2 yatichäwi

¿Kunatsa awk taykax jan yäqkitu?

CHIQANSA, taqiniw yäqtʼatäñ muntanxa. Kuntï munktan jan ukax kunatï jiwasatakix askïki uk wal muntanxa, ukampis awisax janiw awk taykax ukanaka lurañas munapkaspati, ukatwa chuym wal ustʼayassna.

Kuna kasta musictï istʼañ munkta ukxa janiw tatajax amuykiti sasaw Robertox amuyasi. Ukat akham siwa: “Tatajax ‘¡amuktʼayam!’ sasaw tuqisi. Ukat nayax music amuktʼayasax jupar amuktʼayaraktwa” sasa. Ukhamaw walja wayn tawaqunakax awk taykat yaqharstʼapxi. Ukat walja wayn tawaqunakaruw uka tuqit jisktʼasiwayaraki, ukatsti pä tunka suxtaniw sapa patakatxa akham sapxi: “Janiw utar jankʼaki puriñ munkti” sasa.

Chiqpachansa, walja familianakanwa awk taykanakax wawanakampi jan sum apasipkiti. ¿Kunatsa jan waltʼayasipkpacha?

‘Chʼamanimpi’ ‘janqʼu ñikʼutanimpi’

Proverbios 20:29 jiskʼa tʼaqax akham siwa: “Jachʼa jachʼa tukuñasti [wayn tawaqunakanxa] chʼamanakapankiwa” sasa. Ukampis uka pachpa chʼamawa awk taykamampi apthapiristamxa. Ukat uka jiskʼa tʼaqax akham saskakiwa: “Chuyman awkinakanxa janqʼu ñikʼutanakapawa mä jachʼañchäwixa” sasa. Inas awk taykamax jan janqʼu ñikʼutanïpkchi, ukampis jumat sipansa jilïrïpxiwa, ukhamax janiw jumjam amuyunïpkiti. Jakäwinxa janiw taqi kunas askïkaspati, ukwa jupanakax yatipxi. Wayn tawaqüsin inas mayj amuyapxirïchïna, ukampis jan walinakar purisaw amuyasiñ yatiqawayapxi. Ukhamasti ukanakat amuyasisawa, mä arunxa ‘janqʼu ñikʼutanïpxatap’ laykuw kuntï jumax wal lurañ munktaxa ukanak lurañ jan munapkaspati.

Jim sat mä waynan awk taykapax qullqi tuqit jan waltʼañanakax utjkäna ukha tiempon jakapxatayna, ukat uka waynax akham siwa: “Qullqix wali wakiskirinak alañatakikis imasiñäkaspa ukhamwa mamajampi tatajampix amuyapxi. Ukampis nayax aka urunakan jakkasax wal yaqha chiqanakar uñjtʼir sarañ muntxa” sasa. Ukhamasti, maynix wayn tawaqükasin ‘chʼamanïki’ ukat awk taykanakax ‘janqʼu ñikʼutanïxapxaraki’ ukhaxa jan waltʼayasiñanakaw utjaspa. Ukatwa yaqhip familianakanxa isisiñ tuqitsa, kʼachachtʼasiñ tuqitsa jan ukax kunjams waynanakax tawaqunakar uñjapxañapa, tawaqunakas waynanakar uñjapxañapa uka tuqitsa, masinak tuqitsa, droganakatsa, alcoholatsa, kuna horas utar puriña, kunanak lurañas wakisi uka tuqinakatsa jan waltʼayasipkiti. Ukampis jumax awk taykamampi sum apasismawa. Janiw jumaki yäqayasiñamäkiti, jan ukasti kunjamsa awk taykamax amuyi ukxa amuyañamarakiwa.

Awk taykax jiwasjam chuymanïpxarakiwa

Juan sat waynax akham siwa: “Waynitüskayät ukhaxa, mamajax janis nayjam pantjasirïkaspa ukhamwa amuyirïta” sasa. Ukampis mamapampi tatapampix divorcioruw puripxi, ukatwa mamapax sapaki paqallq wawanakapar uywañar purtʼasi. Ukat Juanan Abril sat kullakapax akham sarakiwa: “Mamajax wali chuyma ustʼataw jachiri, taqi kun lurañatakiw wal chʼamachasiri. Ukampis nanakax janiw kunjamtï mamax jikxatskäna ukaxa sum amuyapkatätti. Janiw taqi kunsa tiempopar lurkapunispati, ukat pantjasirakispawa, ukatwa nanakjam chuymanïtapxa amuyapxta” sasa.

