-
Diosan markaparuw arjjatänaJupanakjam iyawsäwinïpjjañäni
-
-
15 YATICHÄWI
Diosan markaparuw arjjatäna
1-3. 1) ¿Kunatsa Esterajj chachapan ukar sarasajj wal ajjsarpachäna? 2) ¿Kuna jisktʼanakarus qhanañchaskañäni?
ESTER warmejja, Susa markan palaciopar jakʼachasisajj jan ajjsarañatakiw chʼamachasïna. Ukampis janiw faciläkänti, kuna laykutejj uka palaciojj wali jachʼapunïnwa. Ladrillot lurat perqanakapas suma pinttʼatänwa, chheqhan wakanakasa, leonanakasa ukat flechan soldadonakas perqanakapanwa uñjasirakïna. Jachʼa estatuanakasa ukat qalat lurat pilaranakapas suma lurtʼatarakïnwa. Uka jachʼa utajj wali sumapunïnwa, Zagros sat khununtat qollu jakʼankänwa. Ukat Coaspes sat jawiran chʼuwa umapas uka jakʼwa jalarakïna. Cheqpachansa, taqe kunatï uka palacion utjkäna ukanakajja, dueñopar jachʼañchañatakïnwa, ukaruw Ester tawaqojj Asuero reyin ukar saraskäna. Uka chachajj “jachʼa rey” sasaw taqenimp sayasïna ukat Esteran chachaparakïnwa.
2 Iyawsäwini judía warminakatjja, janiw khitis Asuero reyimp jaqechasiñ munkasapänti.a Uka reyejj janiw Abraham chachjamäkänti. Abrahamajj Jehová Diosar istʼasaw Sara warmipar altʼat chuymampi istʼäna (Gén. 21:12). Ukampis Asuero chachajj janiw Esteran Jehová Diosapatsa ni judionakar churaskäna uka Leyinakatsa kuns yatkänti. Niyas Persia markan leyinakapjja, Asuero reyejj sum uñtʼäna. Ukarjamajja, janiw khitis jan jawsatäkasin reyin ukar mantkasapänti. Ukampis ukwa Esterajj niya lurañampïskäna. ¡Uka ley jan phoqherinakajj jiwapjjasapänwa! Ukhampachasa, Esterajj palacio patioruw mantaskäna ukat kawkhantï reyejj tronopan qontʼatäskäna uka nayraqataruw saytʼasïna. Esterajj kunarus purtʼasisapäna uk sumwa yatïna (Ester 4:11; 5:1 liytʼasiñapawa).
3 ¿Kunatsa iyawsäwini uka warmejj jakäwipsa niya aptʼaspachäna? ¿Kunsa jiwasajj jupat yateqassna? Uk yatiñatakejj kunjamsa Persia markan reinat uttʼayasïna uk yatjjatañäni.
Esteran sarnaqäwipa
4. ¿Kunjamsa Esterajj jiskʼatpach jilsuwayäna, ukat kunjamatsa Mardoqueo primopamp jakasjjäna?
4 Esterajj wajchänwa. Janiw awk taykapat sum yatiskiti, Hadasa sasaw Esterar sutiyapjjäna sasakiw yatisi. Janqʼo panqaranakani “Mirto” sat jiskʼa qoqaw hebreo arunjj uka sutimp uñtʼatäna. Esteran awk taykapan jiwatapatjja, Mardoqueo primopaw jupat khuyaptʼayasisin uywasjjäna. Jupajj jilïr jaqëjjänwa, ukhamajj wawapäkaspas ukhamwa Esterar uywasïna (Est. 2:5-7, 15).
Mardoqueojj Esterat wal kusispachäna
5, 6. 1) ¿Kunsa Mardoqueojj Esterar yatichäna? 2) Esterampi ukat Mardoqueompejja, ¿kunjamansa jakasipjjäna?
5 Jupanakajj Persia markar apataw uñjasipjjäna. Ukat judionakan yupaychäwipar arkapjjatapata ukat leyinakaparjam sarnaqapjjatapatwa jiskʼachat uñjasipjjpachäna. Cheqansa, Jehová Diosat wal parlatapatwa Esterajj primopar jukʼamp munaspachäna. Uka khuyaptʼayasir Diosaw walja kuti markapar qhespiyäna ukat mayampiw qhespiyañaparakïna (Lev. 26:44, 45). Wali munasiñampiw Esterampi ukat Mardoqueompejj uñjasipjjpachäna.
6 Amuyatatjja, Mardoqueojj Susa markankir castillonwa irnaqtʼäna, uka punkunwa reyin mayni servirinakapamp qontʼasirïna (Est. 2:19, 21; 3:3). Tawaqökän ukhajj kunsa Esterajj luräna uk janiw sum yatiskiti. Ukampis primoparuw utan yanaptʼpachäna. Jupanakajj jawir khurkatana, kawkhantï pisinkirinakajj jakapkäna ukanwa jakasipjjarakpachäna. Esterajj Susa markankir qhaturuw sarirïpachäna. Ukanjja, qollqeta ukat qorit lurat suma joyanakwa aljapjjerïna. “Sapüruw uka suma joyanak uchasï” sasajj janipuniw Esterajj amuykpachänti. ¡Ukhajj janipuniw kunjamänis jakäwipajj uk akchʼas yatkänti!
‘Suma uñnaqtʼani warmïnwa’
7. ¿Kunatsa Vasti warmejj jan reinäjjäna, ukat kunas uka qhepat pasäna?
7 Mä urojja, markpachanwa aka yatiyäwejj yatiyasïna: “¡Jan waltʼäwiw reyin familiapan utjawayi!” sasa. Mä jachʼa fiestanwa Asuero reyisa ukat wali aytat jaqenakasa vino umasipkäna ukat suma manqʼanak manqʼasipkäna. Ukhaw reyejj Vasti sat suma uñnaqtʼani esposapar jawsayäna. Jupajj warminakampiw yaqha fiestankaskäna ukat janiw reyin jawsatapar istʼkänti. Ukatwa reyejj jiskʼachat uñjasisajj wal colertʼasïna. Ukhamajj kunsa reinar lurasiñapa ukwa ewjjtʼirinakapar jisktʼäna. Ukhamatwa Vasti lantejj yaqha reina uttʼayañ amtäna. Ukhaw servirinakapajj suma uñnaqtʼani tawaqonak markpachar thaqher sarapjjäna. Jupanak taypitwa reyejj mä reina ajlliñapäna (Est. 1:1–2:4).
