8 yatichäwi
¿Kunjamatsa suma amigonak jikxatirista?
RONNIX wali llakitaw akham säna: “Niya kimsaqallq maranakaw mä escuelar sarxta, ¡ukat janipuniw mä amigoksa jikxatkti!” sasa. Inas jumatakix amigonak jikxatañax chʼamarakïchi. Ukampis ¿suma amigonakax kunjam jaqïpxisa? ¿Ukat kunjamatsa ukham amigonakampix sum apassna?
Proverbios 17:17 jiskʼa tʼaqax akham siwa: “Mä amigox taqi horasan munasiripuniwa; llakisiñansti mä jiljamaw chuymachasi” sasa. Chiqansa, mä amigox janiw llakinakanaki yanaptʼasirikïkiti. Marvia tawaqitax akham siwa: “Inas mä amigox yaqhan jan walir puriskipan akham sischispa: ‘Jan walir saraskir uñjsmawa, ukampis janiw usuchjañ munkayäsmati’ sasa. Ukampis mä suma munat masix janiw ukhamak uñchʼukkistaspati, jan ukasti chuyma usuchjirjamäkasinsa jan walir saraskir uñjasax amuytʼaytamwa”.
Maynix ukham qhan sasin amuytʼayiristam ukhaxa, ¿altʼat chuymampi iwxanakap katuqasismati? Proverbios 27:6 jiskʼa tʼaqax akham siwa: “Uñisirin jampʼattʼatanakapat sipansa, jukʼam askiwa chuxriñchjasiri amigopar alkatañaxa” sasa. Ukhamasti chiqa chuymani ukat jan kʼarisir jaqimpi sarnaqañaw wakisispa.
Suma amigompi, jan wali amigompi
Pä tunk kimsan marani, Victoria sat tawaqux siwa: “Janiw taqi amigonakax yanaptʼaskiti, ukwa jakäwijan yatiqta” sasa. Jupax qʼaxu tawaqükasinwa utat sarxatayna. Ukampis Jehová Diosan pä Qhanañchiripampiw chikachasïna: Billimpi ukat Lili chacha warmimpiw yatthaptatayna. Jupanakaw Victoriarux Bibliat yatichapxatayna. Ukat uka tawaqux akham siwa: “Wali kusisitapuniw jupanakampi mä qhawqha phaxsinaka jikxatasta, chuymas phuqtʼata, jan kuns axsarasa ukhamaw jikxatasta” sasa. Ukampis yaqha masinakapampiw uñtʼasitayna, ukhamasti Billimpir Lilimpir jaytanukusaw uka masinakapampi sarxatayna.
Victoriax akham saskakiwa: “Uka machaq amigonakax yaqha tuqinakatwa yatichapxarakitu: jachʼa radionaka ukat qullqi lunthatasiñ kunwa yatichapxitu, ukat marihuana droganakampi qulljasiñsa yatichapxarakituwa, ukampis uka qullatakix pä patak ukhaw dólar qullqinxa sapür munasirïna, uk jikxatañsa yatichapxarakituwa” sasa. Ukat 18 maranïkasax Raymundompiw uñtʼasitayna, jupax “nayaw taqi droganak inaki churaskäma” sasaw satayna. Ukat Victoriax saskakiwa: “Taqi kunas askichasxaspa ukhamw amuyirïta, ‘janis lunthatasiñas ni sallqjañas wakisxaniti’ sasaw sarakirïta” sasa. Ukampis Raymundox jan walinak lurayäna, mä arunxa qʼañu warmit sarnaqayäna. Ukhamatwa Victoriax yaqha markar sarxatayna, ukat janiw amigonakapampi jikisxänti.
Jichhax Jehová Diosan pä Qhanañchiripaw jakkäna ukar sarapxarakitayna. Ukat jupax akham siwa: “Wali chuyma chʼallxtataw jachaqtʼasta, ukat uka pä warmir qhumantta. Uka nayra ‘amigonakapatakix’ wali coleratäskayätwa. Ukampis jichhax chiqa chuymani warminakaw nayan ukar jutapxatayna” sasa. Ukhamatwa Victoriax Bibliat mayampi yatiqañ qalltäna.