Ukhamasti, awk taykamax jumjam chuymanïpxatap amuyäta ukhaxa, kunjamsa jikxatasipxi ukxa sum amuyarakïta. Sañäni, inas jupanakax janich wawanakajar sum uywkä sasa llakisisipkchi. Ukat inas awisax kunayman jan walinak utjipansa jan ukax kuna qʼañu luräwinak utjipansa llakisipxchi, ukatwa jan kun lurayañsa munapkiristamti, jan ukanakar puriñamataki. Inas jupanakatakix qullqi tuqit llakiñas utjarakchi, jan ukax usutas uñjasipxarakchi. Yaqha tuqit amuytʼarakiñäni, inas mä awkix irnaqäwipar jan sarañ munkchispati, ukampis amukiw sapüru ukan irnaqirix saraski. Ukat wawapax “janiw escuelar sarañ munkti” saspa ukhaxa, ¿kunas kamachaspa? Awkix llampʼu chuymampi yanaptʼañat sipansa, “¿kunatsa ukham parlta? ¡Jumanakax yatipxañamarakiwa!” sasaw colerasispa.

Kunatix jupatak “askïki” uk thaqhañäni

Ukhamax kuntï awk taykamax amuyapki ukxa, ¿kunjamatsa yatxatasma? ‘Janiw jumatakiki askïkis ukxa thaqhañamäkiti, jan ukasti kunatix mayninakataki askïki uka thaqhañamawa.’ (Filipenses 2:4.) Sañäni, inas taykamar “kunjamakis tawaqükasin sarnaqasiyäta” sasa jisktʼchisma. Kunas chuymapan utjäna ukat kuns lurañ wal munäna, uka tuqinakatwa jisktʼasma. Teen sat revistax akham siwa: “Kunatsa ukham jisktʼta uk jupax amuyani ukhaxa, kunjamsa jumax jikxatasta ukwa amuyarakini” sasa. Ukhamasti, awkimampi jan ukax taykamampi ukham parltʼasma ukhaxa walipunïspawa.

Awk taykampi jan waltʼayasiñax utjani ukhaxa, janiw qala chuymäpkaspas ukham jankʼaki amuyañasäkiti. Akham jisktʼasiñasawa: “Tatajax walikïskpachänti, jan ukax kuna llakich utjpacha? ¿Jan amuyasati jan wal arspachäta, ukatti chuym ustʼayaspacha? ¿Jan ukax kuntï sañ munkta ukxa janich sum amuykpacha?” sasa (Proverbios 12:18). Ukhamasti, kunjamtï jupanakax jikxatasipki uk amuyañataki chʼamachasïta ukhaxa jan waltʼayasiñanakax janiw utjkaniti. Ukampis maysa tuqitxa, kunjamsa jumax jikxatasta uk awk taykar amuyayañamatakirakiw chʼamañchasiñama. Chiqpachansa walja wayn tawaqunakatakix wali chʼamaw uk lurañaxa. ¿Kunatsa wali chʼamäpacha?

Jamasatwa jan walinak lurapxi

Awk taykan jan munkipanwa, Vicki sat mä tawaqux tunka paqallquni maranïkän ukhax mä waynampi jamasat sarnaqatayna. Ukat kunatï chuymajan uka waynatakix utjkäna ukxa janiw tatajas ni mamajas amuyapkänti sasaw säna. Ukhamatwa jukʼamp jan waltʼayasiñar puripxäna. Ukat uka tawaqux akham siwa: “Awk taykajampix janipuniw waltʼayasiñjamäxänti. Janiw utar puriñsa munxayätti” sasa. Ukhamasti, ¡jan utar kuttʼaskañatakiw jaqichasiñ amtatayna!