8. 1) ¿Kunatsa Mardoqueojj Esterat llakispachäna? 2) Bibliarjamajja, ¿kunsa suma uñnaqtʼanïñat amuyañasa? (Proverbios 31:30 uñjjattʼarakïta.)
8 Esterajj ‘suma uñnaqani warmïnwa’ sasaw Bibliajj qhanañchi. Cheqansa, marat maratjamaw jukʼamp suma warmir tuküna, uk uñjasaw Mardoqueojj wal kusispachäna (Est. 2:7). Ukampis llaktʼasirakpachänwa. Kunjamtï Biblian siskejja, janiw suma uñnaqtʼanïñak wakiskiti. Maynejj chʼikhi amuyuni ukat altʼat chuymanïñapawa. Janitï ukhamäspa ukhajja, jachʼa jachʼaw tukuspa (Proverbios 11:22 liytʼasiñapawa). ¿Kunas Esteramp pasäna? ¿Suma uñnaqtʼanïtapatti jachʼa jachʼa tukpachäna? Tiempompiw ukajj yatisjjäna.
9. 1) Reyin servirinakapajj Esterar uñjapjjäna ukhajja, ¿kunsa lurapjjäna, ukat kunatsa Mardoqueojj wal llakispachäna? 2) Esterajj Diosar jan uñtʼirimpi casarasïna ukhajja, ¿kunatsa Mardoqueojj jan kamspachäna? (Recuadro uñjjattʼäta.)
9 Reyin servirinakapajj suma uñnaqtʼani Esterar uñjapjjäna ukhajja, jawir khurkataruw reyin palaciopar irpañ amtapjjäna (Est. 2:8). ¡Uk yatisajj wal Mardoqueojj llakispachäna! Mä phuchaparjamaw Esterar wal munasïna. Ukat janipuniw Diosar jan yupaychir jaqemp casarasiñap munkpachänti, reyïkchin ukhasa.b Ukampis janiw kuns lurirjamäkänti. Janïr sarkipanjja, wali sumwa Esterar ewjjtʼpachäna ukat janirakiw Esterajj uka ewjjtʼanakapat armaskpachänti. Susa markar sarkasinjja, “nayat kunakïkani ukat kunjamsa jakasï” sasaw Esterajj jisktʼaspachäna.
‘Esterajj taqen munasiñapwa jikjjatäna’
10, 11. 1) Suma uñjatäsajja, ¿kunjamsa Esterajj tukusapäna? 2) “Mardoqueojj primapat llakisïnwa” sasajja, ¿kunatsa sistan?
10 Esterajj mä akatjamatakwa jan uñtʼat cheqan uñjasïna. Persia markpachat irptanita yaqha tawaqonakamp chikaw jikjjatasirakïna. Jupanakajj mayj mayjapjjänwa, yaqha costumbrenakani ukat yaqha aru parlirinakaraki. Hegai sat oficialaw jupanakar sum uñjäna. Jukʼamp suma uñnaqtʼanïpjjañapatakejja, mä maraw uka tawaqonakar sum uñjasïna. Ukat suma qʼapkir aceitenakampiw uchatäpjjarakïna (Est. 2:8, 12). ¿Ukham suma uñjatäsajj kunjam chuymanëjjapjjänsa? Wali jachʼa jachʼaw tukupjjäna ukat jukʼamp suma uñnaqtʼanïñatakwa llakisjjapjjäna. ¿Ukhamarakit Esterajj tukpachäna?
11 Mardoqueow Esterat jukʼamp llakisïna. Kunjamtï Biblian siskejja, Esterajj walikïskiti janicha uk yatiñatakejja, ‘sapüruw warminakan palaciopäki uka patio nayraqatanjja khuys aksa sarnaqäna’ (Est. 2:11). Ukat kuntï Esterat yatiyapkäna ukajja, Mardoqueorojj wal kusisiyäna. ¿Kunatsa?
12, 13. 1) ¿Kunsa mayninakajj Esterat amuyapjjäna? 2) Esterajj janiw judiätap yatiykänti, ¿kunatsa Mardoqueor ukajj kusispachäna?
12 Esterajj suma chuymanïnwa ukatwa Hegai sat oficialajj jupar sum uñjäna. Paqallqo servirinakwa Esterar churäna ukat warminakajj jakapkäna uka cheqansa mä suma cheqwa churarakïna. Janiw ukakïkänti, kunjamtï Bibliajj siskejja, ‘taqen munasiñapwa Esterajj jikjjatäna’ (Est. 2:9, 15). ¿Kunatsa taqenis sum uñjapjjäna? ¿Jan kipkani suma uñnaqtʼanïtapata? Janiwa. Jupajj janiw suma uñnaqtʼanikïkänti.
Suma uñnaqtʼanïñat sipansa, altʼat chuymanïña ukat yatiñanïñaw jukʼamp askejja sasaw Esterajj amuyäna
13 “Esterajja janiw arskänti kuna casta markatänsa ukhamarak familiatänsa ukjja, Mardoqueow ewjjtʼäna jan ukanak sañapataki” sasaw Bibliajj qhanañchi (Est. 2:10). Persiankirinakajj janiw judionakar sum uñjapkänti uk Mardoqueojj yatïnwa, ukatwa “judiätam jan yatiyätati” sasin Esterar ewjjtʼäna. Ukhamajj janis primopajj ukankchïnjja, Esterajj suma amuytʼasirïtapa ukat istʼasirïtapjja uñachtʼayaskakïnwa. Uk yatisajj Mardoqueojj wal kusispachäna.
14. ¿Kunsa wayn tawaqonakajj Esterat yateqasipjjaspa?
14 Kunapachatï wayn tawaqonakajj istʼasirïpjje ukhajja, wal awk taykaparu, jan ukajj jupanakar uñjapki ukanakar kusisiyapjje. Awisajj wayn tawaqonakajj jan wali qʼañunak luriri, suma chuymanjam tukuri jan ukajj qhoru jaqenak taypinwa jikjjatasipjje ukat janis khitis jupanakar uñjkchejja, janiw uka wayn tawaqonakajj jan walinak lurapkiti ni Biblian kamachinakapsa pʼakintapkiti. Ukham istʼasir wayn tawaqonakajj Ester warmjamarakiw alajjpachankir Jehová Dios Awkisar kusisiyapjje (Proverbios 27:11 liytʼasiñapawa).
15, 16. 1) ¿Kunjamsa Esterajj reyin chuymapar purtʼäna? 2) ¿Kunatsa Esteratakejj reinäjjañajj chʼamäpachäna?
