“Aˬ yawꞈ paˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ tehꞈ˗a lehˇ ngaˇ siˬ nya ma”

1. Maˬta aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ nyiˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ siˬ nya˗eu nga? (Dahˬ beh˗eu baˇ˗ahˇ haw.)

Yeˬsuˇ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ hawˇ˗eu gʼoeˇ˗eu cawˬ pyeuꞈ˗eu Maˬta aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ nyiˇ Laˬzaˬluˇ shiˇ˗euˬ miˇ neh nui ma cawˆ luꞈ˗eu meh. A yawꞈ˗ahˇ nui ma shaˇ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ jaˆ ngaˇ laˬ? Jaˆ meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ “Nawˬ˗euˬ aˬ mahˇ aˬ da paˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ tehꞈ˗a” lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ nehˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ saˇ jaˇ dawˬ heu Maˬta nui ma cawˆ luꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ laˆ taˬ nehˬ jiˇ nya˗a. Aˬ yawꞈ Yeˬsuˇ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ˗ahˇ jah˗eu laꞈ kʼoeˇ “Miˇ tsaˬ heu aˇ saˬ saˬ ngeh nah aˬ yawꞈ paˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ tehꞈ˗a lehˇ ngaˇ siˬ nya ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 11:20-24) Aˬ kaˇ mehˬ hu paw gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu jeˬ jaˆ meh lehˇ Maˬta jah˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗awˇ teu ngeh nah neh Laˬzaˬluˇ˗ahˇ laˆ dehꞈ nehˬ˗euˬ meh.

2. Nawˇ aˬ jeˬ miˇ neh Maˬta neh jah˗euˬ loꞈ˗ehˇ ya jah˗eu nga?

² Yeˬsuˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda aˬ dui gaˬ˗eu deuˬ˗ahˇ nymˇ neh bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ meh lehˇ aˬ dui jah˗eu teu naˇ gaˇ kahˇ maˬ dahˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui gaˬ˗euˬ shiˇ dzeuˇ˗euˬ deuˬ aˬ kaˇ mehˬ hu paw gʼoꞈ dehꞈ laˇ meh lehˇ nawˇ Maˬta loꞈ˗ehˇ jah maˬ loˇ? Nawˇ gaˬ˗eu deuˬ bi shiˇ haw˗euˬ paˬ. Yaw jeˬ maˬ jeˬ nawˬ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ maˬ ngeuˇ naˇ miˬ zaˬ nawˬ˗euˬ aˬ da aˬ ma nawˇ gaˬ˗eu aˬ piˬ aˬ bawˇ maˬ ngeuˇ naˇ nawˇ gaˬ dui dui˗eu nawˬ˗euˬ zaˬ. Nawˇ aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ byaˇ tawꞈ mawꞈ ngehˬ cawˬ mawꞈ uiˇ mawꞈ dui dui˗eu paˬ. Laꞈ kʼaꞈ cehˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ jeˬ naˇ nawˇ jiˇ Maˬta loꞈ˗ehˇ ‘Ngaˇ gaˬ˗eu gʼaˬ gʼoꞈ dehꞈ laˇ meh’ lehˇ ehˇ nya˗eu gaˇ kahˇ dahˇ˗eu meh. Gaˇ kawˆ teu˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh jah nya nga lehˇ aˬ dui Ka li zaˬ deuˬ shaˇ noeˬ˗eu heu naˇ yaw muiˬ tiˬ jeˬ pyeuꞈ meh.

3, 4. Yeˬsuˇ aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga gaˇ kawˆ heu Maˬta˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi jah ziꞈ laˇ˗euˬ nga?

