Ti kurewen: kiñe yewün reke ñi elkünuel taiñ poyen Chaw

1, 2. a) Amuliyiñ kiñe mafün mu, ¿chem ramtuwafuiñ, ka chumngelu? b)¿Chem ramtun ngüneduamaiñ tüfachi chillkatun mu?

¿AYÜKEYMI amual mafün mu? Fentren che ta ayükey, tüfa am kiñe ayüwün-ngechi kawiñ. Tati pu niewalu tukukeyngu ñi doy kümeke takun ka kimfalngey tañi rume ayüwkülen engu. Fey ayüwün mu maneluwküleyngu ñi küme feleal tañi mongen küpalechi antü mew.

² Welu ka kimnieiñ fentreken che ñi falintukenofiel tati kurewen dungu. Feymu, amuliyiñ mafün mu ayükeiñ tati pu niewalu ñi küme feleal, welu kiñeke mu ramtuwafuiñ chi: “¿Ayüwküleayngu ka rumel kurewen-ngeayngu?”. Tati pu kurewen ñi ayüwküleal müley ñi maneluwküleal Chaw Ngünechen tañi ngülam mu, ka yafüluwküleal ñi inanieafiel. Biblia feypi: “Maneluwnge Jewba mew kom tami piwke mu, ka eymi tami rakiduam mu reküluwkinolnge. Kom tami rüpü mew rakiduamanieafimi, ka kidu norümaeymu chew tami miyawal” (Proverbios 3:5, 6). Müley ñi femal tüfa ñi küme tripayal engu ka ñi rumel müleal Chaw Ngünechen ñi piwkeyechen mew. Fewla ngüneduamaiñ chem ñi feypiel ti Biblia tüfachi meli ramtun mu: ¿Chumngelu niewafuy epu che? Küpa kurengelmi kam fütangelmi, ¿chumngechi küme dulliafuymi tami afkadi? ¿Chumngechi pepikawafuymi tami küme afkadingeal? ¿Chem kelluafi tati kurewen-ngen ñi ayüwküleal?

¿CHUMNGELU NIEWAFUY EPU CHE?

3. ¿Chumngelu kümelayafuy tami kurengeal kam fütangeal pekanka dungu mew?

³ Kiñeke che feypikeyngün tati kurewen mu müten tati pu che ayüwküleafuy, ka iney no rume küme duamkülelayafuy nienole kiñe afkadi. ¡Tüfa ta re koyla tati! Rakiduamaiñ, Jesus kurengelafuy, welu kidu feypi tati pu kurengenolu ka fütangenolu kiñe yewün reke feley, ka yafültukufi kom tati ayülu ñi femngechi feleal (Matew 19:11, 12). Ka femngechi ti apostol Pablo pengeli tati kümeke dungu ñi nieel tati nienolu kiñe afkadi (1 Korintio 7:32-38). Welu Pablo ka Jesus dikümtukulafingu tati pu che ñi niewnoal; Biblia ta feypi, feyti dikümtukufilu tati pu che ñi kurengenoal, fey “ti kimeltun ñi pepikael tati pu weküfü” (1 Timotew 4:1-3). Feley llemay, kom tati ayükelu ñi doy küme küdawülafiel ta Jewba, ñi nienon mu kiñe afkadi doy küme küdawküleyngün. Kiñeke kintukeyngün kiñe afkadi ñi dikümngen mu müten. Welu kümelayafuy pekanka dungu mew tami kurengeal kam fütangeal.

4. ¿Chumngelu tati kurewen mu doy küme tremkülerpuafuy tati pu pichikeche?

⁴ Welu ¿chem falin dungu mew niewafuyngün tati pu che? Tati kurewen, kiñe yewün reke feley ñi elkünuel Chaw Ngünechen (papeltunge Génesis 2:18). Wülkelu am kümeke dungu, ka tati pu che ayüwkülerpuafuy. Kiñe dungu, tati pu kurewen mu doy küme tremkülerpuafuyngün tati pu pichikeche, tüfa engün am duamnielu tañi pu chaw ñi piwkeyeaetew, ñi ngüyulaetew ka ñi norümaetew (Salmo 127:3; Efesio 6:1-4). Welu müley ka falinke dungu ñi dullial tañi kurengeal.