15 Ester warmit parltʼaskakiñäni. Kunapachatï Asuero reyin ukar sarañ waktʼkäna ukhajja, jukʼamp suma uñnaqtʼanïñatakejj kunanaksa uskusisapäna ukanak ajllisapänwa, ukampis altʼat chuymanïnwa, ukatwa kuntï Hegai oficialajj siskäna ukak uchasïna (Est. 2:15). Asuero reyin chuymapar purtʼañatakejj janiw suma uñnaqtʼanïñakejj wakiskiti, jan ukasti yatiñanïña ukat altʼat chuymanïñaw wakisi sasaw Esterajj amuypachäna, palacionjja janiw ukham chuyman jaqenakajj utjkänti. Ukham amuyatapajj ¿walikïskpachänti?
16 Bibliajj Esterat akham siwa: “Asuerojj Esterarojja wali munäna mayni warminakat sipansa. Ukatsti jupajj Asueron suma munasiñapwa jikjjatäna, mayni tawaqonakat sipansa. Ukatsti reyejj Esterarojj mä corona pʼeqepar uchäna, ukhamata reinata uttʼayasa Vastin lantipata” sasa (Est. 2:17). Ukhamatwa uka pobre Ester tawaqojj reinäjjäna. ¡Jachʼa emperadoran warmipa! ¿Kunjamakis Esterajj jikjjataspachäna? ¿Jachʼa jachʼat jupajj tukpachäna? ¡Janiw ukhamäkänti!
17. 1) ¿Kunjamatsa Esterajj uywiripar istʼaskakïna? 2) ¿Kunatsa Esterat yateqasiñajj jichhürunakan wali askejja?
17 Ester warmejj istʼasirïskakïnwa. Mardoqueo Uywiripar istʼasajj janiw khitirus judiätap yatiykänti. Ukat jan wali amtani jaqenakajj reyir jiwayañ amtapjjatap Mardoqueojj yatiyäna ukhajja, kunjamtï jupajj siskäna ukarjamaw Esterajj Asuero reyir yatiyarakïna, ukhamatwa uka jan walit jarkʼaqäna (Est. 2:20-23). Taqe horasanwa altʼat chuymanïtapa ukat istʼasirïtap uñachtʼayäna, ukhamatwa wali iyawsäwinïtap yatiraktanjja. Jichhürunakanjja, jan istʼasiri ukat kutkatasiri jaqenak taypinwa jaktanjja, ukhamajj Ester warmit yateqasiñatakiw wal chʼamachasiñasa. Jiwasatï jupjam wali iyawsäwinïñäni ukhajja, istʼasirïñarojj wali askitwa uñjarakiñäni.
Esteran iyawsäwipajj yantʼataw uñjasïna
18. 1) ¿Kunatsa Mardoqueojj Amanatakejj jan altʼaskpachäna? (Qhanañchäwip uñjjattʼäta.) 2) ¿Kunjamsa Diosar walja yupaychirinakajj Mardoqueo chachjam iyawsäwinïtap uñachtʼawayapjje?
18 Tiempompejja, Amán sat mä chachaw palacion wali uñtʼatäjjäna. Asuero reyejj jilïritwa jupar uttʼayäna, ukhamajj reyin yanapiripänwa ukat ewjjtʼiriparakïnwa. Ukat taqeniw Amán nayraqatapan altʼasipjjañapa sasaw reyejj arsüna (Est. 3:1-4). Mardoqueojj reyir respetkchïnsa, jupatakejj uka arsutar phoqhañajj Diosar jan respetañamp sasïnwa. Uka Amanajj agaguita jaqënwa, ukhamajj Amalec markan Agag reyin familiapat jutirïpachänwa. Uka reyirojj Samuel profetaw jiwayäna (1 Sam. 15:33). Amalecitanakajj jan walinakpunwa lurapjjäna, Dios contra ukat markap contraw saytʼasipjjäna, ukatwa Jehová Diosajj jupanakar juchañchäna (Deu. 25:19).c Diosar taqe chuyma yupaychir mä judiojj janipuniw mä amalecita jaqetakejj altʼaskasapänti. Ukhamajj Mardoqueojj janiw uk lurkasapänti. Walja chacha warminakaw jupjam iyawsäwinïtap uñachtʼayawayapjje. Jakäwipsa aptʼasirjamäpkchïnsa, taqe chuymaw akham arsuwayapjje: “Nanakanjja Diosar nayraqat istʼapjjañajjaw wakisi, jaqenakar sipansa” sasa (Hech. 5:29).
19. ¿Kun lurañsa Amán chachajj amtäna, ukat kunjamsa reyir iyawsayäna?
19 Mardoqueon jan altʼasitapatjja, Amanajj walpun colertʼasïna, ukatwa kunjamsa juparusa ukat taqpach judionakarus tukjaspa uk amtäna. Nayraqatjja, Asuero reyiruw judionakat jan walinak parlir saräna, ukampis janiw judionakäpjjewa sasin siskänti. Akham sänwa: ‘Mä markaw utji yaqha jakasiri mayninakat sipansa, janirakiwa juman arsutamarus phoqhañ munapkarakiti’ sasa. Ukatsti uka markan tukjatäñapatakejja, walja qollqwa reyir churañ arsüna.d ¿Reyejj kamspachänsa? Uka leyirjam lurañapataki ukat yaqha leyinak apsuñapatakisa selltʼañ anillopwa Amanar churäna (Est. 3:5-10).
20, 21. 1) ¿Kunjamsa Amanan kamachi apsutapajj Mardoqueoru ukat judionakarus uñjasiyäna? 2) ¿Kun lurañapsa Mardoqueojj Esterar mayïna?
20 Amanajj judionakar tukjañatak mä kamachi apsüna ukhajja, jankʼakiw yatiyirinakajj markpachar yatiyañatak caballonakat tʼijupjjäna. ¡Uka kamachejj judionakar jiwarayañatakïnwa! Uka yatiyäwejj walpunwa Jerusalenankiri judío jaqenakarojj llakisiypachäna, jupanakajj Babiloniar apatäpkäna ukatwa kuttʼanisipkäna ukat ukhaw markap saytʼayañatak chʼamachasisipkäna. Janïraw markapajj jarkʼaqasiñatak uyuchrantatäkänti. Mardoqueojj wal jupanakata, Susa markankir amigonakapata ukat familiaranakapat llakispachäna. Ukham “llakisitapa uñachtʼayañatakisti isipa chʼiyanoqasisaw luto chhankha isi isintasïna, ukhamarak pʼeqepatsa qhellampirakiw warjjatasïna. Ukatsti wali llaktʼataw markanjja arnaqasisa uksa aksa sarnaqäna”. Ukampis Amanajj reyimpiw umtʼasiskäna, qawqsa judionakarusa ukat Susa markankir amigonakaparus llaktʼasiyäna ukjja janiw ni yäqkänsa (Ester 3:12–4:1 liytʼasiñapawa).