³ Maˬta Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗euˬ dawˬ peh jawˇ˗eu miˇ neh Gaˬliˬlehˇ miˇ kʼahˬ Naˬiˇnaˆ meuˬ˗euˬ dawˬ peh jawˇ˗eu miˬ coeˬ miˬ ma˗euˬ aˬ li˗ahˇ Yeˬsuˇ laˆ dehꞈ nehˬ ngeh maˬ ya mawˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ gaˇ kawˆ teu˗ahˇ ya gaˬ˗euˬ paˬ. Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ Yaˬiˇluˆ˗euˬ aˬ buˇ˗ahˇ laˆ dehꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ jiˇ ya gaˬ˗eu gaˇ duˇ meh. Aˬ buˇ teu gʼaˬ peh nymˇ˗ahˇ jawˇ˗eu yawˬ gʼaˬ na luꞈ aˬ yawꞈ “shiˇ tsehˆ gʼaˬ˗euˬ meh” lehˇ siˬ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ laꞈ˗ahˇ nyehꞈ tehˬ˗awˇ “Aˬ buˇ˗oˇ tuˇ˗awˬ” lehˇ ehˇ nehˬ ngeh aˬ yawꞈ taˆ lehˇ tuˇ laˇ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 7:11-17; 8:41, 42, 49-55) Maˬta hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ nyiˇ Maˬliˇ Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ˗ahˇ laˆ saˆ nya meh lehˇ jah˗eu meh. Teu miˇ neh Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ jawˇ law nmˇ˗aˬ Laˬzaˬluˇ maˬ shiˇ˗aˇ lehˇ jah˗eu meh. Nymˇ naˇ Laˬzaˬluˇ shiˇ shaw˗euˬ meh. Maˬta aˬ jeˬ˗ahˇ noeˬ tmˬ nga? Aˬ yawꞈ Laˬzaˬluˇ aˬ kaˇ mehˬ hu paw “aˇ saˬ saˬ ngeh” gʼoꞈ dehꞈ laˇ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ aˬ jeˬ miˇ neh teu loꞈ˗ehˇ jah˗eu nga? Aˬ kaˇ mehˬ hu paw aˬ dui gaˬ˗eu deuˬ jiˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ meh lehˇ aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh jah nya˗eu nga?

⁴ Gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ jah nya˗eu muiˬ˗eu gaˇ kahˇ dahˇ meh. Nymˇ aˬ dui tiˬ kawˆ na˗ahˇ ja sawˇ ma. Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ laꞈ kʼoeˇ nawˇ maˬ noeˬ haw˗euˬ gaˇ kawˆ tiˬ jeˬ na˗ahˇ ya mawˇ tehꞈ˗a. Gaˇ kawˆ heu naˇ nawˇ gaˬ˗eu deuˬ˗ahˇ tiˬ poˆ paˇ ya mawˇ meh lehˇ jah dzehˬ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh.

Aˬ dui˗ahˇ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ biꞈ˗eu gaˇ kawˆ

5. Laˬzaˬluˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ meh lehˇ Maˬta aˬ jeˬ miˇ neh jah˗eu nga?

⁵ Maˬta ‘Ngaˬ˗euˬ aˬ nyiˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ meh lehˇ ngaˇ noeˬ tmˬ˗eu ma’ lehˇ maˬ ehˇ ni “Aˬ yawꞈ paˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ tehꞈ˗a lehˇ ngaˇ siˬ nya ma” lehˇ ehˇ gaˇ haw sheˇ. Maˬta aˬ jeˬ miˇ neh teu naˆ naˆ˗ehˇ jah˗eu nga? Aˬ yawꞈ dzeuˇ yaꞈ ngeh gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ ya siˬ nya˗eu miˇ neh meh. Aˬ yawꞈ gaˇ kawˆ heu deuˬ˗ahˇ yaw nyiˇ ngeh neh iˇ kahˇ˗ahˇ hawˇ˗eu Yuˇdaˆ deuˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ˗ahˇ ya dzaw˗euˬ gaˇ duˇ˗eu meh. Nymˇ aˬ dui Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ smˬ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ ma.