Ukampis jupatakix Diosan kamachinakaparjam sarnaqañax wali chʼamänwa. Chiqansa, jupatakix cigarro jaytañaw wali chʼamänxa. Ukatwa Jehová Diosan mä Qhanañchiripax munasiñampi akham sasa iwxtʼatayna: “Janiw juch lurxasinaki Diosar perdón mayisiñamäkiti, jan ukasti, janïr cigarro pitkasaw jan ukax fumkasaw chʼama mayisiñama, ukhamatwa uka jan wali luräwir atipjasma” sasa. Ukat Victoriax akham siwa: “Uka suma iwxtʼar istʼañax wali askiw nayatakixa. [...] Janipuniw nayrax ukham qʼuma jikxatasirïkäyätti, walja maranakaw manqhatpachas qʼañükirista ukham jikxatasiyäta ukampis kunjamas aski jaqit uñtʼatäñaxa ukwa jichhax jikxatta” sasa.
Ukhamasti kuntï Proverbios 13:20 jiskʼa tʼaqax siski ukwa Victorian sarnaqäwipax uñachtʼayi, ukan akham siwa: “Suma yatiñan jaqinakamp chika sarnaqirixa, suma yatiñanirakïniwa; jan amuytʼan jaqinakamp chika sarnaqiristi, jan waltʼañaruwa purirakini” sasa. Victoriax saskakiwa: “Diosar munasir jaqinakat jan jithiqtkiriskäta ukhaxa janiw uka jan walinakar purkiriskätti, jichhax janiw ukxa amtañsa munxti” sasa.
Kawkinsa suma amigonak jikxatsna
¿Kawkinsa Diosar munasirinakar jikxatsna? Cristian tamanwa jikxatsna. Ukampis janiw Diosaruw iyawsta sirinakaruki thaqhañasäkiti, jan ukasti iyawsäwipsa jan ukax Diosar yupaychatapsa luräwinakampiw uñachtʼayañapa (Santiago 2:26 uñxattʼarakïta). Jan ukham wayn tawaqunakax utjkani ukhaxa, jumat sipansa jilïrinakaruw thaqtasma. Chiqansa jupanakampix sum apassna. Davitampi Jonatanamapix wali sum apasipxatayna, Jonatanax wali jilïrïnwa, awkipäkaspas ukhama; ukxa Biblianwa sum parli (1 Samuel 18:1).
Ukampis ¿kunjamatsa maynimpix sum apassna?
Yaqhanakar yanaptʼañ munañasawa
Jesusax wali sum arkirinakapampi apasïna, ukatwa jupanakax jupa laykux jakañsa aptʼasirjamäpxäna. ¿Kunatsa ukham sum apasipxäna? Kunattix Jesusax jupanakar wal yanaptʼañ munäna. Yaqhanakarus ukhamarakiw yanaptʼäna. Kunatix askïki uk lurañ ‘munäna’ (Mateo 8:3). Ukhamawa, yaqhanakar yanaptʼañ muntan ukhaxa wali suma amigonakwa jikxatsna.
David waynax akham siwa: “Chiqapuniw jaqinakar munasta ukat yaqhanakar yanaptʼañ munta” sasa, ukhamatwa suma amigonak jikxatatayna. Ukat akham saskakiwa: “Nayraqatxa sutip yatxatañaw wakisi. Ukat sutip amtastan ukhaxa wal muspharañ yatipxi, ukhamatwa jupat jan armasitas amuyapxi. Uk uñjasaw yaqhipax kunjamsa jikxatasi jan ukax kuna jan walinakansa uñjasi ukxa sapxistaspa, ukhamatwa sum uñtʼassna” sasa.
