Cristianjam Jakañataki ukat Yatiyañataki - Referencias
FEBRERO 5-11
BIBLIAN SUMA YATICHÄWINAKAPA | MATEO 12, 13
“Trigompit jan wali qorampit uñachtʼäwi”
(Mateo 13:24-26) Ukatjja yaqha uñachtʼäwitwa jupanakar parlarakïna, akham sasa: “Alajjpachankir Reinojja, oraqepar suma jathampi phawantir jaqemp sasiwa. 25 Kunapachatï jaqenakajj ikisipkäna ukhajja, yapunin enemigopaw jutasin uka trigo yapurojj jan wali qorampi phawantäna, ukatsti sarjjarakïnwa. 26 Trigojj alsunisin achunëjjäna ukhajja, jan wali qorajj uñstanirakïnwa.
w13 7/15 págs. 9, 10 párrs. 2, 3
“Amtasipjjapunim, nayajj sapürupuniw jumanakampïskta”
2 Kuntï yapuchirin yapupan paskäna ukajja, kunjamsa ukat kunapachas Jesusajj aka Oraqet trigor uñtasit jaqenakaru, mä arunjja, Jesusamp chika apnaqanipkani uka ajllit cristianonakar apthapini ukwa uñachtʼayaskäna. Phawañajj Pentecostés 33 maranwa qalltäna. Ukat apthapiñ horasajja, akapacha tukuya urunakan jakapki uka ajllitanakajj qhep qhepa sellompi chimputäpkani ukat alajjpachan jakañatak jaktayatäpkani ukhaw tukuyani (Mat. 24:31; Apo. 7:1-4). Kunjamtï alto qollu patat uñtanisajj kunanakas uka jakʼanakan utjki ukanak qhan uñjtanjja, ukhamarakiw Jesusan uka uñachtʼäwipajj kunanakas niy 2.000 maranakan pasaski ukanak amuytʼañatak yanaptʼistu. ¿Kunanakatï Reino toqet pasaski ukanakat kunsa jiwasajj amuytanjja? Jesusan uñachtʼäwipanjja, phawaña horasata, jiltañ horasata ukat yawthapiñ horasatwa parli. Ukampis aka yatichäwinjja, yawthapiñ horasatwa jilpach parlaskañäni.
JESUSAMP SUMA UÑJATÄPJJEWA
3 Khä 100 mara qalltanakanwa, “qorajja” qhanpach uñstäna, kunapachatï kʼari cristianonakan utjatapajj akapachan qhan amuyasjjäna ukha (Mat. 13:26). Kimsa patak maranakanjja, ajllit cristianonakat sipansa, kʼari cristianonakaw waljapjjäna. Amtañäni, Jesusan uñachtʼäwiparjamajja, uywatanakajj jan wali qoranak apsupjjeristi sasaw yapunir sapjjäna (Mat. 13:28). ¿Kamsäns uywiripajja?
(Mateo 13:27-29) Ukatwa esclavonakapajj jutasin utanirojj akham sapjjäna: ‘Tata, ¿janit oraqemarojj suma jathampi phawantkta? Ukhamajj ¿kunataraki jan wali qoranisti?’ sasa. 28 Jupajj sarakïnwa: ‘Mä enemigow ukham luri’ sasa. Esclavonakajj sapjjarakïnwa: ‘¿Uka qoranak jikʼirir sarapjjächa?’ sasa. 29 Jupajj sänwa: ‘Jan sarapjjamti, uka qoranak jikʼirasajj kapasakiw trigomppach jikʼirapjjasma.
“Amtasipjjapunim, nayajj sapürupuniw jumanakampïskta”
4 Trigompit qorampit parlkasajja, Jesusajj akham sänwa: “Aliskpan sam, kunapachatejj yawthapiñ horasajj purinkan ukkha[kama]” sasa. Uka arunakapajja, nayrïr patak maranakat jichhakamas trigor uñtasit ajllit cristianonakajj aka Oraqen utjapunitapwa uñachtʼayi. Ukjja, kuntï Jesusajj arkirinakapar qhepat siskäna ukarjamaw ukham sistanjja, jupajj akham sänwa: “Nayajj sapürupuniw jumanakampïskta akapachan tukusiñapkama” sasa (Mat. 28:20). Ukhamajja, ajllit cristianonakajj sapürupuniw akapach tukusiñapkamajj Jesusamp jarkʼaqatapjjañapäna. Ukat niyakejjay qorar uñtasit kʼari cristianonakajj walj utj-jjchïnjja, uka walja tiempon khitinakay trigor uñtasit cristianöpjjchïna uk janiw sum yatktanti. Ukampis yawthapiñ horasajj janïr purinkipan 30 maranak nayrajja, trigor uñtasit cristianonakajj khitinakäpjjänsa ukajj qhanaw amuyasjjäna. ¿Kunjamatsa amuyasjjäna?
