Kunjamsa qʼaxu wayn tawaqunakar yanaptʼsna

1, 2. ¿Qʼaxu wayn tawaqunakax kuna jan walinakansa uñjasipxi ukat kuna askinakas utjaraki?

QʼAXU wayn tawaqunakax yaqha jan walinakanwa uñjasipxaraki, jupanakar utan uywañax chʼamawa, janiw phisqa jan ukax tunka maran wawanakjamäpkiti. Ukampis kusisiñasa jan ukax askinakas utjarakispawa. Akïr waynitunakat amtañäni: José, David, Josías ukat Timoteo, jupanakax amuyumpiw kunsa lurapxirïna, Jehová Diosampis sumwa apasipxarakïna (Génesis 37:2-11; 1 Samuel 16:11-13; 2 Reyes 22:3-7; Hechos 16:1, 2). Walja qʼaxu wayn tawaqunakaw jichhürunakanxa ukham sarnaqapxaraki. Inas jumax mä qhawqhanir uñtʼaraksta.

² Ukampis uka tiemponkañax janikiw yaqhipatakix sumäkiti. Qʼaxu wayn tawaqunakax kusisitaw awisax sarnaqapxi ukat awisax llakitas uñjasipxi ukhamawa. Qʼaxu wayn tawaqunakax janiw awk taykampix nayrjam apnaqayasiñ munxapxiti. Ukampis janïraw sum amuytʼasiñ yatipkiti, ukatwa awk taykan munasiñaparux atinisipxi, yanapsa munapxarakiwa. Maysa tuqitxa, qʼaxu wayn tawaqüñax wali sumäkchisa, pantjasiñaw utjaspa, jupanakas awk taykanakas pantjasipxaspawa. ¿Ukhamax kunjamsa uka wayn tawaqunakar yanaptʼsna?

3. ¿Kunjamanakatsa awk taykanakax wawanakapar sum jakasipxañapatakix yanaptʼapxaspa?

³ Biblian kamachinakaparjam sarnaqir awk taykanakax wali sumwa qʼaxu wayn tawaqunakar yanaptʼapxaspa, ukhamat amuytʼasir jaqïpxañapataki. Nayratpachsa Diosan kamachinakaparjam sarnaqir awk taykanakas qʼaxu wayn tawaqunakas wali sumwa familian jakasipxi, taqi markanakan ukhamaxa (Salmo 119:1).

QHANA ARUNÏÑA

4. ¿Wawanakax qʼaxu wayn tawaqüxapxi ukhaxa kunatsa wali askipuni jupanakampi parltʼasiñaxa?

⁴ Bibliax akham siwa: “Jan jisktʼasiñax utjki ukkhax, amtäwinakaxa aynachtʼiwa” sasa (Proverbios 15:22). Wawanakamax jiskʼäsipkän ukhaxa jupanakar jisktʼasin parltʼasiñax askïnwa, ukampis qʼaxu wayn tawaqüxapxi ukhaxa jukʼamp wakiskiriwa, kuna laykutix janiw utan achtʼxapxiti, masinakapampiw jil sarnaqapxi. Awk taykax jisktʼasin jupanakampi parltʼasipxañapawa, jan qhana arumpi parltʼasipkani ukhaxa janis uñtʼatäkaspa, yaqhäkaspas ukhamwa qʼaxu wayn tawaqunakax amuyasipxaspa. Ukampis ¿kunjamsa parltʼasipxapunispa?

5. ¿Awk taykampi parltʼasiñxa kunjamsa qʼaxu wayn tawaqunakax uñjapxañapa?

⁵ Awk taykax wawanakampi parltʼasiñatakix chʼamañchasipxañapawa, qʼaxu wayn tawaqunakas awk taykampi parltʼasiñatakix chʼamañchasipxañaparakiwa. Inas jupanakatakix awk taykampi parltʼasiñax chʼamäxchi. Ukampis ak amtañäni, ‘marka apnaqiritix jan suma apnaqkani ukhaxa aynachtʼaniwa, ukampis walja amuytʼayirinïki uka markasti jan kuna axsarasaw jakasirakini’ (Proverbios 11:14). Uka arunakax taqinitakiwa, awk taykanakatakis wayn tawaqunakatakis wali askiwa. Uka arunak sum amuyir wayn tawaqunakax amuytʼayiritakïpxiwa, uk amuyasipxi, janiw nayrjamäxiti, yaqha jan walinakan uñjasipxi. Niyakixay Cristian awk taykanakapax wali yatxattʼatäpxchixa ukat jupanakar wal munasipxarakchixa, ukhamax qʼaxu wayn tawaqunakax jupanakaruw atinisipxañapa. Ukhamasti, amuytʼasir wayn tawaqunakax awk taykapan iwxanakaparjamaw sarnaqasipxi.