Ukampis taqinin uñjayasiñatakjamas sapa maynir amparat aruntasma ukhaxa, janiw walïkarakispati. Jesusat yatiqasiñasawa, jupax “altʼat chuyma[nïnwa]”; janiw taqinin wali uñtʼatäñ munkänti (Mateo 11:28, 29). Kunapachatï maynir chiqapuni yanaptʼañ munktan ukhaw jupax jiwasar jakʼachasipxaspa. Inas jupamp kun manqʼiris sarsna, jan ukax jupamp chika khitir yanaptʼiris sararaksna, ukhamatakwa maynimpix sum apasiñ qalltsna.
“Sum istʼapxam”
“Sum istʼapxam” sasaw Jesusax säna (Lucas 8:18). Chiqansa Diosar istʼañ tuqitwa jupax parlaskäna, ukampis amigonakarux ukham istʼañasarakiwa. Ukhamax suma amigonakanïñ munasax jupanakar sum istʼañasawa.
Kunapachatï maynir arunakap sum istʼktan ukhax jiwasar jakʼachasiñwa yatipxi. Ukhamasti maynix janiw jupat parlasaki ‘jupan askipaki thaqhañapäkiti, jan ukasti kunatix mayninakatak askïki ukwa thaqhañapa’ (Filipenses 2:4).
¿Atinisiñjamätati?
Jesusax janipuniw amigonakaparux kuna jan walsa lurkänti. “Munasiñapsti qhipakamarakiw uñachtʼayäna.” (Juan 13:1.) Alejox ukhamarakiw munat masinakaparux uñji, jupax siwa: “Mä amigox chiqa chuymanïki ukhaxa wali askiwa. ¿Jan walinakan uñjasisas jupar atinisismati? Kunapachatï nanakat jan wal parlapxi ukhaxa, amigojax wal nayar arxatitu, ukat nayax ukhamarakiw jupar arxatta. Chiqansa purapat yanaptʼasipxta, ukampis maynix jan walinak lurapxta ukhaxa janiw yanaptʼasxapxtti” sasa.
Ukampis jan wali amigonakax kunsa jan wali amtampix lurasipkakispawa. Proverbios 18:24 jiskʼa tʼaqax akham siwa: “Yaqhip amigonakasti jankʼakiw apanukusiraki” sasa, mä arunxa jan walir puriyir amigonakat parlaski. ¿Jumax amigomat jan wal parlasa ‘jan walir puriyasmati? ¿Jan ukax arxatasmacha?
Kunjamsa jikxatasta uk sañamarakiwa
Jesusax kunjamsa jikxatasïna, kunas chuymapan utjäna ukanakaxa janiw amigonakapat imtʼkänti, ukhamatwa jupanakampix sum apasipxarakïna. Walja kutiw ‘khuyaptʼayasiñapsa’, ‘munasiñapsa’ ukat ‘llakisiñat tukusirjamätapsa’ uñachtʼayäna. Ukat mä kutix ‘jachaqtʼasïn’ kunawa. Jesusax atinisiñjam munat masinakap jakʼan ukham jikxatasisinxa janiw phinqʼaskänti (Mateo 9:36; 26:38; Marcos 10:21; Juan 11:35).
Ukampis ¡janirakiw jumax taqinir kunatï chuymaman utji ukanakxa sañamäkiti! Ukat yaqhampi parlkasax janirakiw kʼarisiñamäkiti. Inas maynir uñtʼchisma ukat jupax atinisiñjamächispa, ukhamasti jukʼat jukʼatwa kuntï chuymaman imxäskta ukanak sasma. Maysa tuqitxa, kunjamtï maynix jikxataski ukxa sum amuyañamarakiwa ukatxa jilamarjam jan ukax kullakamarjam ‘munasiñamawa’ ukhamatwa jupampix sum apasirakisma (1 Pedro 3:8).
