Bibliankir libron jakhupa 66: Apocalipsis

Qillqiri: Apóstol Juan

Kawkins qillqasïna: Patmos

Kuna marans tukuyasïna: 96 mara jakʼana

¿APOCALIPSIS libron uñachtʼäwinakapax axsarayañatak amtampit qillqatäpacha? ¡Janiwa! Niyas ñanqha jaqinakar aka profecianakan phuqasitanakapax axsarayaspawa, ukampis Diosat jan jithiqtiri luqtirinakapax walikiw sapxiwa aka arunakaruxa: “Wali kusisiñaniwa khititix aka arunak leeki ukaxa. Wali kusisiñanïpxarakiw khitinakatix Diosat katuqat aka arunaka istʼapki” ukanakaxa, ukhamarakiw kuntï angelax tukuyañatak arskatayna ukarusa walikiw sapxarakiwa: “Kusisiñaniw khititix Diosan arunakap aka libron qillqatäki uk istʼki ukaxa” (Apo. 1:3; 22:7). Apocalipsis libroxa Juanan pusi cartanakapat sipansa nayrïri qillqatapäkchisa, 66 Diosan amuytʼayat qillqata libronakat qhip qhipar askirjam uchatawa, jutïritakix kuntï Diosax amtki jaqinakatakix uka tuqitwa Apocalipsis libro liytʼirinakarux qhanañchtʼi, ukampis ukanakax Biblian yatichäwipawa: jutaniw sat Wawaxa Jesucristowa, jupax Diosan Apnaqäwipan apnaqxani ukhaw Jehová Diosan sutipax qullanäxani ukat jachʼakankañapasa jachʼañchatäxarakini, ukanakan phuqasiñaparuw aparaki.

² Qallta tʼaqaparjamaxa “akaxa kuntix Diosax Jesucristor uñachtʼaykäna ukawa, [...] Jesucristox aka uñachtʼäwxa mä angelap tuqwa Juan serviriparu yatiyi”. Juanax aliq qillqirikiwa janiw amuyuparjam qillqkänti. Ukhamaxa, Juanax janiw kuns uñachtʼaykiti ni uka libros Juanan uñachtʼäwinakapäkiti (1:1). Jutïr tiempotakixa, Diosan amtanakapax jaqinakatak muspharkañawa, uka tuqitwa luqtiriparux uñachtʼayaskäna, ukampis libron sutipax uka amtampix wali askirakiwa, griego arunxa A·po·ka·ly·psis (Apocalipsis) arux sañ muniwa “kunatix jamasankki uk qhanstayaña”.

³ Apocalipsis libron nayrïr jaljapanxa Juanaw qillqiripaxa siwa, ukampis ¿khitïpachansa jupaxa? Jesucriston luqtiripänwa, ukat jupjam iyawsäwinirakïnwa, tʼaqhisïwinakankarakïnwa siwa, ukat Patmos sat islar apanukunitarakïnwa. Jupan qillqatanakap nayra liytʼirinakatakixa wali uñtʼatänwa, janiw kunas munaskänti jupapunïskiw qillqirix sañatakixa. Apóstol Juanapunïskpachänwa. Sarnaqäwinakat qillqiri nayra yatxattʼat chachanakax ukhamapunïskiw sapxarakiwa. Apostolanakan qillqatapunïskiw uka librox sasaw qallta 100 maranakan qillqir Papías sat chachax sarakïna. 100 maranakanxa “Diálogo con el judío Trifón” (LXXXI) sat qillqatapansa, Justino Mártir chachax sarakïnwa: “Nanakamp chikax Juan sat sutini mä jaqirakiw utjäna, jupax Criston apostolapänwa, kunanakas jutïritakix utjañapäkäna ukanaksa uñachtʼäwinakampiw juparux uñachtʼayasirakïna” sasa.a Ireneo chachas sum qhanañchi Juanapuniw qillqirix sasaxa, ukhamaraki 100 maranakan tukuyaparus ukat 200 maranakan qalltanakapansa, Clemente de Alejandría ukat Tertuliano sat chachanakas Apóstol Juanapuniw qillqiripäskix sasaw sapxirïna. Ukat Orígenes sat nayra 200 maranakan qillqirixa ak sarakïnxa: “[Parlataynawa] Jesusan jakʼapan quntʼasirita, jupax Juan satänwa, Jesusan yatiyäwinakapwa qillqawayäna, [...] ukat Apocalipsis librxa qillqarakïnwa” sasa.b