6. ¿Wawax qʼaxu wayn tawaqüxapxi ukhaxa kunjamsa munasir ukhamarak amuytʼasir awk taykanakax wawanakapamp parltʼasiñ tuqit amuyapxani?

⁶ Wawanakax parltʼasiñ munapxan ukhax awk taykanakax tiempo apstʼasipxañapapuniwa, ukhamatwa qhana parltʼasiñax utjani. Wawanïsta ukhaxa, kunsa jupax muni uka tuqitxa kunjamatsa parltʼasipxañamapuniwa. Inas chʼamächispa. Ukampis ‘amuktʼañ horasas, parlañ horasas’ utjarakiwa sasaw Bibliax yatichi (Eclesiastés 3:7). Wawanakax parlañ munapxani ukhaxa inas awk taykjamax amuktʼañ horasächini. Inas yatiqañatakisa, samartʼañatakis jan ukax utan kun lurañatakis tiempo apstʼaschiyäta. Ukampis wawamax parlañ munätamxa, ukanak jaytasin istʼañamaw wakisispa. Jan ukhamäkanixa, inas jan mayampi parlañ munxchispati. Jesusat amtañäni. Mä kutixa samartʼañ munäna, ukampis jaqinakax jupan ukar sarapxäna ukhaxa, janiw samartʼkänti, jan ukasti yatichañ qalltäna (Marcos 6:30-34). Awk taykax jan tiemponiw kuns lurapxi ukxa niya taqi qʼaxu wayn tawaqunakaw amuyapxi; ukampis awk taykax jupanakampïskatap yatiñwa munapxi. Ukhamasti awk taykjamax jupanakampïñasapuniwa, ukatxa suma chuymampiw istʼañasaraki.

7. ¿Awk taykax kuna tuqitsa amuyasipxañapa?

⁷ Qʼaxu waynakayäta jan ukax qʼaxu tawaqukayäta ukat amtasiñamawa, ukat janirakiw kusisit chuymanïñsa armasiñamäki. Awk taykax wali kusisitaw wawanak jakʼan jikxatasipxañapa. ¿Tiemponïkasax awk taykax kuns lurapxañapa? Utan kun lurañat sipansa yaqhanak lurasipkani ukhaxa, jankʼakiw wawanakax uk amuyapxani. Yatiqir masinakaw awk taykat sipansa jukʼamp sum uñjitu sas amuyasipxani ukhaxa, kunayman jan walinakanwa uñjasipxani.

KUNA TUQIT PARLTʼASIÑAS WAKISISPA

8. ¿Wawanakan sum sarnaqapxañapatakis irnaqañ yatiqapxañapatakis kunjamsa awk taykax yatichapxañapa?

⁸ Awk taykax wawanakar jiskʼatpach irnaqañsa jan ukax sum sarnaqañsa jan yatichapkchi ukhaxa, qʼaxu wayn tawaqüxapxi ukhaxa yatichapxañapapuniwa (1 Tesalonicenses 4:11; 2 Tesalonicenses 3:10). Kunatsa sum sarnaqañax wakisi ukwa wawanakax sum amuyapxañapa (Proverbios 20:11). Awk taykanakax sum sarnaqasarakiw wawanakar wali askinak yatichapxaspa. Kunjamatix ‘jan iyawsir chachanakax warmipar sum sarnaqir uñjasax iyawsapkixa’ ukhamarakiw wawanakax awk taykapar sum sarnaqir uñjasax suma yatichäwinakxa yatiqapxaspa (1 Pedro 3:1). Ukampis janiw sum sarnaqasakix yanaptʼksnati, jan wali jaqinak taypinwa wawanakax jikxatasipxi, ukatxa kunayman jan walinakar wiytir uñachtʼäwinakaw utjaraki. Ukhamasti, wawanakax kuns uñjapxi, kuns istʼapxi ukarjamaw kunsa amuyapxi, ukanakwa munasir awk taykanakax amuyapxañapa, ukatakix jupanakampi wali qhan parltʼasiñaw wakisi (Proverbios 20:5).

