Dzaw lahˬ
1 Yeˬhawˇbaˬ
Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗aˬ, Yeˬhawˇbaˬ lehˇ meh. Tsawˇ myahˇ˗euˬ dawˬ tsuiꞈ naˇ, “Aˬ yawꞈ bi pyeuꞈ ma” lehˇ meh. Yeˬhawˇbaˬ baoˬ huiˬ dzehˬ dzehˬ˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ˗awˇ, yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ beh˗euˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ kʼaˇ bi pyeuꞈ mawꞈ˗eu loꞈ˗ehˇ mˇ nya˗eu baoˬ ahˇ meh.
Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ Heˬbyehˇ sahˬ boꞈ aˬ ma 4 mawˇ neh boꞈ taˬ˗euˬ meh. Aˬkaˬ˗euˬ sahˬ boꞈ aˬ ma neh naˇ YHBH lehˇ meh. Dahˬ beh˗euˬ Heˬbyehˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ 7,000 poˆ dawˬ peh ahˇ˗eu meh. Miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ tiˬ kʼahˬ tiˇ kʼahˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ kuˇ˗eu kawˬ sheu teˇ saˇ maˬ duˇ leˇ˗a.
2 Jaˇliꞈ “Miˬyehˇ neh bi noeˬ doˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ boꞈ doˆ taˬ”
Jaˇliꞈ dawˬ kawˬ˗aˬ, Miˬyehˇ˗euˬ nui noeˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ, tsawˇ haˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ bi boꞈ˗euˬ meh. Heu naˇ, aˬ da tiˬ gʼaˬ zaˬ˗ahˇ kʼehˇ˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ nui noeˬ sahˬ boꞈ tiˬ taꞈ bi boꞈ gaˇ duˇ˗eu meh. Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗euˬ nui noeˬ bi boꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, Jaˇliꞈ boꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ, muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ gʼawˬ mya jeˬ lehˇ bi sheuˬ gʼeh˗awˇ bi boꞈ˗euˬ meh. Tiˬ poˆ na aˇ baˇ baˇ mawˇ nehˬ˗eu, maˬ ngeuˇ naˇ yuꞈ maˆ bi maˆ mawˇ le˗awˇ bi boꞈ˗euˬ meh.
3 Jaˇliꞈ zahˇ
Zahˇ heu naˇ, Jaˇliꞈ˗euˬ dawˬ mehˬ dawˬ tsoˆ pyeuꞈ˗awˇ, gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ tseˇ mˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, “maˬ muiˬ˗eu deuˬ˗ahˇ cawˬ cawˬ naˇ, yaw muiˬ jeˬ mˇ mawꞈ˗eu nui ma cawˆ˗iˇ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗eu zahˇ heu naˇ, aˬ dui cawˬ cawˬ˗eu deuˬ muiˬ˗eu jeˬ maˬ ehˇ, maˬ muiˬ˗eu jeˬ maˬ ehˇ bi mˇ nya gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. (1 Gawˇliˬtu 15:33) “Yawˬ ha neh kʼaˇ sehˬ˗euˬ jeˬ yawˬ ha ya yehˬ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu zahˇ heu naˇ kʼawꞈ, yawˬ ha neh kʼaˇ mˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ za gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh.—Gaˬlaˬtiˆ 6:7.
4 Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ
Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ Miˬyehˇ jawˇ gaˇ neh oe˗euˬ dawˬ pyeuꞈ meh. Miˬyehˇ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ bi siˬ˗eu, mehˬ˗eu tsoˆ˗eu, dawˬ biꞈ˗eu, maˬ ngeuˇ naˇ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu dawˬ pyeuꞈ˗awˇ, mehˬ hu paw aˬ jeˬ jeˇ pyeuꞈ laˇ˗eu lehˇ bi siˬ˗eu dawˬ kʼawꞈ pyeuꞈ meh. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ byah laˇ˗euˬ gʼawˬ mya ni ahˇ˗eu meh.
5 Meˬsiˇya nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ
Yeˬsuˇ˗aˬ, Meˬsiˇya nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ gʼawˬ mya ni˗ahˇ, maˇ diˇ bi byah laˇ˗euˬ meh. “Meˬsiˇya nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ” oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ˗ahˇ haw.
▸ Gaˇ kawˆ 2, aˇ deuˆ 17, haw lahˬ
6 Miˇ tsaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ
Yeˬhawˇbaˬ miˇ tsaˬ˗ahˇ beh˗awˇ Baˬlaˬdiˇsuˆ bi pyeuꞈ laˇ˗euˬ heu naˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu deuˬ˗euˬ iˇ kahˇ bi pyeuꞈ˗eu lehˇ meh. Miˬyehˇ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ maˬ paˇ iˇ˗aˬ siˬ. Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ Miˬyehˇ maˬ muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ byoˆ jiˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ bi dehꞈ gʼeh meh.
7 Nehꞈ Saˬdaˬ
Saˬdaˬ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ pyeuꞈ˗awˇ, Miˬyehˇ˗ahˇ puiˬ dahˬ beh˗euˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Saˬdaˬ˗euˬ dawˬ tsuiꞈ˗aˬ, “laˆ tsoeˬ˗eu gʼaˬ” lehˇ meh. Tsawˇ myahˇ heu hmˬ za˗euˬ heu naˇ, aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ laˆ tsoeˬ˗eu miˇ neh meh. Aˬ yawꞈ Miˬyehˇ˗ahˇ ja bu˗awˇ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ muˇ juˇ juˇ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ˗ahˇ Nehꞈ lehˇ jiˇ kuˇ˗eu meh. Dawˬ tsuiꞈ naˇ, “ja bu˗eu gʼaˬ” lehˇ meh.
