Mupiltulenge, fey küme dulliaymi
“Feley ñi ngillatungeael maneluwün mew ka ñi nienoael epurume rakiduam” (SANTIAW 1:6).
1. Kain ¿chumngelu weda dulli, ka chum tripay tüfa?
KAIN mülefuy ñi dullial (ngümintol): ngünenieafiel tañi piwke kulpafengelu, kam eluwal ñi weda ngünenieaetew tüfa. Tañi femal, kümelkayafeyew kam wedalkayafeyew. Welu ti Biblia feypiley Kain ñi weda dulliel, eluwi ñi ngünenieaetew kidu tañi piwke. Feymu tañi peñi Abel lay, fey Kain weniyewelafi ta Jewba (Génesis 4:3-16).
2. ¿Chumngelu fente falin-ngey küme dullial?
2 Ka femngechi iñchiñ fill antü dullikeiñ chem chumal. Kiñeke dungu taiñ dulliel newe falin-ngelay, welu kakelu rume falin-ngey. Küme dulliliyiñ, tüfa kümelkayafeiñmew, montuaiñ fentren wedake dungu taiñ mongen mu ka nieaiñ küme felen. Welu weda dulliliyiñ, tüfa wedalkayafeiñmew, rupayaiñ wedake dungu ka weñangkün mu (Proverbios 14:8).
3. 1) Ñi küme dullial, ¿chem mu müley taiñ mupiltuleal? 2) ¿Chem ramtun inaduamaiñ?
3 ¿Chem kelluaeiñmew ñi küme dullial? Müley taiñ mupiltuleal Chaw Dios mu, maneluwaiñ kidu ñi ayüel taiñ kelluaetew ñi nieal kimün. Kafey müley taiñ mupiltuleal ti Biblia mew, maneluwaiñ tañi kümeke ngülam mu (papeltunge Santiaw 1:5-8). Doy weniyefiliyiñ ta Jewba ka doy piwkeyefiliyiñ ti Biblia, fey doy maneluwaiñ kidu mew ñi kimfiel chem taiñ doy kümelkayaetew. Feymu petu taiñ dullinon inaduamaiñ ti Biblia. Welu ¿chumngechi doy küme dulliafuiñ? Ka kiñeke mu, ¿chumngelu duamfalngey kakünual taiñ dulliel?
KOM CHE MÜLEY ÑI DULLIAL
4. Adan, ¿chem mülefuy ñi dullial? ¿Chum tripay ñi dullin?
4 Ti pu che afkentu dullikey falin-ngechi dungu. Tati wünen wentru Adan, mülefuy ñi dullial allkütuafiel ta Jewba, kam ñi domo Eva. Welu Adan dulli ñi allkütuafiel ta Eva, tüfa yeeyew ñi rume weda dullial. Feymu, Jewba wemünentueyew Eden mu, ka larpuy. Famülke mu iñchiñ kutrankawkeiñ Adan ñi weda dullin mu.
Jewba elueiñmew ti Biblia ta küme dullial
5. Elungelu kay taiñ dullial, ¿chem müley taiñ rakiduamal?
5 Eymi rakiduamkeymi chi kiñeke che reke feypikelu: “Dullinofuli ñi chem chumal, doy küdawngelayafuy”. Welu kümeafuy taiñ rakiduamtukual Jewba taiñ dewmanoetew kiñe makina reke. Kidu elueiñmew taiñ rakiduamal ka dullial, ka elueiñmew ti Biblia ta küme dullial. Kidu ayükey taiñ dullial ñi chumal, ka tüfa kümelkayafeiñmew. Inaduamaiñ chumngelu feypiafuiñ tüfa.
6, 7. Pu israelche, ¿chem mülefuy ñi dullial, ka chumngelu fente küdawngefuy? (Inaduamnge ti adentun pagina 9 mu.)