9, 10. Yuqall wawas imill wawas kunjamasa uka tuqitxa, ¿kunatsa awk taykanakax yatichapxañapa, ukat kunjams yatichapxañapa?

⁹ Ukat yuqall wawax kunjamasa, imill wawas kunjamarakisa uka tuqinakat qhan parltʼasiñax wali wakiskiripuniwa. ¿Wawanakampi uka tuqit parlañax jumatakix axsarañjamati? Phinqʼasiñjamäkchisa, uka tuqitxa parlañasawa, jan ukhamäkanixa yaqhanakatwa yatiqapxani. Jan jumax yatichkäta ukhaxa, kunayman jan walinakwa yaqhanakax yatichapxaspa. Imill wawas yuqall wawas kunjamäpxis uka tuqitxa Bibliax janiw imtʼkiti, ukhamax janiw awk taykax imtʼañapäkarakiti, jan ukasti yatichapxañapawa (Proverbios 4:1-4; 5:1-21).

¹⁰ Chachax kunjamasa ukat warmis kunjamarakisa uka tuqitxa wali sum Bibliax yatichi, uka yatichäwinakax wali wakisirikïskiwa aka qhipa urunakatakixa, Jehová Diosan Qhanañchirinakapax walja yatichäwinakwa uka tuqit apsuwayapxi. ¿Janit ukanakampi yanaptʼayasiñaxa wakiskaspa? Sañäni, ¿janit jiskʼa yuqasampi jan ukax jiskʼa phuchasampi Kunsa wayn tawaqunakax yatiñ munapxi (mayïri ukat payïr) sat libronakat uñxatt’añax wakiskaspa? Uka libronakat kawkïr jaljanakaxay wawamatakjamächini uka chiqanak uñxatt’añaw wali wakiskirispa. Inas wawamampi uka tuqit yatxattʼasax wal muspharapxchïta.

11. ¿Jehová Diosar luqtapxañapatakix kunjamsa wawanakar yatichañasa?

¹¹ ¿Kuna tuqitsa awk taykanakax wawanakapampi jil parlapxañapa? Apóstol Pablox akham sasaw qillqäna: “Chiqapar yatichasina [wawanakamar] sum uywapxam, [Jehová] Tatitur iyawsapxañapataki” sasa (Efesios 6:4). Jehová Diosatxa yatiqapxañapapuniwa. Chiqpachansa, Jupar munasiñ yatiqapxañapawa, yupaychañsa munapxañaparakiwa. Awk taykapar ukham lurir uñjasarakiw sum yatiqapxaspa. Awk taykax ‘taqi chuymampi, taqi almampi, taqi amuyumpi’ Jehová Diosar munasaxa wali sumwa jikxatasipxaspa, uk uñjasax ukhamwa qʼaxu wayn tawaqux lurañ munapxarakispa (Mateo 22:37). Ukat awk taykax qullqi jan ukax yänak apnaqañsa yatipxañaparakiwa, ukatxa Diosan Apnaqäwipwa nayraqat munapxañapa, ukhamwa wawanakax yatiqasipxarakispa (Eclesiastés 7:12; Mateo 6:31-33).

12, 13. ¿Familian Bibliat sum yatiqañatakix kunanak amuyañas wakisispa?

¹² Familian sapa semana Bibliat yatiqañaxa wali askirakiwa, ukhamatwa awk taykax wawanakar Dios tuqit sum yatichapxaspa (Salmo 119:33, 34; Proverbios 4:20-23). Jan jaytasa yatiqañasawa (Salmo 1:1-3). Familian Bibliat yatiqañaxa wali askïtappunwa awk taykas wawanakas amuyapxañapa, yaqha luräwinakax janiw ukat nayrankañapäkiti. Ukampis familian sum yatiqañatakixa, taqiniw Bibliat yatiqañarux sum uñjapxañapa. Mä awkix akham sänwa: “Familian Bibliat yatichirixa taqinis sumaki jikxatasipxaspa uk thaqhañapawa, ukat familian Bibliat yatiqañsa sum uñjañaparakiwa; janis taman tantachäwjamäkchixa, ukampis respetapxañapawa. Ukham lurañax chʼamäkchisa, wayn tawaqunakar amuytʼayañax wakisipuniwa. Qalltanxa inas jan sum amuyapkchispa, ukampis mayan wali sum amuytʼayañaw wakisispa” sasa. Taqinis sum amuytʼapxañapatakix janïr qalltkasaw Jehová Diosan yanaptʼap mayisipxta, sasaw uka awkix sarakïna (Salmo 119:66).

