1. ¿Kunas Diosan amtapaxa aka Uraqitakixa?

DIOSAXA mä suma amtäwiniwa, kʼumara ukat wali kusisita jaqinakampi aka Uraq phuqantayañwa munäna. Bibliax akham siwa: Diosax “mä huerto wakichäna” ukat “taqi casta suma frutanak achuri quqanak jilayarakïna, ukanakasti manqʼañatakïnwa” sasa. Ukxarusti Adanampi Evampiruw luratayna, uka suma huertoru uchasasti nayrir awkinakasarux Diosax sataynawa: “Jichhax wali mirantapxam, aka uraqirusti phuqhantapxarakim, apnaqapxarakim” sasa (Génesis 1:28; 2:8, 9, 15). Ukhamasti, jaqinakaxa wawanakanïpxañapänwa, ukat huertxa Uraqpacharu jithitatayapxañapänwa, animalanakarusa sum uñjapxañapänwa, uk Diosax munäna.

2. 1) ¿Kunatsa Diosan amtapax aka Uraqitakix phuqasipuniniw sisna? 2) ¿Kunjam jaqinakas wiñayataki jakasipxani, kamsis Bibliaxa?

² ¿Jaqinakaxa kusipach Uraqina jakasipxani siski, Jehová Diosan uka amtapaxa phuqasipuniniw sasmati? Diosaxa, “arstwa, ukham lurarakïxa” siwa (Isaías 46:9-11; 55:11). Ukhamaxa, Inuqirisax kuntï amtawayki ukanakxa phuqapuniniwa. Jupaxa, aka Uraqxa janiw “chʼusäñapataki” lurkänti, “jan ukasti jaqinïñapataki[w]” lurtxa, sasaw säna (Isaías 45:18). ¿Kunjam jaqinakas Uraqin jakasipxañapäna ukat qhawqha tiemposa utjasipxañapänxa? Bibliaxa akham siwa: “Aski jaqinakax uraq katuqapxani, wiñayatakiw ukan jakapxarakini” sasa (Salmo 37:29; Apocalipsis 21:3, 4).

3. ¿Kuna jan walinakakisa aka Uraqin uñjasiski, ukat kunanak jisktʼasiñasas wakisispa?

³ Chiqasa, uka arunakaxa janïraw phuqaskiti. Jaqinakaxa usuntapxi, jiwapxi, ukat nuwasipxi, jupanakpuras kawkhans jiwayasisipki ukhamawa. Jan walinakakiw uñjasiski. Jehová Diosax janipuniwa ukhamäñapxa munkänti. ¿Kunatsa Diosan amtapaxa jan phuqasiwaykpachäna? ¿Kunas kamachpachäna? Aka jisktʼäwinakan jaysäwinakapaxa janiw jaqinakan sarnaqäwipxata libronakankkiti, kunattix alaxpachanwa jan wali luräwinakax qalltatayna.

MÄ UÑISIRIN UÑSTÄWIPA

4, 5. 1) ¿Khitisa Evaruxa mä asirumpi arxayäna? 2) ¿Kunjamsa mä chiqa chuyman jaqix lunthatar tukuspa?

⁴ Génesis libronxa, Diosan mä uñisiripaw Edén huertan uñstän siwa. ‘Katari’ satächisa janiw aliq animalakïkiti. Jupax “Supaya, Satanás satarakiwa, juparakiw aka uraqin jaqinakarux wali sallqjañanak [jan ukax engañonak] luri” sasaw Apocalipsis libroxa qhanañchi. “Nayrapacha jachʼa katari [jan ukax asiru]” satarakiwa (Génesis 3:1; Apocalipsis 12:9). Ukhamasti, wali chʼamani angelawa, uka ajayuxa mä asirumpiw Evaru arxayäna, asirus parlkaspa ukhamwa amuyayäna. Kunapachatix Diosax jaqinakataki Uraqi wakichkäna ukhaxa uka angelaxa uñchʼukiskpachänwa (Job 38:4, 7).

⁵ Jehová Diosan taqi inuqatanakapasti chiqapar lurtʼatawa, ukxa yattanwa. Ukhamasti, ¿khitirak “Supaya” “Satanás” sutini angelarusti lurpachänsti? Diosan wali chʼaman mä angelapawa Supayaru munañapat tukutayna. ¿Kunjamatsa ukhamar purtʼaspachäna? Kunjamtix mä chiqa chuyman jaqix jan lunthatasirïkasina lunthataru tukuspa ukhamawa. ¿Kunjamsa ukhamar tukuspa? Inasa chuymapan jan walinak amtchispa. Ukat ukaki lupʼiskani ukhaxa, ukakwa lurañ munaskanixa. Ukatxa, uka jan walix lurañjamäni ukhaxa, jankʼakiwa lupʼitaparjama ukxa lurani (Santiago 1:13-15).

6. ¿Kunjamsa Diosan mä chʼaman angelapax Supay Satanasaru tukutayna?

