Jan waltʼäwins jikxataskstanxa suytʼäwinïtanwa

“Yatiñamarakiwa, qhipa urunakanxa jan wali tiemponakaw jutani.” (2 TIMOTEO 3:1)

¿KUNA jan waltʼäwinakatï akan qhanañchasiski ukhamanakan jumax uñjasirïtati jan ukax uka tuqit parlir istʼirïtati?

● Jan qullkay mä usuw waljanir jiwarayi.

● Patak patak jaqinakaw manqʼatjam jiwarapxi.

● Uraq khathatinakax waranq waranqa jaqinakaruw jiwarayi, ukat waljanirakiw jan utani uñjasipxi.

Akxar jutki uka yatichäwinakanwa, kunanakas ukham llakkañ jan waltʼäwinakat yatisi uk qhanañchaskañäni. Ukat Bibliax uka jan waltʼäwinakxa “qhipa urunakan[wa]” pasani sasax walja tiempo nayraw qhanañchäna, uk juma pachpaw amuyarakïta.a

Aka revistan yatichäwinakapaxa, janiw jan wali tiempon jakatas iyaw sañamatak qillqaskiti, kunattix taqiniw ukx qhan amuytanxa. Jan ukasti mä suytʼäwiniñamatakiw yanaptʼätam. Ukat suxta profecianakan phuqasiskatapax qhanwa ‘qhipa urunakan’ tukusiskatap uñachtʼayi uk amuytʼañs yanaptʼarakïtamwa. Ukat janiw ukhamäkiti sasin yaqhipax sapxi uksa uñjaskarakiñäniwa ukat jutïrin suman jakasxañäni sasin kunatsa sissna uks qhanañchasirakiniwa.

[Qhanañchäwi]

1. Uraq khathatinaka

“Utjaniwa jachʼa uraq khathatinaka.” (LUCAS 21:11)

● Haití markan uraq khathatinak utjkäna ukhaxa, televisionan yatiyapki ukanakat mä grupow uka chiqat yatiyañatak sarapxatayna, ukankkasax tʼunanak taypit mä wawar jachaskir istʼapxatayna. Uka wawax Winnie satawa, mä mara chikatanikiwa, ukat uka uraq khathatit janiw awk taykapax qhispipkänti, jupakiw qhispitayna.

¿KUNAS UKA TUQIT YATISI? Haití markan jachʼa uraq khathatix (magnitud 7) 2010 maran utjkäna ukanxa, 300.000 jilaw jaqinakax jiwarapxi ukat 1.300.000 jaqinakarakiw jan utan uñjasipxi. Ukampis janiw uka uraq khathatikix utjkänti. Jan ukasti, Uraqpachanx 2009 abril phaxsit 2010 abril phaxsikamaxa 18 jachʼa uraq khathatinakaw utjawayarakïna.

¿KUNS YAQHIPAX SAPXI? Nayrjamaw uraq khathatinakax utjaski. Ukampis jichhax kunayman tuqinakatwa yatiyäwinak istʼtan jan ukax uñjtan, ukatwa walja uraq khathatinakan utjatap yattanxa.

¿UKA ARUNAKAX CHIQATI? Bibliax qhawqha uraq khathatinakas aka qhipa urunakan utjani uk janiw siskiti. Jan ukasti, “jachʼa uraq khathatinaka[w]” “walja chiqan utjani” sasaw qhanstayi, ukaw qhipa urunakan qhan amuyasiñapäna (Marcos 13:8; Lucas 21:11).

¿JUMAX KAMSASMASA? ¿Bibliax jachʼa uraq khathatinakat siskäna ukax ukhamapunit phuqasiski?

Janiw uraq khathatinak uñjasakix qhipa urunakanwa jakasktan sasin sisksnati, jan ukasti mä profecian phuqasiskatapwa uñachtʼayistu. Jichhax yaqha profeciat yatxatarakiñäni.

[4 janan qhanañchäwipa]

“Jachʼa uraq khathatinaka sasaw nänakax sapxta, ukampis ukax niya taqinitakix aliq sustjaskañakiwa.” (KEN HUDNUT, SERVICIO GEOLÓGICO DE ESTADOS UNIDOS)

[4 janan fotopax khitin apsutasa]

© William Daniels/Panos Pictures

2. Machʼanaka

‘Machʼanakaw utjani.’ (MARCOS 13:8)

● Quaratadji (Níger) sat jiskʼa markaruw manqʼa jan utjatapat mä chachax sarxi. Ukat primonakapasa jila kullakanakapasa jaya chiqanakatwa uka chiqar jutxapxaraki. Mä jantʼaku jantʼaktʼasisaw uka chachax uraqir liwnuqti. ¿Kunatsa? “Familiapar manqʼa jan kunjamat churirjamäsax wali llakkañapunïpachänwa, ukatwa uñkatañsa jan munxiti” sasaw uka jiskʼa markan pʼiqtʼiri Sidi sat chachax qhanañchi.