¹³ Cristian awkiw familiar Bibliat yatichañapa. Inas yaqhipax jan suma yatichirïpkchi, ukat familiar yatichañas wali chʼamächi. Ukampis wawanakar ‘chiqampi luräwinakampi’ munassta ukhaxa, jupanakar yanaptʼañwa munätaxa, ukhamat Jehová Diosampi sum apasipxañapataki ukat altʼat chuymampi sum sarnaqasipxañapataki (1 Juan 3:18). Inas awisax janis walïkaspa ukham amuyapxchispa, ukampis jupanakan sum jikxatasiñap munataswa amuyapxani.

14. ¿Dios tuqit wawanakar yatichañatakixa kunjamsa Deuteronomio 11:18, 19 qillqatankki uka arunakax yanaptʼistaspa?

¹⁴ Ukampis janiw Bibliat yatiqkasakix Dios tuqit yatichasiñapäkiti. ¿Jehová Diosax awk taykanakar kamsänsa uk amttati? “Aka arunakaxa chuymanakamaru, pʼiqinakamaru uchapxam, ukhamaraki amparamarusa, paramarusa, mä señalar uñtata uchasipxam. Ukhamaraki wawanakamarux yatichapxam uka arunakata utamankkasina, thaki sarkasina, ukhamaraki ikintañataki, ikiñat sartañatakisa” sasaw säna (Deuteronomio 11:18, 19; ukat Deuteronomio 6:6, 7 uñxatarakïta). Ukhamasti awk taykax janirakiw wawanakapar Bibliat sapa kuti arxayasax qariyapxañapäkiti. Maysa tuqitxa munasir awk taykanakax familiaparux Diosan arunakapampix wakisirjamächi ukhaxa chʼamañchapuniwa.

CHIQAÑCHÄWIMPI RESPETOMPI

15, 16. 1) ¿Kunas chiqañchäwixa? 2) ¿Khitinakas wawanakar chiqañchapxañapa, ukat khitis chiqañchäwxa istʼañapa?

¹⁵ Chiqañchäwix wawanakar yatichiwa, ukat parltʼasiñas wakisirakiwa. Inas awisax jupanakan askipatak jawqʼantañax munaschispa. Wawäsipkän ukhaxa chiqañchäwix munasipunïnwa, ukampis qʼaxu wayn tawaqüxapxi ukhax wakisiskakispawa, inas jukʼamp munaschispa. Amuyasir wayn tawaqunakax uk sum yatipxi.

¹⁶ Bibliax akham siwa: “Jan amuytʼan jaqix awkipan yatichäwiparux jiskʼachiwa; awkipar istʼki ukax yatiñanïtapwa uñachtʼayi” sasa (Proverbios 15:5). Wali sum uka arunakax qhanañchi. Ukhamasti chiqañchäwix munasipuniwa. Wayn tawaqux awkir ‘istʼapxañapatakixa’ awkix nayraqat chiqañchañapawa. Panpachaniw wawanakaparux chiqañchapxañapa, awkiw jil chiqañchañapa. Wawanakasti istʼapxañaparakiwa, ukwa Jehová Diosax muni. Awk taykan chiqañchäwipar istʼasax amuyasipxaniwa ukat yatiqapxarakiniwa (Proverbios 1:8). Bibliax akham siwa: “Suma iwxa arunakaru jiskʼachirixa, pobre ukhamaraki jiskʼachatakiw sarnaqani, ukampis khititix chiqachäwiru istʼki ukaxa, suma jachʼañchatarakïniwa” sasa (Proverbios 13:18).

17. ¿Wawanakar chiqañchasax kuna tuqit amuytʼasirïpxañapas awk taykaxa?

