9 yatichäwi

¿Masinakan jan walir wiytatax kamachiristsa?

KARINAX 14 maranïkasaw droganakampi qulljasiñ yatxäna ukat yuqallanakampi sapa kuti ikintasirïna. Jaimex 17 maranïkasax wali machiri jan wal sarnaqiri ukham waynänwa. Chiqansa janiw ukham sarnaqañ munapktti, janirakiw ukanak lurañsa munapktti sasaw panpachanix sapxäna. Ukhamax ¿kunatsa ukham sarnaqapxäna? ¡Masinakan wiytataw ukham jan wal sarnaqapxatayna!

Karinax akham siwa: “Taqiniw ukham sarnaqapxirïna, ukatwa nayax ukham sarnaqaraktxa” sasa. Jaimex akham sarakiwa: “Jan jupanakjam sarnaqkirista ukhaxa sapakiw uñjasirista” sasa.

¿Kunats wayn tawaqunakax masinakapjam sarnaqapxi?

Mä wawax jilsuski ukhax janiw awk taykampix nayrjam wali jakʼa pura sarnaqxiti, ukat masinakapamp sarnaqasax jupanakjamäñ munapxi, wali uñtʼatäñ thaqhapxi. Yaqhipasti yaqhanakampi yäqtʼatäñ jan ukax suma uñjatäñ laykukirakiw masinakapampix sarnaqapxi. Ukat awisax utan jan ukham parltʼasiñas utjxi ukhaxa jankʼakiw qʼaxu wayn tawaqunakax masinakap thaqhir sarapxi. Ukat payachasiñaw jupanakan utjaspa, ukhamasti mayninakan kun luram satas lurxapxakiwa.

Chiqasa, janiw taqi masinakax jan walinakarupunix apkistaspati. Proverbios 27:17 jiskʼa tʼaqax akham siwa: “Kunjamatix hierroxa yaqha hierrompi liqʼjasa ariptayataxa, ukhamarakiw jaqix jaqi masipampi suma amuytʼayataraki” sasa. Kunjamatix mä muthu cuchillxa yaqha cuchillumpi ariptayktanxa ukhamarakiw suma amuyuni ukat sumanak lurir masinakasax sum sarnaqañataki yanaptʼistaspa, mä arunxa suma jaqir tukuyistaspa.

Ukampis qhanakiwa, ukham wayn tawaqunakax janiw amuytʼasiñ yatipkiti, janirakiw Diosar yupaychañ tuqitsa sum amuytʼasipkiti. Yaqhipax kuns lurakispawa, janiw amuytʼasir jaqjamax kunsa sapürunjam lurañ yatipkiti. Ukhamax mä waynitus jan ukax mä tawaqitas masinakapan munañaparjam kuns lurakispa ukhaxa, mä juykhus yaqha juykhur irpnaqkaspa ukhamäspawa (Mateo 15:14 uñxattʼarakïta). Ukham sarnaqasax sinti jan walinakar puriñaw utjaspa.

Inas masinakamax sinti jan walinakar jan wiytapkiristamti, ukampis jan walir puriñax utjaskakispawa. Debbiex akham siwa: “Masinakampi sarnaqañax wali askïkaspas ukham amuyañjamawa. 18 maranïsax sapakiw uñjasta, janiw khitimpi kawkir sarañas utjirïkiti, chiqansa janiw wali uñtʼatäñ munirïkti. Ukampis saparstʼkächa sasaw llakisirïta” sasa. Ukatwa Debbiex masinakapampi katuqayasiñatakix wal chʼamachasirïna.

¿Jupanakjamätti?

