Bibliankir libron jakhupa 46: 1 Corintios

Qillqiri: Pablo

Kawkins qillqasïna: Éfeso

Kuna marans tukuyasïna: 55 jakʼana

CORINTO markaxa “wali uñtʼat ukat kʼachachtʼat markänwa, ukanwa inti jalant tuqinkir, inti jals tuqinkir jan wali sarnaqäwinakax utjäna”a. Peloponesompi ukat Grecia continental markampiruw Corinto markax jaljäna, ukhamax uknampunwa thakinakax saräna. Pablox jakkäna uka urunakanxa 400.000 ukha jaqinakaw Corinto markanxa utjäna, Roma, Alejandría ukat Antioquiankir Siria markanakanakwa uka markat sipansa jaqix jukʼamp utjäna. Corinto markan inti jals tuqinxa Hageo sat qutaw utjäna, ukat inti jalant tuqinsti golfo de Corinto ukat Jónico sat qutaw utjarakïna. Ukhamasti Acayankir Corintox botenak puriñ pä puertonïnwa, Cencreasampi Lequeompi, ukhamaxa wali wakisiripunïnwa alakipanak lurañatakixa. Ukanwa Grecia markan sarnaqäwinakapax utjarakïna. “Yänakapaxa wali aytatapunïnwa, jachʼañchañatakjama; ukat jan wali luräwinakapasa qʼañu luräwinakapasa walirakiw jupanak taypinxa utjäna”b sasaw sapxi. Ukatxa Afrodita diosaruw yupaychapxarakïna (ukaxa romanonakan Venus diosaparakïnwa). Jan wali luräwinakar wiytiri luräwinakaxa uka yupaychäwit jutatänwa.

² Wali qamir markäkchïnsa, jan walinakwa lurapxäna, Romankirinakax jakapxäna uka markaruw Pablox 50 mara jakʼanakaxa saräna. Mara chikataniw Pablox uka markan qhiparäna, ukampis mä cristiano tamaw uka markan uttʼayasïna (Hech. 18:1-11). Cristot suma yatiyäwinakxa janiw nayrax istʼapxirïkänti, ukampis Pablot jichhax istʼapxäna, ukatxa jupanakarux Pablox wal munasïna. Qillqat apayasaw jupanakampix kunjamsa apasïna ukxa amtayäna, akham sänwa: “Jumanakax Cristo tuqitxa tunka waranqa yatichirinïsipkamsa, ukampisa janiw walja awkinïpktati. Nayaw jumanakan [Cristo] Tatit tuqitxa awkimjamätxa jumanakar qhispiyasiñ arunak parlatax layku” sasa (1 Cor. 4:15).

³ Corintonkir cristianonakax Diosan yatichäwinakap sum yatiqapxañapatakiw Pablox kimsïri saräwipanxa jupanakar nayrïr qillqatapxa apayatayna. Corinto markan jakkäna ukhatxa jaypachäxänwa. Pablox 55 mara jakʼanxa Éfeso markankaskänwa. Inas Corintonkir uka machaq tamatxa mä carta katuqchïna, ukhamasti yaqha carta apayxañaw wakisirakïna. Ukampis jan walinakaw jupanakatxa yatisïna (7:1; 1:11; 5:1; 11:18). Jupax uka tuqit wali llakitaw qillqäna, ukatxa jupanakat katuqkäna uka cartax jisktʼanakanïnwa ukampis janiw uka cartatxa arskiti, paqallqu jaljanakwa arsu. Ukhamanak yatisaw Pablox Corintonkir cristian masinakaparux qillqat apayäna.

⁴ Ukampis ¿kunatsa Pablox Efesonkkasaw Corintonkirinakarux nayrïr cartapxa qillqäna sasax sistanxa? Nayraqat sañäni, aruntampi tukuykasaxa Aquilampi Priscilampix aruntanipxtamwa sasaw saraki (16:19). Jupanakax Corintot Efesoruw sarapxatayna ukwa Hechos 18:18, 19 jiskʼa tʼaqanakax uñachtʼayi. Ukhamax niyakixay Aquilampi Priscilampix Efesonkasipkchïnxa, ukatwa jupanakax arunta apayanipxtam sasin Pablox nayrïri qillqatap tukuyi, ukhamax aka carta qillqkäna ukhaxa Éfeso markankaskpachänwa. Ukampis Pablon arunakapaw uka tuqitxa sumpach qhanañchistu, ukax 1 Corintios 16:8 qillqatankiwa, akham siwa: “Éfeso markanxa Pentecostés urkamaw qamaraskäxa” sasa. Ukhamasti Pablox Éfeso markanwa Corintonkirinakar nayrïr cartapxa qillqäna, ukat niya sarxañampïpachänwa.

