Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma taˬ˗awˇ dehꞈ!

1. Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ aˬ jeˬ miˇ neh gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ loˬ˗eu nga?

Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ loˬ˗eu meh. Aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ, noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ˗eu jeˬ hawˇ˗eu noeˬ miˇ maˬ tsaˬ˗eu jeˬ tehꞈ˗ehˇ byah jiˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ dui naˇ˗eu gawˇ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, mawˬ iˇ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, gaˬ˗eu deuˬ bi shiˇ˗euˬ miˇ neh maˬ ehˇ, shaˬ zahˬ mˇ nya meh. Kʼoeˇ naˇ, tiˬ gʼaˬ na aˬ dui˗ahˇ yehˬ baw sehˇ luˆ˗ehˇ jahˇ laˇ˗awˇ, aˬ dui tiˬ jawˬ jawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ jiˇ gaˇ hu naˆ maˬ tseˇ yaw haiˬ yaw dawˇ jeˬ mˇ laˇ˗euˬ meh. Maˇ diˇ naˇ “shaˬ dui dui˗eu aˇ yamˬ” heu, aˬ dui “aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ” jawˇ luꞈ˗awˇ, gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ miˇ shuiꞈ keuˆ le luꞈ ngaˇ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. (2 Tiˆmoˇseˬ 3:1) Ehˇ kʼawꞈ, aˬ dui Miˬyehˇ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ gaˇ dawˬ luꞈ˗eu myahˇ laˇ˗awˇ, shaˬ zahˬ jiˇ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Toˆ˗ehˇ naˇ, aˬ dui gʼaˬ aˬ gaˇ neh za nya˗eu nga?

2, 3. (a) Aˬ dui Haˬbaˬkuˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ jeˇ siˬ nya˗eu nga? (b) Aˬ dui Haˬbaˬkuˆ sahˬ boꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ ja sawˇ˗eu nga?

² Dawˬ kʼoꞈ heu za˗eu gʼaˇ duˬ, Haˬbaˬkuˆ sahˬ boꞈ˗ahˇ haw ma. Jaˇliꞈ Haˬbaˬkuˆ˗euˬ dehꞈ ziˇ gaˇ kawˆ˗ahˇ duꞈ yawˇ ni maˬ ehˇ nehˬ taˬ˗euˬ kʼawꞈ, Haˬbaˬkuˆ sahˬ boꞈ heu naˇ aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ biꞈ dui dui˗eu meh. Haˬbaˬkuˆ˗euˬ tsawˇ myahˇ heu naˇ, “Ziꞈ dah ni byaˇ tawꞈ taˬ˗eu” lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ laꞈ neh aˬ yawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu deuˬ˗ahˇ lmˇ boˬ ni byaˇ tawꞈ taˬ˗awˇ, gʼaˬ biꞈ gaˇ ehˇ mawꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu deuˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ ziꞈ dah ni byaˇ tawꞈ taˬ gaˇ jiˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Haˬbaˬkuˆ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gʼawˬ mya jeˬ naˇ haˬ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ jiˇ ni aˬ yawꞈ˗ahˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ˗euˬ meh. Gaˇ kawˆ heu aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ gaˇ dahˇ tsoeˇ meh lehˇ Yeˬhawˇbaˬ siˬ nya˗eu miˇ neh, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ bi boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ meh.—Haˬbaˬkuˆ 2:2.

³ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu shaˬ zahˬ mˇ˗eu bawˇlawˇpeh neh ngehˬ cawˬ˗euˬ gaˇ kawˆ boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ meh. Heu naˇ aˬ dui˗ahˇ Haˬbaˬkuˆ˗ahˇ siˬ nya laˇ ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Haˬbaˬkuˆ˗euˬ sahˬ boꞈ naˇ, “aˬ dui nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ nya laˇ . . . ˗awˇ, aˬ dui˗euˬ nui ma˗ahˇ gʼaˬ biꞈ lahˬ nehˬ laꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ noeˬ tmˬ kʼaˇ za laˇ ni” gaˇ hu neh “boꞈ taˬ˗euˬ” Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ paˇ dmˬ tiˬ dmˬ pyeuꞈ meh. (Loˇmaˆ 15:4) Haˬbaˬkuˆ sahˬ boꞈ aˬ dui aˬ yawꞈ gʼaˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma taˬ˗eu heu naˇ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ nga lehˇ siˬ laˇ ni caw ba nehˬ˗awˇ, Haˬbaˬkuˆ neh maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ, aˬ dui shaˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ kʼawꞈ, nui saˇ oꞈ nya meh lehˇ jah ziꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh.

Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ

4. Haˬbaˬkuˆ aˬ jeˬ miˇ neh nui ma cawˆ dui dui˗eu nga?

⁴ Haˬbaˬkuˆ 1:2, 3-ahˇ gui. Haˬbaˬkuˆ shaˬ dui dui˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ dehꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ tiˬ jawˬ jawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ yaw haiˬ yaw doeˇ jeˬ tehꞈ˗ehˇ mˇ˗eu miˇ neh nui ma cawˆ dui dui˗eu meh. Aˬ yawꞈ aˬ geu paw haw kʼawꞈ, Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ behˬ dzaˬ˗awˇ, maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ mˇ gaˇ tehꞈ˗ehˇ ya mawˇ˗eu meh. Haˬbaˬkuˆ ‘Yaw haiˬ yaw doeˇ jeˬ heu aˬ myah byoˆ iˇ jiˇ˗a leˇ? Yeˬhawˇbaˬ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ jahˇ ni aˬ jeˇ miˇ neh heu myah myah˗ehˇ bi jaˆ˗eu nga?’ lehˇ noeˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ noeˬ tmˬ kʼaˇ maˬ za nya lehˇ noeˬ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ˗euˬ meh. Haˬbaˬkuˆ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawˬ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ maˬ ngehˬ gʼeh nga, tiˬ jeˬ ma jahˇ nehˬ nga lehˇ kʼawꞈ noeˬ nya meh. Nawˇ Haˬbaˬkuˆ loꞈ˗ehˇ noeˬ haw maˬ loˇ?

5. Aˬ dui Haˬbaˬkuˆ sahˬ boꞈ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? (Dahˬ beh˗eu baˇ˗ahˇ haw.)

⁵ Haˬbaˬkuˆ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma maˬ paˇ taˬ˗ni, aˬ yawꞈ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ˗ahˇ maˬ paˇ jah˗euˬ miˇ neh heu loꞈ˗ehˇ naˇ haˬ˗euˬ nga laˬ? Maˬ ngeuˇ˗a. Haˬbaˬkuˆ aˬ yawꞈ noeˬ luꞈ˗eu gaˇ kawˆ hawˇ˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ laˆ piˇ nehˬ laꞈ lehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ shaˇ˗eu gʼaˇ duˬ naˇ haˬ˗euˬ meh. Heu gaˇ haw ngeh, aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ noeˬ tmˬ˗awˇ nui ma taˬ luꞈ ngaˇ siˬ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Teu ngeh Haˬbaˬkuˆ noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ˗awˇ maˬ siˬ dzaˬ laˇ ni jawˇ luꞈ nga lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ jeˬ miˇ neh tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ jahˇ nga lehˇ noeˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh teu myah myah˗ehˇ bi shaˬ nehˬ laꞈ nya lehˇ noeˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ sheuˬ gʼeh˗eu laꞈ kʼoeˇ Haˬbaˬkuˆ noeˬ shaˬ˗eu gaˇ kawˆ bi boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ mehˬ˗eu lehˇ meh. Aˬ yawꞈ aˬ dui aˬ jeˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ˗eu lehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ dzawˇ nehˬ nya meh lehˇ bi siˬ mawꞈ˗awˇ, aˬ dui˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ kʼaˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ guiˬ lahˬ shaˇ lehˇ ehˇ˗eu meh. (Ja ceuˬ 50:15; 62:8) Dawˬdaˬ 3:5 aˬ dui˗ahˇ “Nawˬ˗euˬ nui ma gʼawˇ mawˇ dawˬ tawˆ luꞈ Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ gʼoe˗awˬ. Yawˬ ha bym˗eu byehˆ˗eu jeˬ˗ahˇ taˬ gʼoe” lehˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. Haˬbaˬkuˆ Jaˇliꞈ heu deuˆ˗ahˇ mˇ caw˗euˬ meh.

6. Guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ jeˬ, aˬ jeˬ miˇ neh aˇ yeˇ huiˬ˗eu nga?

⁶ Haˬbaˬkuˆ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma taˬ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗aˬ Cawˬ hawˇ˗eu Aˬda˗ahˇ duˇ nya lehˇ noeˬ˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ˗euˬ dawˬ peh jiˆ leˇ mawꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ yawˬ haˇ yawˬ ha laˆ piˇ nya ma lehˇ maˬ noeˬ ni, nui ma laꞈ kʼoeˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh luꞈ˗awˇ aˬ jeˬ˗ahˇ kʼahˬ lahˇ˗eu lehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ dzawˇ nehˬ˗euˬ meh. Heu naˇ aˬ dui dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. ‘Shaˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ nehˬ laꞈ˗eu’ Yeˬhawˇbaˬ, aˬ dui guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ˗eu gaˇ kawˆ aˬ yawꞈ˗ahˇ dzawˇ nehˬ˗eu heu neh, nui ma taˬ˗eu jeˬ mˇ mawˇ lehˇ kuˇ˗eu meh. (Ja ceuˬ 65:2) Toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗euˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ naˇ haˬ nehˬ laꞈ nga lehˇ ya mawˇ tehꞈ˗a. Aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗awˇ gʼaˬ biꞈ gaˇ ya mawˇ ngeh, aˬ yawꞈ˗euˬ bawˇ kʼahˇ˗ahˇ jawˇ˗eu loꞈ˗ehˇ lmˇ boˬ ni gʼeh laˇ˗eu meh. (Ja ceuˬ 73:23, 24) Aˬ dui aˬ jeˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ haw˗eu loꞈ˗ehˇ haw nya ni aˬ dui˗ahˇ caw ba nehˬ meh. Guiˬ lahˬ shaˇ˗eu jeˬ heu naˇ, aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma taˬ˗eu lehˇ mˇ mawˇ nya˗eu yaw myaˬ jeˬ laꞈ kʼoeˇ neh kʼaˇ muiˬ dzehˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.

Yeˬhawˇbaˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ

7. Haˬbaˬkuˆ noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ˗eu gaˇ kawˆ dzawˇ nehˬ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ nehˬ˗euˬ nga?

⁷ Haˬbaˬkuˆ 1:5-7-ahˇ gui. Haˬbaˬkuˆ aˬ yawꞈ kʼahˬ lahˇ˗eu gaˇ kawˆ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ dzawˇ nehˬ gʼaˬ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu maˬ siˬ lehˇ noeˬ˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Yeˬhawˇbaˬ gaˬ˗eu Aˬda pyeuꞈ˗eu miˇ neh Haˬbaˬkuˆ˗euˬ nui ma˗ahˇ gʼoˆ shaw nehˬ˗awˇ, shaˬ zahˬ mˇ luꞈ˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ˗ahˇ shaˇ ju luꞈ ngaˇ lehˇ Yeˬhawˇbaˬ siˬ nya˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ nawˇ aˬ jeˬ miˇ neh teu loꞈ˗ehˇ noeˬ de lehˇ maˬ dehˬ ni, gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ saˇ jaˇ peuˬ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ laˆ cawˆ maˬ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Haˬbaˬkuˆ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu aˇ nah keuˆ le luꞈ˗eu gaˇ kawˆ pah mehˬ beh beh˗euˬ gʼaˬ pyeuꞈ gaˇ duˇ˗eu meh.

8. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ kʼoꞈ aˬ jeˬ miˇ neh Haˬbaˬkuˆ neh noeˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ pyeuꞈ nga?