5, 6. a) Eclesiastés 4:9-12 ñi feypin mu, ¿chem kümeke dungu eluwkeyngu kiñe küme weniwen? b)¿Chumngechi tati kurewen kiñe küla rumechi füw reke feleafuy?

⁵ Ngüneduamaiñ tati versikulo ñi nütramkangeel tüfachi chillkatun mu, ka tañi inalechi versikulo: “Epu che doy kümelkaley tati kidulelu mu, tüfa engu am llowkeyngu kümelkan fente ñi küdawün mu. Fey kiñe tranle, kelluaeyew ñi kompañ tañi witrapüramaetew. Welu ¿chem rupayafuy feyti kidulelu tranle ka nienole iney ñi kelluaetew tañi witrapüratual? Ka femngechi epu che mür kudulele, fey eñümküleayngu, welu ¿chumngechi eñümküleay tati kidulelu? Kafey kiñe che dikümtukuafuy tati kidulelu, welu epu che newenküleafuy ñi chaftuafiel feyti ñi dikümtukuetew. Fey kiñe küla rumechi füw pürüm katrüfemngelayafuy” (Eclesiastés 4:9-12).

⁶ Tüfachi pu versikulo feypikey ñi rume falin-ngen tati weniwen. Welu, ¿ka nüwküleafuy tati kurewen dungu mu? May, tati kurewen mu am ñi mülen tati doy küme weniwen, tüfa engu welukentu kelluwkeyngu, yafüluwkeyngu ka ingkañpewkeyngu, chumngechi ñi feypiel ti Biblia. Welu tati kurewen ñi newenküleal tañi kiñewkülen mu, müley ñi nieal ka dungu. Chumngechi ñi feypiel Eclesiastés, tati küla rumechi füw doy newen-ngey kiñe epu rumechi füw mu, ka femngechi feley tati kurewen mu. ¿Chuchi am tati külangechi “füw”? Jewba llemay. Kidu koneltulele tañi kurewen mu, fey tati kurewen mür newentulele ñi femal Jewba ñi ayükeel, tañi kiñewkülen mu doy newen-ngeafuy.

7. Kiñe kristiano nienole kiñe afkadi, ka küdawtule ñi ngünewal tañi illutukefiel ti kudumuwün, ¿chem ngülam wüli ti apostol Pablo?

⁷ Kafey ti kurewen mu müten epu che kudumuwafuy. Ngünechen ñi ley eluñmakey ti kudumuwün dungu ñi poyewal kurewen mu müten (Proverbios 5:18). Welu kiñe che kurengenolu ka dew rupalu feychi antü ñi rume illutukefel ti kudumuwün dungu, ¿chumafuy? Küdawtule ñi ngüneniewal ka ñi kon-noal pekan kudumuwün mu, inayafuy tati ngülam ñi feypiel ti apostol Pablo Jewba ñi duam mu: ‘Welu pepi ngünenofile ñi kuerpu, müley ñi kurengeal, fey doy kümey ñi niewal ta wentru engu domo fey ñi weda femmekenoael fey ñi kurengenon rume’ (1 Korintio 7:9; Santiaw 1:15).

8. Tati Biblia, ¿chem rakiduamelkeeiñmew ti kurewen mu?

⁸ Chem rakiduam rume niele kiñe che ñi kintual kiñe afkadi, rakiduamlayafuy kom ñi rumel küme tripayal. Ti apostol Pablo feypi: “tati kurengelu niekey fill rakiduameluwkülen epe fill dungu mew”, fey kutrankawafuy chi (1 Korintio 7:28). Tati pu kurengelu chaftukeyngün kiñeke dungu ñi chaftukenoel tati pu kidulelu. Feymu küpa nielmi kiñe afkadi, ¿chumafuymi tami rupanoal fentren wedake dungu ka tami doy ayüwküleal? Kiñe dungu tami femal: küme dulliaymi tami afkadi.

¿CHUMNGECHI KÜME DULLIAL KIÑE AFKADI?

