Mínyaa?
Le exwe sanŋdi ŋkɔtɔ mɛ ɖe, nɔ avɔnsatɔwo savɔn ɖegbɔ ɖe, nyi wowanɔ nɔ elan ciwo wosɔ savɔn hun lɔwoɔ?
EXWESHIAXWEƆ, avɔnsatɔ ciwo yí nɔnɔ Izraɛli sasatɔ wunɔ elan kotokun nɛniɖe yí sɔ sanɔ avɔn do avɔnsakpe ji le gbedoxɔ lɔ mɛ. Sɔ koɖo enyɔ ci Ʒuifuwo xolɔtɔ Josephus ci yí ni le xwe sanŋdi ŋkɔtɔ mɛ nuɔ, énu mɔ le Paki hwenuɔ, wowunɔ lɛngbɔ ciwo yí wu 250000 sɔ sanɔ avɔn, ecɛ na yí ehun sugbɔ vayinɔ yí ehun vawunɔgan le avɔnsakpe lɔ ji. (1 Ese. 1:10, 11; Amh. 28:16, 19) Nyi wowanɔ nɔ ehun ŋtɔ́wo xloŋ ɔ?
Nyigbanmɛnukutɔwo vakpɔ dodu gangan ɖeka ci woku do Herodu gbedoxɔ lɔ mɛ keŋ nɔ enu ciwo yí nyi eshiwo atɛnŋ ato yí wozinzin ɛ keke vaje hwenu wovagu gbedoxɔ lɔ le exwe 70 K.H. Dodu ci woku nyi shisalu ɖeka ci mɛ yí ehun lɔ sanɔ to le gbedoxɔ lɔ mɛ yí tonɔ le mɛ.
Bu tamɛ kpɔ so enu amɛve ciwo wowanɔ keŋ nanɔ yí avɔnsakpe lɔ nɔnɔ mɛmiɖe nu:
Dodu ciwo woku do gɔnmɛ nɔ avɔnsakpe lɔ: Wodre shisalu ci wowa nɔ avɔnsakpe lɔ do Ʒuifuwo wema babla ci yí xo nuxu so esewo nu ci woyɔnɔ mɔ Mishnah ci wowa le tɔtɔmɛ nɔ exwe sanŋdi amɛtɔntɔ K.H. Wema lɔ nu mɔ: “Woku dodu ɖekaɖeka do yetui amɛve mɛ nɔ vɔnsakpe lɔ. Nɔ wosɔ lanwo sɔ savɔn ɖegbɔɔ, ehun sugbɔ nɔnɔ vɔnsakpe lɔ ji. Eyi wozannɔ eshi sugbɔ yí sɔ klɔnɔ ji yí enɔnɔ mɛmiɖe. Eyi eshi lɔ kplɔnɔ ehun lɔ toto shisalu lɔwo mɛ keke evayi kɔnɔ do Sidrɔn Bali mɛ.”
“Dodu” ŋtɔ́wo ci wokunɔ hwenɔnu sa wa ɖeka koɖo ŋciwo yí nyigbanmɛkutɔ egbɛtɔwo vakpɔ. Wema ci yí nyi The Cambridge History of Judaism can ɖo kpe yi ji mɔ wokpɔ “shisalu gangan ɖeka” le axa nɔ gbedoxɔ lɔ. Énu mɔ: “Wozinni yí sɔ hɛnnɔ eshi va keŋ yí sɔ klɔnɔ elan ciwo wosɔ savɔn hunwo so avɔnsakpe lɔ ji.”
Eshi sugbɔ: Avɔnsatɔwo ʒan eshi sugbɔ gbɔxwe ana yí avɔnsakpe lɔ gɔnmɛ koɖo eshisalu lɔ mɛ akpɔtɔ anɔ mɛmiɖe. Nɔ woatɛnŋ awa edɔ vevi cɛɔ, avɔnsatɔwo ɖo axɔkɔ eshi sugbɔ le jugan lɔ mɛ yí ava gbedoxɔ lɔ mɛ. Nɔ woakpɔ eshi azan le gbedoxɔ lɔ mɛɔ, woku shisalu to jugan lɔ mɛ yí evakɔnɔ do tanŋkiwo, koɖo mɔlukpewo mɛ le nɔ. Nyigbanmɛnumɛkutɔ Joseph Patrich dojeshi mɔ: “Enu cɛ ci wowa yí eshi vaklɔnɔ enuwo le gbedoxɔ lɔ mɛ yí le yi goduɔ, eshi xoɖyixoɖyi lɔ vatonɔ le gbedoxɔ lɔ mɛ nyi ŋɖeka ci wodewa le fibu ɖe kpɔ hwenɔnu o.”