Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ mˇ mawˇ ma loˇ?

1, 2. (a) Naˬboˆ nyaꞈ daˬ zaˬ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu aˬ geu jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗euˬ nga? (b) Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ mawꞈ naˇ aˬ geu nyiˬ jeˬ ya ahˇ˗eu nga?

Haiˬ˗eu tsawˇ haˬ nyiˬ gʼaˬ zaˬ yo aˬ li tiˬ gʼaˬ˗ahˇ yaw haiˬ jeˬ mˇ ngaˬ lehˇ maˬ ngeuˇ gaˇ dehˬ lehꞈ˗awˇ sehꞈ˗euˬ meh. Tsaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ gaˬ˗eu deuˬ maˬ mˇ bahˬ˗euˬ nyiˬ daˬ zaˬ˗ahˇ kʼaˬ lo neh biˬ sehꞈ gaˇ ya mawˇ ngeh aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh leˇ˗eu nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Heu aˬ poeˬ dawˬ oeˇ maˬ ngeuˇ˗a. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu Naˬboˆ˗ahˇ maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu sahˬ paˬ Aˬhaˆ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ dehꞈ˗euˬ meh.—1 Sahˬpaˬ 21:11-13; 2 Sahˬpaˬ 9:26.

² Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ Naˬboˆ˗ahˇ aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ nga lehˇ dzaw ma. Kʼoeˇ naˇ dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ neh mˇ lehˬ dui dui˗euˬ jeˬ˗ahˇ jiˇ ja sawˇ ma. Yaw jeˬ ma jeˬ heu nyiˬ kawˆ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ mawꞈ naˇ taˬ aw˗eu jeˬ hawˇ˗eu nui ma keuˆ˗awˇ iˬ baˇ pyehˬ˗eu jeˬ aˬ joˆ˗ehˇ aˇ yehˇ huiˬ nga lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu meh.

Nui ma cawˆ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu gaˇ kawˆ

3, 4. Naˬboˆ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ nga aˬ jeˬ miˇ neh sahˬ paˬ Aˬhaˆ˗ahˇ aˬ gaꞈ yaˇ kmˇ maˬ ahˬ nehˬ˗eu nga?

³ Naˬboˆ naˇ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ myaˬ tiˬ paˆ haiˬ˗eu sahˬ paˬ Aˬhaˆ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ miˬ zaˬ Yeˬsaˬbeˬlaˇ˗ahˇ caw teh luꞈ ngeh Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu tiˬ gʼaˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ maˬ ngeuˇ˗eu Baˬlaˇ miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ yaw zeu maˬ baw˗a. Ehˇ kʼawꞈ Naˬboˆ naˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ taꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ yawˬ jeˬ yawˬ naˆ maˬ tseˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu meh.

⁴ 1 Sahˬpaˬ 21:1-3-ahˇ gui. Aˬhaˆ Naˬboˆ˗euˬ aˬ gaꞈ yaˇ kmˇ˗ahˇ zeuˇ˗eu maˬ ngeuˇ naˇ muiˬ dzehˬ˗eu yaˇ kmˇ nehˬ˗ehˇ paˇ ma lehˇ ehˇ ngeh Naˬboˆ laꞈ maˬ daˬ˗a. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Naˬboˆ yaw zeu baw˗eu laꞈ kʼoeˇ “aˬ gaꞈ yaˇ kmˇ heu kmˇ˗aˬ ngaˬ˗euˬ aˬ poeˬ aˬ bawˇ deuˬ˗euˬ jeˬ biˇ pyeuꞈ˗eu miˇ neh nawˬ˗ahˇ biꞈ˗eu gʼaˇ duˬ Sahˬpaˬ Miˬyehˇ nui ma maˬ tsaˬ˗a” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Nymˇ jiˇ˗euˬ jeˬ biˇ aˬ cawˬ˗ahˇ ahˬ tsehˆ tsehˆ nehˬ˗eu heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ neh Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ˗ahˇ biꞈ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ maˬ tsaˬ˗eu miˇ neh Naˬboˆ sahˬ paˬ Aˬhaˆ neh ehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ laꞈ maˬ daˬ˗a. (Uˬduˬtahˬ˗eu 25:23; Bawˬtsahˬ 36:7) Heu gaˇ haw ngeh Naˬboˆ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ ngaˇ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh.