¿KUNAS UKA TUQIT YATISI? Aka Uraqpachanxa, sapa paqallqu jaqitxa mayniw manqʼatjam tʼaqhisi, yamas África subsahariana uksanxa jukʼampiwa, sapa kimsa jaqitxa mayniw manqʼatjam tʼaqhisi. Uk amuytʼañatakix mä familiat parltʼañäni, uka familiax mä wawani chacha warmikïpxiwa. Paninitakikiw manqʼax utji, ukat wawar manqtʼayasaxa, ¿khitis jan manqʼat uñjaspachäni, awkiti jan ukax taykacha? Walja familianakaw sapürus ukhaman uñjasipxi.

¿KUNS YAQHIPAX SAPXI? Uraqixa taqinitakiw manqʼañanak achuyaski; ukampis sum lakirasiñapakiw wakisi.

¿UKA ARUNAKAX CHIQATI? Chiqas uraqpachanxa, janipuniw kunapachas ukham achkiti ni manqʼañanakas lakirasiwaykiti. Marka apnaqirinakax uk lurapxaspa ukax wali askipunïspawa, ukampis walja maranakas chʼamachasiwayapkchixa janiw amtap phuqawayapkiti.

¿JUMAX KAMSASMASA? ¿Marcos 13:8 qillqatan jikxataski uka arunakax chiqati? Kunayman maquinarianaksa jaqix lurapkchixa, ¿jaqix manqʼatjam jiwaskakiti?

Qhipa urunakanxa janiw uraq khathatinakakisa ni manqʼat pistʼañanakakis utjañapäkänti, jan ukasti yaqha jan waltʼäwinakas utjañaparakïnwa. Uka tuqit jichhax yatxataskakiñäni.

[5 janan qhanañchäwipa]

“Pulmoniampi, wichʼu usumpi jan ukax yaqha usunakamp jiwapki ukanakatxa, jan tʼukharstatäpkaspa ukhax sapa llätunkatxa kimsani jan ukax jilaw jan jiwapkaspati.” (ANN M. VENEMAN, DIRECTORA EJECUTIVA DE UNICEF)

[5 janan fotopax khitin apsutasa]

© Paul Lowe/Panos Pictures

3. Usunaka

“Utjaniwa [...] [jan wali] usunaka taqi chiqana.” (LUCAS 21:11)

● África uksa tuqinxa, jupanak pura chʼaxwasin qʼala aynachtʼat mä markanwa Bonzali sat mä jaqix qullañ utan irnaqäna, virus de Marburgo sat usump usuntat mineronakax jiwasipkäna ukanakar kunaymanit qullañatakiw jupax wal chʼamachasïna. Ukat qullañ tuqit autoridadanakaruw yanap mayïna, ukampis jupanakax pusi phaxsitwa yanaptʼañatak sarasipkäna. Puripxäna ukhaxa, Bonzalix jiwatäxänwa. Mineronakar jiwaraykäna uka pachpa usu katusaw jiwxatayna.

¿KUNAS UKA TUQIT YATISI? Chʼuxu usunaka (neumonía jan ukax pulmonía), wichʼu usunaka, sida, tuberculosis ukat paludismo taqi uka usunakaw jilapart jaqinakar jiwarayi. Uka phisqa kasta usunakaxa, niya tunka mayani millón jaqinakaruw 2004 maran jiwarayi, mä arunxa, kimsa chʼipxtan maynis jiwkaspa ukhamawa.

¿KUNS YAQHIPAX SAPXI? Uraqpachanwa jaqix jilxattaski; ukhamax usuntañax utjaskakipunispawa.

¿UKA ARUNAKAX CHIQATI? Uraqpachan jaqix wals jilxataskchixa, ukhamarakiw wali yatxattʼatäxapxi, ukat kunat usutäpxisa, kunjamsa uka usu saytʼayapxaspa ukat kunjamsa qullasispa uksa yatipxarakiwa. Ukhamasti usunakax janiw nayrjam utjxañapäkiti. Ukampis jukʼampikiw jilxattaski.

