Dehꞈ ziˇ gaˇ kawˆ
Ngaˇ maˬ tsehˆ leˇ ni dzaw laꞈ
Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ˗euˬ ‘Huiˬ dui dui˗eu saˬ laˬ’ pyeuꞈ˗eu miˇ neh guiˬ lahˬ zawˇ˗ehˇ huiˬ nya. (Iˇsaˬyaˇ 30:20) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ hawˇ˗eu beh taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ neh tiˬ tiˆ mehˬ nehˬ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ neh jiˇ aˬ dui˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ˗eu meh. Ngaˇ tiˬ yaˇ kʼoꞈ byah laˇ˗eu keuˆ laˇ˗euˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ teu deuˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ mehˬ nehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ neh gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za luꞈ ma siˬ. Teu loꞈ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ˗eu nga lehˇ ngaˇ ja nehˬ nyaˇ.
1948 kʼoꞈ˗ahˇ ngaˬ˗euˬ nymˇ jiˇ nehˬ˗ehˇ
Ngaˇ 1927 kʼoꞈ˗ahˇ, Aˬmeˬliˇkaˬ miˇ kʼahˬ, Iˬliˬnawˇ˗iˬ gahˬ kaˬ, Shiˬkaˬgoˬ meuˬ dawˬ peh jaˆ˗eu meuˬ meuˬ zaˬ tiˬ meuˬ˗ahˇ dehꞈ le˗euˬ ma. Nga pehˬ Jeˬtaˬ, Daw, Kaˇ hawˇ˗eu Jaw˗iˬ lehˇ kuˇ˗eu mehˇ nmˇ oeˬ gʼaˬ jawˇ˗eu ma. Nga maꞈ yawˬ gʼaˬ na luꞈ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh mˇ ma lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ˗euˬ ma. Ngaˬ˗euˬ aˇ yuiꞈ Jeˬtaˬ 1943 kʼoꞈ˗ahˇ Giˇlaˆ dzaw nymˇ nyiˬ poˆ tiˬ poˆ˗ahˇ ya daˆ˗iˇ˗euˬ meh. Daw, Kaˇ hawˇ˗eu Jaw˗iˬ naˇ, 1944 kʼoꞈ, 1947 kʼoꞈ hawˇ˗eu 1951 kʼoꞈ˗ahˇ Niˬ˗yuˬ Yawˇ gahˬ kaˬ Buˇkiˬ˗liˬ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ ya mˇ˗iˇ˗euˬ meh. Ngaˬ˗euˬ mehˇ nmˇ dmˇ ma maˬ ehˇ, ngaˬ da ngaˬ ma maˬ ehˇ, yaw muiˬ˗ehˇ dehꞈ mehˬ˗eu miˇ neh ngaˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ mawꞈ dzehˬ laˇ nyaˬ.
Nga pehˬ˗euˬ nymˇ jiˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ ya dzaw
Ngaˬ da ngaˬ ma naˇ Jaˇliꞈ gui gaˇ ya leˇ˗eu uˬ taꞈ, Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ˗awˇ, zaˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ laˇ ni mehˬ nehˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ ngaˬ da yehˇ geuꞈ˗iˇ˗awˇ, Yuˇloˬ˗ahˇ Miˇ tsaˬ Guiˇ dahˬ beh poˆ deuˆ gʼaˬ˗awˇ gʼoꞈ laˇ˗euˬ taꞈ naˇ, uˬ duˬ tahˬ nymˇ˗ahˇ maˬ paˇ taˬ huiˬ ni pyeuꞈ˗iˇ˗euˬ meh. Ngaˬ da maˬ shiˇ ni iˇ kahˇ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ gʼoꞈ keuˆ laˇ˗euˬ miˇ neh ngaˬ ma Miˬyehˇ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ dui dui˗eu meh. Teu miˇ neh ngaˬ ma, ngaˬ da˗ahˇ “Kaˇ˗oˇ, aˬ dui uˬ duˬ tahˬ nymˇ˗ahˇ aˬ myah myah iˇ˗eu loꞈ˗ehˇ iˇ˗eu maˬ ngeuˇ maˇ˗iˬ” lehˇ caw˗eu meh. Ngaˬ da “Ngaˇ sheuˬ ha˗iˇ nehˬ nya maˇ. Ehˇ kʼawꞈ laꞈ kʼoeˇ maˬ ahˇ leˇ de” lehˇ ehˇ˗eu meh. Ngaˬ ma “Aˬ jeˬ miˇ neh?” lehˇ naˇ haˬ ngeh, ngaˬ da “Ngaˇ yehˇ geuꞈ luꞈ ngeh, zahˇ aˬ yawꞈ tiˬ zahˇ tawˬ taˬ˗euˬ aˬ da kʼoꞈ dawˬ deuˬ kʼoeˇ paw ma paw jawˇ˗awˇ, yawˬ ha paw pyawˬ˗eu deuˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ luꞈ gaˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Nyiˬ paw luꞈ toˆ˗ehˇ guiˬ lahˬ shaˇ naˇ, Miˬyehˇ aˬ geu paw jawˇ nmˇ neh?” lehˇ ehˇ˗eu meh.