⁶ Ukhamatwa uka angelaxa Satanasaru tuküna. Kunapachatix Jehová Diosax Adanampiru Evampiru wawanipxätaw ukat wawanakamampiw aka Uraqiru phuqantapxäta siskäna ukhaxa, Supayax ischʼukiskpachänwa (Génesis 1:27, 28). Ukat akham sasaw amuytʼaspachäna: “¡Taqi aka jaqinakaxa Diosar sipansa nayaru yupaychapxitaspastï!” sasa. Uka jan wali amtapaxa chuymaparuw mantatayna, ukatsti, Diosat kʼarisisawa Eva warmirux sallqjatayna (Génesis 3:1-5). Ukhamatwa “Kʼarintiriru” tukutayna, griego arunxa “Diablo” satawa. Ukhamatarakwa, Diosan “Uñisiriparu” tukutayna, ukwa “Satanás” sutixa hebreo arunxa sañ munaraki.

7. 1) ¿Kunatsa Adanampi Evampixa jiwapxäna? 2) ¿Kunatsa Adanan taqi wawanakapjamaxa chuymankiptasin jiwtanxa?

⁷ Adanarus Evarusa Satanasax kʼarinakampiwa sallqjäna Diosar jan istʼapxañapataki (Génesis 2:17; 3:6). Ukatsti jiwañaruw purtʼasipxäna, kunjamtï Diosax siskäna ukhama (Génesis 3:17-19). Adanax juchachasisawa jucharar jaqiru tukuwayi, ukatxa taqi wawanakaparuw uka juchxa katuyawayi (Romanos 5:12). Ukaxa, mä wixrjat aruwiramp sasiwa. ¿Uka wixrjat aruwirampi lurat aruwinakax kunjamänisa? Wixrukamakïniwa. Ukhamarakiwa, taqiniwa Adanan juchapxa katuqawaytanxa uka wixrjat aruwirampi luratäksnas ukhamawa. Ukatwa chuymankiptasinxa jiwaraktanxa (Romanos 3:23).

8, 9. 1) ¿Kunjamsa Satanasax Diosar kʼarintawayi? 2) ¿Kunatsa Diosax ukjpacha jan tukjawayki uka kutkatasirinakaruxa?

⁸ Satanasax Adanampiru Evampiru juchar puriyañataki chʼamachasawa jan istʼasirinakan pʼiqiñchiriparu tukutayna. Jehová Diosaruwa qallasiwayi, apnaqäwip jiskʼachasa. Akham siskaspänsa ukhamawa: “Diosax jan wali apnaqiriwa, kʼariwa, kusisiñatsa jarkʼasiriwa. Jaqinakaxa janiw munapkiti Diosampi apnaqatäñxa, jupanakaxa kunatï walïki jan walïki uka amtanakaparjam sarnaqasipkaspawa. Ukampisa nayar istʼapxitaspaxa wali sum sarnaqasipxaspaxa” sasa. Ukham kʼarintataxa, ¿kunsa Diosax lurañapänxa? Uka jan istʼasirinakaruxa jiwayxañapänwa sasaw yaqhipanakax sapxi. Jiwarayasapanxa, ¿Satanasan kʼarisitapxa qhanañchasapänti? ¿Diosaxa suma Apnaqirïtapxa uñachtʼayasapänti?

⁹ Jehová Diosax chiqaparupuniw taqi kunsa uñji. Ukatwa, ukjpacha uka kutkatasirinakaruxa jan tukjawaykiti. Jan ukasti, Satanasan kʼarinakap qhanstayañatakix tiempow munasïna, ukatwa Diosax jan tukjawaykiti. Ukhamasti, jaqinakax Satanasampi chika jupanakpacha mä qhawqha tiemp apnaqasipxpan sasaw Diosax satayna. ¿Kunatsa Diosax ukham satayna? ¿Kunatsa walja tiempox munasïna uka kʼarinaka qhanstayañatakixa? Aka libron 11 jaljapanwa jukʼampi ukanakxata yatichasini. Jichhax jisktʼasiñamawa: Satanasax janiw kunsa lurkänti Adanampi Evampitakixa, ukhamasti, ¿kunatsa jupanakaxa Satanasaru iyawsapxpachäna? Taqi kunwa Jehová Diosatxa katuqapxatayna, ukampisa, ¿kʼarintasiri jan wali Diosataynasä sañax walikïskänti? ¿Kunsa jumax lurasmäna?

10. ¿Kunjamsa Dios tuqit saytʼasisma ukat kunjamsa Satanasan kʼarinakapar janiw sasma?

¹⁰ Aka jisktʼanakxat lupʼiñasawa, taqiniw ukham yantʼanakan uñjastanxa. Ukhamaxa, Jehová Dios tuqit saytʼasïta ukhaxa Satanasan kʼarinakaparux janiw sasmawa. Diosaru Apnaqirimarjama iyawsasasti, Supayana wali kʼarïtapwa uñachtʼayäta (Salmo 73:28; Proverbios 27:11). Aka Uraqinxa millón millón jaqinakawa utji, ukampisa mä qhawqhanikiwa Jehová Diosampi apnaqayasiñ amtapxi. Ukaxa mä wakiskir jisktʼäwiruw apistu: ¿Supayaw akapach apnaqi sasati Bibliax chiqpachapuni yatichi?

¿KHITIS AKAPACH APNAQI?

