Saˇ jaˇ ziꞈ˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ

1-2. (a) Aˬ dui mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ aˬ jeˬ maˬ duˇ leˇ˗eu nga? (b) Aˬ dui mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ aˬ jeˬ jeˇ duˇ leˇ˗eu nga?

Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ laꞈ kʼoeˇ kuˇ ahˇ laꞈ ngeh, nawˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Nymˇ jiˇ heu laꞈ kʼoeˇ miˇ kʼahˬ doe ni˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ hawˇ˗eu aˇ lam aˇ lam gʼaˬ byah˗eu saˇ jaˇ ziꞈ˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ jiˇ keuˬ˗eu meh. (Daˬyeˬlaˇ 7:9, 10) Aˬ dui mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ ngeh, mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ aˬ dui nehˬ˗ehˇ aˇ naˆ ni beu gaˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ bi noeˬ mawˇ laˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ maˬ beh mi naˆ˗ehˇ beh taˬ˗euˬ meh. (Yawˇbaˆ 38:4, 7) Kʼoeˇ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ aˬ dui taꞈ˗ehˇ baoˬ ahˇ dzehˬ dui dui˗eu meh. Maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ zaˬ naˆ maˬ tseˇ muiˬ dzehˬ shawˇ dzehˬ˗eu meh.—Luˇkaꞈ 9:26.

² Aˬ dui mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ maˬ duˇ leˇ˗eu jeˬ jaˆ nga lehˇ˗aˬ, duˇ leˇ˗eu jeˬ jiˇ gʼawˬ mya ni jaˆ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ loꞈ˗ehˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ muiˬ˗eu seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ deuˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ nya˗eu meh. Gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ yawˬ ha naꞈ˗i noeˬ tsehˆ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ jaˆ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ, mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ loꞈ˗ehˇ aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ yawˬ ha˗euˬ tsawˇ myahˇ, yawˬ ha˗euˬ seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ, yawˬ ha˗euˬ gaˇ lehˇ jiˇ baw˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui˗ahˇ beh˗euˬ yaw sahˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu nui ma beh ahˇ nehˬ taˬ˗euˬ meh.—1 Beˬtuˆluˆ 1:12.

3. Aˬ dui saˇ jaˇ ziꞈ˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

³ Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ aˬ dui nehˬ˗ehˇ gʼawˬ mya jeˬ duˇ leˇ˗eu miˇ neh, aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ neh gʼawˬ mya jeˬ dzaw geuꞈ nya meh. Gʼaˬ jiˇ za nya meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ dui saˇ jaˇ ziꞈ˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ taˬ aw gaˇ, tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ gaˬ gaˇ, kamˬ coeˇ oˇ coeˇ gaˇ, aˇ muˇ deuˬ muiˬ ni shawˇ ni leh jeh gaˇ dzaw geuꞈ nya meh. Aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga lehˇ heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ ja sawˇ ma.

Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ taˬ aw

4. (a) Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ taˬ aw˗eu jeˬ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ˗eu nga? (b) Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ aˬ jeˬ miˇ neh taˬ aw˗eu nga? (Ja ceuˬ 89:7)

⁴ Saˇ jaˇ ziꞈ˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ taˬ aw˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗euˬ jeˬ gʼawˬ mya ni jaˆ˗awˇ, baoˬ ahˇ˗eu uˬ taꞈ, zaˬ siˬ nui gahˇ ahˇ dui dui kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ naˇ haˬ˗eu meh. (Ja ceuˬ 103:20) Aˬ yawꞈ maꞈ gaˇ za ngeh, kʼahˬ sehˇ maˬ jehˆ˗a. Aˬ cawˬ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ bi siˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ baoˬ maˬ zmˬ˗a, maˬ byaˬ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ aˬ cawˬ maˬ siˬ nya kʼawꞈ, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ mˇ˗eu meh.a (Aˇdahˬbeh˗eu 32:24, 29; 2 Sahˬpaˬ 19:35) Aˬ yawꞈ maꞈ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ˗eu jeˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ biꞈ˗eu meh. Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ aˬ jeˬ miˇ neh teu naˆ naˆ˗ehˇ taˬ aw˗eu nga? Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ, yaw zeu taˬ baw˗eu miˇ neh meh.—Ja ceuˬ 89:7-ahˇ gui.

5. Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ tiˬ gʼaˬ Yoˇhaˬ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ ya laˆ dawˇ ngeh, taˬ aw˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ˗euˬ nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

⁵ Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ taˬ aw˗eu lehˇ bi siˬ duˬ laˇ˗eu gaˇ kawˆ tiˬ kawˆ˗ahˇ haw ma. A.D. 96 heu kaˬ˗ahˇ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ tiˬ gʼaˬ Yoˇhaˬ jawˇ gaˇ yaw sahˇ bi mawˇ le˗euˬ meh. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ teu gʼaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ maˬ pah mehˬ taˬ˗aˬ. (Pah mehˬ˗eu 1:1) Yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ teu˗ahˇ ya mawˇ ngeh, Yoˇhaˬ aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ miˇ tsa ga byaˆ˗awˇ, mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ teu gʼaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu lehˇ gʼeh˗eu meh. Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ teu gʼaˬ Yoˇhaˬ˗ahˇ kawˇ ma˗ehˇ laˆ naˬ˗awˇ, ‘Teu loꞈ˗ehˇ taˬ gʼeh. Ngaˇ˗aˬ, nawˬ loꞈ˗ehˇ Miˬyehˇ˗euˬ zaˬ kʼaˆ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu nawˬ˗euˬ cawˬ ma. Nawˬ˗euˬ aˬ yuiꞈ aˬ nyiˇ pyeuꞈ˗eu ma. Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗awˬ’ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Pah mehˬ˗eu 19:10) Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ teu gʼaˬ taˬ aw dui dui˗eu meh. Aˬ yawꞈ aˬ yawꞈ˗ahˇ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ geuꞈ mawꞈ˗a. Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ lehˇ Yoˇhaˬ˗ahˇ saˇ tiˇ kawˇ ma˗ehˇ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ teu gʼaˬ Yoˇhaˬ˗ahˇ jiˇ maˬ haw teˬ˗a. Maˇ diˇ naˇ, mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ teu gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ Yoˇhaˬ naˆ maˬ tseˇ mˇ myahˇ laꞈ˗euˬ kʼawꞈ, baoˬ ahˇ dzehˬ kʼawꞈ, ngaˇ nawˇ loꞈ˗ehˇ Miˬyehˇ˗euˬ zaˬ kʼaˆ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu ma lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ Yoˇhaˬ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ ya laˆ dawˇ nehˬ kʼawꞈ, maˬ dehˬ, maˬ ehˇ ni, nahˬ yu ni ngehˬ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Yoˇhaˬ yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ ya mawˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˇ dzehˬ˗ehˇ zahˬ leˇ˗awˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu lehˇ gʼeh nga lehˇ siˬ nya gaˇ duˇ˗eu meh.

6. Aˬ dui mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗euˬ taˬ aw˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

⁶ Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗euˬ taˬ aw˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Aˬ dui˗ahˇ gaˇ deuˬ bi mˇ nehˬ laꞈ ngeh, gaˇ teu˗ahˇ mˇ luiˆ nya˗eu teu naˇ yawˬ ha˗euˬ bym˗eu byehˆ˗eu jeˬ baˬ da neh ma lehˇ kʼahˬ sehˇ maˬ ya jehˆ˗a. (1 Gawˇliˬtu 4:7) Kʼoeˇ naˇ, aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ myahˇ laꞈ˗euˬ miˇ neh maˬ ehˇ, aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ deuˬ za taˬ˗euˬ miˇ neh maˬ ehˇ, aˬ cawˬ taꞈ˗ehˇ dzehˬ˗eu lehˇ maˬ ya noeˬ˗a. Maˇ diˇ naˇ, aˬ dui ngehˬ˗ehˇ huiˬ˗eu gaˇ deuˬ za naˇ ngehˬ˗ehˇ ya taˬ aw˗eu meh. (Luˇkaꞈ 9:48) Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ loꞈ˗ehˇ aˬ dui aˬ cawˬ deuˬ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za ni mˇ mawꞈ˗eu ma. Yawˬ haˇ yawˬ ha kʼahˬ sehˇ maˬ jehˆ mawꞈ.