(Mateo 13:30) Uka jan wali qoranakajj trigomp chik aliskpan, cosecha apthapiñkama. Yapu apthapiñ tiempojj purinkani ukhajja, yawthapirinakarojj akham säwa: nayraqatjja jan wali qoranak apthapipjjam, phichantañatak marq marqa pichurapjjam. Ukatjja trigo apthapisin manqʼa imañ utajar imjjapjjarakim’ sasa”.
“Amtasipjjapunim, nayajj sapürupuniw jumanakampïskta”
10 Nayrïri: qoraw apthapisi. Jesusajj akham sänwa: “Yawthapiñ horasajj purinkan ukkhaw [yawthapirinakar] khitäjja uka qoranak nayraqat apsuñapataki, ukatsti marqa marqa wakichtʼasi[ñapataki]” sasa. Ukat 1914 mara qhepatjja, qorar uñtat kʼari cristianonakarojj angelanakaw apthapiñ qalltäna, ukhamatwa ajllit cristianonakajj jupanakat yaqhachatäpjjäna, jupanakajj “Diosan ajllit wawa[naka]parakiwa” (Mat. 13:30, 38, 41).
11 Apthapiñajj nayrar sarantaskakïna ukhajja, uka pä gruponakajj qhanaw amuyasjjäna (Apo. 18:1, 4). Ukat 1919 maratakejja, Jachʼa Babilonian aynachtʼatapajj qhanaw amuyasïna. ¿Kunansa cheqa cristianonakajj kʼari cristianonakat mayjäpjje? Diosan arunakap yatiyañana. Bibliat Yatjjatirinakat pʼeqtʼirinakajja, Diosan Reinopat yatiyir sarañajj kunja wakiskirisa ukwa qhanstayapjjäna. Amuytʼañataki, To Whom the Work Is Entrusted (Khitinakarus ak lurañ confiyasi) sat qellqatajj 1919 maran apsuskäna ukanjja, taqe ajllit cristianonakaruw utat uta yatiyir sarapjjañapatak chʼamañchtʼasïna. Ukan akham sänwa: “Lurañajj waljapuniwa, ukampis Tatitutakiwa, ukat yanapapampiw phoqhañäni. Jumanakaw uka aski luräw katoqapjjtajja” sasa. ¿Ukarjam phoqhapjjänti? Uka marat aksarojja, Bibliat Yatjjatirinakajj jukʼampiw yatiyawayapjje sasaw Yatiyañataki revistajj 1922 maran yatiyäna. Ukhat mä jukʼa tiemporojja, uka cristianonakajj utat uta yatiyirit uñtʼatäjjapjjänwa, ukat jichhürunakkamas ukhamat uñtʼatakïsipkiwa.
12 Payïri: trigow apthapisi. Jesusajj akham sasaw angelanakapar säna: “Trigsti pirwaru apthapipjjam” sasa (Mat. 13:30, MT). Ukat 1919 maratpachaw ajllit cristianonakajj Diosampi wasitat sum uñjata cristian tamar apthapitäpjjäna. Ukhamajja, aka qhepa urunakan jakir ajllit cristianonakatakejja, kunapachatï alajjpachan jakapjjañapatak jaktayatäpkani ukhaw jupanakar apthapiñajj tukuyjjani (Dan. 7:18, 22, 27).
Suma yatichäwinak Bibliat thaqapjjañäni
(Mateo 12:20) Taqe kunanakatï jan walïki ukanak sum askichañkamajja, janiw kuna pʼakit cañsa jukʼamp pʼakjkaniti, janirakiw jewqʼeskiri micha pawilsa jiwaykaniti.
nwtsty nota (Mt 12:20)
jewqʼeskiri micha pawilsa: Nayra michachuwanakajj ñeqʼet luratänwa, olivo aceitempiw naktayapjjerïna, linot lurat pawila uchapjjarakirïna. ‘Jewqʼeskiri micha pawila’ sasin, jaqokipaski uka arojja, niya jiwtʼirjam jan ukajj jiwtʼat mä michat jewqʼejj mistki uk sañ munaspa. Isaías 42:3 qellqatänkki uka profeciarjamajja, Jesusajj wali sinttʼasirïnwa, janipuniw humildenakarusa ni jiskʼachatanakarus jukʼamp aynañchtʼaykänti jan ukasti Diosar jakʼachasipjjañapatakiw yanaptʼäna.
(Mateo 13:25) Kunapachatï jaqenakajj ikisipkäna ukhajja, yapunin enemigopaw jutasin uka trigo yapurojj jan wali qorampi phawantäna, ukatsti sarjjarakïnwa.
¿Yatiyätati?
¿Mä yapurojj cheqapunit jan wali jathampi phawantapjjerïna?