11, 12. 1) Supayax Jesusar taqi markanaka uñachaykäna, uka yantʼaxa, ¿kunjamsa Supayax akapach apnaqirïtap uñachtʼayi? 2) ¿Kuna yaqha uñachtʼäwinakasa, Satanasax akapach apnaqirïtapatxa uñachayi?

¹¹ Akapachaxa Satanasan apnaqatätapxa Jesusax sum yatïna. Mä uruxa, Supayaw Jesusarux uñachtʼayäna “taqi markanaka, kunja sumäkäntix ukanaka, kunja jachʼäkarakïntix ukanaksa. Ukatsti sänwa: ‘Taqi akanak nayax churäma, jumatix killtʼasisin nayar yupaychitäta ukaxa’ sasa.” (Mateo 4:8, 9; Lucas 4:5, 6.) Uka tuqit amuytʼañäni. Aka markanakatï jan Supayankasapänxa, ¿Jesusatakix munañjamäsapänti? Akapachaxa jan Satanasampi apnaqatäkasapän ukhaxa, Jesusax janiw jumankkiti saspänwa, ukampisa janiw ukham siskänti.

¹² Chiqasa, Jehová Diosaxa taqi chʼamaniwa, jupaw taqi kun Luririxa (Apocalipsis 4:11). Ukampisa Jesusaxa, “akapacha apnaqirix” Supayaw sataynawa (Juan 12:31; 14:30; 16:11). Ukatxa, “akapach diosax” Supayawa sasarakiw Bibliax yatichi (2 Corintios 4:3, 4). Juan sutini apostolaxa Supayxatwa akham qillqawayi: ‘Taqi aka uraqpachaxa Supayan munañapankiwa’ sasa (1 Juan 5:19).

SUPAYAN APNAQAT ÑANQHAPACHAX TUKJATÄNIWA

13. ¿Kunatsa mä machaq jutïrpachax munasi?

¹³ Marat maratjamaw akapachaxa jukʼampi jan walir saraski. Chʼaxwäwinakakiw utjaski, jan wali amtan politiconakasa, yupaychäwinakan kʼari yatichirinakapasa ukat jan sinttʼasis jaqi jiwayirinakasa añchapunïxiwa. Aka ñanqhapachax janipuniw waliptkaspati. Machaq jutïrpacha utjañapatakixa Diosax niyaw aka ñanqhapachxa tukjani Armagedón sata chʼaxwäwina sasaw Bibliax qhanañchistu (Apocalipsis 16:14-16).

14. ¿Jehová Diosaxa khitirusa alaxpachankir Apnaqäwipana Apnaqirit uttʼayäna, ukat kunjamsa uka tuqit arsusiwayi?

¹⁴ Jehová Diosaxa Jesucristoruwa alaxpachankir apnaqäwipan Apnaqiripat uttʼayi, Diosan Reinopa satarakiwa. Nayrapachawa Bibliaxa akham säna: “Mä wawaw jiwasataki nacini, Diosaw mä yuqall wawa churistani, uka wawaw jichhax apnaqarakini. Akham sasaw sutichapxarakini: [...] Sumankañan Jilïripa sasa [...] jupan reyïñ chʼamapasti taqi chiqankarakiniwa, suman sarnaqasiñasti janipuniw tukuskaniti” sasa (Isaías 9:6, 7). Jesusax arkirinakaparu Diosat mayisiñ yatichasaxa uka apnaqäwit mayiñwa yaticharakitayna akham sasa: “Apnaqäwimax jutpan. Munañamax luraspan, alaxpachansa ukhamaraki aka Uraqinsa” sasa (Mateo 6:10, NM). Jutir yatichäwinakanwa yatiqaskañäni kunjamsa Diosan Apnaqäwipax taqi akapach apnaqäwinakarux tʼunjani, ukatsti uka apnaqäwinak lantiw uttʼayatäni (Daniel 2:44). Uraqxa kusipachaptayarakiniwa.

¡KUSIPACHAX JAKʼANKXIWA!

15. ¿Kunas ‘machaq uraqixaʼ?

¹⁵ Bibliax akham siwa: “Jiwasax arsutaparjamaw suytʼasktan mä machaq uraqi, mä machaq alaxpachampi, kuntix Diosax: ‘Churapxämaw’ siskistu uka. Ukansti taqi kunasa chiqapapunïniwa” (2 Pedro 3:13; Isaías 65:17). Kunapachatï Bibliax ‘uraqit’ parlki ukhaxa, awisax jaqinakxat parli. Ukhamaxa, uka chiqap suma ‘machaq uraqixa’ Diosan iyawsata jaqinakawa.

16. ¿Diosan chuymapar purtʼir jaqinakaxa kuna suma churäwinaksa katuqapxani ukat kun lurañasasa uk katuqañasatakixa?

¹⁶ Kunapachatï kusipachankxañäni ukhaxa, Diosan chuymapar purtʼir jaqinakaxa “wiñay jakañ” katuqapxani sasaw Jesusax säna (Marcos 10:30). Mirä amp suma Bibliaman Juan 3:16 ukat 17:3 thaqtʼma, wiñay jakañ katuqañatakixa kun lurapxañamaw sis Jesusax uk liytʼañäni. Diosan suma churäwipa, kusipacha katuqirinakaxa kuna bendicionanaksa katuqapxani, uk jichhax Biblian uñxatañäni.

