Nawˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ oˇ oꞈ˗awˇ loꞈ luꞈ ma loˇ?

1, 2. (a) “Aˇ myah keuˆ ni?” lehˇ aˬ dui˗ahˇ bi naˇ haˬ˗eu aˬ jeˬ nga? (b) Gaˇ hu saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗euˬ yaw jeˬ ma jeˬ nymˇ iˬ nah aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗eu nga?

“Aˇ myah keuˆ ni?” Dawˬ heu dawˬ naˇ Miˬyehˇ gʼaˇ duˬ ngehˬ dah˗eu Iˇsaˬyaˇ hawˇ˗eu Haˬbaˬkuˆ neh naˇ haˬ˗euˬ dawˬ pyeuꞈ meh. (Iˇsaˬyaˇ 6:11; Haˬbaˬkuˆ 1:2) Sahˬ paˬ Daˬbiˇ kʼawꞈ ni Ja ceuˬ sahˬ boꞈ yaw huiˬ 13 boꞈ ngeh heu loꞈ˗ehˇ oeˬ poˆ naˇ haˬ˗euˬ meh. (Ja ceuˬ 13:1, 2) Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ tiˬ jawˬ nui jah maˬ ahˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ yawꞈ laˇ taˬ ngeh “Aˇ myah keuˆ ni?” lehˇ naˇ haˬ nehˬ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 17:17) Nymˇ iˬ nah aˬ dui kʼawꞈ teu loꞈ˗ehˇ naˇ haˬ nya˗eu meh.

² “Aˇ myah keuˆ ni?” lehˇ aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh naˇ haˬ˗eu nga? Maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu tiˬ jeˬ na˗ahˇ aˬ dui ya tahˬ puˬ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ naˇ˗eu gawˇ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ miˇ neh maˬ ehˇ pyeuꞈ nya meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui “shaˬ dui dui˗eu aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ” dehꞈ luꞈ˗eu miˇ neh noeˬ shaˬ˗eu jeˬ jaˆ˗eu meh. (2 Tiˆmoˇseˬ 3:1) Aˬ dui˗euˬ gaˇ dzeˇ jawˇ˗eu deuˬ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ baˬ da neh kʼawꞈ aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ doeˇ doeˇ laˇ˗awˇ gʼaˬ baˬ laˇ nya˗eu meh. Aˬ jeˬ˗euˬ baˬ da neh naˇ haˬ kʼawꞈ gaˇ hu˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ heu loꞈ˗ehˇ naˇ haˬ gaˇ Yeˬhawˇbaˬ yaw doeˇ jeˬ maˬ ehˇ nehˬ˗a lehˇ aˬ dui ya siˬ nya˗euˬ heu naˇ gʼaˬ ahˇ laˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.

3. Shaˬ˗eu aˇ tiˆ˗ahˇ ya puˬ ngeh aˬ dui˗ahˇ caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga?

³ Aˬ dui shaˬ dui dui˗eu aˇ tiˆ˗ahˇ jawˇ luꞈ ngeh oˇ oˬ nya ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga? Aˬ da maˬ duˇ˗eu Yeˬsuˇ˗euˬ aˬ nyiˇ Yaˬkoˆ ehˇ˗eu “Sahˬpaˬ Yeˬsuˇ zaꞈ le ngeh keuˆ ni oˇ oˇ˗ehˇ jawˇ˗awˬ.” (Yaˬkoˆ 5:7) Teu miˇ neh aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ ya oˇ meh. Ehˇ kʼawꞈ oˇ oˬ˗eu jeˬ heu naˇ aˬ jeˬ nga? Aˬ dui seu dzeuꞈ aˇ gʼehˇ heu aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ nya˗eu nga?

Oˇ oˬ˗eu jeˬ heu naˇ aˬ jeˬ nga?

4, 5. (a) Oˇ oˬ˗eu jeˬ heu naˇ aˬ jeˬ nga? Aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ oˇ oˬ nya˗eu nga? (b) Yaˬkoˆ oˇ oˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ja sawˇ taˬ˗euˬ nga? (Dahˬ beh˗eu baˇ˗ahˇ haw.)