MATEO 13:24-26 qellqatanjja, Jesusajj sänwa: “Diosan reinopajj kunjämatejj mä jaqejj yapupar suma jathampi phawanti ukamp sasiwa. Ukampis [...] taqeni ikisipkäna ukapachawa mä uñisirejj jutasina jan wali qora jathampi phawantawayi. Kunapachatejj trigonakajj alsuni ukatsti poqoraraki ukkhajja, qorajj qhanpachwa uñsti” sasa. Walja qellqerinakajja ukajj janis cheqäkaspa ukham amuyapjje, ukampis Romankir leyinakaparjamajj ukajj cheqapunïtapaw amuyasi.
Bibliat parlir mä diccionariojj siwa: “Maynir jan waltʼayañatak jan wali jathampi yapur phawantañajja, Romankir leyinakaparjamajj jan walipunïnwa. Ukasti sapa kutiw pasirïpachäna, ukatwa Romanonakajj mä ley apsupjjpachäna” sasa. Leyinakat yatjjattʼata Alastair Kerr sutini mä warmejj akham sänwa: “533 maranjja, Romankir Justiniano emperadorajja, Digesto libro apsüna. Uka librojj Romanonakan leyinakap mä qawqha arumpikiw sum qhanañchäna, ukatjja leyinakat yatjjattʼatanakajj 100-250 maranakan kamsapjjänsa ukas qellqatarakïnwa” sasa. Digesto libronjja, leyinakat yatjjattʼat Ulpian chachatwa parli. Nayrïr patak maranakanjja, Ulpian chachajj mä yapur jan wali jathampi phawantir jaqetwa parläna. Ukham phawantasajj maynin yapupwa jan waltʼayäna. Digesto libronjja, yapun dueñopajj leyinakarjamajj kunjam uñjatäñapänsa ukwa qhanañchäna, jan wali jathampi phawantir jaqejj qollqwa yapu lanti churañapäna.
Romanonakajj apnaqapkäna ukhajja, jan wali jathampi phawantirinakajj utjaskapunïnwa. Ukatwa Jesusajj uka uñachtʼäwit parläna.
Biblia liyiñataki (Mateo 12:1-21)
FEBRERO 12-18
BIBLIAN SUMA YATICHÄWINAKAPA | MATEO 14, 15
“Jesusajj waljaniruw mä qhawqha discipulonakap toqe manqʼayi”
(Mateo 14:16, 17) Jesusajj jupanakar sarakïnwa: “Janiw sarapjjañapajj wakiskiti. Jumanak antisas manqʼa churapjjam” sasa. 17 Jupanakajj akham sapjjarakïnwa: “Janiw kunas utjapkituti, phesqa tʼantʼampi pä chawllampikiw utjapjjetu” sasa.
Jesusajj mä jukʼa jaqenak toqew waljanir manqʼa churi
2 Uka jaqenakar uñjasajja, Jesusajj khuyaptʼayasiwa, ukatwa usutanakar qolli ukat kunsa Diosan Reinopajj lurani ukanaksa yaticharaki. Ukat jaypʼöjjepansti, discipulonakapajj akham sapjjänwa: “Jichhajj sarjjapjjpan samaya, jiskʼa markanakaru manqʼañ alasiri” sasa. Jesusasti jupanakarojj akham sarakïnwa: “Jumanak manqʼañ churapjjam” sasa. Uk istʼasajj ¿kamisarak ukhanir manqʼa churañänisti? sasin inas jisktʼasipjjchïna, kunattejj phesqa tʼantʼampi pä jiskʼa chawllampikiw jupanakan utjäna.
(Mateo 14:18, 19) Jupasti sarakïnwa: “Akawjar apanipjjam” sasa. 19 Ukatjja pastor qontʼasipjjam sasaw jaqenakar säna. Phesqa tʼantʼampi pä chawllampi aptasajja, alajjpach uñtasaw mä oración luräna. Tʼantʼanak pachjasasti discipulonakaparuw churäna, jupanakajja jaqenakaruw lakirapjjarakïna.
Jesusajj mä jukʼa jaqenak toqew waljanir manqʼa churi
3 Jesusajj jaqenakat khuyaptʼayasisaw mä milagro luri, ukat jupan milagronakapat Biblian parlki ukanakatjja, uka milagrotakwa aka puspach libronakan uñsti: Mateo, Marcos, Lucas ukat Juan (Mar. 6:35-44; Luc. 9:10-17; Juan 6:1-13). Jesusajj discipulonakapar akham sänwa: ‘Jaqenakar tam tama patakata, phesqa tunkata chʼijir qonurapjjpan sapjjam’ sasa. Ukat Diosar yuspärasajja, jaqenakar jupa pachpa lakirañat sipansa ‘discipulonakaparuw tʼantʼa pachjasa ukat chawlla jaljasajj churäna, jaqenakar lakinoqapjjañapataki’. Ukat taqeniw sistʼasiñkam manqʼasipjjäna. Amuytanti, Jesusajj mä jukʼa jaqenak toqekiwa, mä arunjja, discipulonakap toqew waljanir manqʼa churäna.