5. Naˬboˆ˗euˬ aˬ gaꞈ yaˇ kmˇ yuˇ geuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ Yeˬsaˬbeˬlaˇ aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga?

⁵ Naˬboˆ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ gaꞈ yaˇ kmˇ maˬ ahˬ nehˬ ngeh sahˬ paˬ Aˬhaˆ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ miˬ zaˬ haiˬ dui dui jeˬ jahˇ˗euˬ meh. Aˬ gaꞈ yaˇ kmˇ yuˇ geuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ Yeˬsaˬbeˬlaˇ aˬ li nyiˬ gʼaˬ˗ahˇ kʼehˇ˗awˇ Naˬboˆ nyaꞈ da zaˬ haiˬ dui dui˗eu jeˬ mˇ˗a lehˇ bi dehˬ lehꞈ iˇ˗euˬ meh. Teu miˇ neh aˬ nyaꞈ da zaˬ bi sehꞈ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ nui ma cawˆ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu gaˇ kawˆ heu˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga?

Miˬyehˇ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ

6, 7. Yeˬhawˇbaˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ˗eu nga heu naˇ Naˬboˆ˗euˬ nymˇ jiˇ hawˇ˗eu cawˬ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh gʼaˬ biꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ nga?

⁶ Yeˬhawˇbaˬ Eˇliˇyaˆ˗ahˇ Aˬhaˆ jawˇ gaˇ taˆ lehˇ bi iˇ˗euˬ meh. Eˇliˇyaˆ Aˬhaˆ˗ahˇ tsawˇ haˬ˗ahˇ sehꞈ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗awˇ smˇ kʼoeˬ jiˇ pyeuꞈ nga lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ jeˬ jahˇ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ nga? Aˬhaˆ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ miˬ zaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li Naˬboˆ aˬ nyaꞈ da zaˬ loꞈ˗ehˇ bi sehꞈ ma lehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ meh.—1 Sahˬpaˬ 21:17-25.

⁷ Naˬboˆ˗euˬ nymˇ jiˇ hawˇ˗eu cawˬ deuˬ Aˬhaˆ neh jahˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ nui ma cawˆ dui dui˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ mawˇ˗awˇ taˆ lehˇ jahˇ kʼoꞈ nehˬ˗euˬ meh. Heu˗aˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ nyaˆ taˆ pyeuꞈ laˇ˗eu jeˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ taˬ aw˗eu jeˬ hawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma taˬ˗eu jeˬ˗ahˇ lawˬ haw gaˇ ya daˬ˗euˬ meh.

8. Aˬhaˆ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ ya gaˬ ngeh aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga?

⁸ Aˬhaˆ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ bi keuˆ le˗eu jeˬ ya gaˬ ngeh “yawˬ ha˗euˬ mehˬ tsoeˬ gʼeu pyaˬ gʼeu shaˇ˗awˇ guˬ daˇ pehˇ zeuˇ mehˬ tsoeˬ dm˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maˬ dzaˬ maˬ dawˇ ni guˬ daˇ pehˇ zeuˇ dm˗awˇ yuꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ noeˬ shaˬ dui dui˗awˇ myaꞈ dehˬ ni pyeuꞈ˗iˇ˗euˬ meh.” Aˬhaˆ taˬ aw˗euˬ meh. Gaˇ kawˆ aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ˗euˬ nga? Yeˬhawˇbaˬ Eˇliˇyaˆ˗ahˇ “Ngaˬ˗euˬ mehˬ shi Aˬhaˆ nui ma nahˬ yu ni taˬ˗awˇ jawˇ luꞈ˗eu nawˇ ya mawˇ gʼaˬ maˬ loˇ. Aˬ yawꞈ kʼoeˇ loꞈ˗ehˇ jawˇ˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ yaw dehꞈ dehꞈ luꞈ˗eu aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ guˆ˗eu gaˆ˗eu jeˬ ngaˇ maˬ paˇ bi keuˆ le ma. Aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li˗euˬ ziˇ˗ahˇ Aˬhaˆ˗euˬ nymˇ jiˇ kʼoeˇ taˆ guˆ˗eu gaˆ˗eu jeˬ ngaˇ bi keuˆ le ma.” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (1 Sahˬpaˬ 21:27-29; 2 Sahˬpaˬ 10:10, 11, 17) Yeˬhawˇbaˬ “nui ma˗ahˇ goˬ haw˗eu gʼaˬ pyeuꞈ”˗awˇ aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ nga lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh Aˬhaˆ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ nehˬ˗euˬ meh.—Dawˬdaˬ 17:3.

