ 6:35)

¹⁵ Yoˇhaˬ 6:35-ahˇ gui. Yeˬsuˇ neh zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗awˇ, kaˬ muˇ hawˇ˗eu ngaˬ shaˬ ya dzaˬ˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Mehˬ hu paw nawˇ aˬ yawꞈ maꞈ laꞈ kʼoeˇ neh tiˬ gʼaˬ na gʼoꞈ dehꞈ laˇ gaˇ ya mawˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Aˬ yawꞈ maꞈ dehꞈ luꞈ ngeh nui jah maˬ mˇ mawˇ˗euˬ kʼawꞈ, ya gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. (Yoˇhaˬ 5:28, 29) Teu ngeh aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ neh “Ngaˇ˗aˬ, dehꞈ˗eu jeˬ biꞈ˗eu kaˬ muˇ ma. Ngaˇ jawˇ˗eu gaˇ laˇ˗eu tsawˇ haˬ˗aˬ, hawˬ maˬ paˇ mehꞈ˗aˇ” lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu lehˇ ya siˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ˗euˬ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ ya jah˗awˇ, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ kamˇ shiˇ˗euˬ lehˇ ya jah˗eu meh. Teu ngeh gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, miˇ shuiꞈ˗ahˇ dehꞈ le˗eu zaˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, mehˬ˗eu tsoˆ˗eu jeˬ jaˆ˗eu meh. Tsawˇ haˬ teu deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ leˇ ni ya caw ba nehˬ˗eu heu naˇ, kuiˇ dui dui˗eu kaˬ muˇ hawˇ˗eu dzaˇ ya dzaˬ˗eu naˆ maˬ tseˇ laˬ kʼaˬ cehˇ dzehˬ˗eu meh.

16. Nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

¹⁶ Nymˬ˗mˇ aˬ dui Yoˇhaˬ yaw huiˬ 6 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ kawˆ na˗ahˇ ja sawˇ laꞈ˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ “mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ” nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Yeˬsuˇ neh mehˬ˗euˬ gʼawˬ mya ni paˇ jaˆ˗a siˬ. Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ teu deuˬ Yeˬsuˇ neh ngehˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ ya haw tsoˆ taˬ˗eu loꞈ˗ehˇ, aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ jiˇ ya haw tsoˆ taˬ˗eu meh. Yoˇhaˬ yaw huiˬ 6 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ paˇ ja sawˇ daˆ leꞈ ma.