(Mateo 14:20, 21) Ukhamajj taqeniw sistʼasiñkam manqʼapjjäna. Jiltʼanakjja tunka payani canastanakaruw phoqa phoq apthapipjjäna. 21 Ukanjja mä phesqa waranqa chachanakaw manqʼapjjäna, warminakas wawanakas utjarakïnwa.
nwtsty nota (Mt 14:21)
warminakas wawanakas utjarakïnwa: Mateo sapakiw warminakampita wawanakampit qellqäna. Jesusajj mä milagro lurkäna ukhajja, inas tunka phesqani waranqa jila jaqenakar manqʼaychïna.
Jesusajj mä jukʼa jaqenak toqew waljanir manqʼa churi
NIYAS uñjksna ukham amuytʼañäni. (Mateo 14:14-21 liytʼasiñapawa.) 32 marawa, ukat Pascua fiesta amtañampïsipkiwa. Jesusajj discipulonakapampiw Betsaida markan mä chʼusa cheqankasipki, jupanakampejj mä 5.000 chachanakaw ukankapjje ukat warminakas wawanakas ukankapjjarakiwa, Galilea lamar qota laka jakʼana, alay toqena.
Suma yatichäwinak Bibliat thaqapjjañäni
(Mateo 15:7-9) Kʼari chuyman jaqenaka, Isaías profetajj qhanpun jumanakat akham säna: 8 ‘Aka jaqenakajj lakampikiw jachʼañchapjjetu, ukampis chuymanakapajj nayat wali jayankiwa. 9 Jaqenakan yatichäwinakap arunakajäkaspas ukham yatichapjjatap laykojja, inamayaw adorasipkitu’ sasa”.
nwtsty nota (Mt 15:7)
Kʼari chuyman[i]: Griego arunjja, hypokrités siski uka arojj teatron actuapkäna uka griego jaqenakaruw sapjjäna, qhepatjja teatronakan sum istʼayasiñatak máscara uchasisa trabajapkäna uka jaqenakaruw ukham sapjjarakïna. Tiempompejja, kun jikjjatañataki suma sum tukupki, jan ukajj jupatakik kuns jikjjatañ layku kʼarisipki ukanakatakiw uka arojj apnaqasjjäna. Jesusajj “kʼari chuyman” jaqenaka sasaw judío religión pʼeqtʼirinakarojj säna (Mt 6:5, 16).
(Mateo 15:26) Jupasti sarakïnwa: “Wawanakat tʼantʼa aparasin anoqallunakar churañajj janiw walïkiti” sasa.
nwtsty nota (Mt 15:26)
Wawanakat [...] anoqallunakar: Moisesan Leyiparjamajja anunakajj qʼañu animalat uñjatäpjjänwa, ukhamasti Biblian anoqallu sasin parli ukhajja, jan wali luririnakat parli (Le 11:27; Mt 7:6; Flp 3:2; Apo 22:15). Ukampis kunjamtï Marcos (7:27) Mateo chachanakajj libronakapan qellqapkänjja, Jesusajj “anoqallunaka” sasaw säna. Utanakapan uywapkäna uka anutwa Jesusajj parlaskäna, ukhamajj janiw jiskʼachañ amtampi parlkänti. Jan judiöpkäna uka jaqenakajj uywasipkäna uka anutwa Jesusajj parlaskäna. Israelitanakarojj ‘wawanaka’ sasaw säna, jan judiöpkäna uka jaqenakarusti ‘anoqallunaka’ sasaw sarakïna. Ukham sasinjja, Jesusajj khitis nayrankañapa ukwa amuytʼayañ munaskäna. Mä utanjja wawanakaw anunakat sipansa nayraqat manqʼapjjañapa.
Biblia liyiñataki (Mateo 15:1-20)
FEBRERO 19-25
BIBLIAN SUMA YATICHÄWINAKAPA | MATEO 16, 17
“¿Kunjamtï Diosajj amuyki ukhamti amuytanjja?”