6 Pu israelche mülekefulu ti mapu Jewba ñi feypikünuletew, mülefuy ñi dullial engün poyeafiel ta Jewba kam kakelu dios. Biblia feypi: “Welu may, kümenolu trokifilmün tamün poyefiel ta Jewba, dullimün fachantü iney tamün poyeafiel, tati pu dios ñi poyekefel tamün kuyfike che yem ñi mülen nometu Lafken mew, kam ti pu amoreo ñi pu dios, kidu engün tañi mapu tamün mülepan mew. Welu iñche ka tañi pu che poyeafiyiñ ta Jewba” (Josué 24:15). Küdawngenolu ñi dullial trokiafuiñ. Welu tüfa eluafeyew mongen kam yeafeyew ñi layal. Pu kues ñi antü mew, pu israelche ka weda dullikefuyngün. Püntütripayngün Jewba mew ka poyekefuyngün pu koylake dios (Jueces 2:3, 11-23). Kafey, ti pelon wentru Elia ñi antü mu, pu israelche mülefuy ñi dullial poyeafiel ta Jewba kam ti koyla dios Baal (1 Reyes 18:21). Eymi rakiduamafuymi chi: “Iney no rume poyelayafuy kiñe dios mongelenolu, feymu mülefuy ñi dullial poyefiel ta Jewba, fey ta kümey”. Welu pu israelche eluwlayngün ñi dullial, epurume rakiduamkülefuyngün, chumngechi feypi ti Biblia. Feymu Elia tañi kimchengen mu, yafültukufi pu che ñi poyeafiel tati rüfngechi Ngünechen Jewba.
7 ¿Chumngelu fente küdawngefuy pu israelche mu ñi küme dullial engün? Wüne, mupiltukelafuyngün Jewba mu, ka küpa allkütukelafingün. Rüf kimfule engün ta Jewba, tüfa kelluafeyew ñi küme dullial. Welu eluwlayngün ñi nieal kimün, maneluwlayngün Jewba mew (Salmo 25:12). Epu, pu israelche eluñmayngün tati katripanche ñi weda rakiduamelaetew, ka ñi feypiaetew ñi chem chumal. Feymu inafingün pu katripanche ka poyerpufingün pu koylake dios. Fentren tripantu kuyfi mu, Jewba dew kimeldungulelfi pu israelche ñi rupayafel tüfa (Éxodo 23:2).
¿FEYPIPEAEIÑMU MAY KAKELU CHE CHEM TAIÑ DULLIAL?
8. Pu israelche ñi rupan, ¿chem kimeltukeeiñmew?
8 Pu israelche ñi rupan kimeltukeeiñmew ñi duamfalngen inayal Ngünechen ñi Dungu taiñ küme dullial. Romanu 2:6 rakiduamelkeeiñmew ñi llowal kake kiñeke iñchiñ taiñ femelchi dungu mew. Feymu eluñmalayafuiñ kakelu che taiñ feypietew chem dullial. Welu may, müley taiñ kimal Chaw Ngünechen ñi ayüel, fey dulliaiñ ta femal ti kümeke dungu.
Eluñmaliyiñ kakelu che taiñ feypiaetew chem dullial, fey dulliafuiñ ta inayafiel feychi pu che
9. Eluñmaliyiñ kakelu che taiñ feypiaetew chem dullial, ¿chumngelu kuñiwün-ngey?
9 Eluñmaliyiñ kakelu che taiñ dikümtukuaetew ta weda dullial, femngechi eluñmayafiyiñ taiñ feypiaetew chem chumal (Proverbios 1:10, 15). Tüfa kuñiwün-ngey. Eluñmaliyiñ kakelu che taiñ feypiaetew chem dullial, fey dulliafuiñ ta inayafiel feychi pu che, ka famentuafiyiñ ti rakiduam taiñ eluetew ti Biblia. Müna weda tripayafuy tüfa.
10. Pablo, ¿chem ngüfetufi tati pu trawüluwkelu Galacia mew?
10 Ti apostol Pablo ngüfetufi tati pu trawüluwkelu Galacia mew ñi eluñmanoal kakelu che tañi feypiaetew chem dullial (papeltunge Galata 4:17). Kiñeke peñi ti trawünche mu küpa feypifingün ta kakelu chem ñi dullial. Tüfa ayüwingün kidutu ñi kümelkawal müten, feymu ayüyngün pu peñi ka lamngen ñi inayaetew, fey ñi inangenoal pu apostol. Ñom chengekelafuyngün ka yamkelafingün pu peñi ka lamngen ñi kidutu dulliel.