21 Mardoqueojj janiw ukhamak qheparkasapänti. Ukampis ¿kuns lurasapäna? Esterajj isinakwa chuymachtʼañatak jupar apayäna, ukampis janiw katoqasiñ munkänti. Kunatsa Esterarojj irpasipjjäna ukat kunatsa Jehová Diosajj jan iyawsiri jaqemp casarasitap ukhamak uñjpachäna ukjja, ukhaw sum amuyjjäna. Ukat jankʼakiw Esterarojj mä yatiyäwi apayäna, ‘pachpa markapar qhespiyañapataki’ (Est. 4:4-8).
22. ¿Kunatsa Esterajj Amanan ukar sarañ wal ajjsarpachäna? (Qhanañchäwip uñjjattʼäta.)
22 Uka yatiyäwi katoqasinjja, Ester reinajj walpun chuymapan llaktʼaspachäna. Uka nayrajj janipuniw iyawsäwipajj ukham yantʼat uñjaskänti. Ukat wal ajjsaratapjja qhanwa Mardoqueorojj yatiyäna. ¿Kunatsa wal ajjsarpachäna? Kunjamtï primopar yatiykänjja, Persia markan leyinakarjamajja, khititï jan jawsatäkasin Asuero reyimpi parlir saräna ukajja, jiwayatänwa. Ukat uka leyir jan istʼirinakarojja, reyikiw qori thujrupampi aytas qhespiyaspäna. Ukampis “nayarojj perdonitaniw” sasin Esterajj ¿suyasapänti? Vasti reinajj Asuero reyir jan istʼaskäna ukhajja, janiw reyejj perdonkänti. Ukhamarusa, 30 uruw jupar jan jawsayjjänti, ukhamajj inas mäki colertʼasir reyejj Esterat jan kuns yatiñ munjjchïnti (Est. 4:9-11).e
23. 1) ¿Jukʼamp iyawsäwinïñapatakejj kamsänsa Mardoqueojj Esterarojja? 2) ¿Kunatsa Mardoqueot yateqasiñasa?
23 Jukʼamp iyawsäwinïñapatakejj qhana arunakampiw Mardoqueojj Esterar parläna. “Juman yanaptʼamampisa, jan juman yanaptʼamampisa, Diosajj markaparojj qhespiyapuniniwa” sasaw säna. Ukat Ester reinatï jan kuns lurkasapänjja, janiw ni jupas uka jan waltʼäwit qhespkasapänti, uks qhanañcharakïnwa. Ukhamatwa Mardoqueojj Jehová Diosar taqe chuyma atinisitap uñachtʼayäna. Cheqas Diosajj arsutapjja phoqhapuniwa ukat janiw kunäkipansa markapar tukjaykaspati (Jos. 23:14). Qhepatjja akham sasaw Esterar sarakïna: “¡Inasa jumajja reinaru purisksta jiwasanakaru akham llakisiña horasana yanaptʼañataki!” sasa (Est. 4:12-14). Mardoqueojj wali iyawsäwinïnwa. ¿Jiwasat kamsasirakispasa? (Pro. 3:5, 6.)
Iyawsäwipaw jiwañar jan ajjsarañatak yanaptʼäna
24. ¿Kunjamsa Esterajj iyawsäwinïtapsa ukat jan ajjsarirïtapsa uñachtʼayäna?
24 Kuntï Esterajj lurañapäkäna ukajj qhanäjjänwa. Ukhamasti, judionakajj jupamp chika kimsa uru ayunapjjañapatakiw Mardoqueor mä yatiyäwi apayäna. Ukat akham sasaw wali iyawsäwinïtapa ukat jan ajjsarirïtap uñachtʼayäna: “Jiwayapjjetanejja, jiwayasipkakitpana” sasa, uka arunakajj jichhakamas amtatäskakiwa (Est. 4:15-17). Kimsürpachaw jupajj Diosar taqe chuyma wal mayispachäna. Ukat reyimp parlañatak sarjjañapän ukhajja, chuymapar purtʼañatakiw suma isinakamp isthaptʼasisajj mistuwayäna.
Diosan markapar yanaptʼañatakejj Esterajj jakäwipsa aptʼasirjamänwa
25. Esterajj reyin ukar saräna ukhajja, kunas pasäna uk qhanañchtʼam.
25 Kunjamtï qalltan uñjaniwayktanjja, Esterajj reyimp parliriw saraskäna. Sarkasajj wali llaktʼataw Diosat wal mayisiskpachäna. Purisajj palacio patioruw mantäna, ukanwa reyejj tronopan qontʼatäskäna. Reyin ñikʼutapasa ukat sunkhapasa suma askichtʼatänwa, kunjamtï persiankirinakajj askichtʼasipjjerïn ukhama. Kunjamsa reyejj jikjjatasïna uk amuyañatakiw Esterajj mä rat uñtpachäna. ¿Esteran ukankatap qawqha tiempotsa reyejj amuypachäna? Janiw yatktanti, ukampis Esteratakejj wali jayapunïpachänwa. Esterar uñjasajj reyejj mä jukʼ muspharänwa, ukampis munasiñamp uñkattʼasaw qori thujrup aytäna (Est. 5:1, 2).
26. ¿Kunatsa cristianonakajj Esterjam jan ajjsarirïñasäki, ukat kunsa jutir yatichäwin yatjjatañäni?
26 Esterajj reyimp parltʼañatakiw permiso jikjjatäna. Jehová Diosaru ukat markapar arjjatañatakejj aka wali iyawsäwini warmejj jakäwipsa aptʼasirpachänwa. Diosar yupaychirinakatjja, taqeniw Esterat yateqasipjjaspa. Ukham sarnaqäwinakat yateqañajj wali askipuniwa. Kunjamtï Jesusajj siskänjja, munasirïpjjatapatwa cheqa arkirinakaparojj uñtʼasiñapäna (Juan 13:34, 35 liytʼasiñapawa). Ukampis ukham munasiñ uñachtʼayañatakejja, Esterjam jan ajjsarirïñaw wakisiraki. Esteran sarnaqäwipajj janiw akharuk tukuykiti. “Wali munat Amán sat ewjjtʼirimajj mä aljantasir jaqewa” sasin ¿kunjamsa reyir yatiypachäni? ¿Judionakar qhespiypachäniti? Ukwa jutir yatichäwin yatjjatañäni.