(Mateo 16:21, 22) Uka tiempot uksarojja, Jerusalén markar sarañajaw wakisi sasaw Jesusajj discipulonakapar qhanañchañ qalltäna. Jilïr irpirinakampi, jilïr sacerdotenakampi, escribanakampiw tʼaqesiyapjjetani ukatjja jiwayapjjetani, ukampis kimsïr urunwa jaktanëjja sasaw qhanañcharakïna. 22 Uk istʼasasti Pedrojj yaqha cheqar irpasaw Jesusar akham ewjjtʼäna: “Tata, jan ukham parlamti, janipuniw jumajj ukhamar purtʼaskätati” sasa.
w07-S 15/2 pág. 16 párr. 17
Esposos, reconozcan que Cristo es su Cabeza
17 En otra ocasión, Jesús explicó a sus apóstoles que tenía que ir a Jerusalén para sufrir persecución a manos de “los ancianos y de los sacerdotes principales y de los escribas, y ser muerto, y al tercer día ser levantado”. Al oírlo hablar así, Pedro llevó aparte a Jesús y lo reprendió: “Sé bondadoso contigo mismo, Señor; tú absolutamente no tendrás este destino”. Es obvio que el sentimentalismo había nublado la visión de Pedro, por lo que necesitaba corrección. De modo que Jesús le dijo: “¡Ponte detrás de mí, Satanás! Me eres un tropiezo, porque no piensas los pensamientos de Dios, sino los de los hombres” (Mateo 16:21-23).
(Mateo 16:23) Maysar kutikipstasasti Pedrorojj akham sänwa: “¡Saraqet Supaya! Kuntï lurañajäki ukat jan jarkʼistati. Janiw jumajj kunjamtï Diosajj amuyki ukham amuyktati, jan ukasti jaqenakjamaw amuytajja” sasa.
w15 5/15 pág. 13 párrs. 16, 17
¡Supayat amuyasipjjam!
16 Supayajja, Jehová Diosan taqe chuyma servirinakaparojj engañjarakispawa. Amtañäni, kunapachatï Jesusajj ‘jiwayapjjetaniwa’ sasin arkirinakapar säna ukhajja, apóstol Pedrojj munasiñat akhamwa Jesusar säna: “[Tata, jumata khuyapayasim, MT] ¡janiw ukajj jumar pasañapajj wakiskaspati!” sasa. Jesusasti kutikipstasin sänwa: “¡Nayat saraqet, Supaya!” sasa (Mat. 16:22, 23). ¿Kunatsa Jesusajj Pedror uka arunak sispachäna? Jesusajja, jaqenakar qhespiyañataki ukat Supayan kʼarïtap uñachtʼayañatakiw jiwañapäna. Janiw jupa pachpat khuyapayasiñ horasäkänti, ukampis Supayajj ukham lurañap wal munpachäna.
17 Aka ñanqha pachajj niyaw tukusjjani. Ukhamajj jan wali tiemponakanwa jaktanjja. Ukampis Supayajj uka toqet jan sinti llakisksnati, jan ukajj jiwas pachpat khuyaptʼayassna ukwa muni. Akapachan tukusiñapatakejj wali jaya tiempos faltkaspa, jan ukajj janis kunapachas tukuskaspa ukham amuyayañwa munistu. Ukampis ukajj janiw ukhamäkiti. Amuyasipjjapuniñäni, qhepa urunakanwa jaktanjja uk janipuni armañäniti (Mar. 13:37).
(Mateo 16:24) Ukatsti akham sasaw Jesusajj discipulonakapar säna: “Maynitejj nayar arkañ munchitojja, jupa pachpat armtʼaspan, tʼaqesiñ lawap apjjarusin jan qheparas arkitpan.
‘Vayan y hagan discípulos, bautizándolos’
9 ¿Qué implica seguir el modelo de Jesús tocante a hacer la voluntad de Dios? Jesús dijo a sus discípulos: “Si alguien quiere venir en pos de mí, repúdiese a sí mismo y tome su madero de tormento y sígame de continuo” (Mateo 16:24). Él enumeró aquí tres cosas indispensables. La primera es ‘repudiarse’ a sí mismo; en otras palabras, decir no a las inclinaciones imperfectas y egoístas, y sí a los consejos y la guía de Dios. La segunda es ‘tomar nuestro madero de tormento’. En tiempos de Jesús, un madero de tormento era símbolo de vergüenza y sufrimiento. Como cristianos, estamos dispuestos a aceptar nuestra cuota de sufrimiento por causa de las buenas nuevas (2 Timoteo 1:8). Pese a las burlas o las críticas del mundo, ‘despreciamos la vergüenza’ como lo hizo Cristo, y somos felices sabiendo que agradamos a Dios (Hebreos 12:2). Y por último, debemos seguir a Jesús “de continuo” (Salmo 73:26; 119:44; 145:2).
