19 yatichäwi

¿Kunatsa masinakajax jiskʼachapxitu?

Maynix mayj mayjakiw sarnaqi. Sustjatäkaspas jan ukax axsarkaspas ukhamaw panta pant yatiqañ utan sarnaqi. Mayninakax jankʼakiw jupan machaqätapxa amuytʼapxi. Ukat jankʼakirakiw muyuntasin sutichjapxi, wal jiskʼachjapxi. Ukhamasti wali mulljataw machaq waynuchux bañor imantasir tʼijuntawayi. Ukat mayninakax wal larusipxi.

MAYNINAKAR sutichjañasa, jiskʼachjañasa jan ukax phinqʼachjañasa janiw walïkiti. Ukampis walja wayn tawaqunakaw uk lurañ yatipxi. Ukax nayratpachpuni utjatayna. Sañäni, mä kutixa mä qhawqha waynitunakaw profeta Eliseot akham sasa sawkasipxatayna: “¡Makhatanim pʼiq qʼara! ¡Makhatanim pʼiq qʼara!” sasa (2 Reyes 2:23-25). Jichhürunakanxa ukhamarakiw walja wayn tawaqunakax yaqhanakat sawkasiñ yatipxi.

Growing Pains in the Classroom sat libro qillqirinakatxa maynix siwa: “Llätunk maranaka escuelar sarxayäta ukhaxa nayaw taqinit sipansa wali jiskʼakïyätxa. Wali chʼikhïñas wali jiskʼakïñas sawkasiñatakjamakipunïnwa: Yaqhipax jiskʼätaj laykuw nuwapxitu, yaqhipasti chʼikhïtaj laykurakiw nuwapxitu. Ukatxa pusi nayrani, jachʼa pʼiqi sasaw sutichjapxitu, ukatxa niya 800 ukha jan wali arunakampiw chuym ustʼayapxitu” sasa. Ukat The Loneliness of Children sat libro qillqirix akham sarakiwa: “Kawkïr wawanakatï jan sum parlapki jan ukax cuerpopan kuna jan walis utji ukhaxa walpun mayni wawanakax jupat sawkasipxi” sasa.

Awisax ukhamat ukham lurasarakiw wayn tawaqunakax saytʼasiñ yatipxi: sapürutjamaw jukʼamp jan wali arunakampi sutichjasipxi, ukat awk taykat kun parlañ yatipxi. Ukampis waljaniw jan khiti arxatirini uñjasipxi. Mä kutixa wali llakitapuniw mä waynax ukham luratax jikxatasitayna, wal axsaräna ukatwa ‘chuym kunsa unxtayasitayna’. Kunjamsa masinakapax jupat sawkasipxäna uk amtasax janiw escuelansa yatiqirjamäkänti.

Janiw kunat larusiñas utjkiti

¿Masinakamax ukham jiskʼachapxarakirïtamti? Ukhamächi ukhaxa ak amtañamawa, Diosatakix janiw ukham jiskʼachañax walïkiti. Uk amuytʼañäni, mä kutixa Isaacar ñuñu tʼaqxañatakiw mä fiesta wakichapxatayna, jupax Abrahaman wawapänwa. Ukat Ismael sat jilïr wawapaw uñisiñat Isaacatxa wal ‘larusitayna’, kuna laykutix Isaacaw herencia katuqañapäna. Ukampis janiw aliqaki laruskänati, jan ukasti ‘uñisiñatwa arknaqäna’ (Gálatas 4:29). Ukwa Sara mamapax amuyäna. Kuntï Jehová Diosax Isaac tuqiw mä ‘wawax’ jan ukax Mesiasax jutañapa siskän ukar jiskʼachatäkaspas ukham amuyäna. Ukatwa Saran mayitaparjamax Ismaelas mamapas utat ananukuta uñjasipxäna (Génesis 21:8-14).

Jumat jan walinakampi sawkasipxätam ukhaxa, janiw kuna larusiñäkisa. Inas jumax Diosan kamachinakaparjam sarnaqañataki chʼamachassta, uk uñjasakiw yaqhipax sawkasipxiristamxa, ukampis janiw kunat larusiñas utjkiti. Cristian wayn tawaqunakax wali uñtʼatäpxiwa, kuna laykutix yaqhanakaruw Diosan arunakapatxa yatiyapxi. Ukampis kunjamtï cristian wayn tawaqunakatxa mä qhawqhanix sapkänxa: “Masinakapax utat uta yatiyir sarapxatap laykukiw sawkasipxi, ukat sutichjapxi”. Jïsa, kunjamtï khä nayra maranakanxa Diosan luqtirinakapax uñisita uñjasipkänxa ukhamarakiw jichhürunakanxa cristiano wayn tawaqunakax ‘jiskʼachata’ uñjasipxi (Hebreos 11:36). Ukhamasti, ¡uka wayn tawaqunakar chuymachtʼañaw wakisispa ukham aguantapxatapata!