Mayninakax jumjam pantjasirïpxarakiwa
Inas maynimpi sum apassta, ukampis janiw jan pantjasir jaqirjamax uñjañamäkiti, jan ukasti pantjasipxaspawa. “Taqiniw walja pantjasïwinak lurtan, ukampis maynitix arsutapanxa jan pantjaskchixa, ukax chiqa jaqiwa.” (Santiago 3:2.) Chiqansa mä suma amigo jikxatañax chʼamakiwa, tiempos munasirakiwa. Presley sat mä waynax siwa: “Maynix masipar kuns churañaparakiwa. Ukhamatwa amigonak jikxattanxa. Ukat inas maynix kunsa mayj amuychi. Ukampis amigon amuyupsa jan ukax kunatï chuymapan utjki ukanakatsa janiw ukhamaki armaskiti” sasa.
Ukampisa, jiwasax maynir munastan ukat janirak jupax ukham munaskistuti ukhaxa jan walïspawa, saparstʼatäksnasa, janis amigonïksna uka lantïspawa. Ukhamasti suma amigonak jikxatañataki chʼamachasiñamawa (Lucas 16:9 uñxattʼarakïta). Ukhamax kunjamatï jikxataskta ukxa janiw imxäsiñamäkiti, ukat kuntï mayninakax sañ munapki ukxa sum istʼañamarakiwa, ukat taqi chuymarakiw jupanakar kunansa yanaptʼañama. Kunjamtï Jesusax siskänxa, ukhamarakiw jumax yaqhanakat akham sasma: “Jumanakax nayan amigonakaxäpxtawa” sasa (Juan 15:14).
Amuytʼañataki
◻ ¿Kunjamatsa mä suma amigor uñtʼasma? ¿Jan wali amigonakax kunjamäpxisa?
◻ ¿Kawkinsa suma amigonak jikxatasma? ¿Masinakamampikipunit sum apasisma?
◻ ¿Mä amigomax jan walin uñjasispa ukhax kamachasmasa?
◻ Kunjamatsa amigonak jikxatasma uk pusi tuqit qhanañchtʼma
[66 janan qhanañchäwipa]
“Uka machaq amigonakax yaqha tuqinakatwa yatichapxarakitu: jachʼa radionaka ukat qullqi lunthatasiñ kunwa yatichapxitu, ukat marihuana droganakampi qulljasiñsa yatichapxarakituwa, ukampis uka qullatakix pä patak ukhaw dólar qullqinxa sapür munasirïna, uk jikxatañsa yatichapxarakituwa“
[68, 69 jananakan recuadro]
¿Amigon juchap imxäsiñaspati?
Mä munat masimax droganak apnaqaskaspa, jan ukax qʼañu luräwinakar mantaskaspa, ukat lunthatasiskaspa ukhaxa, ¿tataparus jan ukax khititix yatiñapäki ukarus yatiyasmati? Chiqansa mä qhawqha wayn tawaqunakakiw uk lurapxaspa, ukampis jupanakkamax janiw kuns arsusipxirïkiti, uk imtʼañax mä kamachïkaspas ukhama.
Yaqhipax janiw “aljantasiri” sayasiñ munapkiti. Yaqhipax janis uka amtanakapax pʼakintañäkaspa ukhamwa amuyapxaraki. Chiqañchäwix janis walïkaspa, ukat uka jan wali imtʼasax amigop tuqitsa saytʼaskaspa ukham amuyasipxi. Ukat arsuspa ukhaxa masinakapaw jupar jiskʼachapxaspa, inas yaqhachat kun uñjaschispa.
Kunapachatï Lino waynax Crispín sat wali munat masipan cigarro apnaqatapat yatxatäna ukhaxa, janiw uk imtʼañ munkänti. Jupax siwa: “¡Chuymajan jan wali uñjasta, chiqansa yatiyañaw wakisipunïna!” sasa. Bibliax qillqaskäna uka urunakanxa mä waynaw niya ukhaman uñjasirakitayna. José satänwa, “tunka suxtan maranïxän ukkhax, jilanakapampi chikaw ovejanak awatirïna [...] Joseasti awkiparux avisapunirïnwa kuna jan walinaktix jilanakapax lurapxirïkan ukanakxa” (Génesis 37:2). Ukampis jan arskaspäna ukhaxa, jilanakapaw Diosar yupaychañ tuqin jan walin uñjasipxaspäna, ukwa Joseyax amuyäna.