Suma yatichäwinak Bibliat thaqapjjañäni
(Mateo 16:18) Nayajj saraksmawa: jumajj Pedrötawa, aka qarqa patjjaruw congregacionaj uttʼayäjja, janirakiw uka congregacionatakejj Sepulturan punkupas chʼamanïkaniti.
nwtsty nota (Mt 16:18)
jumajj Pedrötawa, aka qarqa patjjaruw: Griego arunjja, pétros arojj ‘jiskʼa qarqa, jan ukajj jiskʼa qala’ sañwa muni. Akanjja (Pedro) sutitakiw apnaqasi, ukajja Jesusajj Simón chachar griego arun uchkäna uka sutiwa (Jn 1:42). Maysa toqetjja, pétra arojj jachʼa qarqa (jan ukajj jaqhe) sañwa munarakispa. Uka arojj Mt 7:24, 25; 27:60; Lu 6:48; 8:6; Ro 9:33; 1Co 10:4; 1Pe 2:8 uka textonakanwa uñstaraki. Jesusajj ‘qarqa patjjaruw congregacionaj uttʼayäjja’ siskäna ukhajja, janiw Pedrojj uka qarqajj nayatwa sasin amuykänti. 1 Pedro 2:4-8 qellqatanjja, Jesusajj Diosan uttʼayat “cimiento suma esquin qalawa” sasaw Pedrojj qellqäna. Apóstol Pablojj ukhamarakiw “cimientojj Jesucristowa” jan ukajj ‘Diosajj churkäna uka qarqajj’ Jesusawa sasin säna (1Co 3:11; 10:4). Ukhamasti Jesusajj Pedror parlkäna ukhajja, “Jumajj Pedrötawa, mä qarqa, Cristojj khitisa uk yattawa, naya ‘qarqa patjjaruw congregacionaj uttʼayäjja’, ukaw congregacionatakejj cimientöni” sañwa munaskäna.
congregacionaj: Griego arunjja, ekklesía arojj akanwa nayrïr kuti uñsti. Uka arojj griegon payaruw jaljasi: ek, ukajj “anqa” sañwa muni, ukatjja kaléo, ukajj “jawsaña” sañ munaraki. Ukajja mä amtampi jan ukajj mä luräwi phoqapjjañapatakiw mä qhawqha jaqenakar jawsthapiña sañ munaraki. Jesusajja cristiano congregacionaw uttʼayasini sasaw saskäna, ajllit cristianonakaw ukankapjjañapäna. Jupanakajj ‘jakkir qalanakjamaw espíritu santon yanaptʼapampejj mä utar utachatäsipki’ (1Pe 2:4, 5). Ekklesía arojja, Septuaginta qellqatan walja kutiw uñsti, hebreo arut “congregación” sasin jaqokipañatakiw apnaqasi, ukajja Diosar servir Israel markatwa parlaskaraki (Dt 23:3; 31:30). Ukhamarakiw “chʼamak taypit wali suma” qhanar jawsatäsin ‘akapachat ajllitapki’ uka cristianonakajj ‘Diosan congregacionapat’ uñtʼatäpjje (1Pe 2:9; Jn 15:19; 1Co 1:2).
(Mateo 16:19) Nayaw alajjpachankir Reinon llavenakap churäma, kuntï aka oraqen chinuntkäta ukajj alajjpachan chinuntatäjjaniwa, kuntï aka oraqen jararkäta ukajj alajjpachan jararatäjjaniwa” sasa.
nwtsty nota (Mt 16:19)
alajjpachankir Reinon llavenakap[a]: Biblianjja, khititï cheqpach llave katoqkäna ukajj confiykañ jaqëtap uñachtʼayäna (1Cr 9:26, 27; Isa 22:20-22). Ukatwa “llave” arojj khititï autoridadanïki, jan ukajj mä luräwi katoqki ukatak apnaqasi. Pedrojj katoqkäna uka llavenakampejja, judionakampiru (Hch 2:22-41), samaritanonakampiru (Hch 8:14-17) jan judiöpki uka jaqenakampiruw (Hch 10:34-38), Diosan espíritu santop katoqapjjañapataki ukhamarak Diosan Reinopar mantapjjañapatak yanaptʼäna.
Biblia liyiñataki (Mateo 16:1-20)
FEBRERO 26 - MARZO 4
BIBLIAN SUMA YATICHÄWINAKAPA | MATEO 18, 19
“Jan lanktʼañäniti ni mayninakarus lanktʼasiyañäniti”
(Mateo 18:6, 7) Maynitï nayar confiyir aka jiskʼanakat mayniru lanktʼayki ukhajja, uka jaqetakejj jukʼamp walïspawa asnojj muyuyki uka molino qalampi kunkat chinuntasin chika qotar jaqontatäñapajja. 7 ”Akapachankir jaqenakatjja, ¡ay kunakïkani jaqenakar lanktʼasiyatapata! Cheqansa lanktʼasiñajj akapachan utjapuniniwa, ukampis ¡ay kunakïkani lanktʼasiñar puriyir jaqetjja!
