Yeˬsuˇ “Miˇ kʼahˬ tiˬ kʼahˬ tiˇ kʼahˬ guiˇ deuˆ˗awˇ, tsawˇ jeuˬ tiˬ jeuˬ tiˇ jeuˬ ceh tehꞈ˗a. Miˇ luˆ luˆ dui dui˗awˇ, yawˬ gaˇ na luꞈ mehꞈ˗eu shuꞈ˗eu jeˬ hawˇ˗eu, yaw jaw naˇ˗eu naˇ gawˇ gawˇ ma keuˆ le tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Luˇkaꞈ 21:10, 11) Heu deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ aˬ yawꞈ tiˬ yamˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ gaˇ ya mawˇ ngeh, “Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ keuˆ le˗eu dawˬ peh peh laˇ”˗euˬ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ heu dawˬ tawˆ luꞈ aˬ yawꞈ tiˬ yamˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ miˇ tsaˬ tahˬ kʼawˇ doe ni pyeuꞈ laˇ nga laˬ? Aˬ dui haw kaˇ˗euˇ.

2. Miˇ luˆ luˆ˗eu

Dawˬ tsuiꞈ puiˇ kʼawˬ˗eu paˇ dmˬ tiˬ dmˬ˗ahˇ yawˬ kʼoꞈ na luꞈ aˬ dui˗ahˇ siˬ laˇ˗eu miˇ luˆ tiˬ yaˇ poˆ ehˇ gʼaˬ ni luˆ nga lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˬmeˬliˇkaˬ˗euˬ miˇ luˆ luˆ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ pyehˆ tseˇ˗eu deuˬ ehˇ˗eu, aˬ yawꞈ maꞈ neh 1900 kʼoꞈ˗ahˇ neh boꞈ ahˇ laꞈ taˬ˗euˬ gaˇ haw ngeh, “tiˬ kʼoꞈ laꞈ kʼoeˇ miˇ luˆ luˆ ma 16 poˆ ehˇ gʼaˬ ni pyeuꞈ laˇ nga” lehˇ ehˇ˗eu meh. Tiˬ gʼaˬ na miˇ luˆ heu myaˬ laˇ˗euˬ maˬ ngeuˇ˗a, miˇ luˆ luˆ gaˇ pyehˆ tseˇ˗eu keu ka deuˬ muiˬ daˆ laˇ˗euˬ miˇ neh gʼawˬ mya poˆ pyeuꞈ gaˇ duˇ nga lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ jeˬ lehˇ ehˇ kʼawꞈ miˇ luˆ luˆ ma heu, gaˇ hu naˆ maˬ tseˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ sehꞈ˗awˇ gaˇ hu naˆ maˬ tseˇ shaˬ zahˬ deuˬ pyeuꞈ laˇ˗eu meh.

3. Mehꞈ˗eu shuꞈ˗eu

Miˇ kʼahˬ doe ni mehꞈ˗eu shuꞈ˗eu jeˬ jaˆ˗eu heu naˇ, guiˇ deuˆ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, tsawˇ haˬ deuˬ saˇ jaˇ maˬ ziꞈ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, ahˬ dzaˬ ka dzaˬ˗eu maˬ muiˬ˗eu baˬ da neh maˬ ehˇ, ka dzaˬ ka dawˇ˗eu paw yaw muiˬ˗ehˇ maˬ jahˇ˗eu baˬ da neh maˬ ehˇ, uˬ jeˬ jaˬ lehˇ poˆ laˇ paˇ laˇ naˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗eu lehˇ maˬ lehˬ hmˬ taˬ˗euˬ baˬ da neh maˬ ehˇ, pyeuꞈ laˇ meh. Miˇ kʼahˬ˗ahˇ dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ paw haw˗eu aˇ maꞈ 2018 kʼoꞈ˗ahˇ ehˇ˗eu “Miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ maˬ dzaˬ maˬ dawˇ loꞈ˗eu tsawˇ haˬ 821 lam gʼaˬ jawˇ˗awˇ teu laꞈ kʼoeˇ 124 lam gʼaˬ ehˇ gʼaˬ ni mehꞈ dui shuꞈ dui dui luꞈ nga” lehˇ ehˇ˗eu meh. Mehꞈ˗eu shuꞈ˗eu jeˬ heu baˬ da neh yawˬ kʼoꞈ na luꞈ zaˬ smˬ lam tiˬ seh gʼaˬ ehˇ gʼaˬ ni shiˇ˗eu meh. 2011 kʼoꞈ˗ahˇ shiˇ˗euˬ zaˬ deuˬ laꞈ kʼoeˇ neh 45 bymˇ ehˇ gʼaˬ ni naˇ mehꞈ˗eu shuꞈ˗eu baˬ da neh meh.

4. Yaw jaw naˇ gawˇ

Miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ naˇ gawˇ paw haw˗eu aˇ maꞈ ehˇ˗eu, “2000 kʼoꞈ˗ahˇ neh heu paw dzaˬ˗ahˇ neh naˇ, kʼaˆ dui dui˗eu naˇ gawˇ doˆ laˇ˗euˬ meh. Gaˇ hu pyeuꞈ haw˗euˬ naˇ gawˇ deuˬ jiˇ paˇ pyeuꞈ kʼoꞈ laˇ˗euˬ meh. Naˇ gawˇ yaw shuiꞈ jeˬ jiˇ gʼawˬ mya ni doˆ laˇ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Saˇ˗u naˇ gawˇ (SARS), miˇ hiˬ hiˬ ma (H1N1 bai˗laˇ˗sui aˇ mawˇ), Meuꞈ˗suiˬ naˇ gawˇ (MERS), Iˬboˬlaˬ naˇ gawˇ, Siꞈkaˆ pyaˬ˗eu naˇ gawˇ, heu deuˬ pyeuꞈ meh.” Nymˬ-mˇ doˆ laˇ taˬ-euˬ naˇ gawˇ naˇ, Koˇbiˬ 19 yaw jaw naˇ gawˇ heu pyeuꞈ meh. Naˇ gawˇ heu deuˬ nyawˬ˗iˇ tehˇ tehˬ luꞈ kʼawꞈ, yaw jaw naˇ gawˇ hawˇ˗eu pyaˬ˗eu naˇ gawˇ heu deuˬ˗ahˇ laˆ naˬ˗eu heu naˇ, noeˬ miˇ maˬ tsaˬ nga siˬ.