7. Aˬ dui aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ ya mehˬ ya tsoˆ ngeh taˬ aw˗eu jeˬ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ nya˗eu nga?

⁷ Mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ gʼaˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, yawˬ ha˗euˬ zaˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, ya mehˬ ya tsoˆ ngeh taˬ aw˗eu jeˬ mˇ mawˇ nya˗eu meh. Aˬ dui yaw tsehˆ tsehˆ lehˇ ya mehˬ ya tsoˆ laˇ˗eu jaˆ meh. Ehˇ kʼawꞈ Yoˇhaˬ˗ahˇ yaw tsehˆ tsehˆ lehˇ mehˬ paˇ tsoˆ paˇ nehˬ˗euˬ kʼawꞈ nahˬ yu ni ngehˬ˗euˬ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ kʼoeˇ gʼaˬ loꞈ˗ehˇ, aˬ dui jiˇ aˬ cawˬ˗ahˇ yaw tsehˆ tsehˆ lehˇ ya ngehˬ kʼawꞈ, aˬ cawˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ maˬ deuˬ leˇ˗eu jeˬ˗ehˇ ya ngehˬ˗eu meh. Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gʼaˬ baˬ leˇ ni jahˇ paˬ˗ehˇ maˬ gʼeh˗a. Aˬ dui aˬ cawˬ taꞈ˗ehˇ maˬ gaˇ dzehˬ ma lehˇ maˬ noeˬ ni gʼeh˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗awˇ yaw zeu baw˗eu laꞈ kʼoeˇ, nui gaˬ keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ, mehˬ nehˬ nya˗eu meh.—Gawˇlawˇsehˇ 4:6.

Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ gaˬ

8. (a) Luˇkaꞈ 15:10-ahˇ haw ngeh, mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ˗eu nga? (b) Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ aˬ joˇ joˆ˗ehˇ caw ba˗eu nga? (Sahˬ boꞈ baˆ kʼoˆ˗euˬ aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

⁸ Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ tsawˇ haˬ zaˬ nehˬ˗ehˇ gaˇ mahˇ kaˬ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu meh. Byoˆ˗iˇ taˬ˗euˬ yawˇ˗ahˇ duˇ˗eu iˬ baˇ zaˬ tiˬ gʼaˬ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ jawˇ gaˇ gʼoˆ kʼoꞈ laˇ ngeh maˬ ehˇ, tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ dehꞈ ziˇ dehꞈ poˆ dehꞈ paˇ˗awˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ laꞈ kʼoeˇ ahˇ laˇ ngeh maˬ ehˇ, mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. (Luˇkaꞈ 15:10-ahˇ gui.) Kʼoeˇ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ leh jeh dui dui˗awˇ caw ba˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu 14:6) Aˬ yawꞈ maꞈ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ do lehˇ maˬ tsaꞈ gaˬ˗iˇ kʼawꞈ, aˬ dui˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ siˬ nya mawꞈ˗eu deuˬ jawˇ gaˇ sheuˬ gʼeh nehˬ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ nga lehˇ˗aˬ, kʼaˇ puˬ kʼaˇ mawˇ le˗euˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ neh sheuˬ mehˬ nehˬ laꞈ nga lehˇ tehꞈ˗ehˇ jiˇ maˬ ehˇ nya˗a. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ sheuˬ mehˬ nehˬ˗eu muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ jiˇ zmˬ˗eu miˇ neh meh. (Gʼaˬkʼehˇ 16:6, 7) Aˬ jeˬ lehˇ gʼeh kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ laꞈ kʼoeˇ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ jiˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ zmˬ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ mˇ ngeh, mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ jiˇ caw ba nehˬ meh lehˇ jah ziꞈ nya meh.—“Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ dawˬ kʼoꞈ za” lehˇ ehˇ˗eu oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ˗ahˇ haw.

9. Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ neh aˬ dui aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

⁹ Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ neh aˬ dui aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ tiˬ gʼaˬ gʼaˬ˗ahˇ ha kʼoꞈ geuꞈ˗eu lehˇ ya gaˬ ngeh, aˬ dui jiˇ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ loꞈ˗ehˇ laˬ kʼaˬ cehˇ nya˗eu meh. Aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ ha geuꞈ˗awˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ maˇ diˇ gaˬ˗eu lehˇ ya bi siˬ duˬ˗eu meh. (Luˇkaꞈ 15:4-7; 2 Gawˇliˬtu 2:6-8) Kʼoeˇ naˇ, aˬ dui mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ nya˗eu dzaˇ˗i tiˬ jeˬ naˇ, tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh leh jeh˗awˇ mˇ˗eu heu meh. (Dawˬtsoˆ 11:6) Aˬ dui tsaꞈ gaˬ˗iˇ ngeh mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ caw ba nehˬ laꞈ˗eu loꞈ˗ehˇ, aˬ dui jiˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ caw ba nehˬ nya˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ dui tsaꞈ gaˬ˗iˇ ngeh puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗euˬ jeˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ jaˆ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ cah nehˬ nya˗eu meh. Aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, jawˇ saˇ maˬ doˆ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ mˇ nya ni caw ba nehˬ nya˗eu meh.

10. Aˬ dui mehˇ nmˇ Saˬlaˇ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

¹⁰ Tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ nui ma keuˆ˗eu loꞈ˗ehˇ maˬ mˇ keuˆ nya kʼawꞈ, mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ nya˗eu gaˇ ma yaw shuiꞈ deuˬ poˆ nya˗eu meh. Iˇdiˬ˗yaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ mehˇ nmˇ Saˬlaˇ˗euˬb gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ma. Aˬ yawꞈ 20 kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni huˬ mehˬ mehˬ˗eu gaˇ mˇ laꞈ ngeh, jawˇ saˇ maˬ doˆ˗eu miˇ neh yuꞈ zaˇ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ ya ga˗euˬ meh. Saˬlaˇ gʼaˬ baˬ dui dui˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ mehˇ nmˇ deuˬ caw ba˗eu loꞈ˗ehˇ aˬ yawꞈ jiˇ Jaˇliꞈ yaw muiˬ˗ehˇ pyehˆ tseˇ˗eu miˇ neh, yaw muiˬ paw dzeˇ dzaˬ˗ahˇ haw˗eu gʼaˬ ahˇ kʼoꞈ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ tsaꞈ gaˬ˗eu jeˬ laˆ poˆ laˆ paˇ mˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ dawˬ nuiˇ nuiˇ taˬ˗awˇ sahˬ boꞈ boꞈ boꞈ˗ehˇ kʼawꞈ maˬ tsaꞈ gaˬ nya˗eu miˇ neh, naˬ gaˬ neh tehꞈ˗ehˇ ya tsaꞈ gaˬ˗eu meh. Naˬ gaˬ neh gʼa kʼoꞈ iˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ neh gʼa kʼoꞈ iˇ˗euˬ deuˬ Jaˇliꞈ dzaw˗eu nui ma ahˇ˗eu dzaˇ˗i tiˬ deuˬ˗ahˇ paˇ toeˬ mehˬ nehˬ˗eu meh. Teu miˇ neh ba la myaˆ siˬ laꞈ kʼoeˇ tehꞈ˗ehˇ Jaˇliꞈ dzaw˗eu 70 tsahˇ jaˆ laˇ˗euˬ meh. Teu ngeh aˬ yawꞈ maˬ gʼaˬ leˇ˗eu miˇ neh mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ dzaw zaˬ tiˬ deuˬ na ya biˇ paˆ nehˬ˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ aˬ yawꞈ˗euˬ dzaw zaˬ yaw myaˬ gʼaˬ mehˬ bawˬ˗ahˇ daˆ laˇ shaw˗euˬ meh. Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ Saˬlaˇ loꞈ˗ehˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh leh jeh˗awˇ mˇ dui dui˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ ya mˇ taꞈ˗eu miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu yaw duˬ baw meh.

Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ kamˬ coeˇ oˇ coeˇ

11. Saˇ jaˇ ziꞈ˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ kamˬ coeˇ oˇ coeˇ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ˗euˬ nga?