nwtsty notanaka (Mt 18:6, 7)
asnojj muyuyki uka molino qala[...]: Jan ukajj ‘molino jachʼa qala’. ‘Asnotaki mä molino qala’ sasaw jaqokipasirakispa. Uka qalajja, inas anchorojj mä metrot jilächïna (1,2 a 1,5 metros). Wali jathirakïnwa, ukatwa mä asnompi muyuyapjjerïna.
lanktʼasiyatapata: Griegonjja skándalon arojj “maynir lanktʼayir cosasanaka” sasaw jaqokipasispa, ukajj mä trampampi sasispawa. Yaqhep jaqenakajja, mä trampar uchaski uka lawatwa parli sasaw sapjje, ukaruw likʼi uchapjjerïna. Tiempompejja kunatï maynir lanktʼaykaspa ukatakiw uka arojj apnaqapjjäna. Maynir lanktʼayaña siski uka arojja, luratasampi mä jaqer jan walir purtʼasiyaña, qʼañu jucha lurañapatak lanktʼasiyaña, jan ukajj juchar purtʼasiyaña sañ muni. Mateo 18:8, 9 qellqatan uñstki skandalízo uka arojja, maynir “juchar puriyaña” sasaw jaqokipasirakispa.
nwtsty dibujo
Molino qala
Molino qalampejja, granonak molipjjerïna jan ukajj jakʼupjjerïna, ukatjja aceitunat aceite apsupjjerïna. Yaqhep qalanakajj jiskʼakïpjjänwa amparampejj muytayañjamänwa, ukampis yaqhep qalanakajj wali jachʼänwa, ukatwa mä asnompi muyuyapjjerïna. Filisteonakajj Sansón chachar muyuyapkäna uka qalajja, aka dibujon uñjaski ukham qaläpachänwa (Jue 16:21). Asnomp muytayañ molinonakajja, janiw Israel markanaki apnaqatäkänti, jan ukasti Roma markajj apnaqkäna taqe uka markanakanwa utjäna.
Pampankir itunoqat qalampi muyur qalampi
Molino jachʼa qalanakjja, uywanakampiw jan ukajj asnompiw muytayapjjerïna. Ukhamatwa grano molipjjerïna, aceitunatsa aceite apsupjjerïna. Muyur qalajja, anchorojj mä metrot jilanïnwa (1,5 metros de diámetro), pampan uchatäkäna uka qaljjaruw muytäna, pampankir qalajj jukʼamp jachʼänwa.
(Mateo 18:8, 9) Amparamatï jan ukajj kayumatï juchar puriystamjja, khareqasim, jayarurak liwtam. Walïspaw chʼulla amparani jan ukajj chʼulla kayuni jakañ katoqañamajja, paypach amparani, paypach kayuni wiñay aqkir ninar jaqontatäñat sipansa. 9 Nayramatejj juchar puriystamjja, apsusim, jayarurak liwtam. Walïspaw chʼulla nayrani jakañ katoqañamajja, paypach nayrani nina aqkir Gehenar jaqontatäñat sipansa.
nwtsty nota (Mt 18:9)
Gehenar: Aka arojj geh Hinnóm sasaw hebreo arun jaqokipasi, ukajj “Hinón valle” sañwa muni. Uka vallejj nayra Jerusalén markat inti jalanta aynach toqenkänwa (sgd 16 jalja, mapanaka “Jerusalenampi uka jakʼankir lugaranakampi” siski uka cheqwa uñjjattʼäta). Jesusajj aka oraqenkäna uka tiemponjja, uka vallenwa basuranak phichantapjjerïna. Ukatwa “Gehena” arojj juti, ukajj wiñayatak jiwaña sañwa muni.
nwtstg Biblian diccionariopa
Gehena
Griego arunjja Hinón Valleruw uka sutimpi uñtʼasïna. Uka vallejja, nayra Jerusalén markat inti jalant aynach toqenkänwa (Jer 7:31). Uka valleruw jiwatanakajj jaqtatäpjjani sasaw mä profeciajj qellqasïna (Jer 7:32; 19:6). Uywanakasa jaqenakas jakkirpachaw Gehenan nakhantayatäna tʼaqesiyatäna sañatakejj janiw kuna qellqatas utjkiti. Ukhamasti Gehenajj janiw jaqenakan almanakap ninampi wiñay tʼaqesiyañatak mä jan uñjkañ lugaräkaspati. Jan ukasti Jesusasa arkirinakapasa ‘payïr jiwañäki’, mä arunjja wiñayatak jiwañäki uka castigot parlañatakiw Gehena aru aytapjjerïna (Apo 20:14; Mt 5:22; 10:28).