⁴ Oˇ oˬ˗eu jeˬ heu naˇ Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu baoˬ˗ahˇ neh pyeuꞈ laˇ˗eu meh lehˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Miˬyehˇ maˬ caw ba nehˬ law nmˇ˗aˬ maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ shaˬ dui dui˗eu aˇ tiˆ˗ahˇ oˇ oˬ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ shaˬ dui dui˗eu tiˬ jeˬ pyeuꞈ meh. Oˇ oˬ˗eu jeˬ heu naˇ Miˬyehˇ neh biꞈ˗eu laꞈ sawˬ pyeuꞈ˗awˇ aˬ dui seu dzeuꞈ aˇ gʼehˇ heu mˇ mawˇ ngeh Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu aˬ cawˬ˗ahˇ gaˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui oˇ oˬ˗eu nui ma maˬ ahˇ naˇ aˬ cawˬ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ gaˬ nya˗a. (1 Gawˇliˬtu 13:4; Gaˬlaˬtiˆ 5:22) Oˇ oˬ˗eu jeˬ aˬ jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu nga? Seu dzeuꞈ heu naˇ shaˬ dui dui˗eu aˇ tiˆ keuˆ le taˬ˗euˬ kʼawꞈ yaw muiˬ paw shaˇ noeˬ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu meh. (Gawˇlawˇsehˇ 1:11; Yaˬkoˆ 1:3, 4) Oˇ oˬ˗eu jeˬ heu naˇ aˬ dui kʼoeˇ taˆ aˬ jeˬ keuˆ le kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ shaˬ zahˬ pyeuꞈ laˇ ngeh kamˬ coeˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Aˬ dui ya oˇ oˬ˗awˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ ya ha geuꞈ meh lehˇ Jaˇliꞈ ehˇ˗eu meh. Heu naˇ Yaˬkoˆ 5:7, 8-ahˇ neh ya siˬ˗euˬ aˇ yehˇ huiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Gui.)

⁵ Aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ mˇ nehˬ laꞈ gaˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ ya dawˬ˗eu nga? Kuiˇ laꞈ Yaˬkoˆ aˬ dui˗ahˇ yaˇ mˇ zaˬ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ taˬ˗euˬ meh. Yaˇ mˇ zaˬ aˇ naˆ ni leh jeh leh jeh˗ehˇ cehˇ ka kʼawꞈ uˬ jeˬ jaˬ lehˇ˗ahˇ maˬ nyehꞈ cuꞈ nya˗eu uˬ taꞈ cehˇ bawˬ yaw kawˇ˗ehˇ huiˬ laˇ ni kʼawꞈ maˬ jahˇ nya˗a. “Aˇ poeˬ kʼaˆ dui dui˗eu cehˇ” za˗eu gʼaˇ duˬ ya loꞈ˗eu tehꞈ meh. Teu gaˇ duˇ ni aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ gaˇ loꞈ luꞈ ngeh aˬ dui maˬ nyehꞈ tehˬ nya˗eu jeˬ gʼawˬ mya ni jaˆ˗eu meh. (Maˬkuˆ 13:32, 33; Gʼaˬkʼehˇ 1:7) Aˬ dui kʼawꞈ yaˇ mˇ zaˬ deuˬ loꞈ˗ehˇ ya dawˬ˗eu meh.