Taˬ aw˗eu jeˬ haw piˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ

9. Taˬ aw˗eu jeˬ aˬ jeˬ miˇ neh Naˬboˆ pehˬ hawˇ˗eu aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ caw ba˗eu nga?

⁹ Naˬboˆ pehˬ hawˇ˗eu cawˬ deuˬ Aˬhaˆ kʼaˇ dehꞈ˗eu kʼoeˇ keuˆ ni yaˇ kʼaˬ maˬ bi daˇ˗aˬ lehˇ ya gaˬ ngeh aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui jah˗ahˇ lawˬ haw nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ taˬ aw˗eu jeˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui jah˗ahˇ haw piˇ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh? Aˬ yawꞈ maꞈ taˬ aw naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ daˆ leꞈ˗awˇ Miˬyehˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ mˇ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ maˬ pyeuꞈ nya˗a lehˇ nui ma taˬ˗eu meh. (Dawˬmehˬmehˬ˗eu 32:3, 4-ahˇ gui.) Mehˬ hu paw Naˬboˆ pehˬ yawˬ ha gaˬ˗eu deuˬ gʼoꞈ dehꞈ laˇ gaˇ ya mawˇ˗eu heu naˇ guiˬ lahˬ za˗euˬ jeˬ pyeuꞈ meh. Heu naˇ Naˬboˆ nyaꞈ da zaˬ gʼaˇ duˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ pyeuꞈ meh. (Yawˇbaˆ14:14, 15; Yoˇhaˬ 5:28, 29) Taˬ aw˗eu deuˬ naˇ “kʼaˇ mˇ˗euˬ muiˬ muiˬ doeˇ doeˇ dawˬ tawˆ luꞈ Miˬyehˇ neh yaˇ kʼaˬ ya bi daˇ meh. Ciˬ cuˇ ni baˇ zaꞈ˗ahˇ mˇ kʼoeˬ˗euˬ jeˬ kʼawꞈ tiˬ hmˬ˗iˬ maˬ dzeuˇ˗iˇ nya˗a” lehˇ siˬ nya˗eu meh. (Dawˬtsoˆtsoꞈ˗eu 12:14) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui maˬ siˬ nya˗eu maˇ maˇ ni gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ goˬ haw˗eu meh. Teu miˇ neh taˬ aw˗eu jeˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jah˗eu jeˬ maˬ bi cawˆ iˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh.

10, 11. (a) Yaw tsaˬ yaw dawˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu aˬ dui˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ aˬ jeˬ lawˬ haw laˇ nya˗eu nga? (b) Taˬ aw˗eu jeˬ aˬ jeˬ jeˇ˗ahˇ caw ba˗eu nga?