Kunjamatix Vickix jamasat jan wal sarnaqkänxa, ukhamaw walja wayn tawaqunakax jamasat jan walinak lurapxi, ukatxa, “¡janiw tatajampi mamajampix sum uñjxituti!” sasaw jachapxi. Jichhax Vickit parltʼaskakiñäni, amuytʼasir mä jilïr kullakaw jupar amuytʼayatayna, akham sataynawa: “Vicki, kunjamtï awk taykamax lurapki uk sum amuytʼma [...]. Jupanakaw jachʼakam uywasipxtamxa. Jan jupanakampi sum apasirjamäsaxa, ¿kunjamaraki mä mitamampisti sum apasïtasti? Uka waynax janiw awk taykamjamax tunka paqallqun maranakax munasiñ uñachtʼayktamti” sasa.

Ukhamatwa Vickix amuytʼasïna. Awk taykapax chiqankaskapunitaynawa, jupaw pantjasitayna. Janiw uka waynampi jikisxänti, jan ukasti awk taykaruw jakʼachasxäna. Inas jumax ukham jamasat jan wal sarnaqaskaraksta, ¿janit mäpita askinak lurxañax wakiskarakispa? (“Kunjamsa mamajar jan ukax tatajar siristxa”, siski uk uñxattʼäta.)

Awk taykampi parltʼasiñatakiw tiempo apstʼasiñama

“Wali sumpun tatajampix parltʼasipxta” sasaw John waynax sarakïna. Mä kutix tatapampiw jayar pani sapaki sarapxatayna. Ukat akham saskakiwa: “Janipuniw awkijampix suxta horanaka parltʼasirïkti. Sarasinxa suxta horanaka ukat kuttʼasinxa suxta horanakaraki, ukhamaw parltʼasipxta. Autox janiw radionïkänti. Ukhamasti wali sumanak parltʼasipxta. Purapatsa uñtʼasipkirista ukhamänwa. Nayrax jupar sum uñtʼta saskirïtwa, janiw sum uñtʼkatätti. Wali sum jichhax uñtʼasipxta” sasa. ¿Jumax janit tatamampi jan ukax mamamampi ukham sapa kuti parltʼasiñatakix chʼamachaskarakisma?

Yaqha jilïr jaqinakampi sum parltʼasiñaw wakisirakispa. Vickix akham saskakiwa: “Janiw nayrax jilïrinakampi kuna tuqit parltʼasiñas utjirïkänti. Ukampis awk taykajax yaqha jilïrinakampi kuns lurapxi ukhaxa jupanakamp chikäñatakiw chʼamachasta. Tiempompix awk taykajan yaqhip mitanakaparuw jakʼachasta, ukaw jukʼamp amuytʼasiñ yanaptʼitu. Ukat mamajampi tatajampi parltʼasiñas janirakiw chʼamäxiti, sumakiw utan jakasxapxta” sasa.

Ukat amuytʼasir jilïr jaqinakampi sarnaqäta ukhaxa, wali sum amuytʼasiñwa yatiqäta, ukampis wayn tawaqu masinakampiki sarnaqäta ukhaxa janiw sum amuytʼasiñ yatiqkätati (Proverbios 13:20).

Kunatï chuymaman utjki ukxa janiw imxäsiñamäkiti

Eliú waynax akham sasaw säna: “Kuntix amtkta uksti qhanwa sarakïmaxa” sasa (Job 33:3). Isisiñ tuqitsa música tuqitsa jan ukax kuna horas utar purxaña uka tuqitsa jan waltʼayasiñax utjakispawa, ukampis ¿uka tuqinakat awk taykamampi parltʼasiñ yattati?

Mamapax janipunis amuytʼasirïkaspa ukhamwa Gregoriox amuyäna. Ukat jan sapakuti tuqisiskañatakixa jankʼakiw utat sarxirïna. Ukampis mä irpir chuymaniw jupar iwxtʼatayna, ukat ukarjam lurasinxa, akham siwa: “Kunatï chuymajan utjki ukanakwa mamajar arsusta. Kunatsa awisax kunsa amuki lurañ munirïtxa ukwa qhanañchta. Chiqapakwa kunsa saraktxa, ‘janiw kuna jan walinak lurañsa amtkti, mä wawarjam uñjista ukhaxa wal chuym usuyasta’ sasaw sista. Ukatwa mamajax jukʼat jukʼata amuytʼasi, ukat sumakirakiw jakasxapxta” sasa.