17, 18. ¿Kunatsa chʼaxwañanakasa ukat axsarañasa janiw utjxaniti sasax sisna?

¹⁷ Ñanqha luräwinakasa, chʼaxwäwinakasa, lunthatasiñasa ukat nuwasiñasa janiw utjxaniti. “Ñanqha lurir jaqinakax chhaqtxaniwa; [...] llampʼu chuymaninakasti uraq katuqapxani” (Salmo 37:10, 11). Sumankañas utjxaniwa, Diosaxa ‘aka uraq tukuskamaw nuwasiñ tʼakurayani’ (Salmo 46:9; Isaías 2:4). Kunapachatï uka urux purinini ukhaxa, ‘aski kankañax panqaraniwaʼ, ukat ‘sumankañasti phaxsin tukusiñapkamaw utjaniʼ, mä arunxa wiñayatakïniwa (Salmo 72:7).

¹⁸ Jehová Diosan luqtirinakapaxa janiw kunsa axsarxapxaniti. Bibliax qillqaskäna uka urunakanxa, kunapachatï Diosar istʼapkäna ukhaxa janiw kunsa israelitanakaxa axsarapxirïkänti (Levítico 25:18, 19). ¡Wali sumapunïniwa ukhama jan kun axsarasa Kusipachan jakasiñaxa! (Isaías 32:18; Miqueas 4:4.)

19. ¿Kunatsa Diosax kusipachan manqʼanakxa utjayapuniniw sasax sisna?

¹⁹ Janiw manqʼat pisinkañax utjxaniti. “Trigox yapunakan jilarkir utjpan, qullu patanakansti jilantarakpan”, sasaw salmonak qillqirixa qʼuchüna (Salmo 72:16). Jehová Diosax taqi chuyma luqtirinakaparux walja bendicionanakwa churani, ukatxa “uraqix achunakap chur[ani]” (Salmo 67:6).

20. ¿Kunatsa Uraqix mä kusipacharu tukuyatäniw sasax sisna?

²⁰ Uraqpachawa mä suma kusipacharu tukuyatäxani. Jan wali jaqinakampi tukjata qʼara lugarawjanakanxa suma utjäwinaka ukat suma huertanakaw utjxani (Isaías 65:21-24; Apocalipsis 11:18). Sapürutjamawa aka Uraqixa kusipachaptayatäxani, ukat Uraqpachaxa kunjamäkänti Edén huertax ukhama mä suma huertaru tukuyatäxaniwa. Wiñayan wiñayapatakiwa Diosax ‘amparapa luqatataniʼ, “taqi jakirinakarusti askinak jilarkir” churani (Salmo 145:16).

21. ¿Kunatsa jaqinakaxa animalanakampix sumankxapxaniwa sasax sisna?

²¹ Jaqinakaxa animalanakampixa sumankxapxaniwa. Jachʼa axsarkañ animalanakasa uywanakampi mayakiwa manqʼasipxani. Mä jiskʼa wawasa janiw uka animalanakarux axsarxaniti (Isaías 11:6-9; 65:25).

22. ¿Usuntañanakax utjaskakiniti?

²² Usuntañanakasa janiw utjxaniti. Diosan alaxpacha Apnaqäwipan Apnaqiripat uttʼayat Jesusaxa, usutanakarusa qullarakiniwa aka Uraqinkkäna ukat sipansa jukʼampi (Mateo 9:35; Marcos 1:40-42; Juan 5:5-9). Uka urunakanxa, “Janiw khitis siskaspati: ‘Usutatwa’ sasaxa.” (Isaías 33:24; 35:5, 6.)

23. ¿Kunatsa jaktaniñaxa wali kusiskañänixa?

²³ Familiaranakasata jiwirinakasa jaktanipxaniwa ukat Diosar istʼasisa sarnaqapxani ukhaxa janiw mayampisa jiwxapxaniti. Diosan taqi amxäsita jiwatanakawa jaktanipxani. Ukhamasti, ‘jiwatanakatxa ñanqha jaqinakasa, aski jaqinakasa jaktanipxaniwa’ (Hechos 24:15; Juan 5:28, 29).

24. ¿Kamsakismasa Kusipach Uraqin jakasiñxatxa?

²⁴ Jehová Dios Luririsxata jukʼampi yatxatañ munirinakatakixa mä suma suytʼäwiwa utji, ukhamaraki Juparu luqtañ munirinakatakisa. Ukhamasti, Jesucristota jukʼampi yatiqañaxa wali wakiskiripuniwa, jupnamwa taqi bendicionanak katuqañäni.

1-3. ¿Kuna uñisiris taqinirus arkjistu, ukat kunjamsa Biblian yatichäwinakapaxa chuymachistu?

MÄ JIWAYIRIS familiaranakamar jiwarayasinxa jiwayañataki arkjaskiristam ukham sañäni, ukatxa jumat sipansa wali chʼamanïspa wali tʼijurirakïspa. Katjiristamxa, jan sinttʼasisaw jiwayiristamxa. Inaw imantasï sas tʼijuskasma, jakʼachasiniskakispawa. Ukatsti, akatjamata uka jiwayirit sipansa wali chʼamani mä qhispiyirix uñstanispa, ukat nayaw yanaptʼäma siristam ukhaxa, ¿kunjamakis jikxatasisma?