¹⁰ Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ nawˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ maˬ tsaˬ˗eu jeˬ˗ehˇ daˇ laˇ ngeh nawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh laˇ˗eu nya? Yaw jeˬ ma jeˬ nawˇ maˬ ngeuˇ naˇ nawˇ gaˬ˗eu deuˬ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ maˬ paˇ ya mˇ ngeh nawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh laˇ nya? Yawˬ ha˗euˬ nymˇ dahˬ maˬ ehˇ aˬ buˇ aˬ li maˬ ehˇ yawˬ ha gʼoeˇ˗eu cawˬ maˬ ehˇ aˇ muˇ˗ahˇ neh bi teh doˆ˗awˇ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ neh daˇ˗euˬ jeˬ nawˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ maˬ tsaˬ naˇ nawˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ nmˇ? Kʼoeˇ naˇ nawˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ paˬ˗ehˇ maˬ gʼeh ni mˇ bahˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ gʼawˬ shaˬ gaˬ nehˬ ngeh nawˬ˗ahˇ aˬ joˆ ehˇ noeˬ nya? Gaˇ kawˆ heu deuˬ naˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jah˗eu jeˬ hawˇ˗eu nymˇ iˬ nah aˬ yawꞈ zaˬ lahˇ˗ahˇ haw˗eu pyaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ lawˬ haw laˇ nya˗eu meh. Gaˇ kawˆ heu deuˬ lawˬ haw laˇ ngeh taˬ aw˗eu jeˬ nawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ haw piˇ˗eu nga? Aˬ dui gaˇ kawˆ nyiˬ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ ma.

¹¹ Dahˬ beh˗eu kawˆ aˬ dui taˬ aw naˇ aˬ dui gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ siˬ jiˇ nya˗a lehˇ laꞈ daˬ˗eu meh. Aˬ dui gaˇ kawˆ teu˗ahˇ siˬ jiˇ ma lehˇ noeˬ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ tsawˇ haˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ siˬ nya˗eu meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 16:7) Aˬ dui heu˗ahˇ noeˬ taˬ naˇ aˬ dui yaw dui baw˗awˇ aˬ dui˗euˬ nui noeˬ laˆ paˇ˗eu loˬ nga lehˇ laꞈ daˬ˗eu meh. Nyiˬ kawˆ yawꞈ kawˆ aˬ dui maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh taˬ aw˗eu jeˬ heu naˇ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗awˇ oˇ oˬ ni maˬ ehˇ gaˇ kawˆ teu˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ laˆ piˇ gaˇ dawˬ coeˇ ni maˬ ehˇ caw ba nehˬ˗eu meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ “Miˬyehˇ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu tsawˇ haˬ dehꞈ dzaˬ laˇ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗awˇ “haiˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ ya shaˬ ya zahˬ tehꞈ˗a. . . . dehꞈ ziˇ maˬ shehˇ”˗a lehˇ jiˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Dawˬtsoˆtsoꞈ˗eu 8:12, 13) Aˬ dui taˬ aw˗eu jeˬ˗ahˇ bo saˆ naˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu meh.—1 Beˬtuˆluˆ 5:5-ahˇ gui.

Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ awꞈ˗aꞈ tahˬ kʼoˬ loꞈ˗ehˇ yaw muiˬ jahˇ geuꞈ˗eu tiˬ kawˆ

12. Aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga aˬ jeˬ miˇ neh?

¹² Suˇliˆ miˇ kʼahˬ Aˬdiˇawˬ meuˬ˗ahˇ jawˇ˗eu dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ taˬ aw˗eu jeˬ hawˇ˗eu maˇ diˇ iˬ baˇ pyehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ lawˬ haw gaˇ ya daˬ˗euˬ meh. Aˬ dui gaˇ kawˆ teu˗ahˇ ja sawˇ˗awˇ aˬ dui iˬ baˇ pyehˬ˗eu paw aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu nya lehˇ pyehˆ tseˇ ma. Gaˇ kawˆ heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ maˬ laˆ aw ni aˬ jeˬ miˇ neh maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ zmˬ nya˗eu nga lehˇ gʼoˆ shaw laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh.

13, 14. Beˬtuˆluˆ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ za˗euˬ nga aˬ yawꞈ kʼaˬ duˬ ni gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ˗euˬ nga?