6. Aˬ dui Miˬyehˇ gʼaˇ duˬ ngehˬ dah˗eu Miˇkaˬ laꞈ kʼoeˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

⁶ Nymˇ iˬ nah aˬ dui loꞈ˗ehˇ Miˬyehˇ gʼaˇ duˬ ngehˬ dah˗eu Miˇkaˬ jiˇ ni shaˬ˗eu aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ ya dawˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ sahˬ paˬ Aˬhaˆ uˆ lahˇ˗eu saˇ ka˗ahˇ dehꞈ˗euˬ meh. Aˬhaˆ doeˇ dui dui˗eu sahˬ paˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh miˇ kʼahˬ˗ahˇ myawꞈ dzaˬ shuiˇ dzaˬ˗eu jeˬ tehꞈ˗ehˇ jaˆ˗eu meh. Yawˬ jeˬ na luꞈ doeˇ dui dui˗eu miˇ neh “yaw haiˬ jeˬ mˇ˗eu nya dui dui” meh lehˇ Jaˇliꞈ ehˇ˗eu meh. (Miˇkaˬ 7:1-3-ahˇ gui.) Teu ngeh Miˇkaˬ aˬ yawꞈ aˬ jeˬ jahˇ nya˗awˇ aˬ jeˬ maˬ jahˇ nya˗eu lehˇ siˬ nya meh. Aˬ yawꞈ ehˇ˗eu “Ehˇ kʼawꞈ Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ ngaˇ loꞈ luꞈ ma. Ngaˬ˗ahˇ ka kʼoꞈ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Miˬyehˇ˗ahˇ ngaˇ ziꞈ dah ni dawˬ luꞈ ma. Ngaˬ˗euˬ Miˬyehˇ ngaˬ˗ahˇ ngehˬ gʼeh laꞈ tehꞈ˗a.” (Miˇkaˬ 7:7) Aˬ dui kʼawꞈ Miˬkaˬ loꞈ˗ehˇ “loꞈ”˗eu nui ma ya ahˇ˗eu meh.

7. Aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ pyeuꞈ laˇ gaˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ ya dawˬ˗eu nga?

⁷ Aˬ dui kʼawꞈ Miˇkaˬ loꞈ˗ehˇ jah˗eu jeˬ ahˇ naˇ nui ma keuˆ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ loꞈ tehꞈ˗a. Aˬ dui˗euˬ gaˇ kawˆ heu naˇ bi kaꞈ lahˇ taˬ˗awˇ yaˇ kʼaˬ bi daˇ˗eu lehˇ dawˬ luꞈ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ maˬ duˇ˗a. Aˬ yawꞈ naˇ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu aˇ nah teu nah˗ahˇ maˬ bi keuˆ laˇ mawꞈ kʼawꞈ bi ka tiˇ taˬ˗awˇ loꞈ luꞈ˗eu meh. Aˬ dui nehˬ˗ehˇ tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ duˇ leˇ˗a. Aˬ dui naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma keuˆ˗awˇ loꞈ˗eu ma. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ aˇ yamˬ tsaˬ laˇ ngeh aˬ yawꞈ neh mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ bi ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ dawˬ kʼoeˇ maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui aˇ saˬ saˬ leˇ ngeh keuˆ ni “laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ” oˇ oˬ˗eu ma. (Gawˇlawˇsehˇ 1:11, 12) Aˬ dui dawˬ luꞈ ngeh Yeˬhawˇbaˬ yaw kawˇ ma˗ehˇ maˬ oe nga lehˇ maˬ ya toˇ˗a. Aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ gʼeh naˇ aˬ yawꞈ nui kʼahˇ maˬ shiˇ˗eu yaw duˬ baw meh.—Gawˇlawˇsehˇ 3:12.

Saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ oˇ oˬ˗eu deuˬ˗euˬ yaw jeˬ ma jeˬ

8. Gaˇ hu˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ neh aˬ dui aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

⁸ Aˬ dui˗ahˇ nui ma keuˆ˗awˇ loꞈ ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga? Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ bi pyeuꞈ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ oˇ oˬ˗awˇ loꞈ˗eu gaˇ hu ba saˇ jaˇ ziꞈ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ noeˬ keuˆ nya meh. (Loˇmaˆ 15:4) Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ noeˬ keuˆ ngeh aˬ yawꞈ maꞈ aˇ myah keuˆ ni ya loꞈ˗euˬ nga? lehˇ ya noeˬ taˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ jeˬ miˇ neh nui ma keuˆ˗awˇ loꞈ˗eu nga? Kʼoeˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ neh nui ma keuˆ˗awˇ loꞈ˗euˬ jeˬ ahˇ guiˬ lahˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗euˬ nga? lehˇ noeˬ taˬ˗eu heu naˇ yaw muiˬ jeˬ pyeuꞈ meh.

9, 10. Aˬbyaˬhaˬ hawˇ˗eu Saˬlaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˇ myah keuˆ ni dawˬ˗euˬ nga?