11. Kakelu che ñi dullial, ¿chem kellun eluafuiñ?
11 Pablo yamniekefuy tañi pu peñi ka lamngen ñi kidutu dulliel mu, feymu inayentufalngey (papeltunge 2 Korintio 1:24). Müley kiñeke dungu kidutu ñi dullial pu peñi ka pu lamngen, feymu pu longkolelu ñi ngülamtual feychi dungu mu, inayentuafuyngün ta Pablo. Ayüwün mu elukefingün ngülam Biblia mew küpalu, welu katrütukelafingün tañi kidutu dullial. ¿Chumngelu? Kiduke pu kristiano müley ñi chaftuafiel chem ñi kontupayaetew tañi dullin mu. Tüfa kiñe falin dungu kimeltueiñmew: kelluafuiñ kakelu che ñi kimal chem ngülam Biblia mu kelluafeyew. Welu kiduke pu peñi ka lamngen elungeyngün ñi kidutu dullial, ka femngechi müley ñi femal. Kidutu küme dullile engün, kümelkaleayngün. Turpu rakiduamlayaiñ taiñ elungeel ñi feypiafiel pu peñi ka lamngen chem ñi dullial.
Pu kümeke longkolelu kelluafingün pu peñi ka lamngen ñi kidutu dullial. (Inaduamnge parrafo 11).
MANELUWLAYAIÑ TAIÑ PIWKE MU
12, 13. Weñangküleliyiñ kam illkuleliyiñ, ¿chumngelu kuñiwün-ngeafuy taiñ dullial?
12 Famülke mu, fentren che ñi dullial ta chem chumal maneluwkey kidu tañi piwke mu. Welu tüfa kuñiwün-ngey. Ti Biblia feypikeeiñmew ñi inanoafiel ti piwke taiñ dullial (Proverbios 28:26). Kafey taiñ piwke kulpafengey, “doy ngünenkachefengey chem dungu mu rume, ka ngünefalngelay”, feymu maneluwlayafuiñ kidu mew (Jeremías 17:9). Biblia mew, nütramkangey fentren che ñi weda rupan maneluwlu tañi weda piwke mu (1 Reyes 11:9; Jeremías 3:17; 13:10). Feymu taiñ dullial, ¿chem rupayafuy maneluwliyiñ taiñ piwke mew?
13 Kom piwke mu müley taiñ piwkeyeafiel ta Jewba, ka piwkeyeafiel tati pu che chumngechi kidutu piwkeyewiyiñ (Matew 22:37-39). Welu kuñiwtukuwaiñ. Ti piwke ngünenieeliyiñmu taiñ rakiduam ka taiñ femün, tüfa kuñiwün-ngeafuy, chumngechi feypiley ti texto parrafo 12 mu. Rakiduamnge tüfa, kiñe che illkulelu, küme dullilayafuy (Proverbios 14:17; 29:22). Ka femngechi kiñe che weñangkülelu, weda dulliafuy ñi chumal (Números 32:6-12; Proverbios 24:10). Eluwaiñ taiñ ngünenieaetew ti rakiduam Chaw Dios ñi ley mu (Romanu 7:25). Mülefule ñi dullial falin-ngechi dungu, maneluwkelayaiñ taiñ piwke mu.
¿CHEM MU KAKÜNUAFUIÑ TAIÑ DULLIEL?
14. ¿Kümey taiñ wiñorakiduamal taiñ dulliel mu? ¿Chumngelu?
14 Müley taiñ küme dullial. Welu kimchengeliyiñ rume, kiñeke mu müley ñi rakiduamtual taiñ dullielchi dungu mu, fey kakünuafiel. Chaw Jewba inayentufalngey tüfachi dungu mu. Ngüneduamnge ñi femün tati pu ninifeche mu, Jona ñi antü mew: “Fey Ngünechen, pefilu ñi femmeken tati pu che mülelu ta Ninife ka chumngechi ñi elkünutun ñi wesa femmekekeel engün, rakiduamürkey ñi chem wesa femwetunoafiel rume tañi feypifalfel” (Jona 3:10). Jewba ngüneduamlu pu che ñi küme elkünutuel tañi mongen ka ñi femwenoel wedake dungu, wiñorakiduamtuy tañi dulliel mu. Femngechi pengeli ñi ñom chengen, kutranpiwkeyechefengen ka küme rakiduam ñi nieel. Jewba femkelay tati pu che reke, turpu weda dullikelay, lladkülele rume.
Jewba ngüneduamlu pu che ñi küme elkünutuel tañi mongen ka ñi femwenoel wedake dungu, wiñorakiduamtuy tañi dulliel mu
15. ¿Chem dungu mu kümeafuy taiñ wiñorakiduamal taiñ dullielchi dungu mu?