⁴ Juanan nayrïr qillqatanakapax wali munasiñat parläna, Apocalipsis librox wali chuymar purtʼkiri ukat qhana arunakamp qillqtʼatänwa, ukax janiw sañ munkiti jupax janiw Apocalipsis qillqkpachati sasaxa. Jupasa ukat Santiago jilapasa mä marka contrax walpun colerasipxäna, uka markax Samariankänwa, alaxpachat nina saraqayaniñ munapxäna. Ukatwa “Boanerges” jan ukax “qhixuqhixun wawanakapa” sasax sutichayasipxarakïna (Marcos 3:17; Lucas 9:54). Apocalipsis librox kunatak qillqatas uk amtañäni ukhaxa janiw kunjam qillqatäkitï ukarux mayjtʼaykaniti. Juanax janipuniw mä kutis ukham uñachtʼäwinakxa uñjirïkänti. Ukampis maynïr Qullan Qillqatanakampix mayakïkaspas ukhamarakiwa, ukaw Diosan amuytʼayata Arunakapamp chikätapxa uñachtʼayarakixa.

⁵ Jerusalén markax tʼunthapitäkäna ukhatxa 26 maranakaw saraqxäna, ukhamax 96 mara jakʼanakanwa Juanax Apocalipsis librxa qillqpachäna, ukaw nayrïr qillqatarjamapunix yatisiraki. Ukhaxa Domiciano sat apnaqirix mark apnaqañap tukuyxäna ukhäpachänwa. Uka tuqit ukhamapunïskiw sañatakixa, Ireneo chachax “Tratado contra las herejías” (V, xxx) sat qillqatapanxa, ak sarakixa: “Ukampis ukanakax [uñachtʼäwinakax] janiw uñjaskänti uka tiemponakanxa jan ukasti jakapkäyäta uka tiemponwa, Domicianox marka apnaqañ tukuyañampïxana uka urunakana”.c Eusebio ukat Gerónimo sat chachanakasa ukhamapunïskiw sapxarakirïnwa. Titox Romankir soldadonakwa Jerusalén markar tʼunthapiñatakix apatayna, ukampis jupax Domiciano sat chachan jilapänwa. 15 maranak janïr Apocalipsis librox qillqaskipanxa, Titon jiwxatapatxa Domicianow mark apnaqirïxarakïna. Jupax diosarjam yupaychayasiñatakixa aka sutimpiw apxatasïna Dominus et Deus noster (ukax sañ muniwa: “Jiwasan Tatitusa ukat Diosasa”). Uka kʼari yupaychirinakatakixa marka apnaqiriru yupaychañasa ukat yaqha diosanakar yupaychañasa walikïskänwa, ukampis nayrïr chiqa cristianonakax jan iyawsäwip aptʼasiñ laykux janiw ukham lurapkänti.d Ukatwa cristianonakatakix walja yantʼanakax utjäna Domicianox niya marka apnaqañ tukuyxäna ukhaxa (81-96 maranakana). Domicianow Juanarux Patmos sat islarux apaypachäna sasirakiwa. Kunapachatï 96 maran Domicianor jiwayapxäna ukhaxa, Nerva sat chacharakiw jupa lanti apnaqxäna, jupax janiw añcha qhurükänti, ukat inas jupax Juanarus antutarakchïna. Juanax Patmos sat islankkasaw uka uñachtʼäwinakxa katuqäna ukat qillqarakïna.