¹¹ Saˇ jaˇ ziꞈ˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ naˇ, kamˬ coeˇ oˇ coeˇ˗eu paw zawˇ˗ehˇ dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu deuˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ hawˇ˗eu yaw haiˬ yaw doeˇ jeˬ˗ahˇ oˇ daˬ laꞈ˗euˬ yaw myaˬ heˇ kʼoꞈ byah laˇ˗euˬ meh. Gaˇ hu ba aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ mˇ laꞈ˗euˬ Saˬdaˬ hawˇ˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ yaw myaˬ gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ puiˬ gaˇ ya mawˇ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 3:1; 6:1, 2; Yuˇdaˆ 6) Jaˇliꞈ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ tiˬ gʼaˬ, baoˬ ahˇ dui dui˗eu maˬ muiˬ˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ tiˬ gʼaˬ neh bi laˆ tsoeˬ˗euˬ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Daˬyeˬlaˇ 10:13) Kʼoeˇ naˇ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ, gaˇ hu dahˬ beh laˇ ngeh neh maˇ maˇ ni gʼeh˗eu uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗euˬ mehˬ nah caw teh˗eu deuˬ naˇ tsawˇ haˬ ui cuiˆ tehꞈ gaˇ ya mawˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ gaˇ kawˆ heu deuˬ˗ahˇ ya puˬ ya mawˇ˗euˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ leh jeh˗awˇ mˇ luꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˇ yamˬ tsaˬ laˇ ngeh, Miˬyehˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ laˆ byoˆ jiˇ nehˬ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh.

12. Aˬ dui˗ahˇ kamˬ coeˇ oˇ coeˇ ni aˬ jeˬ caw ba nehˬ˗eu nga?

¹² Aˬ dui mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗euˬ kamˬ coeˇ oˇ coeˇ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ loꞈ˗ehˇ duˇ ni aˬ dui jiˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ hawˇ˗eu laˆ tsoeˬ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ya mawˇ˗eu ma. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ yaw haiˬ yaw doeˇ jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ laˆ byoˆ jiˇ meh lehˇ jah ziꞈ˗eu ma. Teu miˇ neh saˇ jaˇ ziꞈ˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ loꞈ˗ehˇ duˇ ni aˬ dui “gʼaˬ byehˆ maˬ byehˆ ni yaw muiˬ jeˬ mˇ kaˇ˗euˇ.” (Gaˬlaˬtiˆ 6:9) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ kamˬ coeˇ oˇ coeˇ ni caw ba nehˬ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ meh. (1 Gawˇliˬtu 10:13) Kʼoeˇ naˇ aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ jiˇ shaˇ nya˗eu meh. Muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ kamˬ coeˇ oˇ coeˇ ni hawˇ˗eu laˬ kʼaˬ cehˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. (Gaˬlaˬtiˆ 5:22; Gawˇlawˇsehˇ 1:11) Aˬ dui laˆ tsoeˬ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh, maˬ guˆ ni Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jah ziꞈ˗awˬ. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ myah luꞈ caw ba˗awˇ gʼaˬ kʼaˆ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh.—Heˬbyehˇ 13:6.

Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ aˇ muˇ˗ahˇ aˬ myah luꞈ bi muiˬ bi shawˇ

13. Aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ heu laꞈ kʼoeˇ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ za˗euˬ nga? (Maꞈtehˬ 13:47-49)

¹³ Aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ heu laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ tiˬ hmˬ a nehˬ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 13:47-49-ahˇ gui.) Nymˬ˗mˇ iˬ nah gʼawˬ mya lam gʼaˬ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗eu nui ma ahˇ˗eu meh. Teu laꞈ kʼoeˇ neh tiˬ deuˬ na dehꞈ poˆ dehꞈ paˇ˗awˇ maˇ diˇ Ka li zaˬ deuˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ tiˬ deuˬ na naˇ maˬ pyeuꞈ laˇ˗aˬ. Kʼoeˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ “haiˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ hawˇ˗eu yaw tsaˬ yaw dawˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ tseˇ paˆ”˗eu gaˇ biꞈ nehˬ taˬ˗euˬ meh. Teu naˇ aˬ yawꞈ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ aˬ myah luꞈ muiˬ ni shawˇ ni ya jahˇ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ teu naˇ, saˇ kiˇ maˬ geuꞈ ni doˆ˗iˇ˗euˬ deuˬ maˬ paˇ gʼoꞈ kʼoꞈ laˇ nya meh lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ gaˇ kawˆ maˬ paˇ doˆ laˇ meh lehˇ jiˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh leh jeh˗awˇ, aˇ muˇ˗ahˇ aˬ myah luꞈ muiˬ ni shawˇ ni jahˇ meh lehˇ aˬ dui jah ziꞈ nya meh.