6. Maˬta zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya dzaw˗euˬ nga?

⁶ Tsawˇ haˬ˗ahˇ laˆ dehꞈ dahˬ beh˗eu poˆ naˇ Miˬyehˇ neh Eˇliˇyaˆ˗ahˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ bi jahˇ˗eu baoˬ biꞈ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ meh. Iˇsaˬleˬlaˆ miˇ kʼahˬ laꞈ taˆ paw˗ahˇ jaˆ˗eu Piˇniˇshaˆ tsawˇ jeuˬ˗euˬ Zaˬleˇpaˇ meuˬ lehˇ kuˇ˗eu teu gaˇ bawˇlawˇpeh˗ahˇ lmˇ boˬ ni daˬ yah ha˗euˬ miˬ coeˬ miˬ ma tiˬ gʼaˬ jawˇ˗eu meh. Teu gaˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ ma zaˬ˗ahˇ dehꞈ tawꞈ leꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ cehˇ meu hawˇ˗eu tsiˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ bi jiˇ laꞈ kʼoeˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ nehˬ˗euˬ meh. (1 Sahˬpaˬ 17:8-16) Myahˇ laˇ ngeh aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li naˇ laˇ˗awˇ shiˇ˗euˬ kʼawꞈ Eˇliˇyaˆ aˬ yawꞈ˗ahˇ caw ba nehˬ˗euˬ meh. Eˇliˇyaˆ aˬ li zaˬ˗euˬ aˬ laꞈ˗ahˇ nyehꞈ tehˬ˗awˇ “Miˬyehˇ˗oˇ aˬ li heu li˗ahˇ paˇ bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗awˬ” lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ ngeh Miˬyehˇ naˇ haˬ nehˬ˗awˇ aˬ li zaˬ˗ahˇ bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗euˬ meh. Heu naˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗euˬ dahˬ beh˗eu poˆ pyeuꞈ meh. (1 Sahˬpaˬ 17:17-24-ahˇ gui.) Maˬta gaˇ kawˆ heu˗ahˇ siˬ nya˗eu yaw duˬ baw meh.

7, 8. (a) Eˇliˇshehˇ nui ma cawˆ luꞈ˗eu aˬ ma gʼaˬ˗ahˇ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗euˬ nga? (b) Eˇliˇshehˇ neh zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗euˬ heu Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ bi siꞈ laꞈ˗eu nga?

⁷ Jaˇliꞈ˗ahˇ boꞈ taˬ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ laˆ dehꞈ˗euˬ nyiˬ poˆ aˬ yawꞈ poˆ naˇ bawˇlawˇpeh Eˇliˇshehˇ neh jahˇ˗euˬ gaˇ kawˆ meh. Shuˇneˬ lehˇ kuˇ˗eu meuˬ˗ahˇ zaˬ maˬ jawˇ˗eu Iˇsaˬleˬlaˆ aˬ ma tiˬ gʼaˬ jawˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ Eˇliˇshehˇ˗ahˇ lmˇ bo ni ha geuꞈ˗eu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ dzeˇ zaˬ˗ahˇ zaˬ bi jawˇ le˗euˬ meh. Kʼoeˇ gaˇ neh yaw myaˬ kʼoꞈ maˬ gʼeh˗ehˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗euˬ aˬ li shiˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ ma nui ma aˇ naˆ ni cawˆ paˬ nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ Eˇliˇshehˇ jawˇ gaˇ iˇ˗eu gʼaˇ duˬ 30 kiˬloˇmiˬteuˬ (19 laˇ) ka˗eu Gaˬlaˬmeˬlaˇ gawˬ jawˬ˗ahˇ iˇ˗euˬ meh. Eˇliˇshehˇ aˬ li zaˬ˗ahˇ bi laˆ dehꞈ iˇ˗eu lehˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ kʼaˆ Geˬhaˬziˇ˗ahˇ Shuˇneˬ meuˬ˗ahˇ jeˬ hu bi iˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Geˬhaˬziˇ maˬ laˆ dehꞈ nya˗a. Teu miˇ neh nui ma cawˆ luꞈ˗eu aˬ ma gʼaˬ Eˇliˇshehˇ˗ahˇ iˬ kahˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗euˬ meh.—2 Sahˬpaˬ 4:8-31.