⁶ Kunanaktï Juanax uñjkäna ukanak tamanakar qillqam satänwa, ukampis uka qillqatanakax janiw qalltat tukuykamax mayj mayja uñachtʼäwinakakikänti. Jan ukasti qalltat tukuykamax Apocalipsis librox aski amuytʼatarjamaw uñachtʼayistu kunatï jutïritakix utjkani uka tuqinakata, ukat kuna amtanïpachas Diosax apnaqäwipatakix uksa mayat mayatwa tukuykamax uka uñachtʼäwinakampix taqpach qhanañcharaki. Mä amuyutaks parlkaspa ukat uka amuyunakax mayachtʼatakïkaspas ukham Apocalipsis librorux uñjañasa, ukat uka qillqatanakax Juanax jakkäna ukhat jutïr urunakkamaw uñachtʼayarakistu. Apocalipsis qallta qillqatxaruxa (Apo. 1:1-9), 16 jalanuqata uñachtʼäwinakaw utjaraki, akanakawa: (1) 1:10–3:22; (2) 4:1–5:14; (3) 6:1-17; (4) 7:1-17; (5) 8:1–9:21; (6) 10:1–11:19; (7) 12:1-17; (8) 13:1-18; (9) 14:1-20; (10) 15:1–16:21; (11) 17:1-18; (12) 18:1–19:10; (13) 19:11-21; (14) 20:1-10; (15) 20:11–21:8; (16) 21:9–22:5. Uka uñachtʼäwinakxaruxa wali chuymar purtʼkir arunakamp tuktʼayatarakiwa, alaxpachat aka Uraqir yatiyañatakixa Jehová Diosasa, Jesusasa, angelasa ukat Juanasa parlapxarakitaynawa (22:6-21).

KUNATSA WALI ASKIXA

²⁸ ¡Bibliax 66 libronakaniwa, ukampis Apocalipsis librox wali askpunwa tuktʼayi taqpach Biblia qillqataruxa! Janiw kunas imtʼaskiti, janiw kunas ukham jaytatakïkarakiti. Jichhakuchaw qalltat tukuykamax kunanakatï qillqatäkatayna uk sum amuytanxa. Tuktʼayañataki qillqatanakaxa sumrakwa phuqachtʼi Biblian qallta arunakaparuxa. Génesis 1:1 qillqatanxa Diosan lurataw alaxpachasa aka Uraqisa siwa, ukhamarakwa Apocalipsis 21:1-4 qillqatanx saraki, utjaniw mä machaq alaxpacha ukat mä machaq Uraqi sasa, ukat taqi jaqinakatakirakiw bendicionanakax utjani, ukhamarakiw Isaías 65:17, 18; 66:22; ukat 2 Pedro 3:13 qillqatanakanxa uka tuqit profecianakax utjarakixa. Janitï istʼaskäta ukhaxa chiqpachaw jiwäta sasaw nayrïr chacharux sasïna, ukhamarakiw Diosax istʼasir jaqinakarux ‘janirakiw jiwañas utjkxaniti’ sas sarakixa (Gén. 2:17; Apo. 21:4). Kunapachatï Katarix jaqinakar sallqjkatayna ukhaxa, Diosax sataynawa Katarix pʼiqit taqxatataw uñjasini sasa, ukat kunjamsa chiqpach Katarix mä arunxa Supayax tʼunjatäkani uksa Apocalipsis librox uñachtʼayarakiwa (Gén. 3:1-5, 15; Apo. 20:10). Jakañ churir mä quqaw Edén huerton utjäna, uka huertotwa jan istʼasir chachax alisnukut uñjasitayna, ukhamaxa jakañ churiri quqanakäkaspas ukhamaw ‘markanakan qullasiñapatakix’ uñstäna, uka markanakaxa taqpach istʼasir jaqinakäpxarakiwa (Gén. 3:22-24; Apo. 22:2). Kunjamtï Edén huertotxa mä jawirax mistsünxa huertor qarpañatakixa, ukhamarakiw Diosan tronopatxa mä jawirax mistsunïnxa, ukat uka jawirax jakañ churirïkaspas ukat jakayirïkaspas ukhamwa qhanañchasïna. Ukat Ezequiel chacharux niya uka kipkarakwa uñachtʼayasïna, ukhamarakiw ‘jupapachpaw jalsuni wiñay jakañ churañataki’ siski uka Jesusan arunakapsa amtaraktanxa (Gén. 2:10; Apo. 22:1, 2; Eze. 47:1-12; Juan 4:13, 14). Nayrïr chachasa nayrïr warmisa Diosan nayraqatapatxa alisnukutaw uñjasipxäna, ukham alisnukuyasiñat sipansa, Diosat jan jithiqtirinakaxa Diosampïpxarakiniwa (Gén. 3:24; Apo. 22:4). ¡Apocalipsis libron uñachtʼäwinakap amuytʼañaxa wali askipuniwa!