Tiˬ nah ngaˬ ma uˬ duˬ tahˬ nymˇ˗ahˇ jawˇ luꞈ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ nyiˬ gʼaˬ nga pehˬ kʼahˇ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ ngaˬ da˗ahˇ Yaw shehꞈ lehˇ kuˇ˗eu paˇ dmˬ nyiˬ dmˬ geuꞈ ma laˬ lehˇ naˇ haˬ˗eu meh. Paˇ dmˬ teu naˇ, Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ ja sawˇ taˬ˗euˬ meh. Ngaˬ da jiˇ nui ma ahˇ˗eu miˇ neh paˇ dmˬ teu yuˇ taˬ˗euˬ meh. Ngaˬ ma paˇ dmˬ teu ya mawˇ ngeh tiˬ poˆ tehꞈ˗ehˇ gui˗euˬ meh. Tiˬ nah ngaˬ ma dawˬ gaˬ kʼawˬ˗eu sahˬ boꞈ˗ahˇ Yaw shehꞈ lehˇ ehˇ˗eu paˇ dmˬ˗ahˇ neh Jaˇliꞈ pyehˆ tseˇ mawꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ kuˇ taˬ˗euˬ gaˇ ya mawˇ˗euˬ meh. Ngaˬ ma iˇ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ meh. Iˇ kahˇ tiˬ kahˇ˗ahˇ iˇ keuˆ ngeh, aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ aˬ piˬ tiˬ gʼaˬ laˇ gʼoˆ pah le˗euˬ meh. Ngaˬ ma yuˇ leꞈ˗euˬ paˇ dmˬ teu bi haw˗awˇ, “Paˇ dmˬ heu dmˬ neh Jaˇliꞈ dzaw˗eu heu gaˇ meh laˬ?” lehˇ naˇ haˬ˗euˬ meh. Aˬ piˬ kʼoeˇ gʼaˬ “Euˬ, ngeuˇ meh buˇ˗oˇ. Ahˇ laˇ˗awˬ lawˇ” lehˇ ehˇ˗eu meh. Dzaˇ˗i nyaˆ taꞈ tiˬ jaw˗ahˇ ngaˬ ma nga maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗awˇ, teu gaˇ neh naˇ nga maꞈ yawˬ jaw na luꞈ iˇ˗eu ma.
Mehˬ bawˬ mˇ luꞈ ngeh tiˬ poˆ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ ngaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu deuˬ laˬ kʼaˬ cehˇ meh lehˇ ehˇ˗eu Ja ceuˬ 144:15-ahˇ bi gui nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Ngaˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ aˇ deuˆ heu deuˆ˗ahˇ ya leˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Kʼoeˇ naˇ dzaˇ˗i nyiˬ deuˆ paˇ jaˆ˗a siˬ. 1 Tiˆmoˇseˬ 1:11-ahˇ Yeˬhawˇbaˬ naˇ, ‘laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu Miˬyehˇ’ pyeuꞈ˗eu lehˇ ehˇ taˬ˗awˇ, Eˇpeˇsu 5:1-ahˇ ‘Miˬyehˇ˗ahˇ duˇ laˇ ni leh jeh˗awˬ’ lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Ngaˇ Beh˗euˬ yaw sahˇ˗ahˇ uˬ duˬ ya tahˬ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ ya mˇ˗eu miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ˗awˇ guiˬ lahˬ huiˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. Ngaˇ teu loꞈ˗ehˇ leh jeh˗awˇ mˇ˗euˬ ma.