9. Ti apostol Pablo, ¿chumngechi pengeli ñi rume kuñiwün-ngen taiñ kiñewal kiñe feyentulenolu engu?

⁹ Jewba ñi duam mu, ti apostol Pablo wirintukuy ka kiñe ngülam ñi inayafiel kom tati pu küpa nielu kiñe afkadi: “Eymün ta kiñewkilmün chem dungu mew no rume tati pu feyentulenolu eymün” (2 Korintio 6:14). Rakiduamnge tüfachi dungu mew: traringele ñi küdawal epu kulliñ trürkülenolu, mür kutrankawafuyngu. Ka femngechi dungu rupakey ti kurewen mu. Kiñe peñi kam lamngen kintule kiñe afkadi tati pu feyentulenolu mu, feyngeay ñi kutrankawal. Kiñe eluwküleafuy ñi rumel müleal Chaw Ngünechen ñi piwkeyechen mew, welu tati feyentulenolu duamkülelayafuy rume ñi femal, feymu trürlay ñi ayükeel engu ka küme duamkülelayafuyngu. Feymu ti apostol Pablo feypi tati pu kristiano ñi niewal chaf ‘feyentulelu müten’, feyti ñi ayünieel koneltulelu Jewba ñi trokiñche mu (1 Korintio 7:39).

10. Tati pu inanienolu Jewba ñi ngülam, fey niewingün kiñe feyentulenolu, ¿chem dungu mu rupakeyngün?

¹⁰ Welu kiñeke kristiano rume kidulelu trokiwkeyngün, feymu rakiduamkeyngün “doy kümeafuy tañi niewal kiñe feyentulenolu engu”. Kiñeke mu dullikeyngün ñi inanoal Biblia tañi ngülam, fey niewkeyngün kiñe che koneltulenolu Jewba tañi trokiñche mu. Welu rumel ngüneduamürpukeyngün ñi weda femkeel. Dullikeyngün ñi niewal kiñe che engu, welu pepi nütramkawlayngu tati doy falin dungu tati mongen mu, feymu doy kidulelu trokiwkeyngün. Welu ayüwün-ngey ñi pen mu fentren pu peñi ka lamngen femngechi ñi femürpukenon, maneluwlu am Jewba mu ka rumel inaniekelu tañi ngülam. Biblia feypi: “Eluaeyu tami kim ngüneduamngeal, ka kimelelaeyu tati rüpü chew tami amual. Ngülamtuaeyu iñche ñi adkiñ mu” (Salmo 32:8). Kiduleyngün, welu maneluwküleyngün ñi peal kiñe afkadi Jewba tañi trokiñche mu.

11. ¿Chem kelluaeymu tami küme dullial kiñe afkadi? (Ka inaduamnge ti wichulechi dungu “¿Chumngechi küme dulliafun tañi afkadi?”.)

¹¹ Feymu llemay, ayünielmi tami nieal kiñe afkadi, müley tami kintuafiel tati trawünche mew müten. Welu feyka müten no, müley tami ngüneduamal chem ñi ayünieel tañi diturpual ti che, chem küpa femi Jewba tañi trokiñche mu, ka tunte ñi piwkeyeniefiel ta Chaw Jewba. Fey trürkülele eymi mu, feyta kümey. Tati kim manelfal kona entukey fillke papil ñi kimeltuafiel Biblia ñi ngülam tüfachi falin dungu mu, feymu kümeafuy tami ngüneduamafiel kiñe ngillatun mu, fey eluwkülenge tami ngüyulaetew.a Biblia feypi: “Tami dungun kiñe küdetuwe reke feley iñche tañi namun mew, ka kiñe pelon reke feley iñche tañi rüpü mew” (Salmo 119:105).

12. Fentren trokiñ mapu mew, ¿chumngechi kurengekey pu che? Tati Biblia ¿chem dungu ñi rupan pengelkey ñi kellual tüfachi dungu mu?

