¿Chumafuiñ ñi tüngküleal taiñ rakiduam?

1, 2. ¿Chumngelu (chemu) müna fali kiñe che ñi yenieal kiñe linterna dumiñ mu trekalele? ¿Chumngechi tüfachi dungu taiñ rakiduam reke feley?

RAKIDUAMNGE kiñe che punmale tañi trekalen mu. ¿Chumafuy tañi tran-noal, kam tañi weda rupanoal? Duamniey kiñe pelontuwe, kiñe linterna tañi pelotuam ti rüpü.

² Nienolmi kay kiñe linterna, pelayafuymi ti rüpü, tranafuymi, ka weda dungu kontupayafeymew. Tati linterna pelontuafeymu chew tami trekaleal, ka montulafeymew. Jewba elueiñmew kiñe yewün, tati linterna reke felelu: elueiñmew taiñ rakiduamal taiñ dullial (ngümintol) chem ñi kümen ka chem ñi kümenon (Santiaw 1:17). Nienofuliyiñ tüfachi rakiduam, kimlayafuiñ taiñ chumal. Fey küme inafiliyiñ, peaiñ chem rüpü inayal taiñ mongen mu, ka püntüwlayaiñ ti küme rüpü mew. Müna fali Jewba taiñ eluetew taiñ rakiduamal, feymu ngüneduamaiñ chem am tüfachi rakiduam, ka chumngechi kellukeeiñmu. Fey inaduamaiñ küla dungu: 1) chumngechi pepikayafuiñ taiñ rakiduam; 2) chumngelu müley taiñ yamafiel kakelu che ñi rakiduam, ka 3) küme rakiduam nieliyiñ, ¿chem kümelkan llowaiñ?

CHEM RAKIDUAM ELUNGEIÑ KA CHUMNGECHI KELLUKEEIÑMEW

3. Chaw Ngünechen, ¿chem adümuwün elufi tati pu che müten?

³ Taiñ longko mew pepi ngüneduamkeiñ chem ñi kümen ka chem ñi kümenon, fey tüfa dalluntukueiñmew kam ingkaeiñmew. Chaw Ngünechen elufi tati pu che müten tüfachi adümuwün taiñ ngüneduamal chem ñi kümen ka chem ñi kümenon. Feychi dungu mu, ngüneduamafuiñ taiñ femken, taiñ wimtun ka taiñ dullin. Tüfa kellueiñmew taiñ küme dullial ka ngüfetukeeiñmew taiñ famentual ti wedake dungu. Kümeke dungu dulliliyiñ, taiñ rakiduam küme duamelafeiñmew, welu wedake dungu dulliliyiñ, weda duamelafeiñmew.

4, 5. a) ¿Chumngechi kimnieiñ Adan ka Eva ñi elungeel rakiduam? Ñi kidu ngünewün mu engu inanofilu Chaw Ngünechen ñi werkün dungu, ¿chem rupay? b)¿Chem epu wentru ngüneduamlu ñi rakiduam pengelngey tati Ebrew Wirintukun mu?

⁴ Tati wünen wentru Adan, ka tati wünen domo Eva, ñi dewmangen mu müten elungey ñi rakiduamal tañi ngüneduamal chem ñi kümen ka chem ñi kümenon. Feymu kulpalu engu yeweyngu (Génesis 3:7, 8). Welu tunte weda duamküleyele engu ñi rakiduam, chem kellulayafeyew rume. Ñi kidu ngünewün mew engu, inalafingu Chaw Ngünechen ñi werkün dungu. Femngechi dullingu ñi kayñetuafiel ta Jewba. Kulpafe chengelafuyngu, feymu kimniefuyngu ñi kümenon tañi femün, welu chem dungu no rume pepil-layafuyngu ñi küme elkünutual ñi femün.

