¿AKA ORAQEJJ UTJASKAKPACHÄNITI?
MOJJSA UMA
JAN UMAMPEJJ janiw kunas aka oraqen jakkaspati. Jaqen cuerpopansa animalanakansa, jilapartejj umaw utji. Qotanakasa, jawiranakasa, joqhonakasa, jalsu umanakas jan utjkaspa ukhajja, jaqenakatakejj janiw umajj utj-jjaspati, animalanakatakisa yapunakatakis janiw utj-jjarakispati.
Mojjsa umajj jan waltʼayataw uñjasi
Aka oraqen jilapartejj umaw utji, ukhamäkchisa Organización Meteorológica Mundial ukarjamajja, oraqpachan mojjsa umajj wali jukʼakiwa (0,5%). Ukhamäkchisa, taqe kunan jakañapatakiw yanaptʼi, ukampisa qʼoma umajj sapürutjamaw jukʼamp qʼañuchatäjje, jikjjatañas chʼamarakiwa. ¿Kunatsa ukhamajja? Aka oraqejj jukʼamp juntʼöjjewa, jukʼamp umwa gastjjaraktanjja, ukatwa ukhamajja. Uka toqet sum yatjjatirinakajja, mä 30 maranakat 5.000 millón jaqenakatakejj janiw mojjsa umajj utj-jjaniti sasaw sapjje.
Aka oraqejj jakañ vida utjañapatak lurtʼatawa
Aka oraqejja, taqenitak mojjsa uma utjañapatak lurtʼatawa. Oraqesa, uman jakir animalanakasa, intin qhanapas um qʼomachañatakiw yanaptʼi. Aka oraqejj jakañ vida utjañapatak lurtʼatätap kunanakas uñachtʼayi ukanakat mä qhawqha uñjañäni:
Oraqejja, uman kuna qʼañunakatï utjki ukanakwa qʼomachi. Amuytʼañataki, joqhonakana jan ukajj yaqha ukhamanakan utjki ukanakat yaqhep alinakajja, nitrógeno, fósforo ukat yapunak fumigañ qollanakwa chʼamthapi.
Cientificonakajja, qʼañu umajj kunjamsa oraqen qʼoma umar tuku ukwa yatjjatawayapjje. Sañäni, umajj jalki ukhajja, kuna qʼañunakatï ukan utjki ukanakwa chullutatayi, ukjjarojja uman utjir wali jiskʼa laqʼonakarakiw uka qʼañunak qʼal chhaqtayjje.
Mojjsa uman jakiri almeja ukat mejillón sat animalanakajja, uman utjki uka jan wali quimiconak mä qhawqha urunakwa chhaqtayapjjaspa, um qʼomachir empresanakat sipansa jukʼamp sumwa qʼomachapjjaspa.
Ciclo del agua sasin uñtʼatäki ukïpanwa aka oraqen umajj utjaskaki. Ciclo del agua ukampi ukat yaqha ukhamanakampejja, umajj oraqet jan chhaqtañapatakiw yanaptʼi.
¿Mojjsa um utjaskakiñapatakejj kunanakas lurasiski?
Jiwasatï aceite jan chʼaqañapatak autos askichañäni ukat kuna quimiconakatï jan waltʼaykistaspa ukanak jan kawkjarus wartkakiñäni ukhajja, mojjsa uman qʼomäskakiñapatakiw yanaptʼañäni.
Yatjjattʼatanakajja, mojjsa um jan ina chʼusar wartañatakiw ewjjtʼapjjestu. Um jan qʼañuchañatakisti, auton aceitepajj chʼaqki ukhajj jankʼakiw askichañasa sasaw ewjjtʼapjjarakistu. Janiw ukakïkiti, qollanakajj janiw bañor jaqtasiñapäkiti, janirakiw kuna quimiconakas uma canalanakar jaqtasiñapäkiti sasaw ewjjtʼapjjarakistu.
Yaqhep ingenieronakajja, lamar qotankir kʼara um mojjsa umar tukuyañatakejj musparkañ maquinanakwa lurapjje, ukhamat jukʼamp jaqenakajj mojjsa umanïpjjañapataki.
Ukhamsa chʼamachasipkchejja, janiw taqenitakejj mojjsa umajj utjkiti. Kʼara um walja jaqenakatak mojjsa umar tukuyañajj wali chʼamawa, walja qollqew munasiraki. 2021 maranjja, Naciones Unidas organizacionajj mä yatiyäwin akham sänwa: “Kʼara umajj maquinanakan yanaptʼapamp mojjsa umar tukuyaski ukajja, jukʼampiw oraqpachan utjañapa” sasa.
Mojjsa umajj janiw tukuskaniti. ¿Bibliajj uka toqet kamsisa?
“Diosajj [...] uman chʼaqanakap apkati, tiempompejj uma chʼaqanakajj jallumpiru urpumpiruw tukjjaraki, ukatsti qenayanakaw uk waraqtayanjje, jaqenakjjaruw purintayjjaraki” (Job 36:26-28).
Ciclo del agua utjipanwa umajj oraqen jan tukuskiti, Diosaw ukham lurawayi (Eclesiastés 1:7).
Amuytʼañataki, umajj qʼomäñapatakejja, taqe kun Luriri Diosajj kunaymaninakwa lurawayi. Ukhamajja, jaqenakajj um qʼañuchapki uk askichañatakejj Diosajj chʼamaniwa, uk lurañs wal munaraki. “Aka oraqejj sumar tukuyatäjjaniwa sasaw Diosajj arsuwayi” sat yatichäwi aka revistan uñjjattʼäta, ukajj página 15 ukankiwa.