¿JUMAX KAMSASMASA? ¿Kunjamtï Bibliax siski ukhampunit jaqinakax jan wali usunakamp tʼaqhisiski?

Uraq khathatinakasa, manqʼat pistʼañanakasa ukat jan wali usunakasa millón millón jaqinakaruw wal tʼaqhisiyi. Ukampis janiw ukakïkiti, millón millón jaqinakarakiw familiaranakapan tʼaqhisiyat uñjasipxi, yamas waljanixa khitinakatï sum uñjapxañapäki ukanakamp tʼaqhisiyataw uñjasipxi. Kunsa uka tuqit Bibliax qhanañchi uk jichhax yatxatañäni.

[6 janan qhanañchäwipa]

“Leonan manqʼantatäñasa jan ukax yaqha axsarkañ animalan manqʼantatäñasa wali axsarkañapuniwa, ukham axsarkañarakiwa kunjams laqʼunakax jan ukax mä usux cuerpo manqhat manqʼantasktam uk amuyañaxa.”

(MICHAEL OSTERHOLM, EPIDEMIÓLOGO)

[6 janan fotox khitin apsutasa]

© William Daniels/Panos Pictures

4. Familians janiw munasiñax utjxiti

“Jaqinakax [...] jan munasiñanïpxaniwa.” (2 TIMOTEO 3:1-3)

● Chris sat warmixa, Gales marka alay tuqin familian tuqxata ukat nuwjata tʼaqhisipki ukanakar yanaptʼirinakampiw irnaqi. Jupax akham siwa: “Mä uruxa wali nuwjat mä warmiw jutäna, jan uñtʼkayapunïnwa. Yanaptʼayasiñatak jutapki uka warminakat yaqhipaxa, chuymapan qʼala aynachtʼayat uñjasisaxa uraqir alintatakiw sarnaqapxi, janiw uñkatasiñsa munapkiti” sasa.

¿KUNAS UKA TUQIT YATISI? África tuqinkir mä markanxa, sapa patak warmitxa kimsa tunkaniw jiskʼäpkäna ukhax qʼañu amtampi jan wali lurat uñjasipxäna. Uka markan sapa patak chachanakar jisktʼataxa, 60 jila chachanakaw warmir nuwañax janiw kuna jan walïkisa sasin sapxatayna. Ukampisa janiw warminakakix ukham nuwjat uñjasipkiti. Canadá markanxa sapa patakatxa niya 30 chachanakaw warmipan nuwjata, tuqita ukat yaqha jan walinak lurat uñjasipxi.

¿KUNS YAQHIPAX SAPXI? Familian nuwasiñanakasa ukat tuqisiñanakas utjapunïnwa, ukampis janiw añcha yäqatäkänti, jichhakiw wal yäqxapxi.

¿UKA ARUNAKAX CHIQATI? Niyas aka qhipa maranakanxa, waljaniw uka tuqinakat arxatapxi, ukampis ¿familian nuwasiñanakasa ukat tuqisiñanakas jukʼakïxiti? Janiwa. Jan ukasti familian munasiñax jukʼampikiw thayaraski.

¿JUMAX KAMSASMASA? ¿2 Timoteo 3:1-3 qillqatarjamax phuqasiskiti? ¿Familiaranakapar jan munasir jaqinakax utjiti?

Kunjamäskis Uraqisax uka tuqitwa phisqïri profecian phuqasïwipax qhanañchtʼi. Uka tuqit kamsis Bibliax uk jichhax yatxatañäni.

[7 janan qhanañchäwipa]

“Kunapachatï familian nuwasiñanakax utjki ukhaxa, janiw autoridadanakar yatiyapkiti. Mä warmix janïr policiar quejasir sarkasax kimsa tunka phisqan kutiw nuwjata, tuqita ukat yaqha jan walinak lurat uñjasipxi.” (GALES MARKA ALAY TUQIN FAMILIAN TUQXATA UKAT NUWJATA TʼAQHISIPKI UKANAKAR YANAPTʼIRINAKAN YATIYIRIPA)

5. Uraqix tʼunjataw uñjasiski

‘Aka uraqi tʼunjirinakaruxa, Diosaw tʼunjarakini.’ (APOCALIPSIS 11:18)

● Kpor (Nigeria) markanwa Pirri sat chachax palmerat lurat vino aljasi, ukampis kunapachatï delta del Níger sat chiqan petróleo wartapxatayna ukhaw uka palmeranakax qʼal chhaqtarawayxäna. “Chawllanaksa jiwarayi, jañchinakajsa jan waltʼayi ukat jawiranaksa qʼañuchi. Janiw kunjams irnaqirjamäxtti” sasaw jupax wali llakit arsusi.