⁵ Welu mülekefuy fentren che inayentunofilu Adan ka Eva ñi femün, fey kulpafe chengelu rume, küme ngüneduamkeyngün ñi rakiduam. Kiñe tüfa ta Job, kidu ta feypi: “Amulean tañi nor dungu mu ka turpu fentekünulayan; feymu tañi piwke weda duamel-layaenew tunte puwle ñi mongen” (Job 27:6).a Petu tañi dullinon ka femürpual kam femürpunoal kiñe dungu, Job küme ngüneduamkefuy ñi rakiduam mu chem ñi kümen ka chem ñi kümenon. Feymu, ayüwün mu feypikefuy ñi weda duamelnienoetew tañi piwke ka ñi yewelkanienoetew. Fewla ngüneduamaiñ David ñi rupan, tañi rakiduam dalluntukumekeeyew. Biblia ta feypiley “David tañi piwke weda duamelniekefeyew” yamnofilu am ta Saul, tati longko ülmen ñi elkünuel Jewba (1 Samuel 24:5). Ñi weda duamkülen mu, David kimürpuy ñi doy yamcherpual.

6. ¿Chumngechi kimnieiñ kom tati pu che ñi elungeel ti rakiduam ñi ngüneduamal chem ñi kümen ka chem ñi kümenon?

⁶ Welu tati pu che feyentunolu Jewba mu kütu, nieyngün tüfachi rakiduam. Jewba ñi duam mew, ti apostol Pablo feypi: “Welu tati pu judiu tuwünngenolu, fey tañi kimnofiel tati ley dungu, kisu engün femle tati ley dungu ñi feypilen, kisu engün ñi rakiduam tati ley dungu reke feley. Kimfalkey ñi nien engün küme rakiduam, wirikonkülelu am reke ti ley dungu ñi piwke mew, fey kisu ngüneduamkey engün ñi kümen kam ñi kümenon ñi rakiduam, feypintukukeeyew kam ingkayaeyew chey” (Romanu 2:14, 15). Feymu, tüfachi pu che kimnolu rume Jewba tañi werkün dungu inaniefingün, ngüneduamkelu am tañi rakiduam engün.

7. Kiñeke mu, ¿chumngelu taiñ rakiduam norngelayafuy?

⁷ Welu kiñeke mu, tati pu che ñi rakiduam newe norngelay. ¿Chumngelu? Tukulpange ti pengelün dungu ellaka mu mülelu, feychi linterna. Kümenole tañi pila, küme pelontulayafuy tami rüpü. Ka femngechi dungu mew rupayafuy taiñ rakiduam, chillkatunofiliyiñ ta Biblia, küme kimlayaiñ chem ñi kümen kam ñi kümenon. Kafey, taiñ wedake illutun wedañmawafuy taiñ rakiduam, fey tüfa yeafeiñmew weda rüpü mu. Kafey, taiñ küme ngüyulaetew taiñ rakiduam, duamnieiñ Ngünechen tañi newen. Feymu Pablo feypi: “Ngünechen tañi newen ñi kellun mew, tañi rakiduam dunguñmanieenew am” (Romanu 9:1, Traducción del Nuevo Mundo, TNM). Welu, ¿chumafuiñ Jewba ñi newen ñi ngüyulafiel taiñ rakiduam? Müley taiñ pepikayafiel.

CHUMNGECHI PEPIKAYAFUIÑ TAIÑ RAKIDUAM

8. a) ¿Chumngechi tati piwke wedañmawafuy taiñ rakiduam? ¿Chem müley taiñ doyümnieafiel? b)Tüngkülele taiñ rakiduam, fey ¿kom tutelkaleay? (Inaduamnge ti kimal dungu.)

⁸ Taiñ dullial kiñe dungu, ¿chumngechi kelluafeiñmew taiñ rakiduam? “Müley taiñ inayafiel taiñ piwke müten”, feypikeyngün kiñeke che. Fey dew ñi femün mu, feypikeyngün chi: “Tañi rakiduam eluenew ñi femal”. Welu tati piwke ñi illutukeelchi dungu ngünefalngelay, ka wedañmawafuy ti rakiduam, tüfachi dungu feypi ta Biblia: “Tati piwke doy ngünenkachefengey chem dungu mu rume, ka ngünefalngelay. ¿Iney am rüf kimnieafeyew?” (Jeremías 17:9). Feymu, müley taiñ doyümnieafiel taiñ ayüwülafiel ta Jewba, welu doyümlayaiñ ñi ayüwülafiel taiñ piwke.b

9. ¿Chumngechi ekuniefiyiñ ta Chaw Ngünechen? Petu taiñ dullinon, ¿chumngechi pengelaiñ taiñ ekuniefiel?