¹³ Kuiˇ laꞈ Beˬtuˆluˆ naˇ dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ myaˬ tiˬ paˆ siˬ nya˗eu aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ Yeˬsuˇ˗euˬ cawˬ pyeuꞈ˗awˇ aˇ yehˇ huiˬ˗eu gaˇ zaˬ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 16:19) Yaw jeˬ ma jeˬ Beˬtuˆluˆ A.D. 36 kʼoꞈ˗ahˇ Gawˬneˬliˇ˗euˬ nymˇ jiˇ˗ahˇ ya tsaꞈ gaˬ iˇ˗euˬ meh. Heu aˬ jeˬ miˇ aˇ yehˇ huiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ nga? Gawˬneˬliˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ maˬ ngeuˇ˗eu baˆ kʼoˆ mehˬ dzaˬ maˬ yehˬ˗euˬ aˬ cawˬ˗euˬ tsawˇ jeuˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh meh. Gawˬneˬliˇ pehˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ za ngeh Ka li zaˬ pyeuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ iˇ cuˆ shawˇ nya laˇ˗euˬ ngaˇ lehˇ Beˬtuˆluˆ haw˗eu meh. Aˬ yawꞈ “tsawˇ haˬ heu deuˬ kʼawꞈ aˬ dui maꞈ loꞈ˗ehˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ Miˬyehˇ za˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ iˇ cuꞈ laꞈ kʼoeˇ iˇ cuꞈ shawˇ gaˇ aˬ suˇ gʼaˬ paˇ laˆ tsoeˬ nya ta” lehˇ ehˇ˗eu meh.—Gʼaˬkʼehˇ 10:47.

¹⁴ A.D. 49 kʼoꞈ˗ahˇ aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ Ka li zaˬ deuˬ baˆ kʼoˆ mehˬ dzaˬ yehˬ˗eu loˬ ngaˇ laˬ lehˇ ja sawˇ˗eu gʼaˇ duˬ kuiˇ laꞈ deuˬ hawˇ˗eu Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ jawˇ˗eu aˬ yuiꞈ aˬ tsu deuˬ mawˇ joeˇ˗euˬ meh. Heu poˆ bawˬ dzaˬ gaˇ Beˬtuˆluˆ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ Ka li zaˬ deuˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ za gaˇ ya mawˇ˗euˬ ma lehˇ kʼaˬ duˬ ni ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Heu naˇ uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ noeˬ tsehˆ ngeh caw ba nehˬ˗eu Beˬtuˆluˆ˗euˬ puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 15:6-11, 13, 14, 28, 29) Ka li zaˬ pyeuꞈ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ hawˇ˗eu aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ deuˬ Beˬtuˆluˆ neh kʼaˬ duˬ ni ngehˬ gaˇ guiˬ lahˬ huiˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Heu˗aˬ dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu aˬ yuiꞈ aˬ tsu heu gʼaˬ˗ahˇ nui ma taˬ coeˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh.—Heˬbyehˇ 13:7.