²⁹ Kunjamtï profecianakax ñanqha Babiloniat phuqasiñapäkanxa ukxa sumrak Apocalipsis librox qhanañchtʼaraki. Isaías profetax janïra Babilonia markax tʼunjatäkipänwa tʼunjatäniw sasax yatiyxäna, ukat sarakitaynawa: “¡Aynachtʼxiw, aynachtʼxiw Babiloniaxa!” sasa (Isa. 21:9). Jeremías chachax ukhamarakiw Babilonia contra profecianakxa parlarakïna (Jer. 51:6-12). “Jachʼa Babilonia, Uraqin wachuqir warminakampina axtañanakampina taykapa” siski ukampiw Babiloniat Apocalipsis librox uñachtʼäwinakampi parlaskäna. Jupax tʼunthapitäñaparakïnwa, ukat Juanax mä uñachtʼäwip uñjasaxa ak sarakïnwa: “¡Aynachtʼxiwa, aynachtʼxiwa jachʼa Babiloniaxa!” sasa (Apo. 17:5, MT; 18:2). Taqi yaqha apnaqäwinakarux tukjaniwa, ukat Diosan uttʼayat Apnaqäwipaxa ‘wiñayan wiñayapaw uka reinox utjarakini’, taqi ukanakax Daniel chacharuw uñachtʼayasirakitayna, ¿jumax uk amtaraktatï? Ukaxa kuntï alaxpachat sapki ukampix mayakirakiwa Apocalipsis qillqatarjamaxa: ‘Akapachan markanakaxa Tatitusan Apnaqäwiparuw tukjxapxi, Cristopankiriraki; wiñayan wiñayapatakirakiw jupax munañanïni’ (Dan. 2:44; Apo. 11:15). Daniel chachax ak uñjarakitayna ‘qinayanak taypin jutaskiri jaqin yuqapäkaspas ukhamaw jutäna, juparukiw munañanïñasa, jachʼa kankañasa, reinopasa churatarakïna, reinopasa janirakiw tʼunjatäkaniti’, ukhamrakwa Apocalipsis qillqatax Jesucristot akham saraki, “taqi akapach reyinakxarus jupax munañanirakiwa”, ‘qinay taypinjam jutaski’ ukat sarakiwa ‘taqiniw uñjapxani’ sasa (Dan. 7:13, 14; Apo. 1:5, 7). Daniel chachax axsarkañ animalanakwa uñjäna, Apocalipsis qillqatanxa ukhamarakiw axsarkañ animalanakatxa parlaraki, ukhamax uka axsarkañ animalanakax pachpanakäpachati uka tuqit amuytʼañasaxa (Dan. 7:1-8; Apo. 13:1-3; 17:12). Apocalipsis librotxa walja yatiqañapuniw utjixa, ukampis ukaxa iyawsäwisar chʼamanchtʼañatakirakiwa.