¹² Kiñeke trokiñ mapu mew pu wechekeche dullilelngekey kiñe afkadi. Feychi mapu mew, tati pu che rakiduamkeyngün tati pu chaw ñi doy nieel kimün ka adümuwün, feymu doy pepikawküleyngün ñi dullilelafiel kiñe afkadi tañi pu yall. Epe kom femngechi kurewen küme tripakeyngün, chumngechi pengelkey ti Biblia ñi rupan kuyfi mu. Tati pu chaw ñi küme dullilelafiel kiñe afkadi tañi pu yall, inayentuafuyngün ta Abraam. Kidu werküy kiñe kona ñi kintulelmeafiel kiñe domo tañi fotüm Isaak. Welu Abraam kintulay kiñe üllcha nielu fentren plata ka ülmen küpan-ngelu. Doyelchi may eluwkülefuy ñi kintulelafiel kiñe domo poyekefilu ta Jewba (Génesis 24:3, 67).b

¿CHUMNGECHI PEPIKAWAL ÑI KÜME AFKADINGEAL?

13, 14. Tati ngülam mülelu Proverbios 24:27, ¿chumngechi kelluafeyew tati pu wecheke wentru küpa kurengelu?

¹³ Küpa nielmi tami afkadi, kümeafuy tami ramtuwal: “¿Rüf pepikawkülen?”. Chem tami rakiduamnieel tati piwkeyewün mu, ti kudumuwün, tati weniyewün mu, ka tati pu yall mu, kelluaeymu mi kimal tami pepikawkülen kam pepikawkülenon. Welu feyka müten no, doy falin-ngey tami rakiduamal kom tati dungu koneltulelu tami kurengeal mu.

¹⁴ Kiñe weche wentru küpa kurengele, müley ñi rakiduamal tüfachi ngülam mu: “Pepikafinge tami küdaw wekuntu, ka kom adkünunge lelfün mew; fey wüla dewmange tami ruka” (Proverbios 24:27). ¿Chem küpa kimeltueiñmu tüfachi versikulo? Feychi antü mu kiñe wentru küpa kurengefule femngechi ñi nieal reñma, mülefuy ñi ramtuwal: “¿Rüf pepikawkülen ñi kuñiwtukuafiel ka dapiafiel kiñe domo ka tati pichikeche ñi küpayal?”. Petu ñi kurengenon, ti wentru mülefuy ñi küdawafiel tañi mapu. Famülke mew ka müley tañi femal tati pu wentru. Petu ñi kurengenon, müley ñi pepikawküleal ñi femürpual kom tañi elfalkünulelngeal ñi fütangen mu. Kutrankülenole, müley ñi küdawal. Biblia ta feypi, tati wentru kuñiwtukunofile tañi pu che ñi kümelkaleal ka ñi küme duamküleal, ka kellunofile ñi weniyeafiel ta Chaw Ngünechen, tüfachi wentru doyelküley tati pu feyentulenolu mew (papeltunge 1 Timotew 5:8).

15. ¿Chumngechi pepikawafuy ti domo ñi fütangeal?

¹⁵ Tati domo küpa fütangelu, ka müley ñi pepikawküleal tañi femürpual kom ñi elfalkünulelngeal ñi fütangen mu. Tati Biblia pengeli kiñeke küme chumngen ka adümuwün ñi nieal tati domo ñi kelluafiel tañi füta ka ñi adnieal tañi ruka (Proverbios 31:10-31). Kom tati pu pekanka dullikelu ñi afkadi, wentru kam domongele rume, ayükey ñi kidutu kümelkawal müten, rakiduamnolu am chem ñi eluafel tañi afkadi. Welu doy falin-ngey tati pu kintukelu kiñe afkadi ñi pepikawküleal tañi inanieal ti Biblia tañi ngülam ñi kurewen-ngen mu.

16, 17. Tati pu küpa nielu ñi afkadi, ¿chem ngülam mülelu Biblia mu müley ñi rakiduamal tañi pepikawal?