¹⁷ Wawanakar chiqañchañatakixa awk taykax amuytʼasipxañapawa. Janiw sinti taqi kunatsa tuqiñapäkiti, sinti tuqitax janiw jupanakpachas sum jikxatasxapxaspati (Colosenses 3:21). Maysa tuqitxa kuna jan wal luraskipansa janirakiw ukhamaki uñchʼukiñasäkiti, suma yatichäwinakat jarkʼañax janiw wakiskiti. Jan walinakaruw puripxaspa. Proverbios 29:17 qillqatax akham siwa: “Wawamarux chiqacham, ukatsti samarataw jakayätam, walirak kusisiyarakïtam” sasa. Ukat 21 jiskʼa tʼaqaxa akham sarakiwa: “Khititix mä serviriru wawatpacha sinti munata uywani ukaxa, qhiparux amtasiniwa” sasa. Ukanxa mä serviritsa parlkchixa, ukampis utan wawanakar yatichañatakix wali askiwa.

18. ¿Chiqañchäwix kunats wali askixa, ukat awk taykanakax yäpar chiqañchapki ukhaxa kuna jan walinakatsa jarkʼaqasipxi?

¹⁸ Awk taykax wawanakar yäpar chiqañchasax munasiñapwa uñachtʼayi (Hebreos 12:6, 11). Ukampis ukham chiqañchañax chʼamawa, awkjamas jan ukax taykjamas ukxa yattanwa. Qʼaxu wayn tawaqumpi sum apasiñatakix inas munañap lurasiskakpan sañax walikjamächispa. Ukampis ukham amuyir awk taykax tiempompix jan walin uñjasini, janiw khitis utanxa istʼañ munxaniti (Proverbios 29:15; Gálatas 6:9).

IRNAQAÑAMPI ANATTʼAÑANAKAMPI

19, 20. ¿Qʼaxu wayn tawaqunakax kunampis anattʼapxani ukat kunsa uñchʼukipxani uka tuqit kunjamsa amuytʼasir awk taykanakax uñjapxañapa?

¹⁹ Nayrax yapu lurañsa, utan kun lurañsa wawanakax awk taykanakaparux yanaptʼapxirïnwa. Jichhürunakanxa, walja qʼaxu wayn tawaqunakaw jan khitin kun kamskata jan kuns lurapkiti. Ukat tiempo apaqañatakix kunayman anattʼañanakwa aljañatakix uñstayapxi. Maysa tuqitsti Biblian kamachinakapar jan yäqir jaqinak taypinwa jakaraktanxa, ukhamasti qʼaxu wayn tawaqunakax jan walirupuniw puripxaspa.

²⁰ Ukatwa amuytʼasir awk taykanakax kunsa wawanakax uñchʼukipxani, kunampis anattʼapxani uka tuqitxa jupanak ajllipxi. Ukampis wawanakax jilasipkiwa, janiw uk armañasäkiti. Inas sapa maratjam mä jachʼa jaqirjam uñjayasiñ munxapxchi. Ukhamasti jupanakaw kunsa uñchʼukipxani kuns anattʼapxani uka tuqinakatxa jukʼat jukʼata amtxapxaspa, ukampis kunanakas Jehová Diosampi sum apasiñ yanaptʼaspa ukarjamaw kunsa lurapxarakispa. Inas awisax qʼaxu wayn tawaqunakax jan suma musicanak ischʼukipxchispa jan ukax jan wali jaqinakamp sarnaqapxchispa. Ukham lurani ukhaxa mayan amuytʼasiñapatakiw iwxtʼañasa.

21. ¿Qʼaxu wayn tawaqunakax qhawqha tiempos anattʼapxañapa uka tuqit amuytʼayañax kunatsa wali askixa?

²¹ ¿Qhawqha tiempos anattʼapxaspa? Jan samartʼas anattʼañax walikïkaspas ukhamwa yaqhip chiqanakanxa qʼaxu wayn tawaqunakarux amuyayapxi. Ukhamanxa inas qʼaxu wayn tawaqux anattʼañakïkaspas ukham amuychispa. Awk taykanakaw yaqha lurañanakatak tiempo apstʼasiñ yatichapxañapa, inas akanak lurañ yatichapxchispa: familiar yanaptʼaña, Bibliat yatiqaña, amuytʼasir cristiano jilat kullakanakamp sarnaqaña, tantachäwinakar saraña, utan kuns luraña. Ukhamatwa ‘akapach kusistʼañanakax’ Diosan arunakapxa jan chʼamaktʼaykaniti (Lucas 8:11-15).

22. ¿Qʼaxu wayn tawaqunakax anattʼañat sipansa kunsa lurapxañapa?