⁸ Eˇliˇshehˇ shiˇ taˬ˗euˬ aˬ li zaˬ pehˬ kahˇ laꞈ kʼoeˇ iˇ ahˇ˗awˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ Eˇliˇshehˇ neh shaˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ nehˬ˗awˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ aˬ li zaˬ˗ahˇ bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗euˬ gaˇ ya mawˇ ngeh aˬ ma gʼaˬ laꞈ kʼaˬ cehˇ dui dui meh. (2 Sahˬpaˬ 4:32-37-ahˇ gui.) Aˬ ma gʼaˬ Haˬnahˬ neh guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ noeˬ mawˇ gaˇ duˇ˗eu meh. Haˬnahˬ Yeˬhawˇbaˬ neh guiˬ lahˬ maˬ biꞈ˗euˬ kʼoeˇ keuˆ ni aˬ li Saˬmeuˬlaˆ maˬ jawˇ le nya˗aˬ. Haˬnahˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jaˬ ceuˬ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ “shiˇ˗eu lmˬ bymˇ˗ahˇ bi keuˆ˗awˇ paˇ sheuˬ kʼoꞈ doˆ nehˬ laꞈ˗eu” miˇ neh meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 2:6 MS) Shuˇneˬ meuˬ˗ahˇ jawˇ˗eu aˬ li zaˬ˗ahˇ laˆ dehꞈ˗eu heu naˇ Miˬyehˇ shiˇ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ nya ma lehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.

9. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu gaˇ kawˆ smˬ kawˆ aˬ yawꞈ kawˆ aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ yaꞈ˗euˬ nga?

⁹ Eˇliˇshehˇ shiˇ dzeuˇ ngeh zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nyaˆ taꞈ tiˬ jeˬ paˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ bawˇlawˇpeh 50 kʼoꞈ geuꞈ˗awˇ “naˇ dui dui˗eu laꞈ kʼoeˇ” ziˇ jiˇ˗euˬ meh. Aˇ yamˬ myahˇ laˇ ngeh Eˇliˇshehˇ˗euˬ shaˬ yoeˬ maˬ ngeuˇ naˇ maˬ paˇ dzeˇ˗euˬ meh. Tiˬ nah keuˆ laˇ ngeh Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ shiˇ˗euˬ zaˬ yo aˬ li tiˬ gʼaˬ˗ahˇ baꞈ pahˬ luꞈ ngeh muiˇ˗eu deuˬ deuˆ laˇ gaˇ haw mawˇ˗awˇ tehˬ˗eu miˇ neh tsawˇ shiˇ˗ahˇ Eˇliˇshehˇ˗euˬ lmˬ bymˇ˗ahˇ bi ahˇ gʼeh˗awˇ cehˆ˗euˬ meh. “Tsawˇ shiˇ kʼoeˇ Eˇliˇshehˇ˗euˬ shaˬ yoeˬ˗ahˇ ga tuˆ˗euˬ nehˬ˗ehˇ tiˬ poˆ tehꞈ˗ehˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗awˇ gawˬ yawꞈ yawꞈ laˇ˗euˬ meh” lehˇ Jaˇliꞈ ehˇ˗eu meh. (2 Sahˬpaˬ 13:14, 20, 21) Gaˇ kawˆ heu naˇ Miˬyehˇ shiˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ gʼaˬ leˇ˗eu baoˬ ahˇ ngaˇ lehˇ Maˬta˗ahˇ siˬ leˇ˗euˬ meh. Gaˇ kawˆ heu aˬ dui˗ahˇ jiˇ Miˬyehˇ dui dui maˬ baw˗eu baoˬ ahˇ meh lehˇ bi jah paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh.