⁵ Corintonkirinakar paypach qillqatanakapax chiqäskapuniwa, janiw khitis janiw ukhamäkiti siskaspati. Nayra cristianonakax Pablon qillqataw sasaw sapxirïna, Diosan Arupjampunwa uñjapxäna, ukatxa Qullan Qillqatanak taypiruw uchapxäna. Niya 95 maranxa Clementew Roma markatxa Corinto markar nayrïr cartap apayatayna, ukanxa niya suxta kutiw Corintonkirinakataki Pablon nayrïri qillqatapxa aytasi sasaw sapxi. Carta katuqirinakar qillqkasax ukarjam lurapxañapatakiwa Corintonkirinakar Pablox nayrïr cartapxa qillqäna, ukatxa akham siwa: “Apóstol Pablon qullan qillqatap uñxatapxam”c sasa. Ukatxa Justino Mártir tatasa, Atenágoras tatas uka qillqatatwa chiqaki aytasipxarakïna, ukat Ireneosa Tertulianosa ukhamaraki. Mayarukiw Pablon cartanakap apthapipxäna, uka taypinxa Corintonakar paypach cartanakaw ukankarakïna, “nayrïr patak maranak tukuykasaw uka qillqatanakax apsusïna”d.

⁶ Corintonkirinakar nayrïr cartaxa kunjamansa uka tamaxa uk amuyañasatakiw yanaptʼistu. Uka cristianonakax jan waltʼäwinak askichapxañapänwa, ukatxa mä amtaruw puripxañapäna. Tʼaqa tʼaqaw sarnaqapxäna, yaqhipax jaqinakan arunakapakwa arkapxäna. Ukat mayniw qʼañu jucha luratayna, ukax jan walipunïnwa. Yaqhipasti iyawsäwip laykuw utanakapansa jan walin uñjasipxäna. ¿Jan iyawsir cristiano chachanïsas jan ukax warminïsas jaljtxapxañapänti? ¿Ukat kʼari diosanakar luqtat aycha manqʼasipkakiñapänti? Kunjamsa tantachäwinakax apasiñapa ukat kunjamsa Jesusan jiwäwipax amtasiñapa uka tuqinakat iwxtʼañaw jupanakar wakisïna. ¿Cristian tamanxa kuns lurapxañapäna warminakaxa? Ukat jiwatat jaktaniñax janiw utjkaniti sasaw yaqhipax sapxirïna. Walja jan waltʼäwinakaw utjäna. Ukampis apóstol Pablox jupanakar yanaptʼañatakix taqi ukanakatwa chiqañchañ munäna.

⁷ Corintonkir tamanxa jan walinakaw utjäna, ukat jan cristianonakax sinti jan walinakwa lurapxarakïna, qullqi chuymäña, ukat qʼañu luräwinaka ukanakakiw utjaskäna, jichhürunxa niya ukhamarakiwa, ukhamax Diosan amuytʼayata Pablon qillqatanakapaxa wali askirakiw jiwasatakixa. Wali suma yatichäwinakanirakiwa, Corintonkir jilat kullakanakarux kunjamsa Pablox qillqatayna uk lupʼisax wali askinakwa jikxatañäni. Uka urunakanxa kuna amuyunïpxänsa jaqinakaxa, ukat kuna chiqatsa parlasiski ukxa amuyarakïtawa. Sumpach yatxatasin amuytʼam kunjamtix Corintonkir cristianonakax lurapxäna ukhama, Pablox Corintonkir cristian masinakaparux Diosan amuytʼayatäsinwa chuymar purtʼkir wali sum qillqäna, uka tuqit jichhax uñxatañäni.

KUNATSA WALI ASKIXA

²³ Hebreo Arut Qullan Qillqatanakat sum amuytʼañwa Pablon aka qillqatapax yanapistu, kunattix walja kutiw uka Qillqatanakatxa parli. Moisesan pʼiqtʼataw israelitanakaxa qarqat (jaqhi) jalsunir uma umapxäna sasaw 10 jaljanxa saraki, Cristow uka qarqar uñtasitänxa (1 Cor. 10:4; Núm. 20:11). Ukatxa jan walinak munañax kuna jan walinakarus purtʼayistaspa uka tuqinakatwa parlaraki, kunjamtï israelitanakax Moisesan yatichatax sarnaqapkäna ukhama, ukat akham sarakiwa: “Taqi akanakaw nayra awkinakasarux pasatayna. Ukanakasti qillqatawa jiwasanakan amuytʼasipxañasataki, ukatsti jan ukham lurañasataki” sasa. ¡Janipun jiwaspachar atinisisax akham sañasäkiti, janiw nayax jan waltʼäwinakarux purtʼaskäti sasa! (1 Cor. 10:11, 12; Núm. 14:2; 21:5; 25:9.) Ukatxa mä kutimpiw mä uñachtʼäwi uka Leyinakat apsuraki. Santa Cenan tʼantʼa manqʼirinakasa vino umtʼirinakas Jehová Diosan mesapxa sum uñjapxañapawa, uk amuytʼayañatakix sumankañatak luqtäwinakwa israelitanakax luqtapxirïna uka tuqitwa parli. Kunatï aycha aljañ utan aljaski uka manqʼañatakix Salmo 24:1 jiskʼa tʼaqatwa parli, ukanxa akham siwa: “Taqpach uraqix Tatitunkiwa, ukan utjirinakas jupankiwa, taqpach jakirinakas jupankarakiwa” sasa (1 Cor. 10:18, 21, 26; Éxo. 32:6; Lev. 7:11-15).