a Amuyatatjja, Asuerojj Jerjes I sat reyïpachänwa. Jupajj khä 400 nayra maranakanwa Persia markan reyipäna sasaw sapjje.
b “Ester toqet jisktʼanaka” sat recuadro uñjjattʼäta, ukajj 16 yatichäwinkiwa.
c Amalecitanakat inas Amán chachak jiltʼchïna, “jiltʼapkäna ukanakarojj” Ezequías tiemponwa qʼal jiwarayasïna (1 Cró. 4:43).
d Amán chachajj 330.000 kilo qollqenakwa churañatak arsüna, ukajj jichhürunakanjja walja millón millón dolaranakäspawa. Asuerotï Jerjes I reyichïnjja, uka qollqejj jupatak wali askipunïpachänwa. Esteramp janïr casaraskipanjja, griegonak contra nuwasisaw walja qollqe aptʼasïna.
e Jerjes I reyejj colerasiri ukat qhoru jaqet uñtʼatänwa. Griegonakan sarnaqäwipat Heródoto sat qellqerejja, Grecia marka contra nuwasisajj kunanaksa luräna ukjjat parlkasaw kunjam jaqënsa uka reyejj uka toqet parläna. Mä kutejja, estrecho del Helesponto sat cheqanwa barconakjaru mä puente lurayäna. Ukampis mä jachʼa thayaw uka puente allthapïna, uk yatisajj wal colertʼasisaw reyejj ingenieronakar jiwarayir khitäna ukat jachʼat artʼasisaw umar maldeciyäna ukat jawqʼjayarakïna. Ukharakiw mä qamir jaqejj yoqapan jan nuwasir sarañapatak achiktʼasïna, ukampis reyejj taqenin yatipjjañapatakejja, uka waynan cuerpop payar kharinoqasaw taqenir uñachtʼayasiñapatak arsüna.
-
-
Yatiñampi jan ajjsartʼasa ukat mayninakan askip thaqhasaw sarnaqänaJupanakjam iyawsäwinïpjjañäni
-
-
16 YATICHÄWI
Yatiñampi jan ajjsartʼasa ukat mayninakan askip thaqhasaw sarnaqäna
1-3. 1) ¿Chachapan tronopar jakʼachasisajj kunjamakis Esterajj jikjjataspachäna? 2) Janis reyejj Esterar suykchïnjja, ¿jup uñjasajj kamsänsa?
ESTER warmejj reyin tronoparuw wali ajjsartʼayasis jakʼachasiskäna. Akatjamatwa Susa markan palacio manqhäjjan taqe kunas chʼujtjjäna. Janiw kunas istʼasjjänti, Ester warmin sartatapa ukat kʼachattʼat isipan onjjtatapakiw istʼasjjäna. Uka manqhanjja, jachʼa suma lurat machonanaka ukat jaya markat apanit cedro maderat lurat tumbadonakaw utjäna, ukampis janiw Esterajj ukanak uñchʼukkänti. Jan ukasti tronon qontʼatäkäna uka chachar uñtasaw kʼachitat jakʼachasiskäna, jiwañapasa jakañapasa uka reyin amparapankänwa.
2 Esterar uñkattʼasaw reyejj qori thujrup aytäna. Ukhamatwa jiwañat qhespiyäna, mä arunjja, perdonänwa. Janiw khitis jan jawsatajj reyin ukar mantañapäkänti. Esterajj jakʼachasisinjja, uka qori thujrup llamktʼasaw wal yuspäratap uñachtʼayäna (Est. 5:1, 2).
Esterajj altʼat chuymampiw reyin khuyapayasiñap yuspäräna
3 Asuerojj wali munañäni, qamiri ukat chʼamani reyïnwa. Uka tiemponjja, Persia marka apnaqer reyinakajj jila alani isinakampiw isisipjjerïna, ukajj millón millón dolaranakäspawa sasaw uka toqet yatjjatatanakajj sapjje. Ukhamäkchïnsa, uka reyejj wal Esterar munasïna, uk Esterajj amuypachänwa. Reyejj akham sasaw jisktʼäna: “¿Kunas kamachtam reina Ester? ¿Kunsa munta? ¡Apnaqkta uka oraqtï chikatpacha mayitäta uksa nayajj churaskakïmawa!” sasa (Est. 5:3).
4. ¿Kuna chʼama luräwsa Esterajj phoqhañapäna?
4 Esterajj iyawsirïtapsa, jan ajjsarirïtapsa qhanwa uñachtʼayäna. Jan ajjsartʼasaw markapar arjjatañ laykojj reyin ukar mantäna. Ukhakamajj taqe kunas walikïskänwa, ukampis jukʼamp chʼama luräwiw utjaskäna. “Amán sat ewjjtʼirimajj jan wali jaqewa ukat kʼarimpiw markajar tukjasiñapatak mä kamachi apsuytamjja” sasaw Asueror yatiyañapäna. ¿Kunjamsa Esterajj uk amuytʼaypachani ukat kunsa iyawsäwipat yateqsna?
‘Parlañ horasjja’ amuytʼasaw ajllïna
5, 6. 1) ¿Kunjamsa Esterajj Eclesiastés 3:1, 7 qellqatarjam sarnaqatap uñachtʼayäna? 2) ¿Kunjamsa Esterajj chachapamp parlkasajj chʼikhi warmïtap uñachtʼayäna?
5 Kuna jan waltʼäwinakatï utjkäna ukanakjja, janiw Esterajj yaqha jaqenak nayraqatan reyir yatiykasapänti. Ukham lurasapäna ukhajja, reyirojj jiskʼachasapänwa ukat ukhamapunïpachat janicha sasaw reyejj jisktʼasisapäna. Ukhamajj ¿kunsa lurpachäna? Nayra maranakanjja, Salomón reyejj akham sänwa: “Aka oraqenjja taqe kunas horasanikiwa [...]. Amuktʼañ horasa, parlañ horasa” sasa (Ecl. 3:1, 7). Ukat taqe chuyma yupaychiri Mardoqueo uywiripas uka toqenakat Esterarojj jiskʼitatpachwa yatichpachäna. Ukhamajj kunapachas ‘parlañ horasäspa’ uk Esterajj sum amuyäna.
6 Jupajj akham sänwa: “Juma jachʼa reyitaki walikïchi ukajja, achiktʼassmawa jichhüru jutañamataki kawkïr manqʼäwtejj nayajj wakichkta jumaru jachʼañchañataki ukaru, jumampi chiksti irpanirakim Amán chacharu” sasa (Est. 5:4). Reyejj “ya” sasaw säna ukat Amanaruw jawsayarakïna. Esterajj wali chʼikhi warmïnwa. Chachaparojj wali respetompiw uñjäna ukat kunapachas llakinakap yatiyaspa uksa amuytʼarakïnwa (Proverbios 10:19 liytʼasiñapawa).
