Watchtower INTERNETANKIR BIBLIOTECA
Watchtower
INTERNETANKIR BIBLIOTECA
Aymara
ʼ
  • kʼ
  • tʼ
  • pʼ
  • chʼ
  • qʼ
  • BIBLIA
  • QELLQATANAKA
  • TANTACHÄWINAKA
  • g23 Núm. 1
  • Aire

Janiw videojj utjkiti

Disculpapjjeta, janiw aka video uñjañjamäkiti

  • Aire
  • ¡Sartapjjañäni! 2023
  • Jiskʼa pʼeqeñchäwinaka
  • Airejj jan waltʼayataw uñjasi
  • Aka oraqejj jakañ vida utjañapatak lurtʼatawa
  • ¿Airejj qʼomäskakiñapatakejj kunanakas lurasiski?
  • Qʼoma airejj utjaskakiniwa. ¿Bibliajj uka toqet kamsisa?
¡Sartapjjañäni! 2023
g23 Núm. 1
Mä chacha warmiw khunu patnam saraski, alajjpachan janiw kuna qenayas utjkiti, uka jakʼansti walja qoqanakani qollunakaw uñsti.

¿AKA ORAQEJJ UTJASKAKPACHÄNITI?

AIRE

AIREJJ jakañatak wali wakiskiriwa. Lupin jan wali qhanapatwa aka oraqpachar jarkʼaqaraki. Janiw ukakïkiti, jan airejj utjkaspa ukhajja, aka oraqpachaw chhullunktʼjjaspa.

Airejj jan waltʼayataw uñjasi

Airejj qʼañuchatäjjatap laykojja, aka oraqen jakäwejj jan waltʼayataw uñjasi. Organización Mundial de la Salud ukarjamajja, mä jukʼanikiw (1%) qʼoma airemp jakapjje.

Airejj wali qʼañuchatäjjatap laykojja, lloqosaruw jan waltʼayaspa, pulmonasarojj cancerampiw usuntayaspa, jan ukajj yaqha ukhamanakaruw jan waltʼayaspa. Janiw ukakïkiti, sapa marajja mä siete millón jaqenakaw qʼoma aire jan utj-jjatap laykojj janïr edadanïkasin jiwapjje.

Aka oraqejj jakañ vida utjañapatak lurtʼatawa

Aka oraqejja jaqenakataki, animalanakataki, plantanakatak qʼoma aire jan faltayañapatak lurtʼatawa. Ukampis jaqenakajj aka oraq jan sint qʼañuchapkaspa ukhakiw ukhamäspa. Ukanakat mä qhawqha uñjañäni:

  • Montenakajja, dióxido de carbono sat jan wali gaswa chʼamthapipjje. Ukampisa uma taypin jakiri qoqanakaw aire jukʼamp sum qʼomachapjje, jilaparte jaqenakajj janiw uk yatipkiti. Ukhamajja, uma taypin jakiri qoqanakajj wali wakiskiriwa. Uka qoqanakajja, dióxido de carbono sat jan wali gas chʼuminakat sipans phesqa ukhampwa chʼamthapispa.

  • Niya jichhanakak yatjjatasiwayki ukarjamajja, uma manqhan jakir quelpo jan ukajj kelp sat algasa ukat yaqha ukham alganakasa, janiw dióxido de carbono uka jan wali gasak chʼamthapipkiti, jan ukasti, allintapjjarakiwa. Quelpo algajja, wali jayaruw uma patjjan tuyusa saraspa. ¿Kunas uma manqhar jan chhaqantañatakejj yanaptʼi? Airemp phoqantat jiskʼa globonakar uñtasitaw hoja ladonakapan utji, ukaw yanaptʼi. Qota thiyat jukʼamp jayar sarjje ukhajja, uka jiskʼa globor uñtasitanakajj phalljjewa, ukatsti quelpo sat algajj lamar qota manqhakamaw dióxido de carbono aptʼasita chhaqantawayjje. Amuyatajj walja maranakaw ukan allintat quedasjje.

  • COVID-19 usu utjipan jistʼantat uñjaskayätan ukhajja, oraqer jarkʼaqki uka samanajj jankʼakiw sumaptaspa, ukaw amuyasïna. 2020 maranjja, walja fabricanakajj janiw trabaj-jjanti, autonakas jukʼakiw sarnaqjjäna, ukhamïpansti airejj janiw sinti qʼañuchatäjjänti, jankʼakiw sumaptjjarakïna. Informe mundial sobre la calidad del aire 2020 ukarjamajja, COVID-19 usu utjipan jistʼantat uñjasjjayätan uka mä jukʼatjja, airejj jankʼakiw sumaptjjäna sasaw kawkïr markanakantï uk uñjapkäna ukanakat niya patakanejj (80%) sapjjäna.

    ¿YATIYÄTATI?

    Oraqer jarkʼaqki uka samanajj qʼomachasispawa

    Nueva Delhi (India) markan airejj kunjam qʼañuchatasa (PM2,5) ukaw mä dibujon uñjasi. Enero 2020 maran jewqʼenakan tuyki uka jan wali polvojj 128,1 ukhänwa, agosto 2020 maratakejj 35,5 ukhats minusakëjjänwa.