³⁰ ¡Diosan Apnaqäwipatxa wali muspharkañpunwa Apocalipsis qillqatax walja uñachtʼäwinakampix qhanañchistu! Jesusasa, jupar arkirinakapasa, ukat nayra profetanakasa kuntï Diosan apnaqäwipat parlapxirïkänxa uka tuqitsa Apocalipsis librox sum qhanañchtʼaraki. Diosan Apnaqäwipampix kunjämtï Jehová Diosan sutipax qullanäxäni uksa sumrakwa amuyxtanxa: “Qullana, qullana, qullana, taqi chʼamani [Jehová] Dios tata”. Chiqpachansa Jupax askiwa “jachʼañchawi, gloria, ukhamarak munañanïña katuqañatakixa”. Chiqpachansa ‘jichhax jachʼa chʼamamwa uñachtʼaytaxa, aka uraqi apnaqaña qalltañatakixa’ Jesucristo taypnama. ¡“Reyinakans Reyipa, munañaninakans Munañanipa” uka Apnaqiri Yuqapaw taqi chuym luratanakapampi uñachtʼayaraki, ukat taqi chʼamani Diosan colerasiñ urupanxa ‘kunjämtï uva uma chʼirwsurix kayumpi takis chʼirwsuxa ukhamwa’ jupax lurarakini! Biblian yatichäwiparjamaxa Jehová Diosan sutipax qullanäxaniwa ukat jachʼakankañapasa jachʼañchatäxarakiniwa, uka uru jakʼachasinkipanxa, taqi jaqinakasa, Diosan amtaparjam taqi kunanakas utjki ukanakasa qullanäpxañapawa. “Rey Davidan llavepsa katxaski ukaxa” Jesucristowa jupax Corderowa, jupatxa qullanaw sapxarakiwa ukhamarak alaxpachankir angelanakatsa. ‘Kusisiñaniwa qullanarakiwa’ siw nayrïr jaktäwinkirinakatxa, ukat “ukarusti janipuniw kuna qʼañusa mantkaniti, ni khiti axtkaña luririsa” mantkaniti uka ‘qullan jachʼa Jerusalén markarux’ sasaw qhanañchasiraki. ‘Reyinaka, sacerdotenakrakwa tukuyapxistaxa Diosatakixa’ siski ukanakaxa Corderon wilapamp alatäpki ukanakawa, jupanakarux Diosan nayraqatapan qullanäsipkakiñapatakixa wal chʼamanchtʼasiraki. Diosan Qullan luräwip phuqañatakixa uka “walja jaqinaka” siski ukanakaxa, ‘isinakapwa Corderon wilapampix tʼaxsupxañapa janqʼuptayañkama’ (Apo. 4:8, 11; 11:17; 19:15, 16; 3:7; 14:10; 20:6, MT; 21:2, 10, 27, MT; 22:19; 5:9, 10; 7:9, 14, 15).

³¹ Apocalipsis libron kuna aski uñachtʼäwinakatï utjkixa ukanakampiw sum amuyaskaktanxa Diosan aski ukat qullana apnaqäwipata. Akanwa mä aski uñachtʼäwix utjarakixa khitinakatï Diosan apnaqäwip katuqapkanix ukanakatxa, jupanakaxa Corderomp chikaw Sión sat monte patankasipkarakixa, mä machaq qʼuchu qʼuchusipkarakixa ukampis uka qʼuchxa jupanakkamakiw yatipxarakïna. Qhawqhanis jaqinak taypit qhispiyatäpxi alaxpachar Diosan apnaqäwipar mantapxañapatakixa uka tuqitxa Apocalipsis librokiw qhanañchistu, 144.000 jaqinakäpxaniw sasa, Israeljam uñtʼatax 12 tribunakat ajllit cristianonakjam ajllitäpxarakiwa. Ukat uka ‘sacerdotenakasa, reyinakasa’ “waranqa mararakiw” Cristomp chika apnaqir sarapxarakini, jupanakaw nayrïr jaktäwinkapxarakïnxa, uka tuqitxa Apocalipsis librokirakiw uñachtʼayixa. Apocalipsis librokirakiw ‘qullan marka, Machaq Jerusalén’ siski ukatsa sum qhanachtʼarakistuxa, ukat jachʼakankañaps uñachtʼayarakiwa, ukat Jehová Diosamp Corderompirakiw temploparakixa, 12 punkunirakïnwa, ukhamaraki qalanakas uttʼayañatak utjarakïnwa, ukat reyinakaw apnaqañatakix ukan utjaraki, jupanakarux Jehová Diosaw wiñayatak yanaptʼarakini (14:1, 3; 7:4-8; 20:6; 21:2, 10-14, 22; 22:5).