Kuiˇ laꞈ deuˬ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ

10. Beˬtuˆluˆ shiˇ taˬ˗euˬ Ka li zaˬ mehˇ nmˇ heu gʼaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba˗euˬ nga?

¹⁰ Gaˬliˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ jiˇ Miˬyehˇ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ neh tsawˇ haˬ˗ahˇ laˆ dehꞈ nehˬ˗euˬ gaˇ kawˆ boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ neh Naˬiˇnaˆ meuˬ dawˬ peh jawˇ˗eu tiˬ gʼaˬ hawˇ˗eu Yaˬiˇluˆ˗euˬ aˬ buˇ˗ahˇ laˆ dehꞈ nehˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ aˬ dui ja keuˆ dzeuˇ˗euˬ ma. Myahˇ laˇ ngeh kuiˇ laꞈ Beˬtuˆluˆ Dawˬkaꞈ˗ahˇ laˆ dehꞈ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ˗ahˇ Daˬbiˇtaˆ lehˇ jiˇ kuˇ˗eu meh. Beˬtuˆluˆ shiˇ taˬ˗euˬ mawˇ do jaˆ˗eu kuˆ lawˆ˗ahˇ uˇ leˇ˗awˇ guiˬ lahˬ shaˇ gʼaˬ naˇ “Daˬbiˇtaˆ˗oˇ tuˇ˗awˬ” lehˇ ehˇ nehˬ ngeh Daˬbiˇtaˆ ja pyuˬ ni dehꞈ kʼoꞈ laˇ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ Beˬtuˆluˆ teu gaˇ jawˇ˗eu Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ kuˇ˗awˇ “zaˬ miˬ zaˬ kʼoeˇ gʼaˬ˗ahˇ yaw dehꞈ˗ehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ a kʼoꞈ nehˬ˗euˬ meh.” Teu gaˇ jawˇ˗eu gʼaˬ kʼehˇ yaw shuiꞈ heu deuˬ Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu muiˬ˗eu gaˇ kawˆ hawˇ˗euYeˬhawˇbaˬ shiˇ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ laˆ dehꞈ nya˗eu gaˇ kawˆ heu aˬ cawˬ˗ahˇ ja nehˬ˗euˬ meh.—Gʼaˬkʼehˇ 9:36-42.

11. Saˬ laˬ gʼoꞈ Luˇkaꞈ zaˬ guˬ teu gʼaˬ aˬ jeˬ gʼeh nga lehˇ ehˇ˗eu nga gaˇ kawˆ teu˗ahˇ mawˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh leˇ˗euˬ nga?

¹¹ Laˆ dehꞈ nehˬ˗euˬ nyaˆ taꞈ tiˬ kawˆ nga lehˇ ngeuˇ naˇ ya mawˇ˗euˬ saˇ kiˇ gʼawˬ mya ni jawˇ˗eu meh. Tiˬ nah keuˆ laˇ ngeh nymˇ iˬ nah Tuˆlaˇkiꞈ lehˇ kuˇ˗eu miˇ kʼahˬ laꞈ taˆ paw jaˆ˗eu Daˬloˇ meuˬ˗euˬ iˇ kahˇ smˬ tiˆ aˬ yawꞈ tiˆ˗ahˇ Pawˇluˆ bawˬ dzaˬ luꞈ˗euˬ meh. Pawˇluˆ uˬ ciꞈ sehˇ gʼahˇ ceh ni dawˬ mehˬ mehˬ ngeh Uˇduˇkuˇ lehˇ myahˇ˗euˬ zaˬ guˬ tiˬ gʼaˬ laˇ gʼoˆ zaˬ˗ahˇ nuiˇ˗awˇ naˇ haˬ luꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ yuꞈ yoeˇ ngeuˇ laˇ˗awˇ nymˇ kʼoeˇ nymˇ˗euˬ smˬ tiˆ tiˬ tiˆ˗ahˇ neh ga ka˗euˬ meh. Kuiˆ laꞈ Luˇkaꞈ aˬ cawˬ˗eu jeˬ hu haw iˆ˗euˬ gaˇ duˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ saˬ laˬ gʼoꞈ pyeuꞈ˗eu miˇ neh zaˬ guˬ heu gʼaˬ ga naˇ˗awˇ myaˆ leˇ˗euˬ tehꞈ maˬ ngeuˇ˗eu shiˇ shaw nga lehˇ ehˇ˗eu meh. Pawˇluꞈ jiˇ haw iˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ zaˬ guˬ teu gʼaˬ˗ahˇ ciˬ˗awˇ aˬ cawˬ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ “Aˬ yawꞈ dehꞈ luꞈ meh” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Nymˇ poˆ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ heu teu gaˇ jawˇ˗eu deuˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ zaw leˇ˗euˬ yaw duˬ baw meh. Zaˬ guˬ heu gʼaˬ shiˇ˗awˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗euˬ gaˇ ya mawˇ ngeh tsawˇ haˬ teu deuˬ˗ahˇ “laˬ kʼaˬ cehˇ” leˇ˗awˇ gʼaˬ ahˇ dui dui leˇ˗euˬ meh.—Gʼaˬkʼehˇ 20:7-12.

Maˇ diˇ jah nya˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ

12, 13. Aˬ dui neh ya ja sawˇ˗euˬ gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ neh aˬ jeˬ jeˇ naˇ haˬ˗eu jeˬ doˆ laˇ˗euˬ nga?