² Niya ukhamjamarakiwa mä uñisirix jumar arkjasktamxa, chiqasa taqiniruw arkjaskistu. Kunjamtix 6 jaljan yatiqtanxa jiwañax mä uñisirisäkaspasa ukhamawa siw Bibliaxa. Jiwañatxa janiw khitis qhispksnati janirakiw jiwañarux atipkaraksnasa, niya taqiniruwa, familiaranaksa munasitanaksa jiwax apaqistu. Ukampisa, Jehová Diosaxa jiwañat sipansa wali chʼamaniwa. Jupawa jachʼa Qhispiyirisaxa. Yatxaraktanwa jiwañar Jupan atipjatapxa, ukatsti jan mayampitakiw jiwañarux chhaqtayani. Bibliax siwa: “Qhipïri uñisiristi jiwañawa, ukas qʼala tʼunjatarakïniwa” sasa (1 Corintios 15:26). ¡Wali suma yatiyäwiwa!

³ Kuntï Jehová Diosax jiwatanak layku lurkani uk sum amuytʼañatakixa, kuna llakinakti jiwañax apanki uka tuqit amuytʼañäni (Isaías 26:19). Jehová Diosaw wasitat jiwatanakaru jaktayanini, ukwa jaktaniñ suytʼäwix sañ muni.

MÄ MUNATAX JIWXI UKHAXA KUNAS KAMACHI

4. 1) Lazarox jiwatayna ukhaxa Jesusax wal llakisïna, ¿kunsa Jehová Diosat ukax yatichistu? 2) ¿Khitinakan munat masipänasa Jesusaxa?

⁴ Inas familiaramas jan ukax munat masimas chhaqtawayxchi. Ukhax wal llakistanxa, janiw kunas kamachtʼañjamäkiti. Ukhaw Diosan Arupana chuymachäwipxa wal muntanxa (2 Corintios 1:3, 4). Jehová Diosampi Jesucristompixa, jiwañxat kamsapxpachasa ukwa Bibliax yatichistu. Kunapachatï Jesusan mä munat masipax jiwxatayna ukhaxa jupaxa wal llaktʼasïna, ukat yatiraktanwa jupax Awkipjam sinttʼasirïtapa (Juan 14:9). Jesusaxa Jerusalén markar sarasaxa, Lazarompi Mariampi Martampiru tumptʼirix Betania markarux sarapuniritaynawa. Jupanakaxa wal uñtʼasipxäna siwa, ukatwa Bibliax akham sixa: ‘Jesusax Martarusa kullakaparusa, ukhamarak Lazarorusa, wal munasïna’ sasa (Juan 11:5). Kunjamtix 6 jaljan uñjaniwayktanxa, Lazarow jiwatayna.

5, 6. 1) ¿Kunjamsa Jesusax jikxatasïna kunapachatix Lazaron familiaranakapasa uñtʼatanakapas jachasipkäna ukhaxa? 2) ¿Kunatsa Jesusan llaktʼasitapaxa wal chuymachistu?

⁵ ¿Kunjamsa Jesusaxa jikxataspachäna munat masipax jiwxäna ukapachaxa? Lazaron familiaranakaparu, uñtʼatanakaparu uñjiriw Jesusax saräna siw Biblianxa, jupanakasti wal jachapxäna Lazaron jiwatapatxa. Jupanakar jachir uñjasinsti “llakitaw uñjasïna, chuymapsti chʼallxtayasirakïnwa”. Ukatxa, “Jesusasti jachänwa” (Juan 11:33, 35). ¿Kunatsa ukham jikxataspachäna? ¿Janit jaktañap yatkpachäna? Yatiskänwa. Jupax mä milagro niya lurañatakiskänwa (Juan 11:3, 4). Uk yatkasasa, jiwañ utjatapatxa wal llaktʼasïna.

⁶ Jesusan ukham llaktʼasitapax wal chuymachistu. Ukampixa yatichistuwa Awkipasa jupasa jiwañaru uñisipxatapa. Ukampisa, Jehová Diosaxa jiwañaru atipjañatakisa chhaqtayañatakisa chʼamaniwa. Jesusaxa Diosan chʼamapampixa mä milagro luratayna, uk jichhax uñjañäni.

“¡LÁZARO, MISTUNIM!”

7, 8. ¿Kunatsa Lazarox janiw jaktankaspati sasax sapxpachäna, ukampisa kunsa Jesusax luräna?

⁷ Lazaron amayapaxa mä qullu pʼiyar imatäxänwa, ukatsti Jesusaxa uka sepulturar atkatat jachʼa qal atiqapxam sataynawa. Ukampisa Martaxa janiw munkänti, niya thujstatäxpachawa, pusüruxchixay jiwatapatxa sataynawa (Juan 11:39). Janiw Lazarox jaktkaspati sapxpachänwa jaqinakaxa.