Aˇ muˇ kʼaˇ peh˗eu muˇ naˇ, nga pehˬ kahˇ neh 20 laˇ (32 kiˬloˬmiˬteuˬ) kaˬ gaˇ jaˆ˗eu Shiˬkaˬgoˬ meuˬ˗ahˇ jaˆ˗eu meh. Teu mah mah˗ehˇ kaˬ gaˇ jaˆ kʼawꞈ, nga maꞈ mehˬ bawˬ˗ahˇ iˇ˗eu ma. Teu miˇ neh tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ˗ehˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ siˬ nya dzehˬ laˇ˗euˬ ma. Tiˬ poˆ ngaˬ˗euˬ aˇ yuiꞈ Jeˬtaˬ mehˬ bawˬ˗ahˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ gaˇ noeˬ luꞈ nya siˬ. Aˬ yawꞈ dawˬ kʼoꞈ biꞈ gaˇ ya gaˬ ngeh ‘Ngaˇ jiˇ gaˇ kawˆ teu˗ahˇ siˬ nya ma. Ngaˇ jiˇ aˬ laꞈ baꞈ diˇ paˬ law hawˇ nyaˬ’ lehˇ noeˬ˗euˬ ma. Teu gaˇ neh naˇ ngaˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ˗eu gʼaˇ duˬ lehˬ hmˬ dahˬ beh laˇ˗awˇ, yawˬ ha˗euˬ dawˬ neh dawˬ kʼoꞈ biꞈ˗euˬ ma. Nga ha mehˇ nmˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ nui jah ziꞈ dah ni gʼeh laˇ˗awˇ, ngaˇ 1941 kʼoꞈ˗ahˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗euˬ ma.
Huiˬ˗eu mehˬ bawˬ˗ahˇ neh Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ya dzaw
Ngaˬ˗ahˇ 1942 kʼoꞈ˗ahˇ Oˬ˗haiˇ˗oˬ gahˬ kaˬ, Kaˇ˗liˇlehˬ meuˬ˗ahˇ huiˬ˗eu mehˬ bawˬ jahˇ˗euˬ gaˇ noeˬ luꞈ nya siˬ. Mehˬ bawˬ heu˗ahˇ Aˬmeˬliˇkaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ jawˇ duˬ 50 tsahˇ dzehˬ ni˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ naˬ gaˬ paw neh naˇ haˬ˗euˬ meh. Nga pehˬ hawˇ˗eu mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ mehˬ bawˬ jahˇ duˬ dawˬ peh mehˇ nmˇ deuˬ neh lehˬ hmˬ˗euˬ gaˇ sehˬ gʼawˆ gʼawˆ˗awˇ yaꞈ˗euˬ ma. Teu ngeh Miˇ tsaˬ Guiˇ nyiˬ poˆ aˬ yawꞈ poˆ pyeuꞈ luꞈ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ˗ahˇ laˆ tsoeˬ˗eu deuˬ jiˇ myaˬ laˇ luꞈ˗eu meh. Uˬ ciꞈ uˬ taw taw˗iˇ ngeh mehˇ nmˇ aˬ li deuˬ sehˬ gʼawˆ dawˬ peh lawˬ liˬ teh taˬ le˗awˇ, uˬ duˬ laꞈ nyiˇ paw pyawˇ˗awˇ teh taˬ gaˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Lawˬ liˬ yawˬ mawˇ na luꞈ˗ahˇ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ tiˬ gʼaˬ lehˇ jawˇ˗awˇ, miˇ lah ni loꞈ˗eu meh. Yaw doeˇ jahˇ mawꞈ˗eu deuˬ laˇ ngeh mehˇ nmˇ deuˬ lawˬ liˬ˗euˬ miˬ dzaˬ toeˬ bya˗awˇ, teˇ saˇ dehˬ mahˇ˗eu meh. Teu ngeh mehˇ nmˇ nui deuˬ caw ba le nya˗eu meh. Ngaˬ˗ahˇ ‘Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ naˇ, yawˬ jeˬ na luꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ maˬ keuˆ laˇ mi naˆ˗ehˇ yaw muiˬ˗ehˇ lehˬ hmˬ taˬ nga’ lehˇ bi noeˬ laꞈ nya. Teu miˇ neh nui ma lmˇ boˬ ni yaw muiˬ˗ehˇ yuꞈ kʼaˆ nya˗euˬ ma. Maˬ muiˬ˗eu gaˇ kawˆ tiˬ jeˬ˗ahˇ˗iˬ maˬ ya puˬ˗aˬ.