Kunatsa sawkasipxi

Ukat inas jumax akham jisktʼasta: “¿Jan jiskʼachayasxañatakix kunsa luriristxa?” sasa. Nayraqatxa, kunatsa sawkasipxi uk amuytʼañamawa. Bibliax siwa: “Larusiñansa chuymax ususkakispawa” sasa (Proverbios 14:13). Ukhamax inas yaqhip wayn tawaqunakax maynit larusipxchispa, ukampis jupanakax ‘janiw chuymanakapan kusisiñax utjatap laykux’ kusisipkiti (Isaías 65:14). Awisax wali chuyma ustʼataw jikxatasipxi, ukatwa larusiñampi imtʼañ munapxi. Inas ukham jan walinak lurasax akham sañ munasipkchispa: “Janiw nanakpacha sum jikxatasipktti, jan sinti llakisiñatakiw yaqhanakat larusipxta” sasa.

Ukat inas jiwasan kuna askinakatï utjki, ukanak uñjasarakiw yaqhipax jiwasat larusipxaspa. Amtañäni, Joseyax tatapan wali munatänwa, ukatwa jilanakapax jupar uñisipxäna. Chiqansa jupar wal uñisipxäna, janiw jan walinakaki jupat parlapkänti, jan ukasti jiwayañ kun amtapxäna (Génesis 37:4, 11, 20). Jichhürunakanxa ukhamarakïspawa, inas maynix wali chʼikhi ukat suma yatiqirïchi, ukatwa yatichirin wali munatäspa, ukampis mayninakax uk uñjasaw jupar uñisipxaspa. Sutichjasinsa jan walir puriyañ munapkaspa ukhamawa.

Ukhamasti, khitinakatix mayninakat sawkasipki, jan ukax jiskʼachapki ukanakaxa, uñisiñatwa jan ukax jan sum jikxatasisaw ukham jan walinak lurapxi, janirakiw jupanakpachas munasipkiti. Ukhamax jupapachpa jan munasir masin sawkasitaxa, ¿janit jiwaspachax munasxarakiñäni?

Kunjamatsa jan sawkasxapxistaspa

Salmonak qillqirix siwa: ‘Khititix sawkasirinakampi jan chikachaski uka jaqixa kusisiñaniwa’ sasa (Salmo 1:1). Chiqpachansa, jan sawkasiyasxañataki jupanakjam jan walinak parlañax jukʼampikiw uka jan walxa jachʼar sartayaspa. Diosan Arupax akham siwa: “Janiraki ñanqhat ñanqha kuttʼayapxamti; [...] ñanqharux askimpi atipjam” sasa (Romanos 12:17-21).

Ukat Eclesiastés 7:9 jiskʼa tʼaqax akham sarakiwa: “Jan colerasiñampi atipayasimti, colerasiñax pisi amuytʼan jaqinkiwa” sasa. Jïsa, uka sawkasiñ jan wali arunakxa janiw yäqañasäkiti. Inas uñnaqasat jan ukax ajanusat sawkasitax chuym ustʼayassna. Ukampis uka arunakxa jan sum amuytʼasisakiw arsupxaspa. Ukhamax maynin jan amuytʼasis kun satasa janiw llakisiñasäkiti. Jan sinti jan wali arunakäkani jan ukax jan qʼañu arunakäkani ukhaxa, ¿janit jupanakamp chika larusiñax wakiskarakispa? “laruñ horasa” utjarakiwa, ukhamax kuna jan yäqkañ arunakat colerasiñax janiwa walïkaspati (Eclesiastés 3:4).

Ukampis sinti chuym ustʼayxapxiristam jan ukax nuwapxiristam ukhaxa, ¿kunsa lurasma? Amtañäni; jan wal luratax kunjamtʼätasa uk uñjasaw wal larusiñ munapxi, llakisitamatwa sawkasiñ munapxi. Ukhamasti, saytʼasïta, ukhamat ukham lurañ munäta jan ukax jachxäta ukhaxa jukʼampiw jumat sawkasipxani. ¿Jumax jupanakat jukʼamp ukham larusipxañap munasmati? Kuna jan walinak satas janiw yäqañasäkiti, ukhamatwa janix jiwasat sawkasxapxaniti.