    COVID-19 usu utjipan jistʼantat uñjaskayätan ukhajja, Nueva Delhi (India) markan fabricanakasa, autonakas aire qʼañuchki ukajj janiw nayrjam qʼañuchjjänti. Uka jewqʼenakan polvopajj airen tuyki ukajj jukʼakëjjänwa (PM2,5). Uka jan uñjkay polvonakajj 0,0025 milimetronaka jan ukajj minusäkchisa, bronquitis, asma jan ukajj yaqha ukham usunakampiw jan waltʼayistaspa. COVID-19 usu utjkäna ukhajja, airejj mä jukʼa qʼomaptänwa. Ukajja oraqer jarkʼaqer samanajj ratukiw qʼomachasispa, ukwa amuytʼayistu.

    Nueva Delhi (India) markan fotopa, 2019 mara tukuya. Airen qʼañuchatätap laykojj janiw kunas uñjañjamäkiti.

    © Amit kg/Shutterstock

    2019 mara tukuya

    Nueva Delhi (India) markan fotopa, ukasti COVID-19 jan wali usu utjatap layku utanakan jistʼantat uñjaskayätan ukhaw apsusïna. Uka fotonjja airejj jan sinti qʼañuchatäjjatap laykojj sumaw uñjasi.

    © Volobotti/Shutterstock

    COVID-19 jan wali usojj utjkäna ukapacha

¿Airejj qʼomäskakiñapatakejj kunanakas lurasiski?

Bicicletat trabajopar purisaw mä chachajj bicicletap jaytaski.

Jiwasatï bicicletat sarañäni ukhajja, janiw aire sint qʼañuchkañäniti.

Autoridadanakajja, empresanakarojj aire qʼañuchki uka jewqʼenak jan sint jewqʼeyapjjañapatakiw mayisipki. Maysa toqetjja, kunjamsa kunanakatï qʼañuchki ukanakajj sumar tukuyasispa ukwa cientificonakajj yatjjatasipkaraki. Sañäni, jan waltʼayiri, jan uñjkay jiskʼa laqʼonakampejj kunjamsa kunatï airer jan waltʼayki ukanak sumar tukuyasispa ukwa yatjjatasipki. Uka toqet yatjjatatanakajja, autot sarañat sipansa, kayuki jan ukajj bicicletatwa sarañasa sasaw sapjje, utansa janiw electricidad sint gastañasäkiti sasaw sapjjaraki.

Mä utanjja, oraqen qontʼataw mä warmejj phayaski. Lawanakampi phayatapat jewqʼejj jukʼakiwa.

Aire jan sint qʼañuchañatakejj yaqhep gobiernonakajja, aire jan sint qʼañuchir cocinanakwa markachirinakar churapjje. Ukampis janiw taqe jaqenakan ukajj utjkiti.

Ukampis janiw ukak munaskiti. Organización Mundial de la Salud, Banco Mundial ukat walja agencianakajj 2022 maran mä yatiyäwi apsupkäna ukaw ukhamätap uñachtʼayi.

Uka yatiyäwirjamajj 2020 maranjja, oraqpachan jakapki uka jaqenakat sapa kimsanit mayniw kunatï aire qʼañuchki ukanakampi phayapjjäna. Walja lugaranakanjja, jilaparte jaqenakajj janiw machaq cocina alasiñ puedipkiti, kunatï aire jan qʼañuchkaspa ukampis janiw phayasiñ puedipkiti.

Qʼoma airejj utjaskakiniwa. ¿Bibliajj uka toqet kamsisa?

“Cheqpach Jehová Diosajj akham siwa, mä arunjja alajjpachanak Luriri, [...] oraq luriri, oraq achoqayiri, oraqen jakirinakar saman churiri Diosajj akham siwa” (Isaías 42:5).

Diosaw airerusa kunanakatï aire qʼomachki ukanaksa lurawayi. Chʼamapajj jan tukuskiriwa, jaqenakarus wal munasiraki. Ukhamajja, ¿airejj wal qʼañuchasiski uk Diosajj ukhamakti uñchʼukpachäni? “Aka oraqejj sumar tukuyatäjjaniwa sasaw Diosajj arsuwayi” sat yatichäwi uñjjattʼäta.

JUKʼAMP YATIÑATAKI

Alajjpachatwa oraqejj uñjasi.

¿Oraqer jarkʼaqer samanajj kunjamatsa utji? Uka toqet jukʼamp yatjjatañatakejja, Internetan jw.org cheqan ¿Fue creado el universo? sat video uñtäta.

    Aymara qellqatanaka (2005-2025)
    Mistuñataki
    Mantañataki
    • Aymara
    • Apayañataki
    • Kunjamtï munkta ukarjam askichañataki
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ak amtañamapuniwa
    • Aka amtanakanïpjjtwa
    • Configuración de privacidad
    • JW.ORG
    • Mantañataki
    Apayañataki