⁹ Kiñe che pepikawkülele ñi rakiduam, inalayafi tañi ayükeel müten ñi dullial kiñe dungu, welu may, müley ñi ekunieafiel ta Chaw Ngünechen, ¿chumngechi? Kuñiwtukuwküleay ñi dullial chem dungu no rume ñi weñangkülnoafiel. Feychi dungu femi Neemia, manelfal wentru ngelu am. Kidu ta longkolefuy Jerusalen mew, feymu ayüfule ñi dikümtukuafiel pu che ñi kullial impuestu femafuy, welu femlay. ¿Chumngelu? Kidu feypi: “Iñche femngechi femlan, ñi ekuniefiel mu ta Chaw Ngünechen” (Nehemías 5:15). Kidu ta küpa weñangkül-lafi ta Jewba, ñi dikümtukufiel mu tati pu che. Ka femngechi iñchiñ, müley taiñ ekunieafiel ta Chaw Ngünechen taiñ femnoal kiñe dungu no rume taiñ weñangkülnoafiel, feymu petu taiñ dullinon, wüne inaduamafiyiñ ñi chem pilen ta Biblia.

10. Ñi dullial taiñ putual pulku kam putunoal, ¿chem ngülam wülkey ta Biblia taiñ kelluaetew?

¹⁰ Inaduamafiyiñ kiñe dungu: ñi putual pulku. Amuliyiñ kiñe kawiñ mew, ramtuwafuiñ chi: “¿Putuan pulku, kam putulayan?”. Taiñ küme dullial müley taiñ pepikayafiel taiñ rakiduam, feymu ngüneduamafiyiñ tati pu ngülam ñi wülkeel ta Biblia. Tati Biblia püramyefi ta Jewba ñi elufiel mu ti pulku, feypilay taiñ putunoal pichin pulku no rume (Salmo 104:14, 15). Welu, feypi taiñ ngollinoal ka famentual tati wakeñkülechi kawiñ pofolkachekelu (Luka 21:34; Romanu 13:13). Ka feypi, tati ngollikawün ti pekan kudumuwün reke feley, fente ñi fütra kulpan dungu ngen (1 Korintio 6:9, 10).c

11. Taiñ inayal Biblia ñi wülkeelchi ngülam ñi dullial taiñ putual pulku kam putunoal, ¿chem müley taiñ femal taiñ kelluaetew Jewba?

¹¹ Inafiliyiñ tüfachi pu ngülam taiñ mongen mu, fey pepikayaiñ taiñ rakiduam. Fey tüfa ngüfetuaeiñmew chem ñi kümen kam ñi kümenon. Feymu mangelngeliyiñ kiñe kawiñ mew chew ñi mülen pulku, kümeafuy taiñ ramtuwal: “¿Chumngechi adkünungeay ti kawiñ? ¿Ngünefalngeay, kam kiñe wakeñkülechi kawiñ pofolkachekelu ngerpuay? ¿Iñche kay? ¿Müna duamtuniefiñ ñi putuñmual pulku? ¿Putuñmuken ñi ngoymayal tañi weda dungu? ¿Ngünewken ñi putun mu ti pulku?”. Ngüneduamliyiñ Biblia ñi wülkeelchi ngülam kam ramtuwliyiñ chumngechi taiñ inayafiel, müley taiñ ngillatuafiel ta Jewba. Biblia feypi: “Küme ngüneduamnieen, awem Chaw Ngünechen, ka kimnieñmaen tañi piwke. Inaduamnieen, ka kimnieñmaen tañi rakiduamelnieetewchi dungu. Peñmaen iñche mew ñi mülen kiñe rüpü ñi wedalkayafetew, ka ngüyulnieen tati rüpü mu rumel ngealu” (Salmo 139:23, 24). Femngechi mangelkünufiyiñ reke ta Jewba taiñ ngüyulaetew ñi newen mu, ka femngechi pepikayaiñ taiñ rakiduam ñi inayal Jewba tañi ngülam. Welu, taiñ dullial kiñe dungu müley kakelu dungu taiñ inaduamal.