Salomonax akham sarakïnwa: “Jan istʼamti taqi kuntix parlapki ukanakxa, ukhamatwa jan istʼkätati serviriman jumxat jan wali parlatapxa. Walja kutiwa jumax mayninakxata jan wali parltaxa, uksti juma pachpawa sum yatistaxa” sasa (Eclesiastés 7:21, 22). Sawkasirinakar ‘istʼasma’ ukhaxa, jumatakix wali askïkaspas ukhamwa jupanakax amuyapxaspa. Ukat ¿jupanakax chiqti parlasipki? Amuytʼañäni, mä kutixa ina chʼusatakwa mä qhawqha judionakax Pablor uñisiñat chhukxatapxäna, ukat Pablox akham sasaw jupanakar säna: “Nayax janiw kuns axsarkti, kunsay jumanakax nayxat parlapxam, jan ukax kunsay mä tribunalaxa nayxat sispan ukxa. [...] Tatituwa jukʼampis nayar juchañchañatakis jan juchañchañatakis utjixa” sasa (1 Corintios 4:3, 4). Pablox Jehová Diosampiw wali sum apasïnxa, ukhamasti kun satasa jan axsarasaw Diosar atinisisa jan walinakxa atipäna.

Qhanamax qhantʼañapawa

Inas yaqhipax cristianjam sarnaqir uñjasa jumat sawkasipxchïspa. Jesucristotsa ukhamaraki jan walinak parlapxäna (Hebreos 12:3). Ukat Jeremías profetarux sapüru Diosan arunakapat jan axsartʼas yatiyatap laykuw jiskʼachapxäna. Sint sawkasipxäna, ukatwa Jeremiasax mä qhawqha tiempox jan yatiyiris sarxänti. Akham sasaw sisxäna: “Janiw jukʼampi Tatitut amtkxäti, janirakiw jupan sutipatsa parlkxäti” sasa. Ukampis Diosar munasitap layku ukat chiqa yatichäwinakar munatap laykuwa axsarañar atipäna (Jeremías 20:7-9).

Jichhürunakanxa, ukhamarakiw yaqhip wayn tawaqunakax axsarañat jan yatiyir mistxapxiti. Jan sawkasiyasiñatakix yaqhipax janiw cristianüpxatapsa arsusipkiti. Ukampis ¡Diosar munasiñanakap laykuw axsarañar atipapxi ukatxa ‘qhananakapwa jaqinakar qhantʼayapxi’! (Mateo 5:16.) Mä qʼaxu waynitux akham siwa: “Janiw nayrjam amuyxtti. Cristianüñax janiwa kuna jan walïkisa, ukham amuyxta, jan ukasti wali askiwa, ukatwa wali sum jikxatasta” sasa. Chiqansa Jehová Diosar uñtʼañax wali askiwa, ukat jupataki irnaqañas ukham askirakiwa, ukhamasti ukat tuqitwa ‘jachʼachasisma’ (1 Corintios 1:31).

Ukampis jumax janirakiw mayninakar kʼumiñamäkiti, kʼumitax uñisipxiristamwa, ukat janirakiw jumakis wali askïkasma ukham amuyasiñamäkiti. Diosan arunakapat parltʼañjamäni ukhaxa parltʼañamawa, ukampis “suma chuymampi” parltʼañamawa (1 Pedro 3:15). Escuelan sum sarnaqir uñjasaw jumar sum uñjapxarakiristamxa. Inas mayninakatakix jan axsarirïtamasa jan ukax suma amtanïtamas jan walïkchispa, ukampis ukhamatwa respetapxiristamxa, pä chuymakis respetapxätamwa.

Vanesa sat mä qʼaxu tawaqitaruw mä qhawqha imillanakax sapa kuti nuwapxiritayna, libronaksa aparapxiritayna ukhama, ukampis nuwasiyañatakikiw uk lurapxiritayna. Mä kutix umañ chocolatempiw pʼiqit warxatapxatayna, janqʼu isiparu kunaw warxatapxatayna. Ukampis jupax janiw kuna jan walsa lurkänti. Ukat mä qhawqha tiempotxa, ¡Vanesax uka imillanakar pʼiqtʼir imillampiw mä jachʼa tantachäwin jikintasitayna! Ukat uka imillax akham sasaw Vanesar satayna: “Wal uñisiyäsmaxa. Mä kutikis nuwasipuniniw sayäsmawa” sasa. Ukampis Vanesar ukham aguantatap uñjasaw uka imillax Jehová Diosan Qhanañchirinakapampi Bibliat yatiqañ amtatayna. Ukat akham saskakïnwa: “Kuntï yatiqktxa ukxa wal munasta, ukampis qharüruw bautisasxäxa” sasa.

Ukhamasti, kunsa mayninakax parlasipkpana, janiw yäqañamäkiti. Wakisini ukhaxa jupanakamp chikaw lartʼasiñama. Janiw jan walinak luratax ukhamat ukham kuttʼayañamäkiti, jan ukasti askinak lurañamawa. Janirakiw tuqisiñaru wiytayasiñamäkiti, ukat jumat sawkasirinakax qarjasxapxaniwa, tiempompix janiw jumat sawkasxapxaniti. Kunjamtï yatktanxa, “jan lawampix ninax jiwarxakiwa” (Proverbios 26:20).

