Evangelios apócrifos ukanjj ¿Jesusjjat cheqa yatichäwit imantatäski?
“AKAJJ wali jachʼa uñstayawiw ukat waljaniruw colerayani”, sasaw mä yatjjatʼat jaqejj arstʼäna. “Cristianonakajj kumjams qalltasïna ukan sarnaqäwinakapas maytʼaniwa” sasaw mä yatichirejj saraki. Uka pä amuyunakwa Evangelio de Judas qellqatajj uñstayawayi, ukajja niya 1500 maranakaw imantat uñjasïna (kunjamtï alayan uñjaski ukhama).
Evangelios apócrifos qellqatanakanjja, wali askïkaspas ukham jaqenakajj aka qhepa maranakanjj amuyapjje. Ukat yaqhepajja, Jesusat wali wakiskir sarnaqäwinakapat uñachtʼayi, ukat walja maranakaw imantataskatayna sasaw sapjjaraki. Ukampis ¿kunapunipachäsa uka evangelios apócrifos qellqatanakajja? ¿cheqapunit Jesusat ukat cristianonakat kunatï Biblian jan jupanakat uñstki ukanak qhanstaypacha?
Apócrifos ukat pusi evangelionaka
Khä 41 ukat 98 jichha pach maranakanjja, Mateo, Marcos, Lucas ukat Juan qellqerinakajj ‘Jesusan sarnaqäwinakapat’ qellqapjjatayna (Mateo 1:1). Ukanjja, Jesucristjjat “suma yatiyäwi[nakaw]” utji, ukat uka qellqatanakarojj Evangelio sasaw uñtʼasi (Marcos 1:1).
Amuyatajj inas Jesusjjat yaqha qellqatanaka ukat parlatanak utjarakchïna. Ukampis Mateo, Marcos, Lucas ukat Juan sat qellqatanakakiw Diosan amuytʼayatjam uñtʼatajja, ukat ukanakakiw Bibliankejja. Mä arunjja, uka qellqatanakakiw Jesusat ‘kunatï cheqäki’ ukat aka oraqenkkasin kunjams jakäna, yatichäna taqe ukanak sum qhanañchistaspa (Lucas 1:1-4; Hechos 1:1, 2; 2 Timoteo 3:16, 17). Taqe nayra Griego Arut Qollan qellqatanjja, pusi Evangelionakakiw uñsti. Ukanakakiw Diosan arupankejja.
Maranak paskipanjja, yaqha qellqatanakaw uñstaniraki ukanakarojj evangelios sasaw sutichapjje. Ukanakaw jichha tiemponjj evangelios apócrifos sasin uñtʼasjjaraki.a
Khä patak maranakanjja, cristianonakat jitheqtat jaqenakajj “walja kʼari qellqatanak apsupjjatayna jupanakataki ukat jaqenakamp jachʼañchayasiñataki” sasaw Ireneo de Lyon sat chachajj qellqatayna. Ukhamat uka evangelios apócrifos jan walit uñtʼasjjäna, janiw liyipjjañapäkansa ni apnaqapjjañapakänsa.
Ukhampachas 500 maranakat 1500 maranakkamajj monjes ukat copista sat uñtʼat jaqenakajj uka qellqatanak imasipkakïnwa. Ukat 1800 maranakanjja, uka qellqatanakat wal yatjjatañ munjjapjjäna. Ukhamatwa walja evangelios apócrifos uñstaraki. Jichha tiemponjja uka qellqanakat walja arunakarurakiw jaqokipasi.
Jan cheqaw sañjam qellqatanaka
Evangelio apocrifonakanjja, janiw khitinakattï pusi Evangelio qellqatanakan uñstapki ukanakat parlkiti jan ukasti yaqha jan uñtʼat jaqenakatakwa parli. Yaqhep qellqatanakapanjja, Jesusajj wawaskäna ukat kunanakas luräna ukanakatakwa parli, uk mä qhawqha uñjañäni.
◼ Protoevangelio de Santiago, jan ukajj “Natividad de María” sat uñtʼatawa. Ukansti kunaratutï Mariajj naskäna, wawaskäna ukat Joseyamp casarasjjäna ukanakatwa parli. Ukat iglesiankirinakan cuentonakapakiw sasaw jaqenakajj sapjje. Ukatjja uka qellqatanakampejj Mariar jachʼañchañataki ukat Mariajj virginapunïnwa sas arjjatañatakiw apsupjje (Mateo 1:24, 25; 13:55, 56).
◼ Evangelio de la Infancia del Pseudo Tomás qellqatanjja, Jesusajj 5 ukat 12 maranïkäna ukhajja, kuna muspharkañ ukat chʼama milagronak lurirïna ukanakaw utji (Juan 2:11 uñjjattʼasma). Uka qellqatanjja, jan istʼasiri, wali qhoru wawakaspas ukham Jesusar uñtayi, kunatejj chʼamapampejj yatichirinakaru, vecinonakaru ukat yaqha jiskʼa wawanakarus jan walinak lurirïna. Ukat awispajj juykhuptayäna, suchuptayäna ukat jiwayarakïnwa sas kunaw qhanañcharaki.