8 Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ
Yeˬhawˇbaˬ miˇ tsaˬ˗ahˇ maˬ beh mi naˆ˗ehˇ, mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ beh taˬ˗euˬ myahˇ laˇ˗euˬ meh. Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ mˬ taˆ bi jawˇ˗eu lehˇ beh˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˇ seh aˇ lam gʼaˬ˗ahˇ neh jawˇ˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu 5:11) Aˬ yawꞈ maꞈ tsawˇ myahˇ baw˗awˇ, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ maˬ duˇ leˇ˗a. Taˬ aw˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ, tsawˇ haˬ zaˬ neh uˬ duˬ tahˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ laꞈ maˬ daˬ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ aˇ yaˬ hawˇ˗eu gaˇ maˬ duˇ leˇ˗a. Tiˬ deuˬ na, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nuiˇ mahˬ mehˬ shi mˇ˗awˇ, tiˬ deuˬ na naˇ dawˬ tsaꞈ gaˬ gaˇ hawˇ˗eu, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ˗eu Miˬyehˇ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ loꞈ piˇ˗awˇ sheuˬ gʼeh gaˇ mˇ˗eu meh. Miˬyehˇ neh yaˇ kʼaˬ daˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ caw gaˇ hawˇ˗eu, tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ gaˇ mˇ˗eu deuˬ jiˇ jawˇ˗a siˬ. (Ja ceuˬ 34:7; Pah mehˬ˗eu 14:6; 22:8, 9) Keuˆ laˇ˗eu Aˬmaˬgeˬdoˬ guiˇ mˇ ngeh kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ gm leˇ˗eu meh.—Pah mehˬ˗eu 16:14, 16; 19:14, 15.
▸ Gaˇ kawˆ 3, aˇ deuˆ 5; Gaˇ kawˆ 10 aˇ deuˆ 1
9 Iˬ baˇ
Aˬ dui neh kʼaˇ noeˬ kʼaˇ mˇ˗euˬ jeˬ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˬ tsaˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ naˇ, iˬ baˇ meh. Iˬ baˇ heu, Miˬyehˇ hawˇ˗eu aˬ dui cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ cawˆ˗eu miˇ neh, heu˗ahˇ bi yahˇ˗eu gʼaˇ duˬ, Miˬyehˇ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ hawˇ˗eu, Jaˇliꞈ zahˇ biꞈ nehˬ taˬ˗euˬ meh. Dahˬ beh ngeh, Yeˬhawˇbaˬ neh kʼaˇ beh˗euˬ jeˬ byah kuꞈ kʼawꞈ, Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ leuˇ˗euˬ taꞈ naˇ, iˬ baˇ mˇ˗euˬ miˇ neh, maˬ byah kuꞈ ni pyeuꞈ iˇ˗awˇ, mawˬ iˇ˗awˇ shiˇ˗euˬ meh. Aˬ dui kʼawꞈ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ neh iˬ baˇ za˗euˬ miˇ neh, mawˬ iˇ˗awˇ ya shiˇ˗eu meh.
▸ Gaˇ kawˆ 3, aˇ deuˆ 7; Gaˇ kawˆ 5, aˇ deuˆ 3
10 Aˬmaˬgeˬdoˬ
Aˬmaˬgeˬdoˬ heu, Saˬdaˬ˗euˬ miˇ tsaˬ hawˇ˗eu, maˬ muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ cawˆ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ guiˇ pyeuꞈ meh.
▸ Gaˇ kawˆ 3, aˇ deuˆ 13; Gaˇ kawˆ 8, aˇ deuˆ 18
11 Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ
Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh mˬ kʼoeˇ taˆ beh taˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ pyeuꞈ meh. Heu laꞈ kʼoeˇ, Yeˬsuˇ Sahˬ paˬ geuꞈ˗awˇ uˆ lahˇ˗eu meh. Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ Miˇkʼahˬ heu˗ahˇ zmˬ˗awˇ, maˬ muiˬ˗eu jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ laˆ cawˆ jiˇ meh. Kʼoeˇ naˇ, Miˇkʼahˬ heu miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ le meh.
12 Yeˬsuˇ Ka li
Miˬyehˇ yawˬ jeˬ na luꞈ˗euˬ jeˬ hu Yeˬsuˇ˗ahˇ beh˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ bi oe˗awˇ, tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ, bi shiˇ dah le˗euˬ meh. Yeˬsuˇ sehꞈ gaˇ ya daˬ˗awˇ tiˬ kʼehˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ Yeˬsuˇ Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ laꞈ kʼoeˇ Sahˬ paˬ geuꞈ˗awˇ uˆ lahˇ luꞈ meh.
13 Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ 70 kʼoꞈ 7 poˆ
Jaˇliꞈ Meˬsiˇya 483 kʼoꞈ jiˇ taw paw doˆ laˇ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Aˇ yamˬ heu B.C. 455-ahˇ neh dahˬ beh˗awˇ, A.D. 29 kʼoꞈ˗ahˇ aˇ saˬ saˬ˗eu meh. Meˬsiˇya A.D. 29 kʼoꞈ˗ahˇ doˆ laˇ˗eu lehˇ, aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ neh siˬ nya˗eu nga?
“Shiꞈ kʼoꞈ, shiꞈ poˆ . . . koꞈ tseˇ nyiꞈ kʼoꞈ shiꞈ poˆ” lehˇ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ ehˇ taˬ˗euˬ heu tiˬ gaˇ sawˇ uiˬ leꞈ ngeh, 483 kʼoꞈ byah˗eu meh. Aˇ yamˬ heu B.C. 455-ahˇ Neˬhaˬmiˇ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ tsoˆ muiˬ kʼoꞈ laˇ ngeh dahˬ beh˗eu meh. (Daˬyeˬlaˇ 9:25; Neˬhaˬmiˇ 2:1, 5-8) Aˬ dui B.C. 455 kʼoꞈ˗ahˇ neh dahˬ beh˗awˇ 483 kʼoꞈ gui gʼeh laꞈ ngeh, A.D. 29 kʼoꞈ˗ahˇ laˇ keuˆ˗eu meh. A.D. 29 kʼoꞈ heu naˇ, Yeˬsuˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗awˇ Meˬsiˇya pyeuꞈ iˇ˗euˬ aˇ kʼoꞈ meh.—Luˇkaꞈ 3:1, 2, 21, 22.