⁸ Kunapachatix qal atiqapkäna ukhaxa Jesusaxa akham sasawa jachʼat artʼäna: “¡Lázaro, mistunim!” sasa. Ukxaruxa, “jiwatasti mistunïnwa” (Juan 11:43, 44). ¡Kunjamaki kusisipkäna! Kullakanakapasa, familiaranakapasa, uñtʼatanakapasa ukat uta jakʼankirinakapasa sum yatipxäna Lazaron jiwatapxa, ukat jichhasti uka wali munat Lazarosti wasitat jupanakamp chikäxäna. Janipuniw chiqaw sañjamäkpachänti. Ukhamasti, wali kusisitaw qhumantapxpachäna. ¡Jiwañaxa atipjatawa uñjasïna!

9, 10. 1) ¿Lazaroru jaktayañatakixa Jesusax khititsa chʼam katuqäna, ukxa kunjamsa uñachtʼayäna? 2) ¿Jaktayäwinakata qillqatanak liyiñaxa kunatsa khusapuniw sisna?

⁹ Janiw Jesusaxa uka milagrxa, nayaw lurtxa sasax siskänti. Janïra Lazaroru jaktaykasaxa, Awkiparuwa mayisïna, ukhamatwa jiwatanakar jaktayir Jehová Diosätapxa uñtʼayäna (Juan 11:41, 42). Jehová Diosaxa janiw Lázaro saparuki chʼamapampixa jaktaykataynati, jan ukasti Biblianxa kimsaqallqu jiwatanakaru jaktayäwimpit qillqatawa.a Uka qillqatanaka liytʼañasa yatxatañasa wali khusapuniwa. Diosaxa taqinirusa mä wawarukiwa uñjistu, janiw yaqha yaqha uñjkistuti ukanakwa yatichistu, kunattix Jehová Diosaxa jaktayataynawa chachanakaru, warminakaru, waynanakaru, chuymaninakaru, Israel markankirinakaru, yaqha markankirinakarusa. ¡Uka qillqatanak uñxatasa wal kusistanxa! Sañäni, kunapachatix Jesusax mä imill wawa jaktaykän ukhaxa, awkip taykapaxa “wal muspharapxäna” siwa (Marcos 5:42). Kuntï Jehová Diosaxa jupanakataki lurkäna ukxa janipuniw armapkpachänti.

¹⁰ Chiqasa, Jesusan jaktayat jaqinakaxa tiempompix wasitatwa jiwxapxi. ¿Ukhamasti jiwatanakar jaktayäwisti inamayakïnati? Janiwa. Uka qillqatanakasti yaqha wakiskir yatichäwinak qhanañchistu, ukat mä suytʼäwi churistu.

¿JAKTAYÄWINAKAT BIBLIAX KUNSA YATICHISTU?

11. ¿Lazaron jiwatapata qillqataxa kunjamsa Eclesiastés 9:5 qillqat sum amuyañ yanapistu?

¹¹ “Jiwatanakax janiw kunsa yatipkiti” sasaw Bibliaxa yatichi, mä arunxa, janiw yaqha chiqan jakapkiti, janirakiw amuyasipkisa. Lazarot yatxatasaw ukham saraksnaxa. Kunapachatï Lazarox jaktxäna ukhaxa, ¿alaxpachat parlasati wal muspharayäna? Janiwa. Jan ukaxa, ¿infiernot parlasacha jaqinakar sustjaräna? Janiwa. Bibliax janiw ukham siskiti. Lazaroxa pusüru jiwatäxana ukhasti ‘janiw kunsa yatkänti’ (Eclesiastés 9:5). Jiwañanwa Lazarox iktʼaskäna (Juan 11:11).

12. ¿Kunatsa Lazarox chiqapuniw jaktanïna sisna?

¹² Jiwatat jaktaniñaxa, janiw mä säwikïkiti jan ukasti chiqawa, ukwa Lazaron jaktäwipat yatiqaraktanxa. Walja jaqinakan uñjkatawa Jesusax Lazarorux jaktayäna. Ukapacha yupaychäwinakan irpirinakapaxa, Jesusar uñiskasasa, uka milagroruxa chiqaw sapxänwa. “¿Kuns lurañäni? Aka jaqix walja unañchanaka milagronakampwa luri” sapxänwa (Juan 11:47). Jaktat Lazaror uñjirix walja jaqinakawa sarapxatayna, ukatsti Jesusaruw iyawsxapxäna. Lazaron jaktatapa uñjasasti, Jesusax Diosan khitanitapäskapuniw sasaw jaqinakax sapxatayna. Ukax taqinin yatkañänwa, ukatwa judionakan qhuru chuyman irpirinakapaxa Jesusampiru Lazarompiru jiwayañ amtapxatayna (Juan 11:53; 12:9-11).

13. ¿Kunatsa Jehová Diosaw jiwatanakaru jaktayani sasax sisna?

¹³ ¿Jaktaniñax utjapunpachäniti? Jisa, utjapuniniwa, mä uruxa Diosaw jiwatanakar jaktayanini sataynaw Jesusaxa (Juan 5:28). Jehová Diosaxay jakäwsa, taqi kunsa Inuqirïchixa, ¿janiti wasitampi lurkaspa? Jïsa, Jehová Diosax jiwatanakar amxäschi ukhaxa luraspawa. ¿Jupax jiwir familiaranakasat amtaspachati? Ak amuytʼañäni: ¡Diosax taqpach millón millón warawaranakaruwa sutxa sapa maynir uchi! (Isaías 40:26.) Ukhamasti, Jehová Diosaxa kunjamäkäntï jiwir familiaranakasaxa ukxa sumwa amti, ukatsti jupanakar jaktayañwa muni.