(Mateo 18:10) Jumanakajj janipun aka jiskʼanakat maynirus jiskʼachapjjamti. Nayajj sapjjsmawa, alajjpachankir angelanakapajj alajjpachankir Awkijan ajanup uñjasipkapuniwa.
nwtsty nota (Mt 18:10)
Awkijan ajanup uñjasipkapuniwa: Jan ukajj ‘Awkijan ukarojj mantaspawa’. Angelanakakiw Diosan ajanup uñjapjjaspa, jupanakakiw Diosan nayraqataparojj mantapjjaspa (Éx 33:20).
Angelanakax walinsa jan walinsa uñjayistaspawa
Jupanakaw Diosan luqtirinakaparux Alaxpachankir Awkipampi sum apasipxañapatak yanaptʼapxañapa sasaw qhanañcharakïna. Ukatwa Jesusax arkirinakapar akham sispachäna: “[Jilanakamarux] jan jiskʼachapxamti [...] jupanakan angelanakapax alaxpach markanxa Awkixan nayraqatapankasipkapuniwa” sasa (Mateo 18:10). Ukampis uka arunakampixa janiw sapa mayni arkirinakapas mä yanaptʼir angelanïkaspas ukham sañ munkänti. Jan ukasti Diosar luqtir angelanakax chiqpach cristianonakan askip munapxatapwa qhanstayäna.
Suma yatichäwinak Bibliat thaqapjjañäni
(Mateo 18:21, 22) Ukatjja akham sasaw Pedrojj jupar jakʼachasïna: “Tata, jilatajatejj naya contrajj juch luraspa ukhajja, ¿qhawqha kutis nayajj jupar perdonäjja? ¿Paqallq kuti?” sasa. 22 Jesusasti sarakïnwa: “Nayajj janiw paqallq kuti sisksmati, jan ukasti paqallq tunka paqallqoni kuti sissmawa.
nwtsty nota (Mt 18:22)
paqallq tunka paqallqoni kuti: Jan ukajja ‘setenta veces siete’. Griego arunjja, ‘setenta más siete’ (77 veces) jan ukajj ‘setenta por siete’ (490 veces) sasaw amuytʼasirakispa. Uka pachpa arunakaw Septuaginta qellqatan Génesis 4:24 texton uñsti, Hebreo arunjja “paqallq tunka paqallqoni kuti” sasaw jaqokipasïna. Ukaw kunjamtï jaqokipasiwayki ukham tradusiñatak yanaptʼawayi: “paqallq tunka paqallqoni kuti”. Ukajj ukhamäkchïnsa, paqallqo numerojj maynir walja kuti perdonaña, jan ukajj maynir jan jakhus perdonaña sañwa muni. Jesusajj Pedror paqallq tunka paqallqoni kutiw perdonañama siskäna ukhajja, discipulonakaparojj mayninakar perdonañatakejj jankʼakïpjjañamawa sasaw Jesusajj yatichañ munaskäna. Ukampis Talmud Babilonio (Yoma 86b) qellqatanjja, akham siwa: “Maynitejj may kuti pantjasini ukhajja, perdonapjjañamawa, pay kuti pantjasini ukhasti, perdonapjjañamawa, kims kuti pantjasini ukhajja, perdonapjjañamawa, pus kuti pantjasini ukhasti, janiw perdonjjapjjañamati” sasa.
(Mateo 19:7) Jupanakajj jupar akham sapjjarakïnwa: “Ukhamajj ¿kunatsa Moisesajj warmir khitjjañatakejj divorcio papelaw churasiñapa sasin säna?” sasa.
nwtsty nota (Mt 19:7)
divorcio papelaw: Moisesan Leyipanjja, mä chachatejj warmipat divorciasiñ munäna ukhajja, divorcio papel qellqañapäna. Ukatakejj inas jilïr irpirinakar jisktʼañapachïna. Ukhamatwa mä chachajj sum amuytʼasispäna. Moisesan Leyipajja, jan jankʼaki divorciasiñ amtañapatakiw yanaptʼäna, ukatjja warminakarojj uka leyejj arjjatarakïnwa (Dt 24:1). Ukampisa, Jesusajj aka oraqenkäna uka tiemponjja, religión pʼeqtʼirinakajj maynejj jankʼakiw kunatsa esposapat divorciasispa sasaw yatichapjjäna. Nayrïr patak maranakan jakasir Josefo chachajja, ‘maynejj kuna jan wal utjipansa esposapat divorciasikispawa’ sasaw säna. Josefo chachajj fariseönwa, divorciatarakïnwa.
nwtsty foto
Divorcio papela
Aka divorcio papelajj 71 jan ukajj 72 después de Cristo maranakatawa, arameo arun qellqatarakiwa. Judá markan waña lugaranwa, uadi Murabbaat alay toqenwa jikjjatapjjäna. Ukanjja, Masada markan jakasir Naqsán chachan José yoqapajja, Jonatán chachan Míriam phuchapatwa divorciasïna sasaw qhanañchi.
Biblia liyiñataki (Mateo 18:18-35)