Kʼoeˇ naˇ, nyaˆ taꞈ shiꞈ kʼoꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ paˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Shiꞈ kʼoꞈ aˇ yamˬ heu laꞈ kʼoeˇ, Meˬsiˇya A.D. 33-ahˇ bi sehꞈ˗awˇ, A.D. 36 kʼoꞈ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ˗euˬ muiˬ˗eu gaˇ kawˆ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗euˬ meh.—Daˬyeˬlaˇ 9:24-27.
14 Smˇ gʼaˬ tiˬ poeˬ miˬ yehˇ
Yeˬhawˇbaˬ Beh˗euˬ yaw sahˇ pyeuꞈ˗awˇ, Yeˬsuˇ˗ahˇ yawˬ jeˬ na luꞈ˗euˬ jeˬ hu beh˗euˬ meh lehˇ Jaˇliꞈ mehˬ˗eu meh. (Gawˇlawˇsehˇ 1:15, 16) Yeˬsuˇ baoˬ huiˬ dzehˬ dzehˬ˗eu Miˬyehˇ maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ yawꞈ Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ tiˬ di le lehˇ maˬ ehˇ haw˗aˬ. Yeˬsuˇ ehˇ˗eu “[ngaˬ Da˗aˬ,] ngaˇ naˆ maˬ tseˇ huiˬ dzehˬ mahˇ dzehˬ˗eu meh.”(Yoˇhaˬ 14:28; 1 Gawˇliˬtu 15:28) Zahˇ tiˬ deuˬ na˗aˬ, smˇ gʼaˬ tiˬ poeˬ miˬ yehˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ, Miˬyehˇ tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ pyeuꞈ kʼawꞈ smˇ gʼaˬ baw˗awˇ, teu naˇ˗aˬ, aˬ da, zaˬ, muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ meh lehˇ mehˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, “smˇ gʼaˬ tiˬ poeˬ miˬ yehˇ” heu Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ maˬ ahˇ˗a. Heu naˇ mehˬ bahˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.
Muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ˗aˬ, Miˬyehˇ˗euˬ baoˬ meh. Baoˬ heu˗ahˇ zmˬ˗awˇ neh aˬ yawꞈ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ mˇ˗eu meh. Heu˗aˬ, tsawˇ haˬ maˬ ngeuˇ˗a. Yaw jeˬ ma jeˬ, dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ, “muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ Miˬyehˇ byah laˇ” ngeh, Yeˬhawˇbaˬ “yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗euˬ kʼoeˇ taˆ, ngaˬ˗euˬ yaw sahˇ shehˬ daˆ nehˬ ma” lehˇ ehˇ˗eu meh.—Gʼaˬkʼehˇ 2:1-4, 17.
▸ Gaˇ kawˆ 4, aˇ deuˆ 12; Gaˇ kawˆ 15 aˇ deuˆ 17
15 Laꞈ yaꞈ
Ka li zaˬ maˇ diˇ deuˬ uˬ duˬ tahˬ ngeh, aˬ jeˬ miˇ neh laꞈ yaꞈ maˬ zmˬ˗eu nga?
Zahˇ kʼawꞈ deuˬ laꞈ yaꞈ zmˬ˗eu myahˇ laˇ˗euˬ meh. Aˬ poeˬ aˬ bawˇ ziˇ˗ahˇ neh lawˇ ciꞈ zaˬ deuˬ, Miˬyehˇ neh beh taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu, zaˬ bi mehˇ laˇ˗eu zahˇ jahˇ˗eu gʼaˇ duˬ, laꞈ yaꞈ˗ahˇ zmˬ˗eu meh. Yeˬsuˇ shiˇ dzeuˇ˗euˬ 300 kʼoꞈ byah laˇ ngeh keuˆ ni, Ka li zaˬ deuˬ uˬ duˬ tahˬ ngeh laꞈ yaꞈ˗ahˇ maˬ zmˬ˗a. Myahˇ laˇ ngeh, Loˇmaˆ˗euˬ sahˬ paˬ Kawˇsaˬtehˆtiˬ Ka li zaˬ˗euˬ zahˇ tsawˇ myahˇ bi doˆ˗eu gʼaˇ duˬ, laꞈ yaꞈ˗ahˇ Ka li zaˬ lehˇ bi siˬ laˇ˗eu myawˬ lehˇ laˆ pyeuꞈ˗euˬ meh. Maˇ diˇ naˇ, Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ tiˬ jeˬ maˬ taꞈ˗a. Paˇ dmˬ tiˬ dmˬ ehˇ˗eu “laꞈ yaꞈ˗ahˇ Ka li zaˬ saˇ ka maˬ keuˆ laˇ mi naˆ˗ehˇ mawˇ nya˗awˇ, Ka li zaˬ maˬ ngeuˇ˗eu deuˬ˗euˬ zahˇ˗ahˇ kʼawꞈ mawˇ nya˗eu meh.” (New Catholic Encyclopedia)
Yeˬsuˇ laꞈ yaꞈ kʼoeˇ taˆ maˬ shiˇ˗aˬ. Gaˬliˇ dawˬ “laꞈ yaꞈ”˗ahˇ “zeuˇ liˬ” “kʼawˇ zeuˇ” maˬ ngeuˇ naˇ, “aˇ bawˇ” lehˇ dawˬ yuˇ paˇ taˬ˗euˬ meh. Paˇ dmˬ tiˬ dmˬ ehˇ˗eu “Gaˬliˇ dawˬ [Jaˇliꞈ Yaw shuiꞈ] laꞈ kʼoeˇ, kʼawˇ zeuˇ nyiˬ zeuˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ ehˇ keuˆ taˬ˗euˬ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ ahˇ˗a.” Maˇ diˇ naˇ, Yeˬsuˇ zeuˇ liˬ kʼoeˇ taˆ shiˇ˗euˬ meh. (The Companion Bible)
Aˇ baˇ hawˇ˗eu tahˬ pahˬ aˬ ma mawˇ kawˇ zmˬ˗awˇ uˬ duˬ tahˬ gaˇ, Yeˬhawˇbaˬ maˬ geuꞈ mawꞈ˗a.—Doˆ˗iˇ˗eu 20:4, 5; 1 Gawˇliˬtu 10:14.