³² “Machaq alaxpachampi” ukat ‘qullan marka, Machaq Jerusalén’ siski uka uñachtʼäwinakaxa, sumpun Diosan amuytʼayat taqpach Qillqatanakaparjamax nayratpach qhanañchtʼäna Diosan apnaqäwipata ukat suyat Wawapampita mayakïkaspas ukhama. Mä wawam tuqiw ‘familianakax aka Uraqinxa bendecitäpxani’ sasaw Abrahan chacharux sasïna, jupax uk phuqasiñapwa suyaskänxa, ukat ‘suytʼaskarakïnwa suma uttʼayata marka, uka markan luriripaxa Diosarakiwa’. Uka uñachtʼäwinakampixa uka bendición markaxa ‘machaq alaxpachaw’ sasaw Apocalipsis librox qhanachtʼaraki: ukax mä machaq apnaqäwiwa, Diosan Apnaqäwipa, ukanakaxa Machaq Jerusalén (mä arunxa Cristomp casarasiñatak tawaqu) ukat casarasiñataki waynampi ukanakäpxarakiwa. Chiqa apnaqäwimpiw jupanakax taqpach aka Uraqi apnaqapxarakini. Jupat jan jithiqtir jaqinakaruxa, ‘markapäniw’ siw Jehová Diosaxa, wali kusisiñana, janiw juchasa ni jiwañas utjxaniti, kunjamätix qalltanxa nayra awk taykasax Edén Huerton janïr Diosar kutkatas jakapkän ukhama. Ukat uk jukʼamp qhanachtʼañatakixa pä kutirakiw ak sarakix Diosatxa, ‘taqi jachanakapwa nayranakapatxa picharani’ sasa (Gén. 12:3; 22:15-18; Heb. 11:10; Apo. 7:17; 21:1-4).

³³ Jïsa, ¡ukax Diosan Qullan Arunakap tuktʼayañatakixa wali askipuniwa! ¡‘Kunatï jankʼaki luraskani ukanakaxa’ wali muspharkañapuniwa! (Apo. 1:1.) Jehová Diosan sutipax qullanäxaniwa, Jupaw ‘Tatit Diosaxa, profetanakapar amuytʼaykix ukawa’ (22:6). ¡1.600 maranakaw uka qillqat profecianakax phuqasitayna ukaw uñachtʼayasirakixa, ukat waranq maranakan iyawsäwinakaparjam luratanakapasa janiw inakïkaniti jan ukasti jupanakax qatuqapxarakiniwa! “Nayrapacha uka jachʼa katarixa” jiwayatarakïniwa, jupar arkirinakapasa tʼunthapitarakïniwa ukatxa janiw mayampis jan waltʼäwinakax utjxaniti (12:9). Jehová Diosar jachʼanchañatakixa, mä ‘machaq alaxpachjamaw’ Diosan Apnaqäwipax apnaqani. Biblian qallta jaljapanxa akham sarakïnwa, uraqix wali sumar tukuyatäxaniwa, Jehová Diosan amtanakaparjama sasa, jaqinakatakixa uka aski qillqatanakax wiñayatakirakïniwa (Gén. 1:28). Chiqpachansa taqi aka Qillqatanakaxa ‘Diosan amuytʼayatawa, askirakiw yatichañataki, chiqachañataki, ukhamarak qʼuma jakañan sarnaqañ yatichañatakisa’. Jehová Diosax iyawsäwini jaqinakan wali yatiñanïpxañapatakisa ukat taqi kunatakis wakichtʼatäpxañapatakixa jichhürkamaw Qullan Arunakapampix yanaptʼaraki. Iyawsäwim chʼamanchaskakiñatakixa jichhatpachwa aka Qillqatanakxa yatxatañama. Wiñay jakañ katuqañatakix Qullan Qillqatanakan yatichäwiparjam luraskakma. Ukham lurätaxa, kunjamtï Bibliax tukuyañatakix siskix ukhamwa taqi chuyma sarakïta: “Ukhamäpan. ¡Jutaskakim Tatit Jesús!” sasa (2 Tim. 3:16; Apo. 22:20).

³⁴ ¡Jehová Dios ‘Tatitusan ukat Cristopan’ apnaqäwipawa sasax walpun kusisiraksna, ukat uka jutaniw sat Wawaw ‘taqi chʼaman Jehová Dios tatan’ sutipar wiñayatak qullanaptayarakini, chiqpachans Jupjam Diosax janiw kawkins utjkaspati! (Apo. 11:15, 17, MT.)

[Qhanañchäwinaka]