7, 8. Nayrïr manqʼäw Esterajj wakichkäna ukajja, ¿kunjamakïnsa, ukat kunatsa llakip reyir jan awiskäna?
7 Esterajj mä suma manqʼäw wakichäna ukat kunatï chachapar gustkäna ukpunwa waktʼayäna. Suma vinos utjarakïnwa (Sal. 104:15). Asuerotakejj taqe ukanakajj wali sumapunïnwa, ukatwa “¿kunas llakimajja?” sasin Esterar wasitamp jisktʼäna. ¿Ukhat Esterajj llakinakap yatiypachäna?
8 Janiwa. Ester tawaqojj wasitampiw qhepürutaki mä suma manqʼäw wakicharakïna (Est. 5:7, 8). ¿Kunatsa llakinakap jan jankʼak yatiykpachäna? Amanajj Esteran markapar tukjañatakiw mä kamachi apsuyäna. Ukhamajj kunapachas reyir yatiyañajj walïspa uk sumwa Esterajj amuytʼasiñapäna. Ukatwa mayampi mä suma manqʼäw wakichäna, ukhamat qawqsa chachapar munasïna uk uñachtʼayañataki.
9. ¿Paciencianïñajj kunja wakiskirisa, ukat kunjamsa Esterat yateqassna?
9 Paciencianïñajj wali wakiskiriwa, ukampis jukʼanikiw paciencianïpjje. Esterajj llakitäkchïnsa, parlañ walsa munkchïnjja, kunapachas parlañ wakisispa ukwa suyäna. Jupat yateqasiñasawa. Kuna jan waltʼäw utji ukhajja, askichasiñapwa wal muntanjja, ukampis jilïrinakan uk askichapjjañap munstan ukhajja, Esterat yateqasisaw pacienciamp suytʼañasa. Proverbios 25:15 tʼaqajj akham siwa: “Llampʼu chuymanïñajja coleratarojj sumaptayiwa; suma arunakasti colerat arsüwinakarojj pʼakintiwa” sasa. Esterjama pacienciampi suytʼañäni ukhajja, chʼakhar uñtat jachʼa jan waltʼäwinaksa ‘pʼakjañäniwa’. Paciencianïtapata ukat chʼikhi amuyunïtapat ¿Jehová Diosajj Esterar bendispachänti?
Paciencianïñajj wali askiwa
10, 11. ¿Kunatsa Amanajj manqʼäwit mistunisajj wal colerasïna, ukat warmipasa amigonakapasa kuns amtayapjjäna?
10 Kunayman pasañapatakiw Esteran pacienciapajj yanaptʼäna. Amanajj reyimpi ukat reinampi nayrïr manqʼäwir invittʼapjjatapatjja wali ‘kusisitaw’ sarjjäna. Ukampis palacio punku pasasajj Mardoqueo sat judío chacharuw uñjäna, jupajj janipuniw Amanatak altʼaskänti. Ukham luratapatjja, ¿jan respetasir jaqënwa sissnati? Janiwa, kunjamtï pasïr yatichäwin yateqawaytanjja, Jehová Diosampiw jupajj sum apasiñ munäna ukat qʼoma chuymanïñwa munarakïna, ukatwa Amanatak jan altʼaskänti. Amanajj uk uñjasaw “wali colerasïna” sasaw Bibliajj qhanañchi (Est. 5:9).
11 Amanajj jankʼakiw warmiparu, amigonakaparu kunjamsa Mardoqueojj mä phenqʼa uñjasiyäna uk yatiyäna ukat jupanakajja, mä jachʼa lawa lurayam 22 metro jilani ukat ukar warkkatañataki reyit permiso mayim sasaw sapjjäna. Uka amuytʼajj Amanatakejj wali askipunïnwa, ukhamajj ukspachaw jupanakan aruparjam lurayäna (Est. 5:12-14).
12. ¿Kunatsa reyejj markan qellqatanakap liytʼayäna, ukat uk liytʼayasajj kamsänsa?
12 Uka arumajj Asuero “reyejj janiw ikthapkänti” sasaw Bibliajj qhanañchi, ukhamajj kuna qellqatanakatï utjkäna uk liytʼasiñapatakiw mayïna. Uka qellqatanjja, kunjamsa reyir jiwayañatak amtapjjatayna ukaw jikjjatasïna. Ukat kunjamsa jupa contra saytʼirinakarojj jiwasina ukwa reyejj amtäna. Mardoqueow taqe ukanak yatiyäna, ukampis ¿kunsa katoqpachäna? Reyejj akham sänwa: “¿Kuna churäwsa, jan ukajj kuna jachʼañchäwsa Mardoqueojj aka luräwitjja katoqejja?” sasa. “Janiw kunsa katoqkiti” sasaw servirinakapajj sapjjäna (Ester 6:1-3 liytʼasiñapawa).
13, 14. 1) ¿Kunjamanakansa Amanajj mä akatjamat uñjasïna? 2) ¿Warmipasa ukat amigonakapasa Amanarojj kamsapjjänsa?
13 Wali llaktʼataw Asuerojj “¿khitikis ak askichañ yanaptʼitaspa?” sasaw jisktʼasïna. Ukhapuniw Amanajj anqankaskäna. Amuyatatjja, Mardoqueor jiwayañataki permiso mayiriw wali alwat sarpachäna. Ukampis janïr uka toqet parlkipanwa reyejj akham jisktʼäna: “¿Kuna lurañäspasa kawkïr chacharutejj reyejj jachʼañchañ munki ukarojja?” sasa. Amanajj jupats parlkaspa ukham amuyasajja, akham sänwa: ‘Apanipjjañapawa kawkïr suma isinaktejj reyejj uchaski uka, ukatjja kawkïr chachatï mayninakat jilïrïki ukaw caballjjata Susa mark muytayañapa, “jachʼanchatarakïpan”’ sasa. Ukat reyejj jumaw Mardoqueor taqe ukanak luräta sasaw Amanarojj säna. Uka istʼasajj ¿kunjamakis jikjjataspachäna? (Est. 6:4-10.)
14 Amanajj mun jan munaw wali colerat reyin arsutap phoqhäna. Ukat jankʼakiw utapar wali llaktʼata, ajanups imantasisa ukham kuttʼawayjjäna. Ukanjja, warmipasa amigonakapasa “janjamakiw akajj walïkiti, Mardoqueo chachaw aynachtʼayätam” sasaw sapjjäna (Est. 6:12, 13).