16 Yeˬsuˇ shiˇ˗euˬ gaˇ noeˬ mawˇ˗eu
Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ, aˬ yawꞈ shiˇ gaˇ noeˬ mawˇ˗eu mehˬ bawˬ jahˇ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ kʼoꞈ na luꞈ Niˬsaˬ ba la 14 ngeh nah˗ahˇ, mehˬ bawˬ heu jahˇ˗eu meh. Heu nah˗ahˇ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ kʼawꞈ Baˇsaˬkaˬ bawˬ˗iˬ jahˇ˗euˬ meh. Mehˬ bawˬ heu jahˇ ngeh, yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗euˬ mehˬ shi iˇ tsehˆ˗eu kaˬ muˇ hawˇ˗eu aˬ gaꞈ dzaˇ uiˇ heu naˇ, Yeˬsuˇ˗euˬ gʼawˇ mawˇ hawˇ˗eu shiˬ˗ahˇ ehˇ keuˆ mawꞈ˗eu meh. Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ mˬ kʼoeˇ taˆ uˆ lahˇ˗eu deuˬ kaˬ muˇ dzaˬ˗awˇ, aˬ gaꞈ dzaˇ uiˇ heu dawˇ˗eu meh. Miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ ya jawˇ gʼeh˗eu deuˬ, yaw zeu baw˗eu laꞈ kʼoeˇ mehˬ bawˬ heu˗ahˇ uiˬ laˇ kʼawꞈ, kaˬ muˇ hawˇ˗eu aˬ gaꞈ dzaˇ uiˇ heu˗ahˇ maˬ dzaˬ maˬ dawˇ˗a.
17 Saꞈ laˇ
Miˇ shuiꞈ dawˬ paˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ “saꞈ laˇ” lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, (1) tsawˇ haˬ (2) jeˬ zaˬ maˬ ngeuˇ naˇ (3) tsawˇ haˬ hawˇ˗eu jeˬ zaˬ˗euˬ dehꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ:
Tsawˇ haˬ. “Noˇaˬ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ . . . iˇ cuꞈ˗ahˇ neh ya buˬ iˇ˗euˬ saꞈ laˇ yehꞈ laˇ tehꞈ meh.” (1Beˬtuˆluˆ 3:20, MS) Heu gaˇ “saꞈ laˇ” lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, tsawˇ haˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Teu˗aˬ, Noˇaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ miˬ zaˬ, kʼoeˇ naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li smˇ gʼaˬ hawˇ˗eu aˬ tsu deuˬ pyeuꞈ meh.
Jeˬ zaˬ. “Iˇ cuꞈ laꞈ kʼoeˇ kʼaˇ dehꞈ kʼaˇ jawˇ nya˗eu jeˬ [“saꞈ laˇ,” MS] . . . byah laˇ˗awˇ, yaw goˇ˗ahˇ zaw˗eu aˇ jiˇ deuˬ jaˬ lehˇ laꞈ kʼoeˇ byah laˇ˗awˬ lehˇ, Miˬyehˇ dawˬ biꞈ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ, bawˇ tsahˬ jeˬ zaˬ [“saꞈ laˇ,” MS] deuˬ maˬ ehˇ, cu nya˗eu jeˬ zaˬ yaw yah deuˬ maˬ ehˇ, jeˬ zaˬ kʼaˇ ngeuˇ˗eu jeˬ yaw huiˬ yaw nyiˇ dawˬ tawˆ luꞈ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ laˇ˗awˬ lehˇ Miˬyehˇ dawˬ biꞈ ngeh, kʼoeˇ loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh.”—Aˇdahˬbeh˗eu 1:20, 24.
Tsawˇ haˬ hawˇ˗eu jeˬ zaˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ. Yeˬhawˇbaˬ Moˇseˬ˗ahˇ “nawˬ˗ahˇ kʼaˇ sehꞈ mawꞈ˗eu tsawˇ haˬ [“nawˬ˗euˬ saꞈ laˇ˗ahˇ poˆ˗eu” MS] deuˬ, maˬ paˇ dehꞈ meh” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 4:19) Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ “naw maꞈ kʼoeˇ taˆ aˬ yuiꞈ aˬ tsu geuꞈ˗eu deuˬ˗euˬ ehˇ dawˬ yaw muiˬ paˬ˗ehˇ naˇ haˬ˗awˬ. Aˬ yawꞈ maꞈ . . . naw maꞈ˗euˬ saꞈ laˇ˗ahˇ haw piˇ luꞈ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh.—Heˬbyehˇ 13:17.
Kʼoeˇ naˇ, tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ “saꞈ laˇ dawˬ tawˆ luꞈ” neh tiˬ jeˬ paˬ mˇ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ nui ma keuˆ˗awˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ keuˆ ni mˇ gaˇ ehˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 22:37; Dawˬmehˬmehˬ˗eu 6:5) “Saꞈ laˇ” lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, dehꞈ˗eu jeˬ˗euˬ loˬ˗eu jeˬ maˬ ngeuˇ naˇ, mehꞈ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ neh jiˇ zmˬ˗eu meh. Tsawˇ shiˇ maˬ ngeuˇ naˇ shiˇ˗euˬ mawˇ do˗ahˇ, shiˇ˗euˬ saꞈ laˇ lehˇ jiˇ ehˇ nya˗eu meh.—Bawˇtsahˬ 6:6; Dawˬdaˬ 23:2; Iˇsaˬyaˇ 56:11; Haˬgaiˇ 2:13.