⁹ Aˬbyaˬhaˬ hawˇ˗eu Saˬlaˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ haw kaˇ˗euˇ. Aˬ yawꞈ pehˬ “jah˗eu laꞈ kʼoeˇ nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗eu” baˬ da neh “Miˬyehˇ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ” za˗awˇ “Aˬbyaˬhaˬ nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ”˗awˇ loꞈ keuˆ laꞈ ngeh Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗awˇ huiˬ˗eu tsawˇ jeuˬ˗euˬ aˬ da bi pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. (Heˬbyehˇ 6:12, 15) Aˬbyaˬhaˬ aˬ jeˬ miˇ neh ya oˇ˗eu nga? Saˇ jaˇ dawˬ teu bi pyeuꞈ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˇ yamˬ ya zmˬ˗eu miˇ neh meh. B.C. 1943 kʼoꞈ Niˬsaˬ ba la 14 ngeh nah˗ahˇ Aˬbyaˬhaˬ pehˬ˗euˬ nymˇ jiˇ Uˇpaˬlaˇ lawˇ baˬ˗ahˇ tsehˆ˗awˇ Saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ Miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˇ leˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Aˬbyaˬhaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li Iˇtsaˆ dehꞈ le˗eu gʼaˇ duˬ 25 kʼoꞈ ya dawˬ˗awˇ oeˬ paˬ pyeuꞈ˗eu Iˇsawˇ hawˇ˗eu Yaˬkoˆ˗ahˇ ya mawˇ˗eu gʼaˇ duˬ 60 kʼoꞈ ya dawˬ˗euˬ meh.—Heˬbyehˇ 11:9.

¹⁰ Aˬbyaˬhaˬ Miˬyehˇ neh saˇ jaˇ dzaˬ˗eu miˇ kʼahˬ aˇ hui ni za˗euˬ nga? Jaˇliꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ “aˬ yawꞈ˗ahˇ miˇ tsaˬ laꞈ zaˬ tiˬ daˬ hui ni kʼawꞈ maˬ biꞈ˗aˬ. Ehˇ kʼawꞈ miˇ kʼahˬ kʼoeˇ kʼahˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ biꞈ˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ miˇ kʼahˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ deuˬ uˆ deuˬ˗euˬ miˇ kʼahˬ bi pyeuꞈ laˇ ma lehˇ Miˬyehˇ neh saˇ jaˇ dzaˬ˗euˬ meh. Miˬyehˇ kʼoeˇ loꞈ˗ehˇ saˇ jaˇ dzaˬ ngeh Aˬbyaˬhaˬ zaˬ tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ jawˇ le˗aˬ siˬ” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Gʼaˬkʼehˇ 7:5) Aˬbyaˬhaˬ Uˇpaˬlaˇ lawˇ baˬ˗ahˇ tsehˆ leˇ˗euˬ 430 kʼoꞈ byah laˇ ngeh aˬ yawꞈ˗euˬ oeˬ paˬ oeˬ ma deuˬ teu gaˇ jawˇ˗eu tsawˇ jeuˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh.—Doˆ˗iˇ˗eu 12:40-42; Gaˬlaˬtiˆ 3:17.

11. Aˬbyaˬhaˬ aˬ jeˬ miˇ neh nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ loꞈ˗euˬ nga aˬ yawꞈ oˇ oˬ˗euˬ baˬ da neh aˬ jeˬ za˗euˬ nga?