¹² Aˬ dui neh ja sawˇ˗eu gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ heu deuˬ Maˬta neh noeˬ tmˬ˗eu loꞈ˗ehˇ aˬ dui˗ahˇ jiˇ bi noeˬ tmˬ˗eu meh. Aˬ dui˗ahˇ dehꞈ ziˇ biꞈ˗euˬ Miˬyehˇ shiˇ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ nya meh lehˇ aˬ dui jah nya meh. Miˬyehˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ yaw jeˬ ma jeˬ Eˇliˇshehˇ Yeˬsuˇ Beˬtuˆluˆ heu deuˬ shiˇ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ laˆ dehꞈ nya˗eu heu naˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Gaˇ kawˆ heu Yeˬhawˇbaˬ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ bi jahˇ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗eu maˬ paˇ jaˆ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ shiˇ˗euˬ deuˬ lawˇ neh? Saˇ jaˇ ziꞈ˗eu aˬ buˇ aˬ li deuˬ aˬ kaˇ mehˬ hu paw Miˬyehˇ tsawˇ haˬ˗ahˇ bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ meh lehˇ jah nya meh loˇ? Aˬ yawꞈ maꞈ Maˬta loꞈ˗ehˇ “Miˇ tsaˬ heu aˇ saˬ saˬ ngeh nah aˬ yawꞈ paˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ tehꞈ˗a lehˇ ngaˇ siˬ nya ma” lehˇ ehˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ jah nya meh loˇ? Aˬ yawꞈ aˬ jeˬ miˇ neh aˬ kaˇ mehˬ hu paw gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu jeˬ jaˆ meh lehˇ jah˗eu nga nawˇ jiˇ aˬ jeˬ miˇ neh jah nya nga?

¹³ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ tiˬ kawˆ na˗ahˇ haw ngeh Miˬyehˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ deuˬ aˬ kaˇ mehˬ hu paw gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu je jaˆ˗eu lehˇ siˬ nya nga lehˇ siˬ laꞈ˗eu meh. Aˬ dui tiˬ kawˆ na˗ahˇ haw iˇ ma.

14. Aˬbyaˬhaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ mehˬ˗eu nga?

¹⁴ Yeˬhawˇbaˬ neh Aˬbyaˬhaˬ˗ahˇ Iˇtsaˆ lawˇ nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬbyaˬhaˬ nyaꞈ dzeˇ zaˬ Iˇtsaˆ˗ahˇ gʼawˬ mya kʼoꞈ dawˬ laꞈ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ Aˬbyaˬhaˬ˗ahˇ “Aˬ li tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ jawˇ˗eu miˇ neh nawˇ gaˬ dui dui˗eu nawˬ li Iˇtsaˆ˗ahˇ sheuˬ˗awˇ Mawˇliˇyaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ iˇ˗awˬ. . . . Gawˬ jawˬ kʼoeˇ jawˬ kʼoeˇ taˆ Iˇtsaˆ˗euˬ gʼawˇ mawˇ ngaˬ˗ahˇ lawˇ nehˬ laꞈ˗awˬ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 22:2) Aˬbyaˬhaˬ dawˬ teu˗ahˇ ya gaˬ ngeh aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh paˬ nga lehˇ nawˇ noeˬ nya? Yeˬhawˇbaˬ Aˬbyaˬhaˬ˗ahˇ nawˬ˗euˬ oˆ neh jeuˬ le˗euˬ deuˬ˗ahˇ neh tsawˇ jeuˬ yawˬ jeuˬ na luꞈ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ nehˬ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 13:14-16; 18:18; Loˇmaˆ 4:17, 18) Kʼoeˇ naˇ “Iˇtsaˆ o neh” guiˬ lahˬ biꞈ ma lehˇ jiˇ saˇ jaˇ dzaˬ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 21:12) Ehˇ kʼawꞈ Aˬbyaˬhaˬ Iˇtsaˆ lawˇ neh shaw naˇ gaˇ kawˆ heu pyeuꞈ leˇ nya meh loˇ? Pawˇluꞈ Miˬyehˇ neh bi noeˬ doˆ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ Aˬbyaˬhaˬ Miˬyehˇ Iˇtsaˆ˗ahˇ bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ nya meh lehˇ jah meh lehˇ ehˇ˗eu meh. (Heˬbyehˇ 11:17-19-ahˇ gui.) Ehˇ kʼawꞈ Iˇtsaˆ tiˬ poˆ tehꞈ˗ehˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu laˬ maˬ ngeuˇ naˇ naˬ li gʼawˬ mya laꞈ gʼawˬ mya jaw gʼawˬ mya siˬ ga leˇ˗awˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu laˬ lehˇ Aˬbyaˬhaˬ noeˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ taˬ˗aˬ. Aˬbyaˬhaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li aˬ myah gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu lehˇ maˬ siˬ nya˗a. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ Iˬtsaˆ˗ahˇ bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ meh lehˇ aˬ yawꞈ jah˗eu meh.