◼ Yaqhep apócrifo qellqatanakajja, Evangelio de Pedro satawa, ukanjja, Jesusan juiciopata, jiwatapata ukat kunjams jiwatat jaktäna ukanakat parli. Ukat yaqhajja, Actas de Pilato satawa ukanjja, mä cheqajj Evangelio de Nicodemo satarakiwa, ukanjja uka tiemponakan wali uñtʼatapkäna ukanakat parli. Ukat niyakejjay taqe uka jaqenaksa ukhamarak sarnaqäwinaksa ina ukhamatak uñstayapchejja janiw taqe ukanakajj cheqaw sañjamajjeti. Ukat Evangelio de Pedro ukanjja, Poncio Pilator qhesphiyañatakejj janis kuna juchanïkaspa ukham uñtayi, ukat Jesusan jaktatapajj muspharkañäkaspas ukham uñachtʼayaraki.
Apócrifos ukat markap contra saytʼirinaka
Khä 1945 diciembre phajjsinjja, 13 papiror qelltʼat libronak jikjjatasïna ukansti 52 textonakaw utjäna, taqe ukanakajja Nag Hammadi (Alto Egipto) sat cheqanwa mä qhawqha jaqenakak jikjjatapjjatayna. 300 maran taqe uka qellqatanakajja, gnósticos ukanakatapjjänwa, jupanakajj janiw Diosar iyawsapkänti, amuyunakaparjamakiw yaqha diosanakar arkapjjerïna. Ukat kuntï griego jaqenakasa, judio jaqenakasa ukat cristianopt sirinakasa taqe ukanakan amuyunakapaw ukan qhanañchasi. Ukham lurasinjja Diosan loqtir munirinakaruw pantjasiyäna (1 Timoteo 6:20, 21).
Ukat walja yatichäwinakapatjja Jesusas parlkaspa ukhamawa, ukanakatjja akanakawa: Evangelio de Tomás, Evangelio de Felipe ukat Evangelio de la Verdad. Ukat jichhak jikjjataski Evangelio de Judas satäkis taqe ukanakaw Nag Hammadi sat cheqan jikjjatasitayna. Aka qhepa qellqatanjja Judas Iscariotejj wali suma jaqëkaspas ukham jupat parli, jupakis Jesusar ukat taqe luräwinakapat sum yatkaspa ukham uñachtʼayi. Maysa toqetjja mä yatjjattʼat jaqejja uka qellqatanakat amuytʼasajj akham siwa: “Jesusajj janiw jaqenakar qhespiyañ laykojj jakäwip aptʼaskiti jan ukasti yatichiri ukat yatiñ qhanstayir jaqekïnwa” sasa. Ukampisa Diosan amuytʼayat pusi Evangeliokanjja, Jesusajj jaqenakar juchat qhespiyañatakiw jakañap loqtasiwayi sasaw yatichi (Mateo 20:28; 26:28; 1 Juan 2:1, 2). Ukhamajja, qhan amuyasnajj uka evangelios gnósticos sat qellqatanakajj janiw Bibliar jukʼam confiyañatak luratäkiti jan ukasti jiwasan iyawsawis aynachtʼayañatakiwa (Hechos 20:30).
Taqe kunat sipansa Diosan amuytʼayat qellqatanakaw wali wakiskirejja
Maynitï evangelios apócrifos ukat Diosan amuytʼayat qellqatanakampi uñakiptʼaspa ukhajja, qhan amuyaspajj evangelio apocrifonakajj jan Diosan amuytʼayatätapa (2 Timoteo 1:13). Uka qellqerinakajja, janiw Jesusarus ni apóstolonakaparus uñtʼawayapkiti ukatwa kunatï Jesusat ukat cristianokat cheqäki uk jan sum qhanstaykaspati. Kʼari yatichäwinakaniwa, ukat jaqen amuyupakiwa janirakiw Jesusarus ukat yatichäwinakaparus sum uñtʼañatakejj yanaptʼkistuti (1 Timoteo 4:1, 2).
Ukampis Mateo, Juan sat qellqerinakajja, Jesusan 12 apostolonakapänkanwa, ukat Marcosasti apóstol Pedron yanapirïpanwa ukat Lucasasti Pablorurakiw yanapäna. Jupanakajj, Diosan qollan ajayupamp amuytʼayataw qellqawayapjjäna (2 Timoteo 3:14-17). Ukatwa pusi Evangelio qellqatanakanjja Jesusajj Cristowa ukat Diosan Yoqarakiwa sas sum qhanañchi (Juan 20:31).
[Qhanañchäwi]
a Apócrifo uka arojj griego arutjja “imantata, imjjatata” sañ muni. Qalltansti uka libronakajja, nayra tiempojj mä escuelankirinakarukiw churasirïna, jaqha jaqenakat imantatanwa. Ukat qhepatsti apócrifo arojja Biblian jan uñstki uka qellqatanakaruw uñtʼasjjäna.
[18 janan fotopax khitin apsutasa]
Kenneth Garrett/National Geographic Stock