14-15. Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ aˇ muˇ˗ahˇ bi muiˬ bi shawˇ mawꞈ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ dui aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

¹⁴ Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ aˇ muˇ˗ahˇ bi muiˬ bi shawˇ mawꞈ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ dui aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Aˬ dui jiˇ yaw dehꞈ dehꞈ˗eu paw maˬ ehˇ, nui jah paw maˬ ehˇ, yaw muiˬ yaw shawˇ shawˇ lehˇ ya bi gʼeh˗eu meh. Teu loꞈ˗ehˇ jahˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ cawˬ yaw muiˬ˗ehˇ ya tseˇ˗awˇ, Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ bi cawˆ˗iˇ nya˗eu aˬ jeˬ˗ahˇ maˬ kaˬ yahˇ˗eu heu neh, aˬ dui˗euˬ nui ma˗ahˇ ya laˆ piˇ˗eu meh. (Ja ceuˬ 101:3) Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ ni jiˇ caw ba nehˬ nya˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ huiˬ˗eu iˬ baˇ mˇ taˬ˗euˬ lehˇ siˬ nya naˇ, aˬ dui aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga? Aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ ehˇ nehˬ˗iˇ lehˇ ehˇ nehˬ˗eu ma. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maˬ ehˇ nehˬ˗iˇ ni jawˇ naˇ, aˬ dui aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ ya ehˇ nehˬ˗iˇ˗eu meh. Teu naˇ aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ muiˬ˗eu cawˬ cawˬ˗eu jeˬ kawˇ ma˗ehˇ bi za kʼoꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, caw ba˗eu jeˬ bi za mawꞈ˗eu miˇ neh ma.—Yaˬkoˆ 5:14, 15.

¹⁵ Nui ma nyiˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ jeˬ naˇ, huiˬ˗eu iˬ baˇ mˇ˗euˬ tiˬ deuˬ na bi teh doˆ˗euˬ meh. Aˬ dui bi teh doˆ˗euˬ teu deuˬ nehˬ˗ehˇ ‘cawˬ maˬ cawˬ.’c (1 Gawˇliˬtu 5:9-13) Heu naˇ aˬ dui aˇ muˇ˗ahˇ bi muiˬ bi shawˇ mawꞈ˗eu miˇ neh ma. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, teh doˆ taˬ˗euˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ maˬ cawˬ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ yaw tsehˆ tsehˆ lehˇ mˇ nehˬ ngeh tiˬ jawˇ, aˬ yawꞈ maꞈ noeˬ poˆ noeˬ paˇ kʼoꞈ laˇ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ teu loꞈ˗ehˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗awˇ, gʼoꞈ kʼoꞈ laˇ ngeh tiˬ jawˇ, Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ loꞈ˗ehˇ aˬ dui jiˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu ma.—Luˇkaꞈ 15:7.

16. Nawˬ˗ahˇ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ aˬ geu paw dzeˇ dzaˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ mawꞈ nya?

¹⁶ Aˬ dui mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ya siˬ nya˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ taꞈ nya˗eu heu naˇ muiˬ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ ngaˇ. Teu miˇ neh aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ taˬ aw˗eu jeˬ, tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu jeˬ, kamˬ coeˇ oˇ coeˇ˗eu jeˬ, aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ paw maˬ ehˇ, nui jah paw maˬ ehˇ, bi muiˬ bi shawˇ mawꞈ˗eu jeˬ, heu deuˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ nya meh. Aˬ dui saˇ jaˇ ziꞈ˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ jawˇ nya meh.