Gʼawˬ mya kʼoꞈ dzeuˇ˗iˇ˗awˇ ngaˇ teu poˆ˗euˬ huiˬ˗eu mehˬ bawˬ˗ahˇ paˇ noeˬ mawˇ kʼoꞈ ngeh, ngaˬ ma tiˬ jeˬ˗ahˇ˗iˬ maˬ guˆ maˬ kʼahˬ lahˇ nga lehˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Ngaˬ ma Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ nui jah tiˬ byah ti loꞈ taˬ˗eu meh. Ngaˬ ma neh yaw muiˬ˗ehˇ dehꞈ mehˬ mˇ mehˬ˗euˬ jeˬ heu˗ahˇ ngaˬ˗ahˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ ngehˇ leˇ nya.
Mehˬ bawˬ teu poˆ maˬ keuˆ laˇ mi naˆ˗ehˇ ngaˬ ma aˬ myah luꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gaˇ mˇ dahˬ beh˗euˬ meh. Teu miˇ neh Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ aˇ yamˬ tiˬ byah ni mˇ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ dawˬ mehˬ mehˬ ngeh, ngaˬ ma yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ˗eu meh. Iˇ kahˇ˗ahˇ gʼoꞈ iˇ˗eu gaˇ ma˗ahˇ “Aˬ ma huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ daˆ leꞈ mawꞈ nya. Ehˇ kʼawꞈ iˇ kahˇ˗euˬ gaˇ heu myaˆ myaˆ˗ehˇ ya mˇ naˇ, maˬ mˇ nya luꞈ nya” lehˇ ehˇ˗eu meh. Teu miˇ neh nga maꞈ˗ahˇ naw maꞈ caw ba nehˬ mawꞈ miˇ˗a loˇ lehˇ naˇ haˬ˗eu meh. Nga maꞈ jiˇ euˬ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ ma. Teu miˇ neh nga maꞈ˗ahˇ uˬ shawˬ hawˬ maˬ dzaˬ mi naˆ˗ehˇ kuˆ lawˆ tiˬ gʼaˬ tiˬ lawˆ lehˇ bi laˆ luiˆ laˆ buˇ laꞈ˗euˬ meh. Nga maꞈ sahˬ boꞈ dzaw˗iˇ jiˇ ngeh, yaw muiˬ˗ehˇ laˆ luiˆ laˆ buˇ˗euˬ ngaˇ loˇ lehˇ paˇ haw kʼoꞈ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ iˇ˗eu meh. Ngaˬ ma gaˇ myaˬ dui dui kʼawꞈ, zaˬ deuˬ˗ahˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ byehˇ˗a. Nga maꞈ nahˇ gʼahˇ hawˬ gʼoꞈ dzaˬ laˇ ngeh maˬ ehˇ, sahˬ boꞈ dzaw gʼaˬ˗awˇ gʼoꞈ laˇ ngeh maˬ ehˇ, ngaˬ ma iˇ kahˇ˗ahˇ aˬ myah luꞈ jawˇ˗eu meh. Tiˬ nah na nga maꞈ sahˬ boꞈ dzaw gʼaˬ ngeh, ngaˬ ma nehˬ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ iˇ˗eu ma. Heu naˇ nga maꞈ˗ahˇ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gaˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu lehˇ gʼoˆ shaw laˇ ni caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ meh.
Huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ dahˬ beh
Ngaˇ 16 kʼoꞈ kʼawˆ ngeh huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ dahˬ beh˗euˬ ma. Teu ngeh ngaˬ da Saˇ kiˇ maˬ pyeuꞈ laˇ˗aˬ siˬ. Ehˇ kʼawꞈ ngaˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ˗eu nga lehˇ siˬ nya mawꞈ˗eu meh. Tiˬ nah uˬ ciꞈ taw paw ngaˇ ngaˬ da˗ahˇ aˇ naˆ ni leh jeh˗awˇ poˆ kʼawꞈ Jaˇliꞈ dzaw mawꞈ˗eu tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ poˆ mawˇ nya nga lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ ma. Ngaˇ tiˬ kʼehˬ naˬ leˇ˗awˇ ngaˬ da˗ahˇ “Nawˇ ngaˬ nehˬ˗ehˇ Jaˇliꞈ dzaw mawꞈ miˇ˗a laˬ?” lehˇ naˇ haˬ˗euˬ ma. Ngaˬ da jiˇ tiˬ kʼehˬ shaˇ noeˬ˗awˇ, “Euˬ dzaw ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. Ngaˬ da naˇ, ngaˬ˗euˬ Jaˇliꞈ dzaw zaˬ aˇ dahˬ beh˗eu gʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Ngaˬ da˗ahˇ Jaˇliꞈ ya dzaw nehˬ˗eu heu˗aˬ, aˇ poeˬ baw dui dui miˇ˗a.
Nga nyaꞈ “Yaw tsaˬ yaw dawˇ nawˬ˗ahˇ bi buˬ bi law˗iˇ” lehˇ ehˇ˗eu paˇ dmˬ neh dzaw˗euˬ ma. (Gaˬ laˬ pyuˇ dawˬ) Tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ dzaw laꞈ˗euˬ tiˬ kʼehˬ myahˇ laˇ ngeh, ngaˬ da ngaˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ pyehˆ tseˇ nya ni, mehˬ nehˬ nya ni, caw ba nehˬ luꞈ law hawˇ ngaˬ lehˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Yaw jeˬ ma jeˬ, tiˬ nah uˬ ciꞈ taw paw nga nyaꞈ Jaˇliꞈ dzaw luꞈ ngeh, dzaw deuˆ tiˬ deuˆ gui jiˇ ngeh ngaˬ da “Paˇ dmˬ laꞈ kʼoeˇ heu loꞈ˗ehˇ boꞈ taˬ˗euˬ lehˇ ngaˇ siˬ nya ma. Ehˇ kʼawꞈ teu maˇ diˇ tsaˬ˗eu lehˇ aˬ li aˬ joˆ˗ehˇ siˬ nya de” lehˇ naˇ haˬ˗eu meh. Teu ngeh aˬ joˆ˗ehˇ ya ehˇ nehˬ˗eu lehˇ maˬ siˬ nya˗eu miˇ neh “Nymˬ˗mˇ ngaˇ maˬ ehˇ nehˬ nya nya siˬ. Nyaˆ taꞈ poˆ dzaw ngeh ehˇ nehˬ laˇ ma” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ ma. Ngaˇ ehˇ˗eu loꞈ˗ehˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ nehˬ nya˗euˬ ma. Ngaˇ nga nyaꞈ da zaˬ ja sawˇ luꞈ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗eu Jaˇliꞈ aˇ deuˆ deuˬ poˆ mawˇ˗euˬ ma. Teu gaˇ neh taꞈ naˇ ngaˇ Jaˇliꞈ yaw muiˬ˗ehˇ dzaw nehˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ, lehˬ hmˬ ngeh leh jeh˗awˇ poˆ tseˇ dzehˬ laˇ˗euˬ ma. Teu baˬ da neh ngaˇ maˬ ehˇ, ngaˬ da maˬ ehˇ, nui jah ziꞈ dah ni gʼeh laˇ˗awˇ, ngaˬ da ya siˬ˗euˬ jeˬ zmˬ caw˗iˇ˗awˇ, aˇ nah naˇ 1952 kʼoꞈ˗ahˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗euˬ meh.
Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ neh gʼawˬ mya jeˬ ya dzaw
Ngaˇ 17 kʼoꞈ kʼawˆ ngeh iˇ kahˇ˗ahˇ neh doˆ˗iˇ˗euˬ ma. Teu ngeh ngaˬ˗euˬ aˇ yuiꞈ Jeˬtaˬa Miˇshaˬnaˬliˬ gaˇ mˇ luꞈ˗awˇ, ngaˬ˗euˬ aˇ doˆ Daw jiˇ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ mˇ luꞈ˗eu meh. Nyiˬ gʼaˬ luꞈ yawˬ ha mˇ luꞈ˗eu gaˇ˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ luꞈ gaˇ ya mawˇ ngeh, ngaˬ˗ahˇ jiˇ mˇ mawꞈ laˇ nyaˬ. Teu miˇ neh ngaˇ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ maˬ ehˇ, Giˇlaˆ dzaw nymˇ˗ahˇ maˬ ehˇ, daˆ˗iˇ˗eu gʼaˇ duˬ jaˇ laˇ dawˆ taˬ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ dawˬ kʼoꞈ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗eu nga lehˇ loꞈ˗euˬ ma. Uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh ngaˇ 1946 kʼoꞈ˗ahˇ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ ya mˇ˗iˇ˗euˬ ma.
Ngaˇ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ 75 kʼoꞈ byah ni mˇ˗euˬ ma. Gaˇ gʼawˬ mya jeˬ lehˇ ya beˬ paˇ˗eu miˇ neh gʼawˬ mya jeˬ lehˇ ya dzaw geuꞈ˗euˬ ma. Sahˬ boꞈ aˬ joˆ˗ehˇ ya yaˬ˗eu, jaˇ laˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu, mˇ myawˬ aˬ joˆ˗ehˇ ya zeuˇ˗awˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya sha˗eu, gaˇ kawˆ heu deuˬ ya dzaw geuꞈ˗euˬ ma. Ngaˬ˗ahˇ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ uˬ shawˬ paw uˬ duˬ tahˬ gaˇ neh maˬ ehˇ, dawˬ mehˬ mehˬ gaˇ neh maˬ ehˇ, Jaˇliꞈ˗euˬ zaˬ siˬ nui gahˇ ya dzaw geuꞈ gaˇ ya leˇ dzehˬ miˇ˗a.
Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗euˬ dzaw nymˇ˗ahˇ mehˬ luꞈ
Kʼoeˇ naˇ ngaˇ 1947 kʼoꞈ˗ahˇ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ mˇ laˇ˗euˬ ngaˬ nyiˇ Kaˇ jawˇ gaˇ neh jiˇ ya dzaw geuꞈ˗euˬ ma. Aˬ yawꞈ naˇ muiˬ˗eu dzaw zaˬ pyeuꞈ˗awˇ, Jaˇliꞈ jiˇ zawˇ˗ehˇ mehˬ nya˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Ngaˬ˗ahˇ dawˬ mehˬ mehˬ˗eu doˇ laˇ ngeh, tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ aˬ yawꞈ jawˇ gaˇ iˇ˗awˇ nui noeˬ nui duˇ shaˇ˗iˇ˗eu ma. Ngaˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ dawˬ mehˬ mehˬ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, gʼawˬ mya ni poˆ uiˬ taˬ˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ aˬ jeˬ lehˇ ya ngehˬ˗eu lehˇ maˬ siˬ nya nya lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ ma. Kaˇ ngaˬ˗ahˇ “Nawˇ dawˬ mehˬ ya mehˬ˗eu gaˇ kawˆ daˬ ma hmˬ naˇ, aˬ jeˬ˗a” lehˇ naˇ haˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu lehˇ ngaˇ gʼoˆ shaw˗euˬ ma. Teu miˇ neh ngaˇ mehˬ˗eu gaˇ kawˆ daˬ ma hmˬ nehˬ˗ehˇ maˬ taꞈ˗eu gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ maˬ zmˬ ni, taꞈ˗eu gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ zmˬ˗euˬ ma. Ngaˬ˗ahˇ ngaˬ nyiˇ neh mehˬ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ tiˬ jawˇ˗i maˬ ngehˇ leˇ nya.
Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ mˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ ya mˇ˗eu meh. Aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ jahˇ naˇ, aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya puˬ ya mawˇ˗eu meh. Tiˬ nah uˬ ciꞈ taw paw Niˬ˗yuˬ Yawˇ meuˬ, Bawˬlahˬ˗suiꞈ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗iˇ ngeh, ya puˬ ya mawˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ ngehˇ leˇ nya. Ngaˇ hawˇ˗eu dzaˇ˗i mehˇ nmˇ aˬ li tiˬ gʼaˬ Loꞈ˗eu nymˇgoˇ hawˇ˗eu Noeˬlaˇ˗awˬ! paˇ dmˬ biꞈ taˬ yaꞈ˗euˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ jawˇ gaˇ gʼa˗iˇ˗euˬ ma. Nga nyaꞈ aˬ buˇ teu gʼaˬ˗ahˇ “Iˬ nah nga nyaꞈ yaw myaˬ gʼaˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ neh gʼaˬ biꞈ˗eu gaˇ kawˆ ehˇ nehˬ laˇ de” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ ma. Aˬ yawꞈ “Jaˇliꞈ gaˇ kawˆ naˇ, ahˇ laˇ˗awˬ” lehˇ ehˇ˗eu meh. Nga nyaꞈ aˬ yawꞈ˗ahˇ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ hawˇ˗eu miˇ shuiꞈ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu Jaˇliꞈ aˇ deuˆ gʼawˬ mya deuˆ ya pah nehˬ˗euˬ ma. Gaˇ kawˆ teu aˬ yawꞈ˗euˬ nui ma˗ahˇ zaw dui dui leˇ˗euˬ meh. Yawˬ jaw yawˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ paˇ gʼa kʼoꞈ˗iˇ ngeh, aˬ yawꞈ cawˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ kuˇ˗awˇ bi naˇ haˬ laˇ˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ naˇ aˬ yawꞈ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ pyeuꞈ laˇ shaw˗euˬ meh.
Ngaˬ˗euˬ miˬ zaˬ˗ahˇ neh dzaw geuꞈ
Ngaˇ 10 kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ naˆ ni dawˬ˗awˇ, ngaˇ sheuˬ mawꞈ˗eu gʼaˬ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Muiˬ˗eu miˬ zaˬ aˬ joˆ˗ehˇ poˆ mawˇ nya˗euˬ nga lehˇ ngeuˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ, jiˇ cehˇ baˇ gʼaˬ naˇ nga nyaꞈ aˬ jeˬ jeˇ jahˇ˗eu lehˇ shaˇ noeˬ˗euˬ ma.
Mehˇliˬ nehˬ˗ehˇ aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ mˇ ngeh
1953 kʼoꞈ, Yahˬki niˇ gʼa duˬ˗ahˇ huiˬ˗eu mehˬ bawˬ jahˇ gʼaˬ ngeh, ngaˇ mehˇ nmˇ Mehˇliˬ Ahˬyoˬ nehˬ˗ehˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Mehˇliˬ naˇ ngaˬ˗euˬ aˇ yuiꞈ Jeˬtaˬ nehˬ˗ehˇ Giˇlaˆ dzaw nymˇ nyiˬ poˆ aˬ yawꞈ tiˬ poˆ˗ahˇ daˆ˗awˇ, aˬ yawꞈ nyaꞈ Miˇshaˬnaˬliˬ gaˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ mˇ luꞈ˗eu meh. Mehˇliˬ ngaˬ˗ahˇ Kehˇ˗leˇbi˗yamˬ iˇ jaw lahˇ˗ahˇ Miˇshaˬnaˬliˬ gʼawˬ mya kʼoꞈ mˇ˗euˬ gaˇ kawˆ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ Jaˇliꞈ dzaw zaˬ gaˇ kawˆ laˬ kʼaˬ cehˇ cehˇ˗ehˇ ja nehˬ laꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ ngehˬ˗ehˇ ya siˬ nya laˇ naˇ ngehˬ˗ehˇ nga nyaꞈ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ laꞈ kʼoeˇ aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗euˬ jeˬ duˇ leˇ nga lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. Nga nyaꞈ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gaˬ leˇ˗awˇ, 1955 kʼoꞈ, Oeˬ siˬ ba la˗ahˇ jiˇ cehˇ baˇ˗euˬ ma. Aˬ geu paw dzeˇ haw kʼawꞈ, Mehˇliˬ naˇ Yeˬhawˇbaˬ neh biꞈ˗euˬ laꞈ sawˬ pyeuꞈ˗awˇ, ngaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ dzaw geuꞈ duˬ pyeuꞈ meh. Mehˇliˬ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ za kʼawꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ cehˇ˗ehˇ mˇ nya˗awˇ, gaˇ˗ahˇ leh jeh dui dui˗eu uˬ taꞈ, aˬ cawˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ngehˬ gʼeh nehˬ nya˗awˇ, aˬ myah luꞈ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ˗ahˇ naˬ ba tiꞈ taˬ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 6:33) Nga nyaꞈ smˇ kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ mˇ˗awˇ, 1958 kʼoꞈ˗ahˇ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ ya mˇ˗iˇ˗euˬ ma.