¹¹ Aˬbyaˬhaˬ Yeˬhawˇbaˬ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ jaˆ meh lehˇ jah˗eu miˇ neh nui ma keuˆ˗awˇ loꞈ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jah ziꞈ˗eu meh. (Heˬbyehˇ 11:8-12-ahˇ gui.) Aˬbyaˬhaˬ aˬ yawꞈ dehꞈ luꞈ ngeh saˇ jaˇ dawˬ deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ pyeuꞈ laˇ jiˇ gaˇ maˬ ya mawˇ˗euˬ kʼawꞈ loꞈ˗eu paw laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Shaˇ noeˬ haw sheˇ Aˬbyaˬhaˬ aˬ yawꞈ pehˬ Baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ ngeh yamˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ pehˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ gaˇ kawˆ gʼawˬ mya gaˇ boꞈ taˬ˗euˬ gaˇ ya mawˇ ngeh laꞈ kʼaˬ aˇ naˆ ni cehˇ paˬ nga?a (Ehˇ lahˬ˗ahˇ haw.) Kʼoeˇ naˇ paˇ shaˇ noeˬ haw siˬ sheˇ Miˬyehˇ neh saˇ jaˇ dzaˬ˗eu Meˬsiˇya˗euˬ gaˇ kawˆ pyeuꞈ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ yawꞈ kʼawꞈ aˇ naˆ ni aˇ yehˇ huiˬ˗eu gaˇ˗ahˇ ya mˇ˗eu nga lehˇ ya siˬ ngeh laꞈ kʼaˬ aˇ naˆ ni cehˇ paˬ nga lehˇ! Aˬbyaˬhaˬ˗ahˇ loꞈ poeˬ kʼoꞈ miˇ˗a lehˇ noeˬ leˇ˗eu yaw duˬ baw meh lehˇ aˬ dui jah nya meh.

12, 13. Yoˇsehˆ aˬ jeˬ miˇ neh ya oˇ oˬ˗eu nga aˬ yawꞈ nui noeˬ yaw muiˬ paw aˬ jeˬ jeˇ ahˇ˗eu nga?

¹² Aˬbyaˬhaˬ˗euˬ oeˬ lehˬ pyeuꞈ˗eu Yoˇsehˆ kʼawꞈ ni nui ma keuˆ˗awˇ loꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ 17 kʼoꞈ kʼawˆ ngeh aˇ doˆ deuˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ ahˬ dzaˬ˗awˇ zaˬ kʼaˆ bi geuꞈ iˇ˗euˬ meh. Kʼoeˇ gaˇ neh tiˬ kʼehˬ naˇ aˬ yawꞈ baw leˬ˗euˬ miˬ zaˬ˗ahˇ dawꞈ ngaˬ lehˇ bi ehˇ˗awˇ tawˬ˗ahˇ paˇ bi nyehꞈ ahˇ˗eu meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 39:11-20; Ja ceuˬ 105:17, 18) Yoˇsehˆ Miˬyehˇ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ pyeuꞈ kʼawꞈ ni guiˬ lahˬ za˗eu naˆ maˬ tseˇ kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ gaˇ duˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ teu gaˇ neh 13 kʼoꞈ dzeuˇ iˇ ngeh yawˬ jeˬ na luꞈ paˇ laˇ jiˇ˗euˬ meh. Yoˇsehˆ tawˬ˗ahˇ neh doˆ laˇ ngeh Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˆ˗eu baoˬ huiˬ˗eu naˬ ba nyiꞈ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh.—Aˇdahˬbeh˗eu 41:14, 37-43; Gʼaˬkʼehˇ 7:9, 10.

¹³ Maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ teu Yoˇsehˆ˗ahˇ nui ma laˆ cawˆ nya ngaˇ laˬ? Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ byehˇ dzeh nehˬ laꞈ nya lehˇ noeˬ ngaˇ laˬ? Maˬ noeˬ˗aˬ Yoˇsehˆ oˇ oˬ˗awˇ loꞈ˗eu meh. Aˬ jeˬ nga aˬ yawꞈ˗ahˇ caw ba nehˬ˗eu? Teu naˇ aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jah˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ haw luꞈ meh lehˇ si nya ngaˇ lehˇ aˬ dui aˬ yawꞈ neh aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ doˆ deuˬ˗ahˇ “Taˬ guˆ. Miˬyehˇ˗euˬ dah zaˇ ngaˇ maˬ mˇ dah nya˗a. Naw maꞈ ngaˬ˗ahˇ yaw haiˬ jeˬ mˇ nehˬ laꞈ˗euˬ kʼawꞈ Miˬyehˇ neh yaw muiˬ jeˬ paˇ bi pyeuꞈ doˆ laˇ˗euˬ meh. Iˬ nah dehꞈ luꞈ jawˇ luꞈ˗eu myaˬ dui dui˗eu tsawˇ haˬ heu deuˬ maˬ ya shiˇ jiˇ ni kʼoeˇ loꞈ˗ehˇ bi pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh” lehˇ ehˇ nehˬ gaˇ haw ngeh siˬ laˇ˗eu meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 50:19, 20) Yoˇsehˆ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ guiˬ lahˬ˗aˬ loꞈ˗eu geuˇ meh lehˇ aˬ yawꞈ siˬ nya˗eu meh.