Inas masinakan katuqatäñatakjam parlsta, isissta, jan ukax kuns lursta. Kuntï Susanax siski ukat amuytʼañäni, jupax 17 maranïkasaw akham saraki: “Maynix jan kuns lurañ munkaspa ukhaxa janiw mayni wayn tawaqunakax jupar munkir jan munkir kuns lurayapkapunispati” sasa. Ukax chiqäskapuniwa, ukampis jan amuykañakwa jumarux kuns lurayañ munapxiristamxa. Uk amuytʼañatakix apóstol Pedrot parltʼañäni. Jupax chiqa chuymani suma jaqïnwa, ukatwa cristian taman pʼiqtʼirjam uttʼayatäna. Ukat taqi jaqinakaw Diosan katuqatäpxaspa sasaw mä yatiyäwi alaxpachat katuqatayna. Ukhamasti jan judío jaqinakaruw cristian tamar mantañ yanaptʼäna (Hechos 10:28).

Ukat tiempompix Antioquía markanwa mä kutix jikxatasïna, uka markanxa jan judío cristianonakaw utjäna. Pedrox wali sum uka jilat kullakanakapampix apasïna. Ukampis mä uruxa, jan judionakar uñisir judío cristianonakaw Jerusalenat Antioquiar puripxäna. ¿Ukat Pedrox kunaksa judío jilatanak jakʼan lurpachäna?

Ukhaman uñjasisaxa, Pedrox janiw jan judío jilat kullakanakapar jakʼachasxänti, janirakiw jupanakamp manqʼañsa munxänti. ¿Kunatsa? Amuyatax janjamakiw judío masinakapar chuym ustʼayañ munkänti. Inas akham amuytʼaschïna: “Akankapxañapkamax jupanakar mä jukʼa jakʼachasï, ukat sarxapxani ukhaw mayninakampi sum manqʼasiskäxa. Kunsa judío masinakajax amuyasipkpan aka mayninakampix sum apasiskakïwa” sasa. Ukhamatwa Pedrox janis kunas kamachkaspa ukham tuküna, kuntï jupax amuykäna ukwa maysar apanukuskäna, ukat jan munkasaw ukham pantjasïna (Gálatas 2:11-14). Chiqansa, taqiniruw masinakasax jan walir apistaspa.

¿Jumax kunsa lurasmäna?

“¡Kunsa mayninakax sasipkpan janiw nayax axsarkti!” sañax janiw chʼamäkiti, ukampis masinak taypinkxtan ukhaxa janiw ukham sañjamäkiti. Uk amuytʼañäni, ¿maynin akham satax kamachasmasa?

Mä masimax yaqhanakan uñjkata mä cigarro churiristma. Chiqansa janiw jumax cigarro pitañ munktati, ukax janiw walïkiti. Ukampis taqiniw pitakinit janicha sasa uñchʼukisipktamxa ...

Escuelanxa imillanakaw yuqallanakampi ikintasiñ tuqit parlarasipki, ukat sapa mayniw ikintastwa sasa arsuraki. Ukat maynix akham jumar siristma: “¿Jumax janïraxay ikintasktatixa?” sasa.

Jumax mayninakjamaw isisiñ muntaxa, ukampis mamamax wali jiskʼakiw uka faldaxa sasaw sistamxa. Mamamax munkir jan munkir uchantasiytam uka isix janis jumatakjamäkaspa, niya suxta marani mä jiskʼa wawjamsa uñnaqaykiristam ukham amuyastaxa. Ukat imill masinakamax wal jumat larusipxtamxa. Maynix akham sistamwa: “Manqʼa alasiñataki churapktam uka qullqit tantasiñamawa, ukhamatwa jumatakjam mä isi alasisma. Janiw mamamar sañamäkiti. Jan ukasti, akanwa uka isi uskusiñama ukat imasiñamaraki” sasa.

Ukhamanakan uñjasiñax wali chʼamawa. Ukat masinakamaru istʼäta ukhaxa, jan walinwa uñjasïta, awk taykamarus wal chuym usuyarakisma. Ukhamax masinakar janiw sañatakixa, ¿kunjamsa chʼamachassna?