15. 1) Esteran wali pacienciamp suytʼatapatjja, ¿kunas pasäna? 2) ¿Kunatsa ‘Jehová Diosar suytʼañasäspa’?
15 Esterajj wali pacienciampiw reyimp parlañatak mä urumpi suyäna, ukhamïpanwa Amanajj jan yatisa jupa pachpa aynachtʼañar purïna. Amuyatatjja, Jehová Diosaw reyirojj jan ikthapiykpachäna (Pro. 21:1). Ukatwa Bibliajj ‘Jehová Diosar suytʼañasatak’ ewjjtʼistu (Miqueas 7:7 liytʼasiñapawa). Diosan amparaparu llakinakas jayttan ukhajja, Jupaw jiwasat sipans jukʼamp sum askichaspa.
Jan ajjsartʼasaw parläna
16, 17. 1) ¿Kunapachas ‘parlañ horasajj’ Esteratak purïna? 2) ¿Kunatsa Esterajj janiw Vasti sat reinjamäkänti sasin sissna?
16 Esterajj janiw chachapan jukʼampi suyañap munjjänti, ukatwa qhepa manqʼäwin yatiyañatak chʼamachasïna, ¿kunjamsa yatiypachäna? Rey pachpaw ‘kuns munta uk mayiskakita’ sasin säna (Est. 7:2). Ukhaw ‘parlañ horasajj’ purinïna.
17 Ukatsti, ‘jumatejj jachʼa rey, munaschista, ukhamarak jumataki walikïchïni ukajja, nayajj muntwa, jachʼa rey, mayiraksmawa, jakañaj-jja munakimaya ukhamarak markajan jakañapsa’ sasin reyir parlañatakejj Diosaruw chuymapan nayraqat maytʼaspachäna (Est. 7:3). Uka arunakampejja, “kuntï siskäta ukarojj respetawa” sañwa Esterajj munäna. Janiw Vasti reinjamajj chachapar amanut jiskʼachkänti (Est. 1:10-12). Maysa toqetjja, Amanar jan amuytʼasis confiyatapatjja janiw Esterajj chachapar jiskʼachkänti. Antisas jakäwip qhespiyañapatakiw reyir achiktʼasïna.
18. Jan waltʼäw utjkäna ukjja, ¿kunjamsa Esterajj reyir yatiyäna?
18 Uka mayitapajj reyin chuymaparuw purtʼäna, ukat muspharayarakïnwa. ¿Khitis reinaru jiwayañ amtpachäna? Esterajj akham sänwa: “Nayampi, markajjampisti aljantatapjjtwa taqe jiwarayasina tukjatäñataki. Ukampis nanakatejj esclavoñatakiki aljatäpjjerista ukajja janiw kuns siskiristti, uñisirejj janiw sinti jan wali lurkaspänti juman jachʼa apnaqäwimanjja” sasa (Est. 7:4). Esterajj kunatï llakisiykäna ukanakwa chachapar qhan yatiyäna. Ukjjarusti, ‘markajarusa nayarusa esclavjam aljapjjetasapäna ukhajja, janiw kamskirisamänsa’ sasaw sarakïna. Kuna jan waltʼäwtï lurañ amtapkäna ukajja, janiw ni reyitakis akchʼas askïkänti, ukhamajj yatiyañapapunïnwa.
19. Mä jan waltʼäwit maynir yatiyañ waktʼistani ukhajja, ¿kunsa Esterat yateqassna?
19 Sum amuytʼasisa ukat suma arunakampiw Esterajj jan waltʼäwit reyir yatiyäna. Ukhamajj mä jan waltʼäwit munat familiasaru, jan ukajj mä jilïr autoridadar yatiyañ munañäni ukhajja, Esterjam paciencianïña, respetonïña ukat qhana arump parltʼañaw yanaptʼistani (Pro. 16:21, 23).
20, 21. 1) ¿Kunjamsa Esterajj Amanan juchap qhanstayäna, ukat uk istʼasajj reyejj kamachänsa? 2) Kʼari jaqëtap qhanstjjäna ukhajja, ¿Amanajj kamachänsa?
20 Esteran arunakap istʼasajj akham sasaw Asuerojj jisktʼäna: “¿Khitisa ukajja, kawkinkisa uka jan wali amtirejja?” sasa. Esterajj amparamp uñachtʼayasaw “¡uka jan wali uñisiristi aka uñisir Amán chachawa!” sasin säna. Mä rat amuktʼapjjänwa. Amanajj wal sustjasïna. Uka chachajj kʼarimpiw mä kamachi reyir apsuyäna. Ukarjamajja, reyin munat warmipas jiwañaparakïnwa, uk yatisajj Asuerojj wal colertʼasïna, ajanupas mayjtʼawayänwa. Ukatwa anqar mistuwayjjäna (Est. 7:5-7).
Esterajj jan ajjsarasaw Amanan juchap qhanstayäna
21 Kʼarip qhanstjjepansti, Amanajj “khuyaptʼayasita” sasaw Esterar killtʼasis mayisïna. Reyejj kuttʼanjjäna ukhajja, reinan samartʼañatak utjkän ukawjanwa Amanar killtʼat uñjäna, ukat jukʼamp colertʼasisaw “jumajj palaciojanwa reinamp munkir jan munkir ikintasiñ munta” sasin juchañchäna. Amanajj janiw kunjamatsa qhespkasapänti. Ajanup tapantasaw apjjapjjäna. Ukat reyin mä yanapiripajja, “Amanajj Mardoqueor warkkatañatakiw mä jachʼa lawa lurayi” sasin reyir yatiyäna. Ukhamajj ukar warkkatanipjjam sasaw reyejj säna (Est. 7:8-10).
22. Iyawsäwinïskakiñataki ukat Diosar suytʼaskakiñatakejja, ¿kunjamsa Esteran sarnaqäwipajj yanaptʼistaspa?
22 Akapachanjja janiw khitis cheqapar kuns lurkaniti sasin amuyañjamawa. ¿Jumajj ukham amuyarakirïtati? Esterajj pacienciampiw suyäna ukat janirakiw llakimp aynachtʼkänti. Parlañ horasajj purinïna ukhaw jan ajjsartʼasa kunatï cheqäki uk yatiyäna ukat Jehová Diosaruw jaytäna. Jiwasajj ukhamarakiw lurañasa. Diosajj pachpakïskiwa. Kunjamtï Amanar lurkäna ukhamarakwa jan wali jaqenakarojj lurani (Salmo 7:11-16 liytʼasiñapawa).