¿KUNAS UKA TUQIT YATISI? Suxta millón chikatan toneladanakwa lamar qutanakar qʼañu tʼunanak sapa mara warantapxi, sasaw uka tuqit yatxattʼatanakax sapxi. Uka tʼunanakat chikatax plasticowa, ukax patak pataka maranakatwa chhaqtaskani. Ukhamarusa aka Uraq qʼañuchasaxa, jaqinakax jupanak pachpaw jukʼat jukʼat manqʼañanak qʼal tukjasipki. Kuntï jaqix mä maran manqʼapki uk kuttʼayañapatakixa, Uraqix niya mä mara chikataw samarañapa, sasaw yatxattʼatanakax sapxi. “Jaqinakatï jukʼamp jilxattaskakinixa, manqʼañanakax waljarakiw munasini, 2035 maratakixa pä Uraqimpiw munasini” sasaw Australia markankir Sydney Morning Herald periodicox yatiyi.

¿KUNS YAQHIPAX SAPXI? Kunjamäkäntï Uraqix ukar kuttʼayañataki ukat jan tʼunjañatakixa, jaqinakax wali yatiñani ukat yatxattʼatäpxiwa.

¿UKA ARUNAKAX CHIQATI? Aka Uraqin taqi kunatï utjki ukanak wali askirjam uñjapki ukanakasa ukat yaqhanakasa taqi kun sum uñjapxañapatakiw chʼamañchtʼapxi, ukhamäkchisa Uraqisa, samanasa ukat umasa wali qʼañuchatakiskiwa.

¿JUMAX KAMSASMASA? ¿Biblian siski ukarjamati aka Uraqix jaqin jan tʼunjatäñapatakix Diosan qhispiyañapax wakisi?

Bibliax janiw uka phisqa profecianakatak parlkiti, jan ukasti kuna askinaksa qhipa urunakan pasañapäna uksa qhanañcharakïnwa. Uka tuqit jichhax yatxatañäni.

[8 janan qhanañchäwipa]

“Nayrax mä suma jiskʼa paraisoniyätwa, jichhax qʼañu tʼunanak warañ chiqakïxiwa.” (ERIN TAMBER CHACHAN ARSUTAPA, JUPAX ESTADOS UNIDOS MARKAN LAMAR QUTA LAKA AYNACH TUQIN JAKASIRIWA, KUNA JAN WALTʼÄWINAKAS 2010 MARAN GOLFO DE MÉXICO UKAN PETRÓLEO WARTASITAPAT UTJAWAYI UKA TUQIT ARSTʼI)

[8 janan recuadropa]

¿Tʼaqhisitasatx Diosat juchanïpacha?

Kunjamtï Bibliax siskixa, ukhampuniw kunayman tʼaqhisiñanakax utjaski, ukampisa, ¿Diosat juchanïpacha? ¿Jupat tʼaqhisiyaskpachïstu? Uka tuqit jukʼampi yatxatañatakixa, ¿Kunsa Bibliax chiqpachapuni yatichi? sat libron 11 jaljap uñxattʼäta. Ukax Jehová Diosan Qhanañchirinakapan luratawa.

[8 janan fotopax khitin apsutasa]

U.S. Coast Guard photo

6. Uraqpachan yatiyasiski

“Diosan reinopat aka suma yatiyäwisti aka uraqpachanwa yatiyatäni.” (MATEO 24:14)

● Vaiatea sat warmix Pacífico sat jachʼa lamar quta uksa tuqinwa jakasi, Tuamotú sat walja islanakani mä jiskʼa islana. Ukat niya 803.000 kilómetro cuadradonak ukchʼanxa, 80 jiskʼa islanakaw utji. Ukjpach islanakanx 16.000 jaqinakakiw jakapxi; ukhamäkchisa, Vaiatea sat warmirusa ukat vecinonakaparusa Jehová Diosan Qhanañchirinakapax visittʼapxarakitaynawa. ¿Kunatsa? Kunattix Jehová Diosan Qhanañchirinakapax taqi jaqinakaruw Diosan yatiyäwinakap yatiyañ munapxi, kawkhansay jakasipkpan.

