Јебрен тӱрбектиҥ «ачылганы»

1970 јылда, Јӱрӱм јок талайдыҥ (Мертвое море) кӱнбадыш јарадында, Эйн-Геди (Израиль) деп јерде, археологтор синагоганыҥ казынтыларын эткен. Бу синагога б. э. VI чагы кирезинде деремнеле кожо ӧртӧлип калган болгон. Казынтылар ӧдӱп турарда, ӧртӧлип калган тӱрбек табылган. Байагы тӱрбекти кычырар арга јок болгон, нениҥ учун дезе оны ачса, ол оодылып тӧгӱле берер эди. Је бу јуукта билимчилер 3D-сканированиениҥ болужыла тӱрбекти виртуально «ачып», эмдиги ӧйдиҥ компьютерный эҥ јаҥы программазыла ондогы бичилген сӧстӧрди кычырып ийген.

Бу тӱрбектиҥ ичинде Левит бичиктиҥ баштапкы тоолу ӱлгерлери болгон. Анда Кудайдыҥ ады еврей тӧрт таныкла бичилгени (тетраграмматон) туштайт. Бу тӱрбек б. э. 50 — 400 јылдарында бичилген болор. Андый болзо, бу табынты эҥ јебрен Кумран колбичимелдердиҥ (Свитки Мертвого моря) кийнинеҥ табылган Еврей Бичимелдердиҥ јебрен тӱрбеги болот. «Джерузалем пост» деген газетте бичилгениле: «Эйн-Гедиде табылган Левит бичиктиҥ ӱзӱктеринеҥ турган тӱрбек кычырылгалакта, Јӱрӱм јок талайдыҥ јанынаҥ табылган тӱрбектердиҥ (б. э. озо III чак — б. э. I чак) ле Алеппский кодекстиҥ (б. э. 930 јыл кире) ортозында бичилген Еврей Бичимелдердиҥ тӱрбектери табылбаган». Оныҥ учун эксперттердиҥ айдыжыла, Эйн-Гедиде табылган тӱрбек, Тораныҥ (Пятикнижие) бичиктери «канча муҥ јылдардыҥ туркунына бир де солынбаган ла канча катап кӧчӱрилип бичилген де болзо, олорго јастыралар кирбеген» деп керелеп јат.