²² Salomón sat mä apnaqirix akham sänwa: “Nayax amuytwa, jaqitakix askiwa jakañapana kusisiñapaxa, ukhamarak suma sarnaqañapaxa. Diosaw churistuxa ukatwa jiwasax manqʼtansa, umastansa, ukhamarak luratanakasatsa kusistanxa” sasa (Eclesiastés 3:12, 13). Chiqpachansa, amuyumpi sarnaqasaw kusisiñ jikxatsna. Ukat luratanak uñstayasaw kusisiraksna. Jichhürunakanxa walja qʼaxu wayn tawaqunakaw jan irnaqapkiti, ukatwa irnaqañax kunja askis ukxa jan yatipkiti, ukat jan waltʼäwinakar saykatañsa janirakiw yatipkiti, ukhamax jan walinakar atipjasin kusisiñsa janirakiw uñtʼapkiti. Jutïr urunakan kunampis sarnaqapxani ukatakix yaqhiparux janiw kun lurañsa yatichapkiti. Ukatakix awk taykaw chʼamañchapxañapa. ¿Wawanakamar kun lurañsa yatichapxtati? Irnaqañax kunja askisa uk qʼaxu wayn tawaqu wawanakamar yatichäta ukat irnaqasin kusisiñ jikxatañsa yaticharakïta ukhaxa amuyasiñwa yatiqapxani, wali askinakwa jakäwipanxa jikxatapxarakini.

JILÏRIPTAÑAPKAMA

23. ¿Awk taykanakax kunjamsa qʼaxu wayn tawaqu wawanakapar chʼamañchapxaspa?

²³ Inas awisax qʼaxu wayn tawaqu wawanakampix jan waltʼayaskchiñäni, ukampis Bibliankir aka arunakax chiqäskapuniwa: “Munasiñax janipuniw tukuskiti” (1 Corintios 13:8). Qhawqsa jupanakar munastan ukxa uñchtʼayañasapuniwa. Akham jisktʼasiñäni: “¿Wawanakamax jan waltʼäwinak askichapki ukhax walik ukham lurtaxa sistati? ¿Askinak lurir uñjasax ukjpachat wawamaru walik ukham lurtaxa sista?”. Inas awisax kuna jan walinakas utjchini, ukampis wawanakax munasitas amuyapxani ukhaxa istʼapxistaspawa.

24. ¿Wawanakar yatichañatakix Biblian kuna yatichäwipas wali askixa, ukat kunsa amtañasarakixa?

²⁴ Wali wakiskir tuqinakatxa, jupanakaw tiempompix kun lurañsa amtxapxañapa. Ukampis yaqhip awk taykanakatakix wawanakan amtapax janiw walïkaspati. Sañäni: ¿yuqanakas jan ukax phuchanakas Jehová Diosat kutiqxañ amtapxaspati? Jïsa, uk amtapxakispawa. Jehová Diosax alaxpachanxa walja wawanakaniwa, ukampis yaqhipax janiw Jupar istʼxapxänti, kutkatasipxänwa (Génesis 6:2; Judas 6). Wawanakax janiw munañasar apnaqañ autjamäpki. Chuymaparjam kuns luriri, mä arunxa amtaparjam sarnaqiri luratäpxiwa, kun lurasasa Jehová Diosaruw cuenta churapxani. Ukhamäkipansa Proverbios 22:6 qillqatax wali askikïskiwa, ukanxa akham siwa: “Wawaruxa suma sarnaqañapatakixa jiskʼatpach sum yaticham, ukatsti awkïxan ukkhaxa janiw uka yatichäwinakatxa” saraqkaniti sasa.

25. Awk taykäñax Jehová Diosan suma churäwipawa, ¿kunjamatsa uka churäwit Jupar yuspäratasxa uñachtʼaytanxa?

²⁵ Ukhamasti wawanakasar wal munasipxañäni. Biblian yatichäwinakaparjam uywañataki chʼamachasipxañäni. Maysa tuqitxa jupanakan yatiqasiñjamarakiw sum sarnaqañasa. Ukhamatwa wawanakax wali amuytʼasiri jaqir tukupxani, Diosarus yupaychapxarakini. Ukhamatwa Jehová Diosar yuspäratasxa uñachtʼayañäni, kuna laykutix awk taykäñax Jupan aski churäwipawa.