15. Beˬtuˆluˆ Suˇliˆ Aˬdiˇawˬ meuˬ˗ahˇ jawˇ ngeh aˬ jeˬ yaw lehˬ mˇ˗euˬ nga? (Dahˬ beh˗eu baˇ˗ahˇ haw.)

¹⁵ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ bawˬ dzaˬ gʼaˬ˗awˇ tiˬ kʼehˬ naˇ Beˬtuˆluˆ Suˇliˆ Aˬdiˇawˬ meuˬ˗ahˇ gʼa iˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ teu gaˇ jawˇ luꞈ ngeh aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ taꞈ˗eu meh. Mehˇ nmˇ deuˬ Beˬtuˆluˆ˗euˬ zaˬ siˬ nui gahˇ hawˇ˗eu puˬ haw laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh ya dzaw˗eu aˇ naˆ ni ya leˇ paˬ nga lehˇ aˬ dui noeˬ mawˇ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ saˇ suˬ ni jawˇ gaˇ neh Beˬtuˆluˆ aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ maˬ dzaˬ taꞈ ni pyeuꞈ iˇ˗euˬ miˇ neh zahˬ leˇ˗awˇ nui ma cawˆ˗eu meh. Beˬtuˆluˆ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu miˇ neh Yuˇdaˆ Ka li zaˬ tiˬ deuˬ na hawˇ˗eu Baˬnaˬbaˇ jiˇ mˇ caw˗euˬ meh. Noeˬ dahˇ doeˬ laˇ˗euˬ aˬ yuiꞈ pyeuꞈ gaˇ neh aˬ jeˬ miˇ neh aˇ muˇ paˆ iˇ gaˇ keuˆ ni huiˬ˗eu yaw lehˬ mˇ˗eu nga? Teu naˆ maˬ tseˇ aˬ yuiꞈ deuˬ aˬ dui˗ahˇ ngehˬ coeˬ mˇ coeˬ laˇ ngeh Beˬtuˆluˆ˗euˬ yaw lehˬ˗ahˇ neh aˬ dui aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

16. Beˬtuˆluˆ aˬ joˆ˗ehˇ bi ehˇ˗euˬ nga aˬ jeˬ jeˇ naˇ haˬ˗eu jeˬ doˆ laˇ˗euˬ nga?

¹⁶ Gaˬlaˬtiˆ 2:11-14-ahˇ gui. Beˬtuˆluˆ tsawˇ haˬ˗ahˇ guˆ˗eu meh. (Dawˬdaˬ 29:25) Yeˬhawˇbaˬ aˬ cawˬ˗euˬ tsawˇ jeuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu lehˇ Beˬtuˆluˆ siˬ nya˗eu meh. Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ neh oe˗euˬ baˆ kʼoˆ mehˬ dzaˬ yehˬ˗euˬ Yuˇdaˆ Ka li zaˬ deuˬ aˬ yawꞈ aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ Ka li zaˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ gaˇ hawˇ teˬ laˇ gaˇ guˆ˗eu meh. Kuiˇ laꞈ Pawˇluˆ Beˬtuˆluˆ˗ahˇ nawˇ˗aˬ awꞈ˗aˬ tahˬ kʼoˬ˗ahˇ duˇ nga lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ jeˬ miˇneh? A.D. 49 kʼoꞈ˗ahˇ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ bawˬ dzaˬ ngeh Beˬtuˆluˆ aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ˗ahˇ ja piˇ gaˇ Pawˇluˆ gaˬ haw˗euˬ miˇ neh meh. (Gʼaˬkʼehˇ 15:12; Gaˬlaˬtiˆ 2:13) Beˬtuˆluˆ neh laˆ piˇ nehˬ haw˗euˬ aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ Ka li zaˬ deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? Aˬ yawꞈ maꞈ sahˬ tiꞈ tiꞈ ngaˇ laˬ? Beˬtuˆluˆ mˇ lehˬ˗euˬ baˬ da neh gaˇ ya naˬ ngaˇ loˇ?

