30 YATICHÄWI

¿Anattʼañatak videonakax walikïskpachati?

“ANATTʼAÑATAK videonakax wali khusapuniwa. Kunattix jan axsartʼasaw kuntï jan lurañjamäki ukanak lurasmaxa” siw Brian sat waynaxa. Ukat Debora tawaqutakix uka anattʼañanakax wali askirakiwa, ukampis “tiempo apaqawa ukat ukanakar yatintxarakismawa” sasaw jupax säna.

Kuntï wali amuytʼan jaqinakax uñstayapki ukanak uñachtʼayañatakikiw uka videonakaxa sasaw yaqhipax sapxi. Ukampis jumatakix inas jukʼamp askïchi. Kunattix uka anattʼañanakax janiw chuyma mayak qhanartʼayktamti ni kun lurirjamätas ukaks uñachtʼaykaraktamti, jan ukasti yaqhip anattʼañanakax matemática tuqitsa liytʼasiñ tuqitsa ukat yaqha tuqinakatsa yanaptʼarakiristamwa. Ukat jichha uñstir anattʼañatakwa yatiqir masinakamax parlasipkaspa, jumatï ukamp anattʼarakstaxa uka tuqit arstʼarakismawa.

Chiqansa, taqi uka anattʼañanakanxa munañjamanakaw utji ukat yaqhipax walikïskiwa. Ukampis cristianonakax uka anattʼañanakx amuyumpiw ajllipxañapa. ¿Kunatsa?

Anattʼañanakanxa kuna jan walinakas utjaspa

Yaqhip anattʼañanakanxa jan walinakaw utji. Jañchin luräwinakaparuw wiytistaspa, mä arunxa, Diosan nayraqatapanx uka luräwinakax juchawa (Gálatas 5:19-21).

Adrián sat 18 marani mä waynax akham sasaw wali uñtʼat mä anattʼañatxa saraki: “Ukanxa pandillanakan sarnaqirinakaw nuwasipxi, droganak apnaqapxi, jan walinak parlapxi, qʼañunak lurapxi ukat nuwasisax walja wila wartäwiw uñjasi” sasa. Ukat yaqhanakanxa layqasiñas wali askïkaspas ukham uñachtʼayapxi. Ukampis jichha uñstir anattʼañanakanxa jukʼamp jan walinakwa uñstayapxi. Ukatxa maynix yaqhanakampi Internetnamwa anattʼaspa, nayrax janiw ukanakax utjirïkänti, ukatwa ukanakax askïkaspas ukham uñjasiraki. Santiago sat 19 marani mä waynax akham siwa: “Pachpa computadoramatwa anqäx markankir jaqinakampix atip atipa wal anattʼasma” sasa.

Internetan jichhak uñstki (juegos de rol en linea) uka anattʼañanakarux walpun sarapxi. Ukanxa, sapa anatiriw computadoran mä anattʼir (avatar) uñstayi, uka anattʼirixa, jaqi, animala, jan ukax jaqir uñtat animalanakaspawa. Uka anattʼirinakax janis chiqpachäpkchisa chiqas aka Uraqin jakapkaspa ukham uñjasi, kunattix utanakasa autonakasa aljañ jan ukax thuqhuñ utanakasa wachuq juch lurañ utanakas utjarakiwa. Ukampis anatirinakax anattʼasipki ukhax purapats Internetnam qillqasipxarakispawa.

Ukat ukham anattʼañanakanxa, jan wali jaqinakaw utji; lunthatanaka, qʼañu lurir warminaka, jaqi jiwayirinaka ukat ukham jan chuyman jaqinakaw utji. Anatirinakax kuntï chiqpach jakäwin jan lurkaspa ukanakwa lurapxi. Computadora mä qhawqha limtʼasakiw maynix computadoran uñstki uka jaqisiturux wachuq juch lurayapxi ukat anatirinakpachas qʼañu lurañar wiytir axtaskañ arunaks qillqasipxarakiwa. Ukat yaqhipasti, wawa uñtani jaqisitunakaruw computadoranxa wachuq juch lurayapxi. Ukham qʼañu luräwinak anatañar tukuyapxatap uñjasaxa, yaqhip jaqinakax wali llakita ukat colerata ukhamaw jikxatasipxi.