CHUMNGELU MÜLEY TAIÑ YAMAFIEL KAKELU PU CHE ÑI RAKIDUAM

12, 13. ¿Chumngelu kakerumey taiñ pu peñi ka lamngen ñi rakiduam? ¿Ka chumafuiñ kiñe peñi ka lamngen ñi rakiduam kakerumele iñchiñ taiñ rakiduam mew?

¹² Afmatuafuiñ chi tati pu peñi ka lamngen ti trawünche mu ñi nieel kakewmechi rakiduam. Feymu kiñe peñi kam lamngen “ngelay taiñ femal tüfachi dungu” feypiafuy, welu kakelu weda dungu trokilafingün chi. Taiñ kimal tüfa, wiño inaduamaiñ ñi putual pulku kam putunoal. Kiñeke ayükey ñi kiñentukual tañi pu weni engün ñi küme rupayal; welu kakelu femnoafulu trokiafuyngün. ¿Chumngelu kakerumey ñi rakiduam engün? ¿Ka chumngechi tüfa kelluaeiñmew taiñ küme dullial?

¹³ Fillke dungu mu kakerumey pu che ñi rakiduam. Kiñe tüfa, ñi rupaelchi dungu kuyfi mu. Pu che ñi rupan dungu kakerumey, feymu kiñeke peñi kam lamngen tukulpayngün ñi wedake illutun ñi niekefel engün kuyfi mu, ka kiñeke rupa ka kontupaeyew tüfachi wedake illutun (1 Reyes 8:38, 39). Rakiduamnge tami witranmaetew kiñe peñi ngünewkenofulu ñi putun mu pulku, ka kimniey ñi kuñiwtukuwküleal. Feymu “kiñentukuayu pulku” feypifilmi, “putulayan” feypiafeymu, ñi tüngküleal tañi rakiduam. Feymu ngelay taiñ weda duamnagal, ka dikümtukulayafiyiñ ñi kiñentukual pulku. Müna piwkeyefiyiñ, feymu, yamniefiyiñ ñi dulliel, feypinole rume chumngelu ñi putukenon pulku.

14. Ti trawünche wünen siglo mu, ¿chem dungu mu kakerumefuy pu peñi ka lamngen ñi rakiduam?

¹⁴ Wünen siglo mew, tati apostol Pablo ngüneduami ñi kakerumen pu peñi ka lamngen ñi rakiduam ti trawünche mu. Feychi mu, fendengekefuy karniceria mew kiñeke iyael chalintukulelngelu pu adentun ñi poyengeal, welu kiñeke kristiano ikelafuyngün tüfachi iyael (1 Korintio 10:25). Pablo weda dungu trokilafi ñi ingeal tüfachi ilo. Kidu chem falintulafi rume tati pu adentun poyengelu, ka feychi iyael mu ngen-ngelay pu adentun, Jewba keta ngen-ngey, kidu am dewmafilu ti iyael. Welu Pablo ta kimi kiñeke che ñi rakiduamkenon kidu reke. Kiñeke poyekefuyngün tati pu adentun petu ñi kristiano ngenon, feymu ünufalngey kidu engün mew chem dungu rume nüwkülelu tati pu poyengeelchi adentun mew. Feymu, ¿chumngechi küme elkünungetuafuy chi dungu?

15. ¿Chem feypi Pablo ñi küme elkünungetual ti dungu ñi rupan wünen siglo mu?

¹⁵ Pablo feypi: “Kom iñchiñ newenkülelu ta mupiltun mew, feley taiñ kelluafiel ta kakelu tati pu che newe newenkülenolu ti mupiltun dungu, fey iñchiñ ngelay taiñ kisutu tutewküleael müten. Cristo am ka femngechi ayütunolu kisutu ñi tutewael” (Romanu 15:1, 3). Feymu, Jesus reke, ngelay taiñ kintual iñchiñ taiñ kümelkalen müten, welu may müley taiñ doyümnieafiel taiñ pu peñi ka lamngen ñi kümelkaleal. Ka versikulo mew, Pablo feypi “iwelayan ta ilo kütu”, femngechi tañi mutrurnoal engün wedake rakiduam mew tañi pu peñi ka lamngen, Jesus am lalu kidu engün mew (papeltunge 1 Korintio 8:13; 10:23, 24, 31-33).