▸ Gaˇ kawˆ 6, aˇ deuˆ 5; Gaˇ kawˆ 15 aˇ deuˆ 17
18 Yaw sahˇ
Heˬbyehˇ dawˬ hawˇ˗eu Gaˬliˇ dawˬ “yaw sahˇ” lehˇ ehˇ˗eu dawˬ heu, Miˇ shuiꞈ dawˬ paˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ dawˬ tsuiꞈ gʼawˬ mya jeˬ˗ehˇ yuˇ doˆ nya˗eu meh. Heu dawˬ˗aˬ, tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ maˬ mawˇ laˇ˗eu tiˬ jeˬ na˗ahˇ ehˇ keuˆ mawꞈ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, jaˬ lehˇ, tsawˇ haˬ zaˬ hawˇ˗eu jeˬ zaˬ gʼawˇ˗eu saꞈ, mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ, muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ heu deuˬ pyeuꞈ meh. Muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ Miˬyehˇ˗euˬ baoˬ meh. Jaˇliꞈ tsawˇ haˬ shiˇ naˇ, tiˬ jeˬ paˬ dehꞈ yaꞈ˗a siˬ lehˇ maˬ mehˬ˗a.—1 Sahˬpaˬ 18:45; Ja ceuˬ 104:29; Maꞈtehˬ 12:43; Luˇkaꞈ 11:13.
▸ Gaˇ kawˆ 6, aˇ deuˆ 5; Gaˇ kawˆ 15 aˇ deuˆ 17
19 Geˬheˬnaˬ
Geˬheˬnaˬ˗ahˇ Aˬkaˬ˗euˬ Jaˇliꞈ˗ahˇ shiˬ buiˇ lah ma lehˇ geuꞈ taˬ˗euˬ meh. Geˬheˬnaˬ heu naˇ, Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗euˬ dawˬ peh jaˆ˗eu, jaˆ guˆ jaˆ meuˬ biˬ dzeh duˬ pyeuꞈ meh. Yeˬsuˇ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ, jawˇ duˬ teu tsahˇ˗ahˇ jeˬ zaˬ hawˇ˗eu tsawˇ haˬ lawˬ muˇ˗ahˇ yaw dehꞈ˗ehˇ baꞈ puiˆ˗awˇ kʼehˬ˗a lehˇ maˬ ehˇ taˬ˗aˬ. Teu miˇ neh, Geˬheˬnaˬ heu naˇ, shiˇ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ kʼehˬ˗eu puiˆ˗eu jawˇ duˬ pyeuꞈ meh lehˇ ehˇ˗eu teu naˇ maˬ tsaˬ˗a. Yeˬsuˇ Geˬheˬnaˬ˗ahˇ bi biˬ dzeh gaˇ ya daˬ˗eu deuˬ˗ahˇ ehˇ keuˆ ngeh, laˆ cawˆ byoˆ jiˇ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh.—Maꞈtehˬ 5:22; 10:28, MS.
20 Yeˬsuˇ˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ
Heu˗aˬ, Yeˬsuˇ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ mehˬ nehˬ ngeh, shaˇ˗euˬ shaˇ dawˬ pyeuꞈ meh. Shaˇ dawˬ heu hmˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ lehˇ kuˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Yeˬsuˇ aˬ dui˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ shaˇ lehˇ mehˬ˗eu meh.
“Nawˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ yaw zeu baw luꞈ˗uˇ”
Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ, ja bu˗eu jeˬ˗ahˇ neh buˬ iˇ ni jahˇ luꞈ˗uˇ lehˇ aˬ dui guiˬ lahˬ shaˇ. Heu naˇ, mˬ kʼoeˇ taˆ hawˇ˗eu miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ kʼaˇ jawˇ˗eu deuˬ, Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ yaw zeu bi baw˗eu gʼaˇ duˬ meh.
“Nawˬ˗euˬ Miˇkʼahˬ keuˆ le luꞈ˗uˇ”
Aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ Saˬdaˬ˗euˬ haiˬ˗eu miˇ tsaˬ˗ahˇ laˆ cawˆ luꞈ˗uˇ, miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ le luꞈ˗uˇ, miˇ tsaˬ Baˬlaˬdiˇsuˆ bi pyeuꞈ laˇ luꞈ˗uˇ lehˇ ya shaˇ˗eu meh.
“Nawˇ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ . . . miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ mˇ byah luꞈ˗uˇ”
Miˇ tsaˬ˗ahˇ, Miˬyehˇ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ byah laˇ luꞈ˗uˇ lehˇ aˬ dui guiˬ lahˬ ya shaˇ˗eu meh. Heu˗aˬ, Yeˬhawˇbaˬ neh tsawˇ haˬ˗ahˇ beh ngeh bi pyeuꞈ mawꞈ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ, Baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ bi dehꞈ˗eu gʼaˇ duˬ meh.
21 Ka kʼoꞈ˗eu jeˬ
Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ iˬ baˇ hawˇ˗eu shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ neh bi buˬ iˇ˗eu gʼaˇ duˬ, ka kʼoꞈ˗eu jeˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. Ka kʼoꞈ˗eu jeˬ heu naˇ, dahˬ beh˗euˬ tsawˇ haˬ Aˬdaˬ neh laˆ cawˆ˗euˬ dehꞈ˗eu jeˬ hawˇ˗eu, tsawˇ haˬ zaˬ Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ bi muiˬ kʼoꞈ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, ya biꞈ˗eu aˇ poeˬ pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ bi oe˗awˇ, iˬ baˇ zaˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ bi shiˇ dah le˗euˬ meh. Yeˬsuˇ aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ aˬ yawꞈ˗euˬ dehꞈ ziˇ lawˇ nehˬ le˗euˬ miˇ neh, tsawˇ haˬ zaˬ byah kuꞈ kʼoꞈ laˇ˗awˇ, mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ za˗eu meh.