Ngaˇ Mehˇliˬ˗ahˇ neh gʼawˬ mya jeˬ ya dzaw geuꞈ˗euˬ ma. Yaw jeˬ ma jeˬ, nga nyaꞈ jiˇ cehˇ baˇ gʼaˬ ngeh tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ Jaˇliꞈ tiˬ poˆ gui ngeh 15 deuˆ ehˇ gʼaˬ naˆ ni gui ma lehˇ aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗euˬ ma. Kʼoeˇ naˇ Jaˇliꞈ teu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ ja sawˇ˗awˇ, dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ˗iˇ nya˗eu nga lehˇ jiˇ shaˇ noeˬ˗eu ma. Mehˇliˬ Giˇlaˆ dzaw nymˇ˗ahˇ neh ya dzaw˗euˬ jeˬ hawˇ˗eu Miˇshaˬnaˬliˬ gaˇ mˇ ngeh ya siˬ˗euˬ jeˬ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ ja nehˬ laꞈ˗eu meh. Heu loꞈ˗ehˇ ja cawˬ˗eu heu naˇ, ngaˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ gʼoˆ shaw dzehˬ laˇ ni, dawˬ mehˬ mehˬ˗eu jeˬ muiˬ daˆ laˇ ni, mehˇ nmˇ aˬ buˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ ya biꞈ˗eu lehˇ siˬ laˇ ni, caw ba nehˬ˗eu meh.—Dawˬdaˬ 25:11.
Ngaˇ gaˬ dui dui˗eu Mehˇliˬ 2013 kʼoꞈ˗ahˇ shiˇ˗euˬ meh. Ngaˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ miˇ shuiꞈ˗ahˇ ya mawˇ dzoeˇ gaˇ loꞈ luꞈ ma. Aˇ yamˬ teu maˬ keuˆ le˗euˬ yaw kaˬ˗ahˇ ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ siˬ nya dzehˬ laˇ ni hawˇ˗eu nui ma dawˬ tawˆ luꞈ aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼoe nya dzehˬ laˇ ni leh jeh daˆ leꞈ ma lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ˗euˬ ma. (Dawˬdaˬ 3:5, 6) Miˇ shuiꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ jeˬ jeˇ jahˇ˗eu lehˇ shaˇ noeˬ˗eu heu naˇ, ngaˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗awˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ laˇ miˇ˗a. Teu ngeh aˬ dui Huiˬ dui dui˗eu saˬ laˬ Yeˬhawˇbaˬ jawˇ gaˇ neh gaˇ kawˆ yaw shuiꞈ deuˬ gʼawˬ mya ni ya dzaw˗awˇ, aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ neh jiˇ gʼawˬ mya jeˬ paˇ ya siˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ˗ahˇ nymˬ˗mˇ iˬ nah keuˆ ni mehˬ nehˬ laꞈ˗awˇ, nui gaˬ gʼawˬ mya paw dzeˇ dzaˬ˗ahˇ neh mˇ mawˇ nehˬ laꞈ˗euˬ miˇ neh maˬ ehˇ jiˇ coeˇ ni guiˬ lahˬ huiˬ miˇ˗a.
a Mehˇ nmˇ Jeˬtaˬ Suˬnawˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ gaˇ kawˆ, 2003 kʼoꞈ, Smˇ siˬ ba la 1 nah˗ahˇ˗euˬ Loꞈ˗eu nymˇgoˇ, myaˆ pyawˬ 23-29-ahˇ haw.