⁸ Yeˬhawˇbaˬ Haˬbaˬkuˆ˗ahˇ aˬ yawꞈ tiˬ jeˬ paˬ jahˇ˗eu lehˇ lehˬ hmˬ taˬ dzeuˇ maˬ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ yaw haiˬ yaw doeˇ jeˬ mˇ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ˗ahˇ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu lehˇ gʼeh meh. Yeˬhawˇbaˬ “nawˇ dehꞈ luꞈ˗eu aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ” lehˇ ehˇ taˬ gaˇ haw ngeh, aˇ nah heu Haˬbaˬkuˆ dehꞈ luꞈ ngeh maˬ ngeuˇ naˇ, aˬ yawꞈ tiˬ jawˬ jawˇ˗eu Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ dehꞈ luꞈ ngeh pyeuꞈ laˇ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ Haˬbaˬkuˆ neh noeˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ ehˇ kʼoꞈ nehˬ˗a. Baˬbuˇloˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ siˬ nya˗eu Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ naˆ maˬ tseˇ haiˬ dui doeˇ dui dui˗eu meh. Teu miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ jeˬ miˇ neh haiˬ˗eu tsawˇ jeuˬ neh aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ yaˇ kʼaˬ bi daˇ nga leˇ heu lehˇ, Haˬbaˬkuˆ noeˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Heu loꞈ˗ehˇ jahˇ naˇ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ paˇ bi shaˬ dzehˬ laˇ˗eu meh.a (Ehˇ lahˬ˗ahˇ haw.) Nawˇ Haˬbaˬkuˆ law nmˇ˗aˬ, aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ nya?

9. Haˬbaˬkuˆ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ jeˬ paˇ naˇ haˬ ngaˬ siˬ?

⁹ Haˬbaˬkuˆ 1:12-14, 17-ahˇ gui. Haˬbaˬkuˆ aˬ yawꞈ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ jawˇ˗eu yaw haiˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ Baˬbuˇloˬ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ yaˇ kʼaˬ daˇ meh lehˇ siˬ nya kʼawꞈ, zahˬ leˇ luꞈ˗a siˬ. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ taˬ awˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma taˬ daˆ leꞈ˗euˬ meh. Maˇ diˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗aˬ, aˬ yawꞈ˗euˬ “lo guˇ” pyeuꞈ luꞈ˗a siˬ lehˇ Haˬbaˬkuˆ ehˇ˗eu meh. (Dawˬmehˬmehˬ˗eu 32:4; Iˇsaˬyaˇ 26:4) Haˬbaˬkuˆ Miˬyehˇ˗aˬ gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ tiˬ byah ahˇ˗awˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ meh lehˇ jah˗eu miˇ neh, maˬ guˆ ni Miˬyehˇ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh Yuˇdaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ paˇ bi doeˇ dzehˬ laˇ˗awˇ, nawˬ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ paˇ laˆ shaˬ te? Nymˬ˗mˇ neh aˬ jeˬ jahˇ miˇ neh tiˬ jeˬ paˬ maˬ jahˇ te? Yeˬhawˇbaˬ Baoˬ huiˬ dui dui˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗awˇ, “Muiˬ˗eu shawˇ˗eu Miˬyehˇ” pyeuꞈ˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ˗euˬ “myaˆ nuiˆ shawˇ dui dui˗awˇ, yaw lehˬ mˇ gaˇ maˬ haw nahˇ” gaˇ neh, aˬ jeˬ miˇ neh yaw haiˬ yaw doeˇ jeˬ myaˬ laˇ gaˇ “haw haw˗ehˇ jawˇ” te? lehˇ paˇ naˇ haˬ˗euˬ meh.

10. Tiˬ poˆ na aˬ dui Haˬbaˬkuˆ loꞈ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh laˇ nya nga?

¹⁰ Tiˬ poˆ na aˬ dui kʼawꞈ Haˬbaˬkuˆ loꞈ˗ehˇ gʼeh laˇ nya meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma taˬ˗eu uˬ taꞈ, noeˬ tmˬ˗eu jeˬ ziꞈ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ yawꞈ˗euˬ Dawˬ˗ahˇ gui˗awˇ pyehˆ tseˇ˗eu ma. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ neh mehˬ˗euˬ, Miˬyehˇ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ˗ahˇ jiˇ ya gaˬ˗eu ma. Heu loꞈ˗ehˇ gʼeh kʼawꞈ, ‘Aˬ dui shaˬ˗eu zahˬ˗eu jeˬ aˬ myah byoˆ iˇ˗eu lehˇ gʼeh nga leˇ heu?’ lehˇ noeˬ laˇ nya meh. Aˬ dui Haˬbaˬkuˆ neh paˇ jahˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh dzaw geuꞈ nya meh.