16. Iñchiñ taiñ rakiduam mew femnoalu trokifiliyiñ kiñe dungu ñi femün kiñe peñi kam lamngen, ¿chumngelu ngelay taiñ weda dunguyeafiel?

¹⁶ Welu, müley kiñeke kristiano femkenolu kiñeke dungu tañi rakiduam ñi feypietew am ñi femnoal, tüfa engün ngelay ñi weda dunguyeafiel tati femlu feychi dungu, duamfalngenolu am kom iñchiñ dullial kiñe dungu müten ñi femngeal (papeltunge Santiaw 4:12). Rüfkünu may, iñchiñ taiñ rakiduam kelluaeiñmu taiñ kidutu ngüneduamuwal, feymu ngelay taiñ ngüneduamal kakelu ñi femkeel iñchiñ taiñ rakiduamkülen mu. Ngoymalayaiñ Jesus tañi feypiel: ‘Kulpafengey pikelayafimün ta kakelu pu che, fey Ngünechen ka femngechi kulpafe pilayaeymünmew ta eymün’ (Luka 6:37). Müley kiñeke dungu kiduke tati pu kristiano ñi dullial chem tañi femal, feymu iney no rume müley ñi weda dunguyeafiel tüfachi dungu mew. Ngelay taiñ welukentu wedalkamekewal, welu may müley taiñ kümelkawküleal piwkeyen mu ka kiñewkülen mew (Romanu 14:19).

KÜME RAKIDUAM NIELIYIÑ, ¿CHEM KÜMELKAN LLOWAIÑ?

17. ¿Chumley fentren pu che ñi rakiduam?

¹⁷ Tati apostol Pedro feypi: “Nieaymün tüngkülechi rakiduam” (1 Pedro 3:16). Tutefilu am Jewba taiñ rakiduam mu, müna kümelkakeeiñmu. Welu fentren che nielayngün kiñe tüngkülechi rakiduam Jewba ñi adkiñ mew. Feley, ñi rakiduam laley reke. Rakiduamnge tüfa: pu che ngünelkünukeyngün kiñe kofilechi pañilwe mew tati pu kulliñ, fey lalewey ñi allfeñ. Ka femngechi Pablo feypi kiñeke che ñi rakiduam “ngünelkünungey reke kiñe kofilechi pañilwe mew”, feymu ta lalewey reke tañi rakiduam (1 Timotew 4:2, TNM). Fentren che femlu wedake dungu, tañi rakiduam ngüfetukelaeyew, ka chem weda duamelkelaeyew rume, yewekelay ka tüngküley, weda dungu femle engün rume. Feychi pu che ñi weda femün weda duamelkelaeyew, ka ayüwküleyngün kütu ñi femün mu.

18. Taiñ rakiduam weda duameleliyiñmu taiñ femün mu, ¿chumngechi kelluafeiñmew tüfa?

¹⁸ Fentren rupa, taiñ rakiduam weda duamelkeeiñmew, femngechi pengelkeeiñmu taiñ weda femün. Welu, inaniefiliyiñ taiñ rakiduam ka wiñorakiduamtuliyiñ, fey Jewba wiñoduamatuaeiñmew, fütra kulpaliyiñ rume. Feychi dungu mu rupay tati longko ülmen David. Kidu ta fütra kulpay, welu kom piwke mew wiñorakiduamtuy, feymu Jewba wiñoduamtueyew. David üderpufi tañi femkefel, ka eluwi ñi rumel inanieafiel Chaw Ngünechen ñi werkün dungu; feymu kidu ñi rupan mu, ngüneduami Jewba ñi küme piwkengen ka ñi wiñoduamtucheken (Salmo 51:1-19; 86:5). Welu, kiñeke mu, wiñorakiduamtuliyiñ, ka Jewba wiñoduamtueliyiñmu rume, amuleafuy taiñ weda duamkülen taiñ weda femün mu, ka yeweafuiñ kütu. Feymu ¿chumafuiñ?