Mayninakan askip thaqhasaw Diosan markapar arjjatäna
23. 1) ¿Kunsa reyejj Esteraru ukat Mardoqueor churäna? 2) Jacob chachaw Benjaminat parliri mä profecía qellqäna, ¿kunjamsa ukajj phoqhasïna? (“Mä profeciaw phoqhasiraki” sat recuadro uñjjattʼäta.)
23 Mardoqueojj janiw mä suma servirikïkänti, jan ukasti reyin jakäwipsa qhespiyänwa ukat Esteran uywiriparakïnwa, taqe ukanakwa reyejj yatjjäna. Ukatwa Amán lantejj mä jilïri yanapiripjam uttʼayäna. Ukat Esterarojj kunanakatï Amanan utjkäna taqe ukanakwa churäna, utapamp kuna. Esterajj Mardoqueoruw taqe ukanak apnaqañapatak uttʼayäna (Est. 8:1, 2).
24, 25. 1) Amanan juchap qhanstayasajja, ¿kunatsa Esterajj llakisiskakïna? 2) ¿Kunjamatsa Esterajj jakäwip mayamp niya aptʼasïna?
24 Mardoqueos Esteras qhespitäjjapjjänwa, ukhamajj ¿Esterajj janit llakisjjpachäna? Jupan askipak thaqherïsapäna ukhajja, ukhamäsapänwa. Ukampis kuna kamachtï Amanajj judionakar jiwayañatak apskäna ukajja, taqe cheqaruw purjjäna. Kuna urus judionakar jiwayañ walïspa uk yatiñatakejj Amanajj suertenak wartäna sasaw Bibliajj qhanañchi. Uka tiemponjja, Pur sasaw uka suerte wartañar sapjjäna (Est. 9:24-26). Uka uru puriniñapatakejj walja phajjsinakas faltkchïnjja, ratukiw jakʼachasïna. ¿Uka jan waltʼäwit qhespippachänti?
25 Esterajj mayninakan askip thaqhasaw reyin ukar jan jawsatäsajj mayamp saräna. Jachtʼasisaw markap contra kamachejj utjkäna uk chhaqtayañapatak reyir wal rogtʼasïna. Ukampis Persia markankir reyinakan sutipjjaru ley apsutanakajj phoqhasiñapapunïnwa (Dan. 6:12, 15). Ukatwa reyejj Esterampiru Mardoqueompirojj yaqha kamach apsupjjam sasin säna. Ukarjamajja, judionakajj jan jiwapjjañapatakiw saytʼasipjjasapäna. Carta apirinakajj jankʼakiw markpacharu uka suma yatiyäwinak yatiyapjjäna. Uk yatisaw judionakajj wal kusisipjjäna (Est. 8:3-16). Persia markpachänwa nuwasiñatak wal wakichtʼasisipkpachäna. Uka machaq kamachitï jan utjkasapänjja, janiw kunjamatsa jarkʼaqasipkasapänti. Ukampis ¿“taqe chʼaman” Jehová Diosajj yanaptʼpachänti? (1 Sam. 17:45.)
Esterampi Mardoqueompejj Persia markankir taqe judionakaruw leyinak apayapjjäna
26, 27. 1) ¿Kunjamsa Diosajj markapar atipayäna? 2) Amanan wawanakapar jiwarayapjjäna ukhajja, ¿kuna profecias phoqhasïna?
26 Nuwasiñ urojj purinjjäna ukhajja, Diosan markapajj wakichtʼatäpjjänwa. Ukat Persia markankir jilïrinakas judionakar yanaptʼañatakiw wakichtʼasipjjarakïna. Mardoqueojj Asueron mä jachʼa jilïr yanapiripaw sasajj taqe markpachaw yatjjäna. ¡Jehová Diosajj markapar yanaptʼapuniwa! Jan jupanak contra wasitat saytʼasipjjañapatakejja, uñisirinakaparuw qʼal aynachtʼayi, ukhamatwa markapar arjjati (Est. 9:1-6).a
27 Amanan tunka wawanakapajj jiwayatäpjjarakïnwa, ukhamajj jan kun ajjsarasaw Mardoqueojj Amanan utapsa yänakapsa apnaqjjäna (Est. 9:7-10). Taqe amalecitanakaw tukjatäpjjani sasaw Jehová Diosajj mä profecian säna, ukajj phoqhasipunïnwa. Uka markankirinakajj Diosan markaparuw wal uñisipjjäna (Deu. 25:17-19). Amuyatatjja, Amanan wawanakapaw qhep qhepa amalecitanakäpjjäna. Uka markajj chhaqtjjañapapunïnwa.
28, 29. 1) ¿Kunatsa Diosajj Esteran urunakapan servirinakapar nuwasiyäna? 2) ¿Kunatsa Esterat yatjjatañajj wali askejja?
28 Ester tawaqojj wali chʼama luräwinakwa phoqhañapäna. Kamachinakwa apsuñapäna, ukarjamajj chʼajjwañanaka ukat jaqe jiwayañanakaw utjañapäna. Ukanak phoqhañajj wali chʼamäpachänwa. Ukampis Jehová Diosajj janiw markapan tukjatäñap munkänti, Mesiasaw Israel markat mistuñapäna, jupa toqekiw taqe markanakajj bendicitäpjjañapäna (Gén. 22:18). Jesusajj aka Oraqer jutkäna ukhajja, janiw nuwasjjapjjañamäkiti sasaw arkirinakapar säna, uk yatiñajj wali askipuniwa (Mat. 26:52).
29 Ukampis cristianonakajj ajay toqen nuwasïwinktanwa, jiwasar uñisiri Supayajj janipuniw iyawsäwinïñas munkiti (2 Corintios 10:3, 4 liytʼasiñapawa). ¡Ester reinat yatjjatañajj wali askipuniwa! Jupjamarakiw wali iyawsäwinïsajj amuyumpi, pacienciampi, jan ajjsartʼasa ukat mayninakan askip thaqhasa Diosan markapar arjjatañäni.
a Enemigonakapar tukjapjjañapatakejja, mä urumpiw judionakajj nuwasipjjaspa sasaw reyejj säna (Est. 9:12-14). Jichhürunakansa, judionakajj nuwasiñan atipjapkän uka urjja sapa maraw Adar phajjsin amtasipkaki. Uka phajjsejj febrero tukuya ukat marzo qallta urunakäspawa. Ukajj fiesta de purim satawa, ¿kunatsa? Amanaw judionakar tukjañatak suerte, jan ukajj Pur wartäna.
-