¹⁶ Ñi pepikawküleal, tati küpa nielu kiñe afkadi, müley ñi rakiduamal chem dungu ayükey ta Chaw Ngünechen ñi femal tati füta ka ti domo. Tati wentru longkoley tañi reñma mu, feymu müley tañi küme kimal chem koneltuley tüfachi küdaw mu. Ngelay ñi ñidolkawal ñi weda ngünenieafiel tañi pu che, welu may müley ñi inanieafiel ta Jesus (Efesio 5:23). Kafey tati kristiana müley ñi kimal chem koneltuley ti falin küdaw mu ñi eluetew Chaw Ngünechen tañi fütangen mu. Kümeafuy ñi ramtuwal: “¿Eluwkülean ñi ngünenieaetew tañi füta, kidu am longkolelu iñche mew?” (1 Korintio 11:3). Tati domo fütangenolu longkoyefi ta Jewba ka Jesus (Galata 6:2). Welu fütangele, ka müley ñi longkoyeafiel tañi füta. Feymu müley ñi ramtuwal: “¿Yamnieafiñ ka eluwan ñi ngünenieaetew ñi füta, welulkawkele rume?”. Tati domo eluwkülenofule ñi femal, doy kümeafuy ñi fütangenoal.

¹⁷ Kafey niewle engu, müley ñi eluafiel chem ñi duamnieel tañi afkadi, trürkülenole rume ñi ayünieel engu (papeltunge Filipense 2:4). Tati apostol Pablo wirintukuy: ‘Kake kiñeke eymün piwkeyepe kidu ñi domo, kidu ñi kuerpu reke, fey ti domo kay yamniepe tañi füta itrokom dungu mew’. Ñi ngüyuletew Jewba, ti apostol Pablo ngüneduami tati wentru ñi müna duamnieel ñi yamnieaetew tañi domo, ka ti domo kay müna duamniey ñi piwkeyenieaetew tañi füta (Efesio 5:21-33).

18. Epu che niewalu, ¿chumngelu falin-ngey ñi kim ngüneniewal?

¹⁸ Feymu llemay, epu che ayülu ñi niewal ngelay ñi ayekan dungu trokinieafiel feychi antü petu ñi niewnon. Doy kümey tañi kimürpual engu ñi küme yewküleal, ka ñi ngüneduamal ñi kümen kam ñi kümenon tañi niewal engu. Kafey müley ñi ngüneniewal, tüfa engu rume ayüniewingu, feymu ngüneniewnole, tüfa yeafeyew ñi lif pengeluwnoal ñi piwkeyen, kiñeke dungu elungelu am tati pu kurewen müten ñi femal. Feymu rüf piwkeyewle engu, kuñiwtukuwküleayngu ñi femnoal chem no rume ñi wedalkayafiel tañi kompañ ñi weniyefiel ta Jewba (1 Tesalonisense 4:6). Nielmi tami ayün, kümey tami kim ngüneniewal, tüfa kelluaeymu kom tami mongen mu, niewnolmu rume.

¿CHUMAFUYMI ÑI RUMEL MÜLEAL TAMI KUREWEN⁠-⁠NGEN?

19, 20. Pengelnge chumngechi trokikefi fentreken che ti kurewen, ka chumngechi müley ñi trokiafiel tati pu poyekefilu ta Jewba.

¹⁹ Kiñe kurewen tañi rumel müleal, mür engu müley ñi rüf eluwküleal ñi püntütripanoal. Tati pelikula ka lifru mu, ti mafün mu fentepuwi ti nütram. Welu ti mongen fentepuwlay ti kurewen mu, welu may tüfa mu llituy Jewba ñi elkünuelchi niewün ñi rumel müleal (Génesis 2:24). Welu fentreken che femngechi rakiduamkelay. Kiñeke trokiñ mapu mew, tati pu che epu pürolechi füw trokikefi ti kurewen. Ka tüfachi dungu pengelkey chem ñi rakiduamkülen engün ti kurewen dungu mu, ¿chumngelu? Tüfachi epu füw fentreñma mu pürolküleafuy, welu küdawngelayafuy ñi entupürolngeal. Femngechi ayükeyngün ñi feleal ti kurewen dungu mu.