14, 15. (a) Daˬbiˇ˗euˬ loꞈ˗eu jeˬ aˬ jeˬ miˇ ya leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh nga? (b) Daˬbiˇ˗ahˇ loꞈ tawˬ ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga?

¹⁴ Sahˬ paˬ Daˬbiˇ kʼawꞈ ni maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ yaw myaˬ poˆ ya daˬ haw˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ Daˬbiˇ˗ahˇ yaw nyiˇ ngeh neh Iˇsaˬleˬlaˆ˗euˬ sahˬ paˬ bi geuꞈ gʼaˇ duˬ tseˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Daˬbiˇ aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ jeuˬ aˇ ca˗ahˇ sahˬ paˬ geuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ kʼawꞈ 15 kʼoꞈ ya dawˬ˗euˬ meh. (2 Saˬmeuˬlaˆ 2:3, 4) Teu ngeh yamˬ˗ahˇ sahˬ paˬ Sawˇluˆ aˬ yawꞈ˗ahˇ sehꞈ˗eu lehˇ teh luꞈ˗eu miˇ neh Daˬbiˇ cehˆ luꞈ˗eu aˇ yamˬ pyeuꞈ meh.b (Ehˇ lahˬ˗ahˇ haw.) Teu miˇ neh Daˬbiˇ iˇ kahˇ maˬ baw˗a. Aˬ cawˬ˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ naˇ bawˇ tsahˬ bawˇ dahˇ doe ni shaˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˇ saˬ saˬ leˇ ngeh Sawˇluˆ guiˇ deuˆ duˬ˗ahˇ bi sehꞈ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Daˬbiˬ Iˇsaˬleˬlaˆ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu gʼaˇ duˬ 7 kʼoꞈ dawˬ peh paˇ ya dawˬ˗euˬ meh.—2 Saˬmeuˬlaˆ 5:4, 5.

¹⁵ Daˬbiˇ aˬ jeˬ miˇ neh nui ma keuˆ˗awˇ loꞈ˗eu nga? Aˬ yawꞈ naˇ haˬ˗eu jeˬ teu˗ahˇ Ja ceuˬ sahˬ boꞈ aˬ yawꞈ teu gaˇ tehꞈ˗ehˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ taˬ˗awˇ oeˬ poˆ byah ni “Aˇ myah keuˆ ni?” lehˇ naˇ haˬ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ ehˇ˗eu “Maˬ tsehˆ leˇ˗eu nawˇ gaˬ˗eu jeˬ ngaˇ aˬ myah luꞈ gʼoe luꞈ˗eu ma. Nawˇ ka kʼoꞈ laꞈ˗eu guiˬ lahˬ˗ahˇ ngaˬ˗euˬ nui ma laꞈ kʼaˬ cehˇ ma. Sahˬpaˬ Miˬyehˇ nawˬ neh ngaˬ˗ahˇ yaw muiˬ jeˬ mˇ laꞈ˗euˬ miˇ neh nawˬ˗ahˇ caˇ˗awˇ ja ceuˬ˗eu ma.” (Ja ceuˬ 13:5, 6) Daˬbiˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ myah luꞈ gaˬ˗awˇ saˇ jaˇ ziꞈ meh lehˇ jah˗eu meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ neh caw ba nehˬ˗euˬ aˇ yamˬ˗ahˇ noeˬ mawˇ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ shaˬ˗eu zahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ byoˆ jiˇ˗eu aˇ nah˗ahˇ loꞈ luꞈ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ guiˬ lahˬ˗ahˇ loꞈ˗eu geuˇ meh lehˇ kʼawꞈ Daˬbiˇ siˬ nya˗eu meh.