15 Kiñeke mu kümeafuy taiñ wiñorakiduamal taiñ dulliel mu. Kümeafuy taiñ femal tüfa, kaletule chem taiñ yeetew ñi femngechi dullial. Rakiduamnge, kiñeke mu Jewba kakünuy ñi dulliel (1 Reyes 21:20, 21, 27-29; 2 Reyes 20:1-5). Kafey doy dungu kimliyiñ, kümeafuy taiñ wiñorakiduamal. Inaduamnge ñi rupan ti longko ülmen David. Kidu dulli ñi chumal koyla feypingelu Mefiboset ñi femün mu, welu kimlu ti rüf dungu, David küme elkünutuy ñi dulliel (2 Samuel 19:24-29). Kimchengeliyiñ, ka femngechi femafuiñ.
16. 1) Taiñ küme dullial, ¿chem chumafuiñ? 2) ¿Chumngelu müley taiñ ngüneduamal taiñ dullielchi dungu, ka chumngechi femafuiñ?
16 Tati Biblia feypiley taiñ dullifemnoal kiñe falin dungu mu (Proverbios 21:5). Müley taiñ eluwküleal ñi küme rakiduamal kom ti dungu koneltulelu tüfa mu, femngechi taiñ küme dullial (1 Tesalonisense 5:21). Petu ñi dullinon, ti ngen reñma müley ñi chillkatual ti Biblia ka taiñ papil. Kafey kümeafuy ñi allkütual chem rakiduamkey tañi pu che. Rakiduamnge, Jewba ngülamtufi ta Abraam ñi allkütuafiel tañi domo (Génesis 21:9-12). Pu longkolelu ka müley ñi chillkatual. Weke dungu mülele feypilu ñi kakünual tañi dulliel, llükalayay ñi yamnoaetew pu peñi ka lamngen. Duamfalngele, pu longkolelu küme rakiduamnielu ka ñom piwkengelu, eluwkeyngün ñi norümafiel ñi rakiduam ka ñi dulliel. Kom iñchiñ ka femngechi femafuiñ. Femngechi ti trawünche mu kom kiñewküleaiñ ka kümelkawküleaiñ (Hecho 6:1-4).
WECHURPUAIÑ TAIÑ DULLIEL
17. ¿Chem kelluaeiñmew taiñ küme tripayal taiñ dullin mu?
17 Kiñeke dungu taiñ dullial doy falin-ngey kakelu mew. Kiñeke tüfa, kurengeal kam fütangeal, kam iney engu. Kafey chumül konal tati pu fill antü küdawülkefilu ta Jewba. Petu taiñ dullinon falin-ngechi dungu, müley taiñ küme rakiduamküleal ka ngillatuafiel ta Jewba taiñ kelluaetew. Tüfa alüñmayafuy, welu taiñ küme dullial müley ñi maneluwal Jewba mew, allkütuafiel ka inanieal ñi feypin (Proverbios 1:5). Biblia mew Jewba elukeeiñmew rume kümeke ngülam, feymu falin-ngey taiñ chillkatual ka ngillatual. Jewba eluafeiñmu tati duamfalchi adümuwün taiñ dullial, femngechi femal ñi ayükeel. Petu taiñ dullinon falin-ngechi dungu, ramtuwaiñ: “¿Pengelan ñi piwkeyeniefiel ta Jewba? Tañi pu che, ¿ayüwküleay ka kümelkawküleay? ¿Pengelan ñi ngenoafeluwün-ngen ka ñi piwkeyechefengen?”.
18. Jewba, ¿chumngelu ayükey taiñ kidutu dullial?
18 Müley taiñ dullial poyeafiel ta Jewba kam taiñ femnoal, eluñmangelu kay taiñ femngechi femal. Welu Jewba dikümtukukelaeiñmew taiñ piwkeyeafiel. Kidu yamniekeeiñmu taiñ dulliel (Josué 24:15; Eclesiastés 5:4). Welu kidu ayükey taiñ wechurpuafiel chem rume taiñ dulliel inaniefiel Biblia ñi feypin. Maneluwliyiñ Jewba ñi ngülam mu ka inafiliyiñ, fey küme dulliaiñ. Ka pengelaiñ taiñ nien nor rakiduam ñi femal chem dungu rume (Santiaw 1:5-8; 4:8).