²⁰ Feymu, fentren che rakiduamkeyngün ti kurewen ñi pichiñmayal. Ayüwkülen mu niewkeyngün, rakiduamkelu engün am ñi wüdayafiel ñi kurewen wedake dungu küpale kam ayüwtunole ñi niewal. Welu tukulpayaiñ, tati Biblia kiñe def reke trürümfi ñi kiñewkülen ti pu che, tati kurewen kütu. Rakiduamnge tüfachi dungu mu, tati pu def nielu pu farku, dewmangey ñi fentreñmayal, turpu ñi katrürumenoal, kiñe fütra kürüftuku mawün küpafule rume. Ka femngechi feley ti kurewen, elkünungey ñi rumel müleal. Tukulpayaiñ Jesus ñi feypiel: “Ngelay iney rume ñi wüdamentuael Ngünechen ñi trapümel” (Matew 19:6). Femngechi müley taiñ rakiduamal tati pu poyekefilu ta Jewba. Welu, femngechi trokifiliyiñ ti kurewen, ¿fanetuafuy ñi yengeal? Femlay tati.

21. ¿Chem müley ñi femal tati pu kurewen, ka iney am inayentuafuyngün tüfachi dungu mu?

²¹ Tati füta ka ti domo müley ñi küme rakiduamküleal tañi afkadi mu. Müley ñi ngüneduamafiel tañi kümeke chumngen ka tunte ñi yafüluwkülen tañi küme femal, femngechi peayngu ayüwün ka yafüluwün ñi kurewen mu. Fey küme rakiduamkülelmi tami afkadi mu, welulkawle rume, ¿welurakiduamlu trokingeafuymi? Femlay tati. Jewba welurakiduamkelay, welu kidu rumel ngüneduamniekeeiñmew taiñ kümeke chumngen, ka iñchiñ ayükeiñ ñi femngechi femal. Rakiduamkeiñ kiñe wentru reke wirintukulu Biblia mu: “Eymi ngüneduamniefulmi tati welulkan, awem Jah, ¿iney am norngelu trokingeafuy tami adkiñ mu, awem Jewba?” (Salmo 130:3). Feymu llemay, tati pu kurewen welukentu müley ñi küme rakiduamniewal ka wiñoduamuwtual (papeltunge Kolosense 3:13).

22, 23. Famülke mew tati pu kurewen, ¿chumngechi inayentuafuyngün ta Abraam ka Sara engu?

²² Rupachi tripantu mu, tati kurewen doy ayüwkülerpuafuy. Ngüneduamaiñ chem ñi rupan Abraam Sara engu, wedake dungu mu rupay dew füchalu engu. Sara mülefuy ñi elkünual tañi küme ruka ñi tripayal Ur pingechi waria mew ka mongelerpual re tolto ruka mu, 60 tripantu niepelafuy, fey müna küdawngefuy chi femal tüfachi dungu. Welu kidu eluwi ñi femal, eluwlu am ñi ngünenieaetew tañi füta. Kiñe rüf kompañ ngerpuy ka yamün mu rumel kellufi tañi wentru ñi küme tripayal chem ñi dulliel. Welu re wün mew müten feyentulafi, welu may tañi ‘rakiduam’ mu feypikefuy ñidol (Génesis 18:12; 1 Pedro 3:6).c Kom tañi piwke mu yamniekefuy tañi füta.

²³ Feyngey, kiñeke mu trür rakiduamlayngu. Kiñe rupa Sara feypifi ta Abraam ñi femal kiñe dungu, welu tüfa “rume kutrantupiwkeleyew” ta Abraam. Welu Jewba ñi duam mu, ñom piwke mu Abraam allkütufi tañi domo, tüfa kümelkaeyew kom tañi pu che (Génesis 21:9-13). Ka femngechi famülke mu fentren pu kurewen, alün tripantu niewlu rume, fentren kümeke dungu kimürpuafuyngün Abraam ka Sara ñi rupan mu.

24. ¿Chem kurewen püramyefi ta Jewba, ka chumngelu?

²⁴ Ti trawünche mew müley fentren kümeke kurewen ayüwkülelu, tüfa mu ti domo müna yamkefi ñi füta, ti wentru müna piwkeyeniefi tañi domo ka falintukefi, ka mür küdawküleyngu ñi femürpual Jewba tañi ayükeel. Feymu, küpa nielmi tami afkadi, küme dulliafimi, pepikawkülenge ka küdawkülenge tami nieal kiñe kurewen tüngkülelu tamu welukentu piwkeyewal, fey ñi püramyengeal ta Chaw Jewba. Femngechi tami kurewen kelluaeymu tami rumel müleal Chaw Ngünechen ñi piwkeyechen mew.