Anattʼañanak ajlliñamawa

Inas yaqhipax ukham nuwasiñanakan jan ukax qʼañu luräwinakan phuqantat anattʼañ videonak anatasax “anatañakiwa” sapxchispa, janis jan walir puriyirïkaspa ukhama. Ukampis ukax janiw chiqäkiti, jumax amuyasiñamawa.

Diosan Arupax akham siwa: “Mä waynan [jan ukax tawaqun] chiqa sarnaqatapaxa, luratanakapatwa uñtʼasi” sasa (Proverbios 20:11). Maynix jan walinakampi anataskaspa ukhaxa, ¿Jehová Dios nayraqatan chiqapti sarnaqaskaspa? Ukatxa nuwasiñanakampi anatirinakax nuwasir jaqiruw tukupxaraki sasaw uka tuqit yatxatir jaqinakax sapxi. Ukat ukham anatañanakax televisionat sipansa jukʼamp chʼamaniw jan walir wiytañatakixa, sasaw uka tuqit yatxattʼat jaqinakax sapxaraki.

Kuna jan walirus nuwasiñanakampi, qʼañu luräwinakampi phuqantat anattʼañ videonakax puriyistaspa uk amuytʼañäni. Qʼañu umsa umksna ukamp sasiwa. Inas qalltanxa qʼañu um umasax walikjamaki amuyasisksna, ukampis qhipatakwa usutätas amuyassna. Qʼañu um wal umasax purak usuyassna, ukat jukʼamp jan waliruw purtʼassna. Ukhamasti, sapa kuti nuwasiñanaka jan ukax qʼañunak luraskirinak uñchʼukiskäta jan ukax anataskäta ukhaxa, janiw kuns sum amuyxätati, mä arunxa kunatix walïki ukat kunatix jan walïki ukxa janiw sum amuyxätati, ukhamatwa uka jan walinakaki lurañ munaskäta ukat ukakiw chuymar jutaskätamxa (Efesios 4:19; Gálatas 6:7, 8).

Kunjamsa suma anattʼañanak ajllsna

Awk taykamax anatañ videonakampi anatayapxakiristamsa ukham sañäni, ukampis ¿kunjamsa suma anattʼañanak ajllisma?¿Ukat kunjamsa qhawqha tiempo anatañas wakisispa uk amuytʼasisma? Ukatakix akham jisktʼasiñamaw wakisispa:

“¿Jehová Diosax nayat kamspachasa?” Salmo 11:5 qillqatax akham siwa: “Tatitux [aski jaqirus, jan wali jaqurus] uñchʼukiskiwa, ñanqha lurañ munirinakarusti walpun uñisi” sasa. Ukat layqasiñanak tuqitxa akham sasarakiw Bibliax wali qhan amtayistu: “Kawkïri jaqinakatix ukham lurapki ukanakax axtasiyapxiwa” sasa (Deuteronomio 18:10-12). Ukhamasti Jehová Diosan amigopäñ munstaxa Amós 5:15 qillqatarjam sarnaqañamawa, ukanx akham siwa: “¡Jan walïki ukxa uñisipxam!” sasa.

“¿Uka anattʼañanakax jan walinakarut wiytitaspa?” Mä tuqitxa akham jisktʼasiñamaw wakisispa: “Uka anatañ videompi anattʼañaxa, ¿wachuq juchat jithiqtañ yanaptʼitaspati?” sasa (1 Corintios 6:18). Chiqansa chacha warmi munasiñ tuqit parlaskir jan ukax ukham uñachtʼayir anattʼañanakax janiw kunatix askïki, walïki ukanak amuyañxa yanaptʼkätamti (Filipenses 4:8).

“¿Qhawqha tiempos anatäta?” Inas mä anattʼañax askïskchispa, ukampis wali tiempo apaqaspawa. Inas anatañ laykuki wali wakiskirinak apanukusksta, ukhamasti uk yatiñatakix qhawqha horas anatañ yatta uk qillqtʼasiñamawa, ukat kunas anatañat sipansa nayrankañapa uk amtañamarakiwa (Efesios 5:16).