Amuytʼañataki

◻ ¿Yaqhanakat sawkasisin jiskʼachirinakarux kunjamsa Diosax uñji?

◻ ¿Wayn tawaqunakax maynit wal sawkasipxi ukhaxa kunas chuymanakapan utji?

◻ ¿Jan sinti sawkasiyasxañatakisa jan ukax jan sawkasiyasxañatakis kunsa lurasma?

◻ ¿Kunatsa escuelanxa yaqhanakan sawkasitas ‘qhanam qhantʼayañax’ wakisi?

◻ ¿Escuelan jan sint jiskʼachayasiñatakix kunsa lurasma?

[155 janan qhanañchäwipa]

Awisax wali chuyma ustʼataw jikxatasipxi, ukatwa larusiñampi imtʼañ munapxi. Inas [...] akham sañ munasipkchispa: “Janiw nanakpacha sum jikxatasipktti, jan sinti llakisiñatakiw yaqhanakat larusipxta” sasa

[152 janan recuadropa]

¿Kunjamatsa jan nuwayaskasma?

‘Escuelar sarañanxa jiwañamp jakañampiw utji’ sasaw waljanix sapxi. Ukampis mä fusil apnaqañaxa jan walinak thaqhañawa (Proverbios 11:27). Ukhamax ¿kunjamatsa jan walinakat jarkʼaqasta?

Kawkinsa nuwasiñ yatiqapxi uk yatxatañamawa, ukat janiw uka chiqanakar jakʼañamäkiti. Yaqhip escuelanakanxa, kawkintï isisipki ukhanakanwa jan walinak lurañ yatipxi ukat escaleranakansa ukhamaraki. Ukat bañonakan wal nuwasiñ yatipxi, ukanwa droganaksa apnaqapxi, ukatwa yaqhipax ukhamanak uñjasa uka chiqanakar jan sarxapxiti.

Ukat khitimpi sarnaqañsa yatiñasarakiwa, inas maynix yaqhanakampi sarnaqasaki nuwasiñanakan uñjaschispa (Proverbios 22:24, 25 liytʼäta). Maysa tuqitxa khipäxa uñtxäta ukhaxa inas jupanakax ukhamaki qhiparapchispa, jan ukasti jukʼampirakiw nuwañ munapxiristamxa. Ukat jupanakar sum uñjäta ukhaxa janirakiw nuwañ munapkiristamti.

Janiw nuwasiñanakar sarañamäkiti. Janiw ‘maynimp maynimp jan waltʼayasiñataki’ kunsa lurañamäkiti (Gálatas 5:26). Inas maynir nuwasiñan atipjchisma, ukampis atipjatax janiw ukhamaki qhiparkaniti. Ukhamasti sumatwa nuwasiñ munirirux arxayañama, inas ukhamat jan nuwasiñax utjkchispati (Proverbios 15:1). Ukat sumat arxayatpachas nuwasiñ munaskakini ukhaxa sarxañamawa, jan ukax jaltxañamawa. Ukat ak amtañamarakiwa: “Jiwat leonat sipana jakaskir anuwa askixa” (Eclesiastés 9:4). Ukat nuwasiñax utjapunin ukhaxa kunjamatsa jarkʼaqasiñamawa, ukatxa janiw ukhamaki nuwayasiñamäkiti (Romanos 12:18).

Maysa tuqitxa awk taykamampiw parltʼarakisma. Wayn tawaqunakax “awisakiw awk taykampix escuelan kunjamas jan walinakan uñjasi uka tuqitxa janiw parlapkiti. Llaytha siskitanicha jan ukax kunatsa jan saykatta siskitanicha sasaw axsarayasipxi” (The Loneliness of Children [Saparstʼat wawanaka]). Ukampis awkis jan ukax taykas yanaptʼaspa ukhakiw nuwasiñxa mä tuqitxa apaqaspa.

Diosar mayisiñamawa. Chiqansa Diosax janiw jan usuchjayasiñasatakix arxatkistaniti. Ukampis jan axsarañwa churistaspa, ukat jan nuwasiñar jukʼamp wiytañatakis yatiñkankañwa churarakistaspa (Santiago 1:5).

[151 janan fotopa]

Walja wayn tawaqunakaw masinakapan jiskʼachata uñjasipxi

[154 janan fotopa]

Jan wal luratax kunjamtʼätasa uk uñjasaw wal larusiñ munapxi, nuwasxäta jan ukax jachxäta ukhaxa jukʼampwa sawkasipxani

[156 janan fotopa]

Jumat larusipxani ukhaxa, ¿janit lartʼasiñax askïkaspa?