15. Saˇ jaˇ ziꞈ˗eu Yawˇbaˆ aˬ jeˬ˗ahˇ noeˬ tmˬ˗eu nga?

¹⁵ Saˇ jaˇ ziꞈ˗eu Yawˇbaˆ kʼawꞈ aˬ kaˇ mehˬ hu paw gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu jeˬ jaˆ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ aˇ bawˇ tuˇ dzeh dzeuˇ˗euˬ naˇ aˇ bawˇ yaw shuiꞈ loꞈ˗ehˇ baw nmˬ nmˬ doˆ laˇ nya meh lehˇ aˬ yawꞈ siˬ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ tsawˇ haˬ zaˬ teu loꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗a. (Yawˇbaˆ 14:7-12; 19:25-27) Tsawˇ haˬ shiˇ naˇ yawˬ haˇ yawˬ ha gʼoꞈ dehꞈ laˇ ni maˬ jahˇ nya˗a.(2 Saˬmeuˬlaˆ 12:23; Ja ceuˬ 89:48) Heu naˇ Miˬyehˇ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ maˬ laˆ dehꞈ nya gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu ma ngeuˇ˗a. Maˇ diˇ naˇ Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ noeˬ mawˇ meh lehˇ Yawˇbaˆ jah˗eu meh. (Yawˇbaˆ 14:13-15-ahˇ gui.) Yawˇbaˆ gaˇ kawˆ heu aˬ kaˇ mehˬ hu paw aˬ myah pyeuꞈ laˇ˗eu lehˇ aˬ yawꞈ maˬ siˬ nya˗a. Ehˇ kʼawꞈ tsawˇ haˬ˗ahˇ Behˬ˗euˬ yaw sahˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ noeˬ mawˇ˗awˇ bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ meh lehˇ aˬ yawꞈ nui ma taˬ˗eu meh.

16. Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ tiˬ gʼaˬ Daˬyeˬlaˇ˗ahˇ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗euˬ nga?

¹⁶ Saˇ jaˇ ziꞈ˗eu Daˬyeˬlaˇ˗ahˇ paˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ ziˇ jiˇ ngeh keuˆ ni Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ jiˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ caw ba˗euˬ meh. Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ Daˬyeˬlaˇ˗ahˇ “aˇ poeˬ baw dui dui˗eu gʼaˬ” lehˇ kuˇ˗awˇ taˬ “noeˬ shaˬ” “taˬ guˆ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh.—Daˬyeˬlaˇ 9:22, 23; 10:11, 18, 19.

17, 18. Yeˬhawˇbaˬ Daˬyeˬlaˇ˗ahˇ aˬ jeˬ lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ nehˬ˗euˬ nga?