14, 15. Job chachan aruparjamaxa, ¿Jehová Diosaxa qhawqsa jiwatanakaru jaktayañ muni?

¹⁴ Ukhamasti, ¿Jehová Diosax qhawqpunsa jiwatanakar jaktayañ munpacha? Walpun jiwatanakar jaktayañ muni siw Bibliaxa. Diosar luqtiri Job chachaxa akham sasaw jisktʼasitayna: “¿Mä jaqisti jiwxasinxa wasitat jaktanxaspati?” sasa. Diosan amtasiñapkama sepulturan suyañxatwa Job chachax parlaskäna. Ukatwa Jehová Diosaru akham säna: “Jumatix [jiwañat] jawsitasmaxa, nayax jaysarakirismawa; munasiñampiw uñtanitasmaxa, jumaxay nayaru uskuschistaxa” sasa (Job 14:13-15).

¹⁵ Uka tuqit amuytʼañäni: Jehová Diosaxa munasiñampiw uñti jiwatanakar jaktayañatakix siwa. Chiqpachansa, ¿uka arunakaxa janit chuymachkistu? Ukampisa, ¿kunjamsa jutïrpachan jiwatanakaxa jaktanipxpachäni? ¿Khitinakasa jaktanipxpachäni ukat kawkhansa?

JIWATANAKASTI JAKTAYATÄPXANIWA

16. ¿Jaktanirinakaxa kunjamansa jakasipxani?

¹⁶ Nayra jaktäwinak tuqit qillqatanaka liyisaxa, yatiqaraktanwa kunjamänisa jutïrpachan jaktäwinakaxa. Nayra jaktirinakaxa, familiaranakapampi uñtʼasitanakampiw aka Uraqin jakasxapxäna. Niya ukhamarakiwa, wali sumpunwa jaktanirinakaxa familiaranakapampi jakasxapxani. Kunjamtix 3 jaljan yatiqaniwayktanxa, Diosax aka Uraqxa kusipachaptayaniwa. Ukhamasti, jiwatanakaxa janiw nuwasiñanakampi, ñanqha luräwinakampi, usuñanakampi phuqantat Uraqiru jaktanipkaniti. Jan ukasti, aka Uraqinxa wali kusisitawa suman wiñayataki jakasxapxani.

17. ¿Qhawqhanis jaktanipxani?

¹⁷ ¿Khitinakas jaktanipxani? Taqi khitinakarutix Diosax amxäski ukanakaw jaktanipxani sataynaw Jesusaxa (Juan 5:28, 29). Apocalipsis 20:13 qillqatanxa sarakiwa: “Lamar qutasti jupan ukan jiwirinakwa katuyxäna. Jiwañasa, jiwatanak katxäskän [Hades] ukasa, qawqhatï jupan utjkäna ukjpachwa katuyxarakïna.” sasa. Jiwxtan ukhaxa “Hades” sepulturaruw taqinis sartanxa. (Uñxatarakismawa: “Seol, Hades arunakaxa, ¿kun sañs muni?”.) Uka sepulturaxa chʼusakïxaniwa kunapachatix millón millón jiwatanakaxa jaktanxapxani ukhaxa. Apóstol Pablox sänwa: ‘Jiwatanakat ñanqha jaqinakasa, aski jaqinakasa jaktanipxaniwa’ sasa (Hechos 24:15). ¿Kamsañsa aka arunakax munpacha?

18. ¿Khitinakasa ‘aski jaqinakjama’ jaktanipxanixa, ukat kunjamsa jaktaniñ yatiñaxa jumar yanaptamxa?

¹⁸ Janïr Jesusax aka Uraqir jutkäna uka nayra yupaychirinakawa ‘aski jaqinakjama’ uñtʼatäpxarakixa, akïrinakjama Noé, Abraham, Sara, Moisés, Rut, Ester ukat yaqhanakampi. Hebreos 11 jaljanwa aka iyawsäwin chachanakxata, iyawsäwin warminakxata jukʼampi parlasiskaraki. Ukampisa, akürunakan Diosar luqtas jiwirinakarakiwa, ‘aski jaqinakjam’ uñtʼatäpxarakixa. Jaktaniñxat yatisaxa janiw jiwañsa axsarxtanti (Hebreos 2:15).

19. ¿Khitinakas ‘ñanqha jaqinakjma’ uñtʼatäpxixa, ukat kunsa Jehová Diosaxa munasiñapat uka jaqinakaru churani?