16, 17. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ˗euˬ nui ma keuˆ˗awˇ loꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

¹⁶ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ nui ma maˬ keuˆ jeˬ˗ahˇ mˇ lehˇ aˬ dui˗ahˇ maˬ ehˇ˗a. Loꞈ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui dzaw geuꞈ dui dui paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. (2 Beˬtuˆluˆ 3:9-ahˇ gui.) Yaw jeˬ ma jeˬ dzeuˇ yaꞈ˗euˬ yaw myaˬ heˇ kʼoꞈ Eˬdeˬ ya kmˇ˗ahˇ Saˬdaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ nga lehˇ ehˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ oˇ oˬ˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ laˇ ngeh keuˆ ni “loꞈ luꞈ˗eu meh.” Teu naˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ “gʼoe˗eu” tsawˇ haˬ deuˬ za˗eu guiˬ lahˬ pyeuꞈ meh.—Iˇsaˬyaˇ 30:18.

¹⁷ Yeˬsuˇ jiˇ ni loꞈ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ ngeh shiˇ ngeh keuˆ ni saˇ jaˇ ziꞈ˗euˬ meh. A.D. 33-ahˇ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ poeˬ kʼaˆ˗eu lawˇ˗eu jeˬ mˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ a nehˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ Sahˬpaˬ ya geuꞈ leˇ˗eu gʼaˇ duˬ 1914 kʼoꞈ˗ahˇ keuˆ ni ya loꞈ˗euˬ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 2:33-35; Heˬbyehˇ 10:12, 13) Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ muiˇ˗eu deuˬ˗ahˇ bi laˆ cawˆ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ yawꞈ uˆ lahˇ˗eu tiˬ heˇ kʼoꞈ jiˇ ngeh keuˆ ni ya loꞈ˗a si. (1 Gawˇliˬtu 15:25) Haw ngeh ya loꞈ dui dui gaˇ duˇ kʼawꞈ za˗eu guiˬ lahˬ teu naˇ loꞈ poeˬ bi kʼoꞈ meh.

Aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ caw ba nehˬ˗eu nga?

18, 19. Aˬ dui˗ahˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ oˇ oˬ˗awˇ loꞈ ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga?

¹⁸ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ bi oˇ oˬ mawꞈ˗awˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ bi loꞈ mawꞈ meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ nya ni aˬ dui˗ahˇ caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga? Aˬ dui guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu baoˬ ya shaˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ oˇ oˬ˗eu jeˬ Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu baoˬ˗ahˇ neh pyeuꞈ laˇ˗euˬ lehˇ maˬ ya ngehˇ˗a. (Eˇpeˇsu 3:16; 6:18; 1 Teˇsaˬloˇni 5:17-19) Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ oˇ oˬ nya ni caw ba nehˬ luꞈ˗uˇ.

¹⁹ Aˬbyaˬhaˬ Yoˇsehˆ Daˬbiˇ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ aˬ diˇ pyeuꞈ laˇ gaˇ loꞈ coeˇ ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga lehˇ haw taˬ. Teu naˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ jah˗eu jeˬ hawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma taˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ ha hawˇ˗eu yawˬ ha geuꞈ mawꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ shaˇ noeˬ˗a. Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ yaw muiˬ jeˬ pyeuꞈ kʼoꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ ngeh aˬ dui kʼawꞈ oˇ oˬ mawꞈ˗eu nui ma ahˇ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh.

20. Aˬ dui aˬ jeˬ leh jeh˗awˇ ya jahˇ˗eu nga?

²⁰ Teu miˇ neh aˬ dui shaˬ zahˬ˗ahˇ paˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ kʼawꞈ leh jeh˗awˇ ya “loꞈ” meh. Tiˬ poˆ na aˬ dui kʼawꞈ “Yeˬhawˇbaˬ˗oˇ aˇ myah keuˆ ni ya loꞈ la?” lehˇ kʼawꞈ naˇ haˬ˗eu paˬ. (Iˇsaˬyaˇ 6:11 MS) Ehˇ kʼawꞈ Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu baoˬ neh bi caw ba˗eu laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ ngaˬ˗euˬ “pyuˇ pahˬ” pyeuꞈ˗awˇ “aˬ yawꞈ˗ahˇ ngaˇ noeˬ tmˬ luꞈ ma” lehˇ Yeˬlaˬmiˇ neh ehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ aˬ dui dzaw geuꞈ nya˗eu meh.—Yeˬlaˬmiˇngoeˇdawˬ 3:21, 24.