▸ Gaˇ kawˆ 8, aˇ deuˆ 21; Gaˇ kawˆ 9 aˇ deuˆ 13
22 1914 kʼoꞈ heu aˬ jeˬ miˇ neh aˇ yeˇ huiˬ˗eu aˇ kʼoꞈ pyeuꞈ nga?
Daˬyeˬlaˇ yaw huiˬ 4 laꞈ kʼoeˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ heu, Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗euˬ Miˇkʼahˬ 1914 kʼoꞈ˗ahˇ bi uˆ lahˇ˗eu lehˇ aˬ dui˗ahˇ bi siˬ laꞈ˗eu meh.
Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ: Yeˬhawˇbaˬ sahˬ paˬ Neˬbuˬkaˬneˬzaˬ˗ahˇ, maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ tiˬ hmˬ yuꞈ maˆ bi maˆ mawˇ˗euˬ meh. Teu˗aˬ, aˇ bawˇ bawˇ ma tiˬ bawˇ bi tuˇ lawˇ˗eu gaˇ kawˆ meh. Aˇ bawˇ teu bawˇ maˬ bi huiˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˇ bawˇ dawˬ pehˬ˗ahˇ shmˇ caˆ hawˇ˗eu guiˬ caˆ neh lahˇ cuꞈ˗awˇ, “shiꞈ kʼoꞈ” bi jaˆ˗eu lehˇ maˆ mawˇ˗euˬ meh. Shiꞈ kʼoꞈ dzeuˇ naˇ, aˇ bawˇ kʼoeˇ tiˬ poˆ paˇ huiˬ laˇ˗eu meh.—Daˬyeˬlaˇ 4:1, 10-16.
Heu aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga?: Aˇ bawˇ heu naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗euˬ sahˬ paˬ˗ahˇ gʼawˬ mya kʼoꞈ zmˬ˗awˇ, Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ jeuˬ˗ahˇ bi uˆ lahˇ˗euˬ meh. (1 Laˬsaˬbaˬ 29:23) Ehˇ kʼawꞈ, sahˬ paˬ teu deuˬ Miˬyehˇ˗ahˇ saˇ jaˇ peuˬ˗euˬ miˇ neh, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu jeˬ aˇ saˬ saˬ˗euˬ meh. Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ B.C. 607-ahˇ bi laˆ cawˆ ngeh, “shiꞈ kʼoꞈ”˗euˬ aˇ yamˬ dahˬ beh˗euˬ meh. (2 Sahˬpaˬ 25:1, 8-10; Yeˬsaˬgeˬlaˇ 21:25-27) Yeˬsuˇ “Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗aˬ, aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ neh bi nawˬ pahˬ tehꞈ˗a. Aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ kʼoeˇ deuˬ˗euˬ aˇ yamˬ maˬ jiˇ kʼoeˇ keuˆ ni, bi nawˬ pahˬ taˬ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ ngeh, “shiꞈ kʼoꞈ” aˇ yamˬ˗ahˇ ehˇ keuˆ mawꞈ˗eu meh. (Luˇkaꞈ 21:24) Teu miˇ neh, “shiꞈ kʼoꞈ”aˇ yamˬ heu Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ˗ahˇ jawˇ ngeh maˬ jiˇ˗aˬ siˬ. Yeˬhawˇbaˬ “shiꞈ kʼoꞈ” aˇ yamˬ jiˇ neh tehꞈ˗ehˇ Sahˬ paˬ tseˇ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ meh. Sahˬ paˬ yaw shuiꞈ Yeˬsuˇ uˆ lahˇ ngeh, Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ guiˬ lahˬ biꞈ˗eu meh.—Luˇkaꞈ 1:30-33.
“Shiꞈ kʼoꞈ” aˇ myah keuˆ ni myahˇ˗eu nga?: “Shiꞈ kʼoꞈ” aˇ yamˬ heu 2,520 kʼoꞈ byah˗eu meh. Aˬ dui B.C. 607 kʼoꞈ˗ahˇ neh dahˬ beh˗awˇ sawˇ gʼeh leꞈ ngeh, 1914 kʼoꞈ˗ahˇ 2,520 kʼoꞈ taˆ lehˇ byah leˇ˗eu meh. 1914 kʼoꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ tseˇ˗awˇ, mˬ kʼoeˇ taˆ jaˆ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ˗ahˇ Sahˬ paˬ bi geuꞈ˗euˬ meh.
Naˬ ba 2,520 kʼoꞈ heu aˬ dui aˬ gaˇ neh yuˇ laˬ iˇ˗euˬ nga? Aˇ yamˬ smˇ kʼoꞈ tiˬ paˆ 1,260 nah byah leˇ˗eu lehˇ Jaˇliꞈ ehˇ˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu 12:6, 14) Smˇ kʼoꞈ tiˬ paˆ nyiˬ poˆ naˇ, “shiꞈ kʼoꞈ” byah laˇ˗eu miˇ neh, “shiꞈ kʼoꞈ” aˇ yamˬ heu naˇ, 2,520 nah byah˗eu meh. Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ˗euˬ zahˇ “tiˬ nah dah zaˇ tiˬ kʼoꞈ” pyeuꞈ˗eu miˇ neh, 2,520 nah heu naˇ 2,520 kʼoꞈ pyeuꞈ˗eu meh.—Bawˇtsahˬ 14:34; Yeˬsaˬgeˬlaˇ 4:6.