¹⁹ Millón millón jaqinakawa Jehová Diosar jan uñtʼasa, jan yupaychasa jiwapxi, janirakiw Diosan munañapsa lurawayapkiti. ¿Kamachasinis jupanakampixa? Uka ‘ñanqha jaqinakaxa’ janiw armatäpkaniti. Chiqpach Diosax jupanakarusa jaktayarakiniwa, Diosar uñtʼapxañapatakisa yupaychapxañapatakisa tiempow churatäni. Waranqa maranakankxañäni ukhawa jiwatanakax jaktanipxani, ukhamatwa aka Uraqin Jehová Diosar yupaychirinakampixa mayachasxapxani. Wali suma maranakäniwa, uka maranakaxa Biblianxa Taripañ Uru satawa, mä arunxa, Juicio Uru satarakiwa.b

20. ¿Kunas Gehena lugaraxa, ukat khitinakas ukar sarapxi?

²⁰ Ukhamasti, ¿taqinit jaktanipxani? Janiwa. Yaqhipanakaxa “Gehena” ukankiw siw Biblianxa, aymara Bibliansti ‘infierno’ sas jaqukipataw ukawjanxa (Lucas 12:5). Nayra Jerusalén anqäxanxa, qʼañunak wartañ lugarawa utjäna, ukanxa amayanaka qʼañunaka phichhapxirïna, ukaw Gehena satänxa. ¿Kuna amayanaksa judionakax ukar liwtapxiritayna? Wali ñanqha jaqinakan amayapwa ukar jaqtapxiritayna, janiw jaktanipkaspati sasa. Ukhamasti, Gehenaxa jan mayampitaki tʼunjañ sañ muni. Jesusawa jiwatanakaruxa taripani, ukampisa Jehová Diosaw Jachʼa Taripirixa (Hechos 10:42). Diosaxa janipuniw jan istʼasir wali ñanqha jaqinakaruxa jaktaykaniti.

JAKTASIN ALAXPACHAR SARIRINAKA

21, 22. 1) ¿Kuna yaqha kasta jaktaniñasa utjixa? 2) ¿Nayraqat khitis ajayjama jaktänxa?

²¹ Yaqha jaktañaw utjaraki sasaw Bibliax yatichi. Alaxpachan ajayjam jakañatakiwa jaktapxani, ukaw uka yaqha jaktañaxa. Ukham jaktasin alaxpachar sariritxa, Bibliax maynitak parli, ukasti Jesucristowa.

²² Jesusaruxa aka Uraqinkkäna ukhawa jiwayapxatayna; ukampisa, Jehová Diosaxa janiw sepulturar jaytjkänti (Salmo 16:10; Hechos 13:34, 35). Jan ukasti Diosax jaktayänwa, ukampisa janiw jaqjama jaqtaykänti. Apóstol Pedrox Jesucristxat akham sasaw qhanañchistu: “Janchinaki jiwatänxa ukampis ajayupanxa jaktanxiwa” sasa (1 Pedro 3:18). ¡Jesusaxa wasitatwa wali chʼaman mä ajayjama jakxäna, ukasti wali jachʼa milagronwa! (1 Corintios 15:3-6). Jupaw ukham nayraqat jaktayatänxa (Juan 3:13). Ukatxa yaqhanakaxa jaktapxañaparakïnwa.

23, 24. ¿Khitinakas ‘jiskʼa tamar’ jakhutäpxi, ukat qhawqhanïpxisa?

²³ Alaxpacharu sarxañ yatisisaxa, Jesusax akham sataynawa chiqa chuyman arkirinakaparuxa, “mä utjäwi jumanakatak wakichiriw sarä” sasa (Juan 14:2). Alaxpacharu saririnakaxa “jiskʼa tama” satäpxiwa (Lucas 12:32). ¿Qhawqhanïpxis uka jiskʼa tamanxa? Apocalipsis 14:1 qillqatanxa apóstol Juanaxa siwa: “Ukatsti Corderoruw uñjta Sión qullu patana sayaskiri. Jupamp chikasti pataka pusi tunka pusini waranqa jaqinakaw ukankaskarakïna, jupanakasti paranakaparux Corderon sutipampi, ukhamarak Awkipan sutipampi qillqtʼatäpxänwa” sasa.

²⁴ Uka 144.000 cristianonakaruwa Diosax alaxpachan jakapxañapataki jaktayani, Jesusan chiqa chuymani apostolanakapaxa uka taypinkapxarakiwa. ¿Kunapachas jaktapxi? Cristox jutkani jan ukax uñstkani ukhaw jaktanipxani sasaw Pablox qillqäna (1 Corintios 15:23). Jichhaw uka urunakanxa jakasktanxa, ukxa 9 jaljanwa jukʼampi yatiqaskañäni. Jichhürunakanxa mä qhawqhanikiw uka 144.000 jaqinakatxa jakxapxi. Jiwxapxani ukaratpachaw jaktasin alaxpacharu sarxapxani (1 Corintios 15:51-55). Ukampisa, niya taqi jiwatanakawa kusipachaptayat Uraqin jakañataki jaktanipxani, uk suyasipki.

25. ¿Kuna tuqitsa jutïr jaljanxa yatiqañäni?

²⁵ Chiqapuniw Jehová Diosax jan mayampitaki jiwañaru tukjani sisnawa (Isaías 25:8). Ukatxa, inas akham jisktʼasta: “¿Jaktasin alaxpacharu saririnakaxa kuns lurapxani?” sasa. Alaxpachatpachwa aka Uraqiru Apnaqanipxani. Jutïr jaljanwa uka apnaqäw tuqitxa jukʼampi yatiqañäni.