Jumax kunsa ‘qhan sañamarakiwa’, ukhamatwa jan walinakxa askichapxarakisma.

Jan waltʼayasisax kun lurañas wakisispa

Ukampisa, janiw awk taykamax taqi kunsa munañamarjam amuyapkaspati. Ukhamasti, amuyumpiw kunsa sañama. “Jan amuytʼan jaqix mäkiwa kunatsa colerasi, ukampis yatiñan jaqixa colerasiñapxa mäkiwa apanuku.” (Proverbios 29:11.) Kuntï sañ munkta ukxa amuyumpiw arsuñama. Kuntï munkta uka tuqitakwa parltʼañama, janiw “¡taqiniw ukham lurapxi!” sañamäkiti.

Inas awisax jan walinakar jan puriñamatakix kunsa “janiw” sapxiristma, ukampis uk sasinxa janiw jan yäqapktamti. Tunka suxtani marani mä tawaqux akham siwa: “Mamajax janiw munañajarjamax akchʼas sartaykituti. Janiw uk lurätati, jan ukax uka horaw purinïta satax wal colerasta. Chiqpachansa, wal jupax nayat llakisi, [...] janiw kuna jan walinakar puriñajsa munkiti” sasa.

Mä familian taqinis sum apasipxi ukhaxa wali kusiskañawa. Wawanakampi awk taykanakampix purapat yäqasipxi ukhaxa familian jakasiñax wali askiwa, jan wali tiemponakansa mä imantasiñäkaspas ukhamawa. Ukampis taqiniw ukham jakasiñatakix chʼamachasiñasa.

Amuytʼañataki

◻ ¿Awk taykanakampi wawanakampix kunatsa jan waltʼayasiñ yatipxi?

◻ Awk taykamax kunjamsa amuyapxi uk amuyasma ukhaxa, ¿kunjamsa yanaptʼiristamxa?

◻ ¿Kunjamatsa awk taykamar jukʼamp sum uñtʼasma?

◻ Jan walinak jamasat lurasaxa, ¿kunjamatsa awk taykampix jukʼamp jan waltʼayasiñar purisma?

◻ Jan walinakan uñjasisaxa, ¿kunatsa tatamarus jan ukax mamamarus yatiyañama, ukat kunjamsa yatiyasma?

◻ ¿Kunatï chuymaman utjki ukxa kunjamatsa awk taykamar sum qhanañchasma?

[22 janan qhanañchäwipa]

“Kunatsa ukham jisktʼta uk [mamamax] amuyani ukhaxa, kunjamsa jumax jikxatasta ukwa amuyarakini.”—’Teen revista

[20, 21 jananakan recuadro/​foto]

¿Kunjamsa mamajar jan ukax tatajar siristxa?

Awisax kuna jan walsa lurtan ukhaxa awk taykar yatiyxañax wali chʼamawa. Vicentex akham siwa: “Tatajas mamajas wal nayar atinisipxitu, ukatwa jupanakar sañax wali chʼamänxa, janiw jupanakar chuym usuchjañ munkayätti” sasa.

Chiqpachansa, juchap jan arsusir wayn tawaqunakaxa, chuymas ustʼata, llakita ukhamaw jikxatasipxi (Romanos 2:15). Juchanakax jan aptkañjam wali ‘jathi’ qʼipïkaspas ukhamäspawa (Salmo 38:4). Ukatwa awk taykar kʼarintapxi, ukhamatwa jukʼamp jan walinakar puripxi. Ukat janirakiw Diosampis sum apasxapxiti.

Bibliax akham siwa: “Khititix juchap imantaskani ukaxa, janiw nayrar sarkaniti, ukampis khititix juchap arsusisina jaytanukxani, ukasti perdonatäxaniwa” sasa (Proverbios 28:13). Kunjamtï 19 marani Betty tawaqux siskixa: “Jehová Diosax yatxiwa”.