19. Dew wiñorakiduamtuliyiñ, welu taiñ rakiduam petu weda duameleliyiñmu, ¿chem müley taiñ femal?

¹⁹ Dew wiñorakiduamtuliyiñ, ka taiñ rakiduam petu weda duameleliyiñmu, tüfa turpu kellulayaeiñmew. Tati piwke amulele taiñ weda duamelnieetew, müley taiñ ‘tüngduamafiel’, Chaw Ngünechen ñi doy fentrelen iñchiñ taiñ piwke mew. Kuyfi feypikefiyiñ chi ta kiñe che: “Müley tami tukulpayal Jewba tami piwkeyenieetew, ka tami wiñoduamtuetew”, welu fewla iñchiñ müley taiñ inayal tüfachi ngülam (papeltunge 1 Juan 3:19, 20). Fey taiñ rakiduam weda duamelnoeliyiñmu, duamkülelayaiñ Mapu mew müleyechi che reke, welu may rüf tüngün ka ayüwün nieaiñ. Fentren che fütra kulpafulu rume, fewla tüngduamküleyngün, ka poyeniefingün ta Jewba küme rakiduam mew (1 Korintio 6:11).

20, 21. a) ¿Chem dungu mew kelluaeiñmu tüfachi lifru? b)Kom taiñ pu kristiano ngen, ¿chem elueiñmu ta Chaw Ngünechen? ¿Chem müley taiñ femal taiñ elungeel mu?

²⁰ Tüfachi afkülechi antü mew, iñchiñ chaftumekefiyiñ tati müleyechi dungu Mapu mew ñi ngünenieel ta Weküfü. Feymu tüfachi lifru kelluaeiñmu taiñ amuleal ayüwün mu ka küme rakiduam mew. Welu kom feypilay tati werkün dungu ka ngülam Biblia mew mülelu taiñ inayal fill antü taiñ mongen mew. Ka feypile kiñe dungu kiduke pu kristiano ñi dullial, wülkelay kom tati werkün dungu koneltulelu feychi dungu mew, welu may kimeltuy chumngechi inayal Biblia tañi ngülam, fey pepikayaiñ taiñ rakiduam ka tüfa ngüfetuaeiñmew chem ñi kümen kam ñi kümenon. Tukulpayaiñ, Moyse ñi Ley dungu wüli fentren werkün dungu feypilu chem ñi femal pu che kom tañi mongen mu, welu “Cristo tañi werküelchi dungu” doyümniefi taiñ inayal Biblia ñi ngülam ka taiñ rakiduam mew dullial chem taiñ femal (Galata 6:2). Feley, kom taiñ pu kristiano ngen, Jewba elueiñmew taiñ dullial chem taiñ femal. Welu chem dulliliyiñ rume, Biblia ta feypieiñmew, ngelay taiñ “femael wesake dungu” (1 Pedro 2:16). Welu may, taiñ dullin mew, pengelafuiñ tunte taiñ piwkeyeniefiel ta Jewba.

²¹ We kimfilu eymi ta Jewba, fey konürpuymi tati rüpü mu tami eluaetew afnoachi mongen. Tami amuleal tüfachi küme rüpü mew, ngillatun mu müley tami ngüneduamal Biblia tañi ngülam, fey inafinge. Femülmi tüfachi dungu, pepikawküleaymi tami “ngüneduamafiel kom dungu”, fey kimaymi “chem dungu ñi kümen kam ñi kümenon” (Ebrew 5:14). Feymew, Biblia tañi ngülam ngüyulfile tami rakiduam, fey tüfa müna kelluaeiñmu tati. Tati linterna reke pelontunieaeymu ti rüpü, ka femngechi tami rakiduam pengelaeymu chem tami dullial, femngechi tami ayüwülafiel tami Chaw Ngünechen. Ka femngechi, kelluaeymu llemay tami rumel müleal Chaw Ngünechen ñi piwkeyechen mew.