Yeˬhawˇbaˬ mˇ nehˬ le gaˇ dawˬ

11. Haˬbaˬkuˆ aˬ jeˬ jahˇ˗eu lehˇ noeˬ tsoˆ taˬ˗euˬ nga?

¹¹ Haˬbaˬkuˆ 2:1-ahˇ gui. Haˬbaˬkuˆ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ ya ngehˬ cawˬ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma bi shaˇ laˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ mˇ nehˬ le gaˇ dawˬ ma lehˇ bi noeˬ laˇ˗euˬ meh. Haˬbaˬkuˆ aˬ yawꞈ neh mˇ ma lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ˗euˬ jeˬ tiˬ poˆ paˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ “Miˬyehˇ kʼehˬ nehˬ˗eu aˇ nah˗ahˇ, ciˬ cuˇ ni ngaˇ dawˬ luꞈ˗eu ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Haˬbaˬkuˆ 3:16) Miˬyehˇ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ nui deuˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ mˇ nehˬ le gaˇ dawˬ luꞈ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ heu naˇ, aˬ dui jiˇ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ nya ngaˇ˗a lehˇ siˬ laˇ˗eu miˇ neh gʼaˬ biꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.—Miˇkaˬ 7:7; Yaˬkoˆ 5:7, 8.

12. Aˬ dui Haˬbaˬkuˆ˗ahˇ aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

¹² Aˬ dui Haˬbaˬkuˆ neh noeˬ tsoˆ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Tiꞈ, aˬ dui aˬ geu jeˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya tahˬ puˬ kʼawꞈ, maˬ tsehˆ leˇ ni Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ. Nyiꞈ, Yeˬhawˇbaˬ neh Jaˇliꞈ˗ahˇ neh maˬ ehˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ neh maˬ ehˇ, ehˇ nehˬ laꞈ˗euˬ dawˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ. Smˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˇ yamˬ tsaˬ laˇ ngeh, shaˬ zahˬ deuˬ˗ahˇ laˆ byoˆ jiˇ meh lehˇ nui ma taˬ˗awˇ, oˇ oꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ dawˬ tawˬ. Aˬ dui Haˬbaˬkuˆ˗ahˇ dzaw geuꞈ naˇ, nui ma saˇ˗awˇ oˇ oꞈ nya meh. Koeˇ naˇ aˬ dui˗euˬ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ jiˇ, aˬ dui shaˬ zahˬ aˬ geu jeˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ kʼawꞈ oˇ oꞈ nya˗awˇ laꞈ kʼaˬ cehˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Aˬ dui˗euˬ mˬ taˆ Aˬda sahˬ zahˬ˗ahˇ laˆ byoˆ le meh lehˇ aˬ dui jah˗eu ma.—Loˇmaˆ 12:12.

13. Yeˬhawˇbaˬ Haˬbaˬkuˆ˗ahˇ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗euˬ nga?

¹³ Haˬbaˬkuˆ 2:3-ahˇ gui. Yeˬhawˇbaˬ Haˬbaˬkuˆ aˬ yawꞈ mˇ nehˬ le gaˇ dawˬ˗eu miˇ neh, Haˬbaˬkuˆ˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Baoˬ huiˬ˗eu Miˬyehˇ Haˬbaˬkuˆ aˬ jeˬ jeˇ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ˗eu gaˇ kawˆ gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ laˆ piˇ nehˬ le ma lehˇ nahˬ yu ni gʼaˬ biꞈ˗euˬ meh. Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ Haˬbaˬkuˆ noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ˗eu gaˇ kawˆ maˬ gaˇ laˇ meh. Yeˬhawˇbaˬ Haˬbaˬkuˆ˗ahˇ “Nawˇ jeˬ nahˬ ga nya lehˇ noeˬ kʼawꞈ, ngaˬ˗ahˇ nui ma taˬ˗awˇ tiˬ kʼehˬ oˇ oꞈ˗awˬ, nawˬ˗euˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ nehˬ ma” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ gaˇ duˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ˗ahˇ aˬ myah mˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ noeˬ taˬ dzeuˇ˗euˬ miˇ neh, Haˬbaˬkuˆ˗ahˇ dawˬ tawˬ lehˇ ehˇ nehˬ˗eu meh. Aˇ saˬ saˬ leˇ ngeh, Haˬbaˬkuˆ nui ma maˬ ya cawˆ˗eu yaw duˬ baw meh.