¹⁷ Daˬyeˬlaˇ 100 kʼoꞈ byah laˇ˗awˇ shiˇ˗eu aˇ yamˬ peh laˇ ngeh aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗eu maˬ siˬ lehˇ noeˬ˗eu paˬ. Daˬyeˬlaˇ tiˬ poˆ paˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ ma lehˇ noeˬ tmˬ meh loˇ? Noeˬ tmˬ˗eu yaw duˬ baw meh. Daˬyeˬlaˇ sahˬ boꞈ aˇ saˬ saˬ iˇ gaˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ “Daˬyeˬlaˇ˗oˇ aˇ saˬ saˬ ngeh keuˆ ni saˇ jaˇ ziꞈ˗awˬ. Nawˇ shiˇ kʼawꞈ . . . paˇ gʼoꞈ dehꞈ” laˇ tehꞈ˗a lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Daˬyeˬlaˇ 12:13) Shiˇ˗eu jeˬ heu naˇ gʼaˬ naˬ naˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗awˇ lmˬ bymˇ˗ahˇ “mˇ myawˬ mˇ˗eu nui noeˬ noeˬ˗eu hawˇ˗eu zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ heu deuˬ maˬ jaˆ˗a” lehˇ Daˬyeˬlaˇ siˬ nya meh. (Dawˬtsoˆtsoˆ˗eu 9:10) Shiˇ˗eu jeˬ˗aˬ Daˬyeˬlaˇ˗euˬ aˇ saˬ saˬ yamˬ maˬ ngeuˇ˗a. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ kaˇ mehˬ hu paw zawˇ˗ehˇ muiˬ˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh.

¹⁸ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ “Nawˇ shiˇ kʼawꞈ aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ yamˬ keuˆ laˇ ngeh paˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ” meh lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Gaˇ kawˆ heu aˬ myah pyeuꞈ laˇ˗eu lehˇ Daˬyeˬlaˇ maˬ siˬ nya˗a. Aˬ yawꞈ ya shiˇ˗awˇ gʼaˬ naˬ ya naˬ meh lehˇ gʼoˆ shaw taˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ “paˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ” meh lehˇ ehˇ˗eu dawˬ˗ahˇ ya gaˬ ngeh aˬ yawꞈ aˬ kaˇ mehˬ hu paw ya gʼoꞈ dehꞈ laˇ meh lehˇ gʼoꞈ shaw˗euˬ meh. Heu naˇ aˬ yawꞈ shiˇ˗euˬ myahˇ laˇ˗awˇ “aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ yamˬ keuˆ laˇ ngeh” tehꞈ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ meh. Dawˬ heu˗ahˇ Yeˬluˇsaˬlehˬ Jaˇliꞈ “aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ nawˇ tuˇ laˇ˗awˇ nawˬ˗ahˇ oꞈ˗eu laꞈ sawˬ za tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh.

19, 20. (a) Maˬta neh Yeˬsuˇ˗ahˇ ehˇ nehˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ aˬ dui aˬ jeˬ ya siˬ nya˗eu nga? (b) Nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ dzaw˗eu nga?

¹⁹ Maˬta saˇ jaˇ ziꞈ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ nyiˇ Laˬzaˬluˇ “aˇ saˬ saˬ ngeh nah aˬ yawꞈ paˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ tehꞈ˗a” lehˇ jah˗eu gaˇ kahˇ dahˇ ngaˇ lehˇ aˬ dui˗ahˇ siˬ laˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ neh Daˬyeˬlaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ dzaˬ˗euˬ jeˬ hawˇ˗eu Maˬta neh aˬ kaˇ mehˬ hu paw gʼoꞈ dehꞈ laˇ meh lehˇ noeˬ tmˬ taˬ˗euˬ jeˬ heu naˇ nymˇ iˬ nah aˬ dui˗ahˇ jiˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu jeˬ jaˆ meh lehˇ bi noeˬ tmˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh.

²⁰ Aˬ dui gaˇ hu gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗euˬ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya dzaw˗euˬ ma. Gaˇ kawˆ heu deuˬ naˇ shiˇ taˬ˗euˬ deuˬ tiˬ poˆ paˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ ngaˇ lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu Miˬyehˇ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ aˬ kaˇ mehˬ hu paw ya gʼoꞈ dehꞈ laˇ meh lehˇ noeˬ tmˬ ngaˇ lehˇ jiˇ ya siˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ myahˇ laˇ˗euˬ gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu jeˬ heu maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ meh lehˇ aˬ jeˬ˗ahˇ haw˗awˇ neh siˬ laˇ˗eu nga? Toˆ˗ehˇ naˇ aˬ dui˗ahˇ mehˬ hu paw gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu jeˬ jaˆ meh lehˇ bi noeˬ tmˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˇ yamˬ teu aˬ myah keuˆ laˇ˗eu nga? Gaˇ kawˆ heu nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ dzaw ma.