‘Amuytʼasirïñasawa’

Robertax 15 maranïkasaw cigarro pitañ yatiqäna, janiw jupax munkänti, ukampis masinakapar uñjasaw uk luräna. Ukat akham sasaw amuytʼasitayna: “Janiw nayax pitañ munkti. ¿Kunatsa uk lurtxa?” sasa. Ukhamatwa cigarro jaytxäna. Uka tawaqux jupa pachpa amuytʼasisaw masinakapar jan istʼxänti.

Ukatwa Bibliax ‘amuytʼasirïpxam’ ‘yatiñanïpxam’ sas wayn tawaqunakar sispacha (Proverbios 1:1-5). Ukhamasti amuytʼasir waynax janiw masinakapan munañaparjam sarnaqkaniti. Ukat janirakiw jupa pachpas atiniskaniti, ni yaqhanakan iwxanakapsa armkaniti (Proverbios 14:16). ¿‘Yatiñanïñatakix’ ‘suma iwxanaksa, chiqachäwi arunaksa katuqasismati’? (Proverbios 19:20).

Ukampis yaqhipax jan walinak lurayañ munasipkakispawa, yatiñanïtamatsa sawkasipxarakiristamwa, ukanak uñjasax janiw sinti llakisiñamäkiti. “Yatiñan jaqix uñisitawa” sasaw Bibliax qhanañchi (Proverbios 14:17, NM). Ukampis ¿khitinakas jila yatiñanïpxi? Khitinakatï munañanakapar arkañat sipansa, thurtʼasipxi, mä arunxa munañanakapar atipapxi ukanakaw jila yatiñanïpxi (Proverbios 16:32 uñxattʼarakïta). ¿Jumat sawkasirinakax kunarus puripxi? ¿Jumax ukar puriñ munasmati? ¿Janit axsarañat jan ukax uñisiñataki jumar jiskʼachapkpachätamxa?

Sipitat amuyasiñamawa

“Jaqinakar axsarañax sipitar uñtatawa” sasaw Proverbios 29:25 qillqatax qhanañchi. Bibliax qillqaskäna uka urunakanxa, sipit wakichasaw animalanak katjapxirïna, jan amuykañakwa wakichapxirïna. Jichhürunakanxa masinakampi katuqayasiñ munañax uka sipitanakar uñtasitarakïspawa. Diosan kamachinakap pʼakintañ tuqiruw uka sipitanakax apistaspa. Ukhamaxa, ¿kunjamsa jaqir axsarañ sipitat amuyassna ukat jithiqtaraksna?

Nayraqatxa suma amigonak thaqhañasawa (Proverbios 13:20). Suma sarnaqiri ukat Diosan kamachinakap istʼir cristianonakampi chikachasiñamawa. Ukhamax inas mä qhawqhanimpiki sum apaschisma. Mä tawaqitax akham siwa: “Imill masinakajar droganak tuqitsa jan ukax yuqallanakamp sarnaqañ tuqitsa janiw sista ukhaxa, sapaki jaytjapxitu. Ukhamatwa jupanakjam sarnaqañajataki jan arxayxapxituti, ukampis awisax sapakiw uñjasta” sasa. Ukampis masinakampi jan walinak lurasin Diosar yupaychañ tuqit jan ukax sarnaqañ tuqit jan walinakar puriñat sipansa jukʼamp askiwa mä qhawqha tiempo sapaki jikxatasiñaxa. Familiaranakamampiw chikachasiñama, jan ukax jilat kullakanakarus jakʼachasirakismawa, ukhamatwa jan wali masinakar armasma.

Ukatxa awk taykar istʼasarakiw masinakamar saykatasma (Proverbios 23:22). Chiqansa awk taykamax jumar sum yatichañatakix wal chʼamachasipxpacha. Mä tawaqux siwa: “Tatajampi mamajampix janiw munañajarjam sarnaqayañ munapxirïkituti. Awisax colerakirïtwa, ukampis walikpun nayarux ukham uñjapxituxa, janirakiwa khitimpikis sarnaqayapxirïkituti” sasa. Awk taykan ukham yatichataw uka tawaqux masinakapar jan istʼkänti, droganak churatasa jan walinak lurañäni satasa janiw munkänti.