Mä jachʼa juchar purtʼassta ukhaxa, Jehová Diosar perdón mayiñamawa ukat Jupar jakʼachasisaw juchanakamxa arsusxañama (Salmo 62:8). Ukatxa awk taykamar yatiyañamarakiwa (Proverbios 23:26). Jupanakax sarnaqañ tuqitxa yatxattʼatäpxiwa, ukhamasti jupanakaw jan wali luräwinakamar atipañxa yanaptʼapxiristma, ukhamata armxañamataki ukat jan mayan pachpa luraskañataki. Tunka kimsaqallquni maran Chris sat waynax akham siwa: “Chiqansa, juchanak arsusiñax wal yanaptʼiristamxa. Arsustan ukhakiw uka llakit samartanxa” sasa. Ukampis ¿kunjamsa awk taykar yatiyasma?

Bibliaxa, horasapar arsuta “mä suma” arutwa parli (Proverbios 25:11 uñxattʼasin Eclesiastés 3:1, 7 uñxattʼarakïta). ¿Kunapachas ukham arsuñax wakisispa? Chris waynax akham saskakiwa: “Ikintxañataki manqʼasiñäkixa ukhakamaw suytxa, ukatwa tatajarux jumampiw parltʼañ munta sasax sista”. Ukat yaqha waynax yaqha horasan sapaki mamapampi parlañwa suyaraki, ukat akham siwa: “Janïr ikintkasaw mamajampix parltʼirïtxa, ukhaw jupax parltʼasiñjam jikxatasiri. Irnaqäwitxa wali qaritaw puriniri” sasa.

Inas akham sischisma: “Papito, mamita, mä jan waliw utji, uka tuqitwa jumanakampi parltʼañ munaskayäta” sasa. Ukampis ¿jupanakax jan tiemponi sarnaqasipkaspa ukhaxa kunsa kamachasma? Inas akham sarakchisma: “Amuyatax jan tiemponïptawa, ukampis mä jan waliw wal llakisiyitu. ¿Uka tuqit parltʼassnati?” sasa. Ukat akham jisktʼarakisma: “¿Jumanakax mä kutisa, arsusiñas phinqʼasiñjam jan walinak lurapxirïtati?” sasa

Jichhax arsusiñ ukkhawa. Kuna jan walsa lurta ukwa awk taykar yatiyxañama. Altʼat chuymampiw kunatix ‘chiqäki’ ukxa qhanañchañama, janirakiw janis kunäkaspa ukham parlañamäkiti, jan ukasti jan kun imtʼasa arsuñamawa (Efesios 4:25 uñxattʼasin Lucas 15:21 uñxattʼarakïta). Awk taykan amuykañjam arunakampiw qhanañchäta, janiw kunjamtï wayn tawaqu masinakamampix maysar uñtayat arunakampi parlañ yatipktaxa ukham parlañamäkiti.

Inas qalltanxa awk taykamax chuym ustʼayasipxchispa jan ukax colerasipxchispa. Ukat inas wal iwxsuyaschïta, jan ukax chiqañchayaschïta, ukampis uka amuyunïñamawa. Chiqansa, jupanakar nayratpach istʼasmän ukhaxa inas ukar jan purkchismänti. Ukhamasti, llampʼu chuymanïñamawa (Proverbios 17:27). Awk taykar wal istʼañamawa, ukat kun jisktʼatas sum qhanañchañamarakiwa.

Ukampis uka jan wali luratam askichañ munatam amuyasax wal jupanakax muspharapxarakini (2 Corintios 7:11 uñxattʼäta). Ukat kunjam chiqañchäwitï jumataki munaskixa uk katuqañataki wakichasiñamawa. “Chiqpachansa janipunirakiw kuna mutuyäwi katuqasas ‘walik mutuyitux’ [sasax khitis sisksnati], jan ukasti usustuwa, khitinakatix uka mutuyäwi tuqi yatiqapxi ukanakax mä suma askin samarañanrakwa jakapxi” (Hebreos 12:11). Chiqansa janiwa ukar tukuskaniti, inas mayanakansa awk taykan suma chiqañchäwinakapax munasiskakchini. Maysa tuqitxa, kuna jiskʼa jan walinaksa yatiyañamarakiwa, ukar yatinuqtañamawa, ukhamatwa jachʼa jan walinak lurasax jupanakar yatiyañxa jan axsarkätati.

[Foto]

Kunapachas awk taykampi parltʼañax wakisispa ukxa sum amuyäta