¿KUNAS UKA TUQIT YATISI? Diosan Apnaqäwipat suma yatiyäwinakaxa, Uraqpachanwa mä thiyat mä thiyakam yatiyasiski. Jehová Diosan Qhanañchirinakapax 2010 maranxa, 236 markanakanwa 1.500 millón horanak yatiyawayapxi, sapa yatiyirix 30 minutonaks urun yatiykaspa ukhamawa. Aka qhipa tunka maranakanxa, suma yatiyäwinak yatiyañatakix 20.000 millón Bibliat apstʼat qillqatanakwa lurasiwayi ukat lakirasiwayaraki.

¿KUNS YAQHIPAX SAPXI? Nayratpachaw Diosan arunakapat yatiyasipki.

¿UKA ARUNAKAX CHIQATI? Chiqas walja jaqinakaw Bibliat mä jukʼ yatiyapxäna. Ukampis jilapartix mä qhawqha tiempokwa yatiyawayapxi ukat mä qhawqha chiqanakiraki. Ukampisa, Jehová Diosan Qhanañchirinakapax Uraqpachanwa millón millón jaqinakar yatiyapxi. Ukat marka apnaqirinakan jarkʼatasa arknaqatasa ukat uñisitas uñjasipkchixa, yatiyasipkakiwa (Marcos 13:13).a Ukhamarusa, yatiyapxatapatxa janiw khitis jupanakarux pagkiti. Ukat Bibliat apstʼat qillqatanaksa janirakiw aljapkiti. Bibliat yatichañatak wakichäwix yanaptʼañ munirinakan churäwinakapampikiw apasi.

¿JUMAX KAMSASMASA? ¿‘Diosan reinopat suma yatiyäwinakax’ Uraqpachanti yatiyasiski? ¿Uka profecian phuqasïwipax mä suma jutïr pachan utjatapti uñachtʼaypachïstu?

[Qhanañchäwi]

[9 janan qhanañchäwipa]

“Kawkhakamay Jehová Diosax yatiyapxam sischistani ukhakamaw Diosan Reinopat taqi chuyma yatiyaskakiñäni, ukat kunaymani tuqitwa taqi jaqinakar purtʼañatakix chʼamachasiskakiñäni.” (ANUARIO DE LOS TESTIGOS DE JEHOVÁ 2010)

Suma jutïr pachaw jakʼachasiniski

“Akat mä jukʼa urunakarux ñanqha lurir jaqinakax chhaqtxaniwa; [...] llampʼu chuymaninakasti uraq katuqapxani, jilarkir sumankañampiw kusisipxarakini.” (SALMO 37:10, 11)

¿UKA arunak phuqasir uñjañ munasmati? Chiqas taqiniw muntanxa. Ukax phuqasipuniniw sañatakix walja razonanakaw utjistu.

Nayrïr yatichäwinakan qhanañchasiwayki ukanakaxa, ‘qhipa urunakan’ jakaskatas qhan uñachtʼayir mä qhawqha profecianakakiwa (2 Timoteo 3:1-5). “Diosaw Biblia qillqirinakar taqi ukanak qillqapxañapatak amuytʼayawayi, ukhamat mä suma suytʼäwinïñasataki (Romanos 15:4). Jichhürunakan tʼaqhisiykistu uka jan waltʼäwinakax niyaw tukusxani, ukwa uka profecianakan phuqasïwipax uñachtʼayistu.

¿Qhipa urunakan tukusitap qhipatxa kunas pasani? Diosan Reinopaw jaqinakar apnaqxani (Mateo 6:9, 10). Uka tiemponx kunjamäxanis Uraqix sis Bibliax uk mä qhawqha uñjañäni:

● Janiw manqʼat pistʼañanakax utjxaniti. “Trigox yapunakan jilarkir utjpan, qullu patanakansti jilantarakpan; Líbano uraqinjam granox achuntpan, pampa alinakjam puyanakax puqurpan.” (Salmo 72:16.)

● Janiw usuntañanakax utjxaniti. “Janiw khitis siskaspati: ‘Usutatwa’ sasaxa. Diosasti Sionan jakir jaqinakan juchanakapxa perdonarakiniwa.” (Isaías 33:24.)

● Uraqix sumäxaniwa. “Wasarax kusispan, waña uraqis ukhamaraki, kusisiñampi phuqtʼaspan, panqararakpan.” (Isaías 35:1.)

Taqi kuntï Bibliax phuqasiniw siski ukanakatxa, ukax mä qhawqha uñachtʼäwinakakiwa ukat niyaw phuqasirakini. Ukax phuqasipuniniw sasin kunatsa sapxi uk yatiñatakixa, Jehová Diosan Qhanañchirinakapar jisktʼañamatakiw chʼamañchtʼanipxsma.