Qʼaxu wayn tawaqunakar iwxtʼiri Beth Winship sat warmix siwa: “Kawkïr qʼaxu wayn tawaqunakatï kuns sum lurañ yatipxi ukanakaxa, jupanakpachaw ukanak lurañax wali askïtap amuyasipxi. Janiw masinakan katuqatäñ suyapkiti” sasa. Ukhamaxa, ¿janit wakiskaspa escuelan sum yatiqañasa jan ukax utan lurañanak sum phuqañasa? Jehová Diosan Qhanañchiripäpki uka wayn tawaqunakax “jan kunatsa pʼinqasiñani, chiqaparu Tatitun arunakap [jaqinakar yatiyañatakiw]” chʼamachasipxi (2 Timoteo 2:15).

“Jaqinakar axsarañax sipitar uñtatawa” sarakiw Proverbios 29:25 jiskʼa tʼaqax qhanañchi: “Khititix Tatitur iyawski ukawa imatäni” sasa. Chiqansa, Jehová Diosampi sum apasïta ukhaxa, janipuniw masinakamax kuna jan walsa luraykiristamti, mä arunxa inaw kunsa sasipkätamxa. Debbiet amuytʼaskakiñäni; jupax masinakapar istʼasaw mä qhawqha tiempo jan walinak luratayna, droganak apnaqäna, qʼañunak luräna ukhamawa. Ukat Bibliat taqi chuyma yatiqasaw Jehová Diosar atinisïna. ¿Ukham lurasax kunsa jikxatäna? Jupax akham siwa: “Janiw nayra masinakajjam kunsa lurxäti sasaw amtta” sasa. Akham sasaw uka nayra amigonakapar säna: “Jumanakax kuns lurasipkasmawa, ukampis nayax amtajarjamaw sarnaqäxa. Nayampi amigüñ munasax kuna kamachinaktï nayax respetktxa uka kamachinakar respetapxañamarakiwa. Chiqansa, kuns sasipkam janiw nayatakix kunäkisa. Nayax uk lurañ amtta” sasa. Chiqansa mä qhawqhanikiw uka nayra amigonakapatxa Debbien yatichäwinakapar respetapxäna. Ukampis jupax akham saskakiwa: “Ukham amtasaxa, naya pachpaw sum jikxatasta” sasa.

Masinakaman jan walir puriyir sipitanakapat jumax amuyasïta ukhaxa, walja jan walinakatwa qhispïta, ukat juma pachpas wali sum jikxatasirakisma.

Amuytʼañataki

◻ ¿Kunatsa wayn tawaqunakax masinakapampi apayasiñ yatipxi? Ukampis ¿amigonakax jan walirupunit apistaspa?

◻ Mayninakax kuntï jan lurañ munktan ukanak lurayapxistaspa, ¿kunsa uka tuqit Pedron sarnaqäwipat yatiqsna?

◻ ¿Kunjamanakan uñjasisasa masinakamar janiw sañax chʼamäspa? Juma pachpatsa arstʼarakismawa.

◻ ¿Jan walinak lurañataki maynix wiytiristam ukhaxa kun amtañas wakisispa?

◻ ¿Axsarañ sipitat amuyasiñ kunas yanaptʼiristamxa?

[74 janan qhanañchäwipa]

“Debbiex akham siwa: “Masinakampi sarnaqañax wali askïkaspas ukham amuyañjamawa. [...] Janiw khitimpi kawkiru sarañas utjirïkiti, chiqansa janiw wali uñtʼatäñ munirïkti. Ukampis saparstʼkächa sasaw llakisirïta” sasa.