Iˬ baˇ pyehˬ nehˬ

17. Yeˬhawˇbaˬ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗euˬ miˇ neh Beˬtuˆluˆ aˬ jeˬ paˇ ya jahˇ˗euˬ nga?

¹⁷ Beˬtuˆluˆ taˬ aw˗awˇ Pawˇluˆ˗euˬ dawˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗euˬ meh. Beˬtuˆluˆ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ bi yuˇ kʼoꞈ˗euˬ lehˇ Jaˇliꞈ maˬ ehˇ˗a. Myahˇ laˇ ngeh Miˬyehˇ sheuˬ gʼeh˗eu laꞈ kʼoeˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ sahˬ boꞈ nyiˬ taꞈ paˇ ya boꞈ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ˗euˬ sahˬ boꞈ nyiˬ taꞈ aˬ yawꞈ taꞈ laꞈ kʼoeˇ Pawˇluˆ˗ahˇ “aˬ dui gaˬ dui dui˗eu aˬ yuiꞈ aˬ nyiˇ” lehˇ ehˇ keuˆ taˬ˗euˬ meh. (2 Beˬtuˆluˆ 3:15) Beˬtuꞈluˆ˗euˬ yaw lehˬ teu aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ Ka li zaˬ nui ma˗ahˇ deuˬ leˇ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˇ muˇ˗euˬ uˬ duˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ zmˬ daˆ leꞈ˗euˬ meh. (Eˇpeˇsu 1:22) Yeˬsuˇ neh Beˬtuˆluˆ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ gaˇ neh aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ Yeˬsuˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ za˗euˬ meh. Tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ byah kuꞈ˗eu deuˬ neh mˇ lehˬ˗euˬ gaˇ sahˬ tiꞈ maˬ bi tiꞈ iˇ˗eu paˬ lehˇ noeˬ tmˬ ma.

18. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ aˬ geu ngeh dzaw geuꞈ˗eu loˬ nga?

¹⁸ Dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ byah kuꞈ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ lehˇ maˬ jawˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ nymˇ iˬ nah kʼawꞈ maˬ jawˇ˗a. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ “aˬ dui dawˬ tawˆ luꞈ tiˬ kʼehˬ maˬ taˬ ni mˇ lehˬ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Yaˬkoˆ 3:2) Heu˗ahˇ ha geuꞈ˗eu yaw awˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ maˬ byah kuꞈ˗eu jeˬ aˬ dui˗ahˇ keuˆ le naˇ lawˇ neh aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ paˬ nga? Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ ma lo? Yaw jeˬ ma jeˬ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ myaˆ pyawˬ huiˬ nyiˇ tseˇ ngeh nawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh laˇ nya? Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ dawˬ ma shaˇ noeˬ ni ngehˬ ngeh nawˇ sahˬ tiꞈ tiꞈ ma laˬ? Mehˇ nmˇ heu gʼaˬ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ geuꞈ˗eu maˬ geuˇ nga lehˇ shaˇ noeˬ ngeh to˗aˬ aˇ muˇ˗euˬ uˬ duˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬsuˇ˗ahˇ dawˬ ma laˬ? Aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu tsahˇ˗ahˇ haw ngeh to˗aˬ aˬ yawꞈ neh saˇ jaˇ ziꞈ laꞈ˗euˬ gʼawˬ mya kʼoꞈ˗ahˇ haw ma laˬ? Nawˬ˗ahˇ mˇ bahˬ˗euˬ mehˇ nmˇ gʼaˬ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ ya geuꞈ tawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ naˇ gaˇ nui jeˬ paˇ za ngeh nawˇ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ laꞈ kʼaˬ caw cehˇ ma loˇ? Nawˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ iˬ baˇ pyehˬ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ gaˇ duˇ˗eu meh.—Maꞈtehˬ 6:14, 15-ahˇ gui.

19. Aˬ dui aˬ jeˬ jahˇ˗eu gʼaˇ duˬ noeˬ tsoˆ taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

¹⁹ Aˬ dui tsaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh Saˬdaˬ hawˇ˗eu haiˬ˗eu miˇ tsaˬ˗ahˇ neh pyeuꞈ laˇ˗eu maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ laˆ cawˆ le gaˇ dawˬ luꞈ˗eu ma. (Iˇsaˬyaˇ 65:17) Aˇ yamˬ teu maˬ keuˆ laˇ siˬ kʼoeˇ aˬ dui maˬ tsaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ dui gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ maˬ siˬ jiˇ nya˗a lehˇ laꞈ daˬ˗awˇ aˬ dui˗ahˇ mˇ bahˬ laˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ nui ma jeˇ lo taˬ˗awˇ iˬ baˇ ya pyehˬ nehˬ meh. Toˆ˗ehˇ naˇ tsaˬ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ haw˗eu jeˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ gaˇ duˇ˗eu meh.