Mä juchax jukʼamp jan waliruw apistaspa. Inas pantjasir amigox Bibliarjam chiqañchtʼatächispa, ukampis jan chiqañchapkani ukhaxa jukʼamp juchanakwa chuym qalarayasisin luraspa (Eclesiastés 8:11). Ukhamasti, mä amigon juchap imxäsiñax janiw aliq jan walikïkiti, jan ukasti jan askichkañ sinti jan walinakaruw purtʼasispa.
Ukatwa Bibliax akham qhanañchi: “Jilatanaka, jumanakatix mayniru jucharu tinkut jikxatapxsta ukaxa, jumanakax Diosankirinakjamax yanaptʼapxañamaw jupan saytʼasiñapatakixa. Uksti llampʼu chuymampi lurapxañamawa” sasa (Gálatas 6:1). Inas jumax: janiw nayax jupar chiqañchirjamäktti sasa amuyassta. Ukhamaxa, ¿janit wakiskaspa khititï pantjasirir yanaptʼkaspa ukar yatiyañamaxa?
Ukhamasti, uka pantjasir masimar jikxatasin qhanañchtʼañamawa (Mateo 18:15 uñxattʼarakïta). Ukampis uk lurañatakix wal chʼamachtʼasiñamawa. Ukat janirakiw arunakapampikix apayasiñamäkiti, kuna juchas utji ukxa sum qhanañchañamawa; kunsa jumax yatta ukat kunjamatsa uk yatxatta uksa qhanañchañamarakiwa (Juan 16:8 uñxattʼarakïta). Janiw arskäti sas sañax janiw walïkiti, ni Dios nayraqatansa walïkarakiti, juch imtʼirinakarux jupax janiw sum uñjkiti (Proverbios 28:13).
Awisax jan sumanak amuyasin pantjasiñax utjakirakiwa (Proverbios 18:13). Ukampis jan ukhamäkani ukhaxa, mä juchaw utji, inas uka juchapat qhanañchasini ukhaxa chuymapan sumaki juchachasirix jikxatasxchispa. Ukhamasti, uk sum istʼañamawa (Santiago 1:19). Amigomax juchapat arsuskani ukhaxa janiw “¡jan uk lurkasmänti! Jan ukax, ¡kunataraki uk lurtasti!” sasa amuktʼayañamäkiti. Jan ukasti kunjamsa jikxatasi ukxa sum amuyañamawa (1 Pedro 3:8).
Ukat arunakamat sipansa jukʼamp yanaptʼañaw wakisispa. Ukhamäni ukhaxa awk taykaparuw juchanix arsusiñapa jan ukax yaqha amuytʼanirus arsusirakispawa, ukatakiw arxayañama. Ukampis ¿jan munkani ukhaxa kun lurañas wakisispa? Jan tiempopar askichkäta ukhaxa nayaw wali munat masimjamax jupanakar yatiyäxa sasaw sañama (Proverbios 17:17).
Inas qalltanxa amigomax kunatsa ukham lurta ukxa jan sum amuykchispati. Inas colerasisin jan uñjañ munkiristamti. Ukampis Lino waynat amtañäni, jupax akham saskakiwa: “Uk lurasax kuntï lurañajäki ukwa lurasktxa. Crispinox jupataki wakiskir chiqañchäwi katuqxiwa, ukat janiw chuymax usxituti. Ukatwa amigojax jutarakitayna, janiw jumataki coleratäkti sasaw situ, uk istʼasax wal kusista” sasa.
Ukampis juman amigomax yatiyatamat coleratakïskani ukhaxa janiw suma amigükiti. Ukampis jumax kuntï Jehová Diosax munki ukwa phuqtaxa, ukat suma amigütamwa uñachtʼayaraktaxa, ukax wali askiwa.
[67 janan fotopa]
¿Amigonak jikxatañax chʼamakiti?
[70 janan fotopa]
Yaqhanakar yanaptʼasaw suma amigonak jikxatsna