[75 janan recuadropa]

“¡Kawkit lurätaxa!”

Akham sasaw masinakapax Luisar sapxatayna: “¡Mäpitaya! ¡Yatichiriru lakamax thujsaw samaya!” sasa. Chiqansa janiw qʼuma sarnaqañ tuqit parlañ munapkänti. Janjaw lurkasmati sasaw Luisar ukham jan wal lurayañ munapxatayna. Chiqansa yaqhip waynitunakas tawaqitanakas ukhamanak yaqhanakar lurayasaw larusiñ yatipxi, yaqhanakaruw ukham sawkasiñ yatipxi, ukat jiwañarus puriyirjamaw yaqhipax kunsa masinakapar lurayapxaki.

Inas yaqhipax ukham jan walinak lurayañ munapxiristma, ukampis janïr lurkasax amuytʼasiñamawa. Mä yatiñan jaqix akham sänwa: “Mä chhichhillankha jiwatax thujsiwa, ukasti suma qʼaphirux mayjtʼayiwa. Mä jukʼa pisi amuytʼax yatiñ kankañarusa, jachʼar aptatäñarusa atipaspawa” sasa (Eclesiastés 10:1). Khä nayra urunakanxa mä suma qʼaphi qullxa mä jiskʼa chhichhillankha (mosca) jiwatampikiw mayjtʼirïna. Ukhamarakiw “pisi amuytʼax” kuntï wali chʼamani jikxattanxa ukhawa aptʼaspa, mä arunxa jan walit uñtʼayassna.

Ukham jan walinak lurasinxa waljaniw yatiqañ notanak apaqayasipxi, jan ukax jaqsutas uñjasipxi, ukat yaqhipax carcelan kun uñjasipxi. Ukampis ¿janiw khitis katjkitaniti sañäspati? Akham jisktʼasiñaw wakisispa: “¿Kuntï luram sapkitu ukax askjamäskiti? ¿Ukampix munasiñ uñachtʼayiristti? ¿Uk lurasax janit Diosan yatichäwinakapa jan ukax awk taykan yatichäwinakapa pʼakintkiristxa? Ukhamächi ukhaxa, ¿jan wali amtani masinakajampikit apnaqayasïxa? Uk lurasax jakañsa jan sum uñjkirista ukhamäspawa, ukat inas yaqhar jan wal uñjayirista, ¿ukhamax ukham luram sapkitu ukanakax chiqa amigüpxiti?” sasa (Proverbios 18:24).

Ukatxa jan walinak lurayañ munktam ukar amuytʼayañamawa. Ukham jan walinak lurañ munirinakarux Terryx janiw istʼirïkiti, jupax 18 maraniwa; akham jisktʼanakampiw masinakapar ganas apaqañ yati: “¿Kunatsa nayax uk lurañajaxa? ¿Uk lurasax kunsa uñachtʼayiristxa?” sasa. Nayan aski kamachinakaw utjitu, ukarjamaw sarnaqäxa sañamarakiwa. Mä imillax mä waynituruw qʼañu luräwinak lurañataki mä waynitur akham satayna: “Kuntï churkirisma ukxa janiw yatktati” sasa. Ukat waynitux akham sataynawa: “Jïsa, yattwa, ukanakax akanakawa: herpes, gonorrea, sífilis...” sasa.

Jïsa, jichhatï masinakamar jan istʼkäta ukhaxa, ¡jukʼamp llakinakar jan puriñsa yatiqkasma ukhamawa!

[76 janan fotopa]

Jan sapaki jikxatasiñ laykuw qʼaxu wayn tawaqunakax jupanakkam yatthaptañ yatipxi

[77 janan fotopa]

¿Kunatï jumatakix jan walïki uk lurañamatakix masinakamax wiytapxirïtamti?

[78 janan fotopa]

Janiw jan wali masinakamar istʼañamäkiti