Chiqansa, janiw khitis tareanak jan ukax utan lurañanak phuqasapunix jakkaraksnati, anatañax munañjamapuniwa, ukampis ‘laruñ horasa’, ‘kusisinkañ horasasa’ utjapuniwa sasaw Bibliax qhanañcharakistu (Eclesiastés 3:4, Qullan Arunaka, 1997). “Kusisinkaña” sasa jaqukipatäki uka aruxa tʼijunaqtʼaña ukat anataña sañ muni. Ukhamaxa, televisión jan ukax computadora uñkatat qunuskañat sipansa, ¿janit kuna tʼijunaqtʼañ anattʼañanakar sarañax wakiskaspa?

Amuytʼasis ajlliñamawa

Chiqansa, jumax sum anatañ yatsta ukhaxa, anattʼañ videonakax wali munañjamäspawa. Ukampis uka tuqit wal amuyasiñamawa. ¿Kunatsa ukham sistanxa? Uk amuytʼañäni, ¿kuna asignaturasa jumatakix jan chʼamäki? ¿Jumatakix uka asignatura yatiqañax wali askixaya? Chiqansa, mä asignaturas jiwasataki wali askïki ukhaxa, wali sum yatiqañjamawa, janiw armasiñjamäkiti. Jïsa, anatañ videonakampix niya ukhamarakiwa, ukatwa akham jisktʼasiñax wakisispa: “¿Kawkïr anattʼañ videonaksa nayax wal muntxa? ¿Ukat sum sarnaqañ tuqitxa kunsa yatiqtxa?” sasa.

Ukhamasti wali amuyumpiw kun anatañsa ajlliñama, janiw masinakar istʼañakix wakiskaspati. Bibliax akham siwa: “Kuntix Diosatakix askïki uk yatiqañ munapxapunim” sasa, ukhamasti ukarjam amuytʼasiñamapuniwa (Efesios 5:10).

BIBLIAX KAMSISA

“¡Jan walïki ukxa uñisipxam!” (Amós 5:15)

AKHAM LURASMAXA

Janïr anatañ qalltkasaxa, kuna tuqitsa uka anatañ videox parli, atipañatakix kun lurañasa ukanak mä papelar qillqtʼasiñamawa. Ukatxa uka qillqtʼasitanakampi ukat aka yatichäwin Biblian iwxtʼanakaparjamaw sum amuytʼañama. Ukhamatwa mä suma amtar purisma.

¿YATIYÄTATI?

Internetan anatañanakar yatintat jaqinakar yanaptʼañatakiw mä qullañ utax 2006 maranxa Ámsterdam (Países Bajos) sat markanxa jistʼarasiwayi.

¡AKANAK LURÄ!

Mä amigox nuwasiñanakani jan ukax qʼañu luräwinakan phuqantat videomp anattʼañäni sitani ukhaxa akham sä ․․․․․

Awkijarus jan ukax taykajarusa, ¿kuns aka tuqit jisktʼañ muntxa? ․․․․․

JUMASTI, ¿KAMSASMASA?

● ¿Anattʼañ videonakax amuyumarus chuymamarus kamachiristamsa?

● Kuna anattʼañ ajlliñatakisa, ¿kunatsa sarnaqañ tuqit Jehová Diosan kamachinakaparjam amuytʼasiñasa?

● Sullkamax ukham jan wali anattʼañanakar wali yatinuqtatäspa ukhaxa, ¿kunjamsa amuytʼasiñapataki yanaptʼasma?

[249 janan qhanañchäwipa]

“Walja anattʼañ videonakaw jan walinak parlañsa, nuwasiñsa jan ukax qʼañu luräwinakar yatinuqtañsa yatichistu. Ukat uka jan walinakarux walikïkaspas ukham uñjxaraksna. Maynix wali amuyumpiw kun anattʼañ munasas ajlliñapa.” (Amy)

[250 janan fotopa]

Nuwasiñanakampi, qʼañu luräwinakampi phuqantat anattʼañ videonakax jan waliruw puriyistaspa. Liquidos tóxicos satäki uka umanaksa apnaqksna ukamp sasiwa, qalltanxa walikjamakïspawa ukampis qhipatakwa usutätas amuyassna