23 Miˇkeˬlaˇ huiˬ dzehˬ mahˇ dzehˬ˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ
“Huiˬ dzehˬ mahˇ dzehˬ˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ” lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ “mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗euˬ aˬ yuiꞈ”˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Jaˇliꞈ huiˬ dzehˬ˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ ehˇ keuˆ˗eu meh. Aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ Miˇkeˬlaˇ lehˇ meh.—Daˬyeˬlaˇ 12:1; Yuˇdaˆ 9.
Pah mehˬ˗eu 12:7-ahˇ “Miˇkeˬlaˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ byaˆ yahˬ kʼoeˇ mawˇ˗ahˇ deuˆ˗awˇ, byaˆ yahˬ kʼoeˇ mawˇ gʼeh, aˬ yawꞈ˗euˬ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ sheuˬ˗awˇ deuˆ˗euˬ meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ, Miˬyehˇ˗euˬ guiˇ maꞈ˗ahˇ Sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ Yeˬsuˇ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Teu miˇ neh, Miˇkeˬlaˇ heu naˇ, Yeˬsuˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ nyaˆ taꞈ tiˬ myahˇ pyeuꞈ meh.—Pah mehˬ˗eu 19:14-16.
24 Aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ
Dawˬ heu dawˬ naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ Saˬdaˬ˗euˬ miˇ tsaˬ˗ahˇ laˆ cawˆ˗eu keuˆ laˇ ngeh jaˆ luꞈ˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ aˇ yamˬ heu yamˬ˗ahˇ, yawˬ dawˬ yawˬ neh jiˇ paˇ zmˬ taˬ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, “aˇ saˬ saˬ˗eu” hawˇ˗eu, “tsawˇ haˬ˗euˬ Zaˬmaˇ zaꞈ le˗eu” lehˇ meh. (Maꞈtehˬ 24:3, 27, 37) “Aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ” heu, 1914 kʼoꞈ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ uˆ lahˇ dahˬ beh˗euˬ gaˇ neh dahˬ beh˗awˇ, Aˬmaˬgeˬdoˬ Saˬdaˬ˗euˬ miˇ tsaˬ˗ahˇ laˆ cawˆ ngeh, aˇ saˬ saˬ˗eu meh.—2 Tiˆmoˇseˬ 3:1; 2 Beˬtuˆluˆ 3:3.
25 Gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu jeˬ
Miˬyehˇ shiˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ gaˇ, gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu jeˬ lehˇ kuˇ˗eu meh. Jaˇliꞈ heu˗ahˇ gʼoeˬ poˆ ehˇ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Eˇliˇyaˆ, Eˇliˇshehˇ, Yeˬsuˇ, Beˬtuˆluˆ, Pawˇluˆ, heu deuˬ, shiˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ laˆ dehꞈ haw˗euˬ meh. Zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ heu naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ baoˬ baˬ da neh pyeuꞈ leˇ nya˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ “tsawˇ muiˬ tsawˇ doeˇ” deuˬ˗ahˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ tiˬ poˆ paˇ bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 24:15) Jaˇliꞈ mˬ taˆ gʼoꞈ dehꞈ leˇ˗eu deuˬ˗ahˇ jiˇ ehˇ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Miˬyehˇ neh tseˇ˗euˬ maˬ ngeuˇ naˇ tsiˇ lehꞈ˗euˬ deuˬ gʼoꞈ dehꞈ laˇ ngeh, Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ mˬ taˆ jawˇ leˇ˗eu meh.—Yoˇhaˬ 5:28, 29; 11:25; Piˇliˇpiˆ 3:11; Pah mehˬ˗eu 20:5, 6.
26 Maw loˬ ja maw
Maw loˬ ja maw heu naˇ, nehꞈ˗ahˇ taꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Nehꞈ deuˬ naˇ, tsawˇ haˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ maˬ bi naˇ haˬ ni jahˇ˗eu meh. Tsawˇ haˬ shiˇ naˇ mawˇ do laꞈ kʼoeˇ neh yaw sahˇ doˆ iˇ˗awˇ, baoˬ ahˇ˗eu nehꞈ pyeuꞈ iˇ meh lehˇ ehˇ˗eu mehˬ bahˬ˗eu dawˬ˗ahˇ jah˗eu miˇ neh, tsawˇ haˬ gʼawˬ mya ni, shiˇ dzeuˇ˗euˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ ngehˬ cawˬ˗eu gʼaˇ duˬ, nyiˇ paˬ shaˆ ma hawˇ˗eu laꞈ kawˆ haw˗eu deuˬ˗ahˇ gʼoe˗eu meh. Maˬ gʼoe ni ngehˬ cawˬ˗eu deuˬ jiˇ jawˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ, nah muiˬ tseˇ˗eu, paiˬ haw˗eu, yuꞈ maˆ maˆ haw˗eu, laˆ loˆ laˆ tsehˆ haw˗eu deuˬ jiˇ paˇ jawˇ˗a siˬ. Tsawˇ shiˇ yaw bui tiˬ gaˇ na kʼawꞈ nehꞈ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗eu jeˬ mˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ shiˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ myawˬ gahˬ dawˆ ahˇ nehˬ˗eu, myahˇ laˇ naˇ guiˬ lahˬ shaˇ nehˬ˗eu, lmˬ bymˇ laˆ saˆ nehˬ˗eu lawˬ muˇ jahˇ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah nehꞈ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu gaˇ kawˆ, paˇ dmˬ hawˇ˗eu aˇ baˇ˗ahˇ maˬ ehˇ, tiˬ biˬ hawˇ˗eu dawˬ caˇ˗ahˇ maˬ ehˇ, tiˬ jeˬ maˬ ngeuˇ˗eu loꞈ˗ehˇ ya mawˇ˗eu meh.—Gaˬlaˬtiˆ 5:20; Pah mehˬ˗eu 21:8.