²⁴ “Jupar munirinakatakixa Diosax [...] yänakwa wakichi” ukanakax wali askiw ‘akapach yatiñan jaqinakan amtatanakapat’ sipansa, uk uñachtʼayañatakix Pablox Hebreo Arut Qullan Qillqatanakatwa mä kutimpi parli (1 Cor. 2:9; 3:20; Isa. 64:4; Sal. 94:11). Phisqa jaljanxa jan wali lurir jaqinakar jaqsusiñapaw siwa, ukatakixa Jehová Diosan kamachinakapatwa parli, ukhamata ‘jan walinak tukjapxañapataki’ (Deu. 17:7). Diosatak irnaqasax kunjamsa jakañapäna uka tuqitxa Moisesax katuqkäna uka kamachinakatwa parlarakïna, ukanxa irnaqir uywanakax janiw ñukumpi uchatäñapäkiti sänwa, ukat Diosar yupaychañ utan irnaqir levitanakaxa uka pachpa luqtat aychanakarakwa manqʼapxañapäna (1 Cor. 9:8-14; Deu. 25:4; 18:1).

²⁵ ¡Corintonkirinakataki Pablon nayrïr qillqatapatxa wali askinakwa apsstanxa! Jaqinakan amtanakapar arkañ tuqitsa, tʼaqa tʼaq sarnaqañ tuqitsa iwxanakaw utji, ukanakat sum amuytʼañasawa (1-4 jaljanaka). Qʼañu jucha lurapkäna ukat amtarakiñäni, ukatwa Pablox walja kuti taman qʼuma sarnaqañxatxa parläna (5 ukat 6 jaljanaka). Ukatxa sapaki sarnaqañatsa, jaqichasiñxatsa jan ukax jaljtañxatsa kamsisa uk amuytʼañasarakiwa (7 jalja). Kʼari diosanakar luqtat manqʼanakatxa Pablox kamsänsa ukanakat lupʼiñaw wakisiraki ukatxa yaqhanakar lanktayañatsa jan ukax kʼari diosanakar yupaychañatsa wali sumpunwa iwxäna (8-10 jaljanaka). Istʼasirïñ tuqitsa, kunjamsa uñjasiñapa kuntï Diosax churkistu ukanakxa uka tuqitsa, taqi kun phuqiri ukat jan tukusir munasiñ tuqitsa... parlarakïnwa, wal ukanak istʼañ munapxpachäna. ¡Ukatsti tantachäwinakanxa taqi kunas kunjamäñapäkitï ukhamäñapawa, uka tuqitxa wali sum qhanañchi (11-14 jaljanaka). ¡Qullan ajayun amuytʼayataxa wali sumpunwa jiwatat jaktaniñxatxa qhanañchäna (15 jalja). Taqi ukanakwa amuyañasaxa... ¡Ukatxa aka urunakan cristianüpki ukanakatakix wali askipuniwa!

²⁶ Bibliax Diosan Apnaqäwipatwa yatichi, uka tuqitxa sumwa aka cartax qhanañchistu. Khitinakatix jan askïpki ukanakax janiw Diosan Apnaqäwipar mantapkaniti sasaw wali qhan iwxäna, kuna jan walinak lurasas maynix ukar mantañ aptʼasispa ukanakwa uñachtʼayaraki (1 Cor. 6:9, 10). Ukampis akaw wali askixa, Diosan Apnaqäwipampi ukat jiwatat jaktaniñampix mayakiw sasaw säna. Cristox “nayraqat achükaspas ukhamarakiw taqi jiwatanakat jaktirinakatakixa” sasaw säna, ukatxa “reinañapawa Diosax taqi uñisirinakapar [jupampi] atipjaykani ukkhakama”. Ukat taqi uñisirinakaparuwa mä arunxa jiwañamppacharuw tukjxani, “ukatsti Dios Awkiparurakiwa apnaqañapataki taqi kuna katuyxani. [...] Ukhamatwa Diosax taqi kunxarus munañanïni”. Kuna profeciatï Edenan arsuskäna uk phuqañatakix Cristompi ukat jiwatat jaktata jupamp chika apnaqirinakawa Supayarux jan mayampitaki pʼiqit takxatapxani. Chiqpachansa jiwatat jaktaniñ suytʼäwix wali askipuniw khitinakatix alaxpachan jakañ katuqapkani ukanakatakixa, janipuniw jiwapkaniti, jupanakaw Jesusamp chika alaxpachan apnaqapxani. Jiwatat jaktaniñar atinisisasti Pablox akham siwa: “Ukhamasti munat jilatanaka, jumanakax Tatitumpix sum saytʼasipxam, janirak saraqapxamti. Irnaqasipkakim jukʼampi jukʼampi Tatitun luräwipanxa; jumanakax yatipxaraktawa Tatitumpi mayaki irnaqapxatamax janiw inamayäkiti” sasa (1 Cor. 15:20-28, 58; Gén. 3:15; Rom. 16:20).

[Qhanañchäwinaka]