14. Aˬ dui shaˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ ngeh, aˬ jeˬ jahˇ˗eu lehˇ ya noeˬ tsehˆ taˬ˗eu nga?

¹⁴ Aˬ dui kʼawꞈ ni Yeˬhawˇbaˬ mˇ nehˬ le gaˇ dawˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ dawˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya naˇ haˬ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ aˬ dui aˬ geu jeˬ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ kʼawꞈ, nui saˇ oꞈ nya meh. Yeˬsuˇ Miˬyehˇ neh maˬ pah mehˬ˗euˬ “aˇ yamˬ aˇ law˗ahˇ” taˬ kʼahˬ lahˇ siˬ lehˇ ehˇ˗eu meh. (Gʼaˬkʼehˇ 1:7) Yeˬhawˇbaˬ aˬ geu ngeh mˇ nehˬ le˗eu muiˬ dzehˬ nga lehˇ siˬ nya meh lehˇ aˬ dui nui ma ya taˬ meh. Teu miˇ neh aˬ dui gʼaˬ byehˆ maˬ byehˆ ni taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ, oˇ oꞈ˗awˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ jah. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ dawˬ luꞈ˗eu yaw kaˬ˗ahˇ aˇ yamˬ yaw gahˇ gahˇ˗ehˇ zmˬ˗awˇ, kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ.—Maˬkuˆ 13:35-37; Gaˬlaˬtiˆ 6:9.

Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma taˬ˗eu deuˬ˗ahˇ dehꞈ ziˇ biꞈ

15, 16. (a) Haˬbaˬkuˆ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ nga? (b) Saˇ jaˇ dawˬ teu deuˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ mehˬ˗eu nga?

¹⁵ Yeˬhawˇbaˬ “Saˇ jaˇ maˬ puiˬ˗eu, yaw tsaˬ yaw dawˇ deuˬ ya dehꞈ” meh lehˇ ehˇ˗awˇ, “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ yaw shehꞈ kʼahˬ sehˇ huiˬ˗eu meh lehˇ siˬ nya˗eu jeˬ,  . . miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ byah˗iˇ tehꞈ˗a” lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ meh. (Haˬbaˬkuˆ 2:4, 14) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ oˇ oꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ dawˬ˗awˇ nui ma taˬ˗eu deuˬ˗ahˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ bi dehꞈ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ˗euˬ meh.

¹⁶ Haˬbaˬkuˆ 2:4 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu miˇ neh, Pawˇluˆ aˬ yawꞈ˗euˬ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ saˇ jaˇ dawˬ teu˗ahˇ smˬ poˆ keuˆ ni paˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. (Loˇmaˆ 1:17; Gaˬlaˬtiˆ 3:11; Heˬbyehˇ 10:38) Heu naˇ aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ sahˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puꞈ kʼawꞈ, Miˬyehˇ˗ahˇ nui ma taˬ naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ deuˬ maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ gaˇ ya mawˇ tehꞈ˗a lehˇ aˬ dui˗ahˇ bi siˬ laꞈ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ mehˬ hu paw noeˬ tmˬ˗eu jeˬ˗ahˇ bi haw tsoˆ taˬ mawꞈ˗eu meh.

17. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma taˬ˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ saˇ jaˇ dzaˬ˗euˬ nga?

¹⁷ Haˬbaˬkuˆ sahˬ boꞈ aˇ saˬ saˬ˗eu saˇ ka˗ahˇ jawˇ luꞈ˗eu aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ, aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ mehˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma taˬ˗eu deuˬ˗ahˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ bi dehꞈ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ˗eu miˇ neh, aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya tahˬ puˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma taˬ nya ni kʼaˇ leh jeh nya gaˇ neh leh jeh luˬ˗uˇ. Yeˬhawˇbaˬ neh Haˬbaˬkuˆ˗ahˇ ehˇ nehˬ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ caw ba˗awˇ ka kʼoꞈ ma lehˇ bi jah ziꞈ laꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ aˬ yawꞈ˗euˬ Miˇkʼahˬ uˆ lahˇ le˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ, nui ma taˬ˗awˇ oˇ oꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ dawˬ˗awˬ lehˇ ehˇ˗eu meh. Teu ngeh miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ, laꞈ kʼaˬ cehˇ nui saˇ oꞈ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ tehꞈ˗ehˇ jawˇ˗eu meh.—Maꞈtehˬ 5:5; Heˬbyehˇ 10:36-39.

Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma taˬ˗awˇ laꞈ kʼaˬ cehˇ

18. Yeˬhawˇbaˬ neh ngehˬ˗euˬ jeˬ Haˬbaˬkuˆ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ muiˬ˗eu nga?

¹⁸ Haˬbaˬkuˆ 3:16-19-ahˇ gui. Yeˬhawˇbaˬ neh ngehˬ˗euˬ jeˬ Haˬbaˬkuˆ˗ahˇ muiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Haˬbaˬkuˆ Yeˬhawˇbaˬ neh gaˇ hu aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ mˇ nehˬ˗euˬ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ ngeh, gaˇ kawˆ heu˗ahˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ laˆ piˇ nehˬ le meh lehˇ nui ma taˬ dzehˬ laˇ˗euˬ meh. Bawˇlawˇpeh heu gʼaˬ tiˬ poˆ na shaˬ zahˬ ya mˇ meh lehˇ siˬ nya kʼawꞈ nui ma saˇ laˇ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ ka kʼoꞈ le meh lehˇ jah˗eu meh. Haˬbaˬkuˆ 3:18 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ dawˬ heu naˇ, Miˬyehˇ˗ahˇ nui ma taˬ˗eu lehˇ ehˇ mawˇ˗eu dawˬ laꞈ kʼoeˇ neh, muiˬ dzehˬ˗eu tiˬ jeˬ pyeuꞈ nya meh. Nui gahˇ ahˇ˗eu tiˬ gʼaˬ na, dawˬ heu˗ahˇ kʼaˇ ngeuˇ˗eu loꞈ˗ehˇ ya yuˇ paˇ naˇ, “Ngaˇ Sahˬpaˬ baˬ da neh laꞈ kʼaˬ tiˬ cehˇ tsawˬ tsawˬ˗ehˇ nyeh ma. Ngaˇ Miˬyehˇ baˬ da neh laꞈ kʼaˬ tiˬ cehˇ zeuˆ buiˇ ma” lehˇ doˆ laˇ nga lehˇ ehˇ˗eu meh. Heu aˬ dui˗ahˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ mehˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ muiˬ dui dui˗eu saˇ jaˇ dawˬ biꞈ nehˬ˗euˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni, gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ mˇ pyeuꞈ ma lehˇ kamˬ˗eu meh.

19. Aˬ dui Haˬbaˬkuˆ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ jawˇ gaˇ neh gʼaˬ za˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

¹⁹ Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma ya taˬ nga lehˇ Haˬbaˬkuˆ sahˬ boꞈ˗ahˇ neh aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ ya dzaw˗euˬ ma. (Haˬbaˬkuˆ 2:4) Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma taˬ daˆ leꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ ya bi gʼoeˇ dzehˬ leˇ˗eu meh. Aˬ dui ya mˇ˗eu jeˬ naˇ, (1) Maˬ tsehˆ leˇ ni guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ aˬ dui noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ˗eu gaˇ kawˆ dawˬ tawˆ luꞈ aˬ yawꞈ˗ahˇ dzawˇ nehˬ. (2) Yeˬhawˇbaˬ neh Jaˇliꞈ˗ahˇ ehˇ nehˬ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ caw˗awˇ, aˇ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ neh bi sheuˬ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ caw teh. (3) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ˗ahˇ maˬ mˇ byah le˗euˬ kʼoeˇ nmˇ kaˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ oˇ oꞈ. Heu naˇ Haˬbaˬkuˆ neh mˇ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ ngehˬ cawˬ dahˬ beh ngeh nui ma cawˆ dui dui kʼawꞈ, jiˇ leˇ ngeh˗aˬ gʼaˬ za laˇ˗awˇ laꞈ kʼaˬ cehˇ laˇ˗euˬ meh. Aˬ dui Haˬbaˬkuˆ˗ahˇ dzaw geuꞈ naˇ, aˬ dui˗euˬ mˬ taˆ Aˬda Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ bawˇ kʼahˇ laꞈ kʼoeˇ lmˇ boˬ ni ya jawˇ˗eu meh. Heu naˇ haiˬ˗eu miˇ tsaˬ heu laꞈ kʼoeˇ gʼaˬ aˇ naˆ ni za laˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ nga!