▸ Gaˇ kawˆ 10, aˇ deuˆ 10; Gaˇ kawˆ 16, aˇ deuˆ 4
27 Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ huiˬ dzehˬ˗eu uˆ lahˇ˗eu jeˬ
Yeˬhawˇbaˬ baoˬ huiˬ dzehˬ˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ˗awˇ, boeˬ boeˬ luˆ luˆ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ beh˗euˬ meh. (Pah mehˬ˗eu 15:3) Aˬ yawꞈ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ beh˗euˬ Yaw sahˇ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, huiˬ dzehˬ˗eu uˆ lahˇ˗eu baoˬ ahˇ˗awˇ, yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ jaˆ˗eu meh. (Ja ceuˬ 24:1; Iˇsaˬyaˇ 40:21-23; Pah mehˬ˗eu 4:11) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ neh beh taˬ˗euˬ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ zahˇ bi jaˆ˗awˇ, yawˬ deuˬ yawˬ˗ahˇ tseˇ˗awˇ bi uˆ lahˇ˗eu baoˬ jiˇ jaˆ˗eu meh. Aˬ dui Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ˗awˇ ehˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ huiˬ dzehˬ˗eu uˆ lahˇ˗eu baoˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ gaˇ duˇ˗eu meh.—1 Laˬsaˬbaˬ 29:11.
28 Zaˬ laˆ dzeh˗eu
Zaˬ laˆ dzeh˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, uˬ maˆ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu zaˬ˗ahˇ diˇ daˬ˗ehˇ laˆ sehꞈ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Maˬ yehˆ maˇ yehˆ˗ehˇ hawˇ˗eu, aˬ ma hawˇ˗eu zaˬ gʼaˬ maˬ loˆ maˬ shaˆ˗ehˇ gʼeh˗eu miˇ neh pyeuꞈ laˇ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Zaˬ pi leˇ shaw˗euˬ naˇ, gʼawˇ mawˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ aˇ sehˇ maˬ paˇ ngeuˇ˗ehˇ, tsawˇ haˬ lehˇ sawˇ nya laˇ˗euˬ meh. Teu miˇ neh, zaˬ laˆ dzeh˗eu heu naˇ, tsawˇ haˬ˗ahˇ sehꞈ gaˇ duˇ˗eu meh.
29 Shiˬ dawˆ˗eu
Shiˬ dawˆ˗eu heu naˇ, naˇ gawˇ laˆ saˆ˗eu paw nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ shiˬ maˬ ngeuˇ naˇ, shiˬ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu tiˬ jeˬ na mawˇ do˗ahˇ dawˆ ahˇ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Shiˬ teu naˇ, yawˬ ha˗euˬ mawˇ do˗ahˇ neh yuˇ doˆ taˬ˗euˬ shiˬ, maˬ ngeuˇ naˇ aˬ cawˬ˗euˬ shiˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Shiˬ laꞈ kʼoeˇ, shiˬ shiˬ uiˇ, shiˬ shiˬ neˇ, shiˬ shiˬ pyuˇ, shiˬ tsiˇ lehˇ heu oeˬ jeˬ ahˇ˗eu meh.
30 Mehˬ˗eu tsoˆ˗eu
Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ ‘mehˬ˗eu tsoˆ˗eu’ lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, diˬ gaˇ tehꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Ehˇ mawˇ nehˬ˗eu, mehˬ nehˬ˗eu, laˆ tsaˬ nehˬ˗eu gaˇ jiˇ ehˇ keuˆ mawꞈ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ mehˬ ngeh, tiˬ jawˇ˗iˬ yaw haiˬ jeˬ maˬ zmˬ haw˗aˬ. (Dawˬdaˬ 4:1, 2) Yeˬhawˇbaˬ aˬ da aˬ ma deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ, dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ aˇ baˇ baˇ mawˇ nehˬ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ jawˇ gaˇ neh oe˗euˬ mehˬ˗eu tsoˆ˗eu jeˬ heu naˇ, gaˇ dahˇ tsoeˬ dui dui˗eu miˇ neh, tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ ya leˇ˗eu meh. (Dawˬdaˬ 12:1) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ dzaw nehˬ˗eu meh. Maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ deuˬ˗ahˇ laˆ paˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ nui ma tsaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ noeˬ nya mˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ, nui noeˬ nui duˇ biꞈ˗eu meh. Aˬ da aˬ ma deuˬ zaˬ˗ahˇ mehˬ nehˬ tsoˆ nehˬ ngeh, aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ dawˬ ya naˇ haˬ˗eu lehˇ siˬ leˇ ni ya caw ba nehˬ˗eu meh. Aˬ da aˬ ma deuˬ, zaˬ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Jaˇliꞈ˗ahˇ gaˬ˗awˇ, Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ gʼoˆ shaw nya ni ya mehˬ nehˬ˗eu meh.
31 Nehꞈ
Nehꞈ deuˬ naˇ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ yaw doeˇ deuˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ maˬ mawˇ laˇ˗eu doeˇ˗eu yaw sahˇ deuˬ pyeuꞈ˗awˇ, tsawˇ haˬ taꞈ˗ehˇ baoˬ ahˇ dzehˬ˗eu meh. Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ maˬ naˇ haˬ˗eu heu neh, Miˬyehˇ˗ahˇ muiˇ˗eu gʼaˬ bi pyeuꞈ laˇ ngeh, nehꞈ pyeuꞈ iˇ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 6:2; Yuˇdaˆ 6) Aˬ yawꞈ maꞈ Saˬdaˬ nehˬ˗ehˇ gm leˇ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ laˆ tsoeˬ˗eu meh.—Dawˬmehˬmehˬ˗eu 32:17; Luˇkaꞈ 8:30; Gʼaˬkʼehˇ 16:16; Yaˬkoˆ 2:19.