Дүзҝүн тәләффүз

МӘСИҺЧИЛӘРИН һамысы јахшы тәһсил ала билмәмишләр. Һәтта һәвари Петер вә Јәһја да «охумамыш, авам» адам адландырылмышдыр (Һәв. иш. 4:13). Буна бахмајараг, сөзләри пис тәләффүз етмәкдән гачынмаг ваҹибдир, чүнки бу, инсанларын диггәтини чатдырдығымыз Мүгәддәс Китаб һәгигәтиндән јајындыраҹаг.

Нәзәрә алынмалы амилләр. Бүтүн дилләрдә тәләффүз гајдалары ејни дејил. Бир чох дилләрин јазы системи әлифбаја әсасланыр. Латын әлифбасындан башга, әрәб, кирил, јунан вә ибрани әлифбасы да вардыр. Чин јазысында әлифбадан дејил, бир нечә елементдән тәшкил олуна билән һероглифләрдән истифадә олунур. Һероглифләр, адәтән бүтөв бир сөзү, јахуд сөзүн бир һиссәсини билдирир. Јапонија вә Корејада чин һероглифләриндән истифадә олунса да, һәмин дилләрдә һероглифләр тамамилә башга сәсләри вә мәнаны билдирә биләр.

Јазысы әлифбаја әсасланан дилләрдә дүзҝүн тәләффүз үчүн һәр һәрф вә ја һәрф бирләшмәсини дүзҝүн сәсләндирмәк лазымдыр. Сабит гајдалары олан дилләрдә, мәсәлән, Азәрбајҹан дилиндә олдуғу кими, јунан, испан вә зулу дилиндә сөзләри дүзҝүн тәләффүз етмәк елә дә чәтин дејилдир. Анҹаг дилә олан хариҹи тәсирләр нәтиҹәсиндә сөзләрин мәншәјини әкс етдирән тәләффүз формалары јарана биләр. Нәтиҹәдә, бир вә ја бир нечә һәрф мүхтәлиф ҹүр тәләффүз олуна, бәзән исә үмумијјәтлә тәләффүз олунмаја биләр. Истисналары әзбәрләмәк, сонра исә данышыгда тез-тез истифадә етмәк лазым ҝәлә биләр. Чин дилиндә дүзҝүн тәләффүз етмәк үчүн минләрлә һероглифләри әзбәрләмәк тәләб олунур. Бәзи дилләрдә сөзүн мәнасы сәсин тонундан асылы олараг дәјишир. Бу ҹәһәтә диггәт јетирмәмәк фикри сәһв чатдырмагла нәтиҹәләнә биләр.

Дилдәки сөзләр һеҹалардан тәшкил олундугда, вурғуну мүвафиг һеҹаја вурмаг лазымдыр. Белә дилләрин чохунда вурғуја даир нисбәтән сабит гајдалар вар. Азәрбајҹан дили дә белә дилләрдән биридир, белә ки, вурғу адәтән сон һеҹаја дүшүр. Истисна тәшкил едән сөзләрин үстүнә јазыда вурғу ишарәси гојулур. Бунун сајәсиндә сөзү дүзҝүн тәләффүз етмәк нисбәтән асанлашыр. Анҹаг сабит гајдалар олмадыгда бу, чәтинләшир. Дүзҝүн тәләффүз едә билмәк үчүн чох шеји әзбәрләмәк тәләб олунур.

Бәзи дилләрдә диакритик ишарәләрә ҹидди диггәт јетирмәк лазымдыр. Бунлара әлифбадакы бәзи һәрфләрин ашағысында вә үстүндә гојулан ишарәләр дахилдир, мәсәлән, Азәрбајҹан дилиндә и, ө, ү, ч, ж, ғ, ш һәрфләриндә олдуғу кими. Бәзән диакритик ишарәләр гојулур, лакин һәрдән охуҹу контекстә әсасән һансы сөздә ишарәнин олдуғуну өзү мүәјјән етмәлидир.

Тәләффүзлә бағлы гачынмалы олдуғумуз бәзи мәгамлар вар. Һәддән артыг дәгиг тәләффүз сүни алынаҹаг вә елә тәәссүрат ојадаҹаг ки, инсан өзүнү биликли ҝөстәрмәк истәјир. Ејни шеји һансыса сөзү көһнәлмиш тәләффүз тәрзинә ујғун шәкилдә демәјә дә аид етмәк олар. Белә етмәклә данышан диггәти өзүнә ҹәлб етмәкдән башга һеч бир шејә наил олмајаҹаг. Диҝәр тәрәфдән, јахшы олар ки, неҹә ҝәлди данышмагдан вә тәләффүз етмәкдән гачынаг. Бу мәгамлардан бәзиләри «Ајдын диксија» адлы фәсилдә мүзакирә олунмушду.

Дилдәки сөзләрин гәбул олунан тәләффүзү мүхтәлиф өлкәләрдә, һәтта ејни өлкәнин мүхтәлиф јерләриндә фәргли ола биләр. Башга өлкәдән олан инсан јерли әразинин дилиндә фәргли аксентлә даныша биләр. Бәзи дилләрин лүғәтләриндә бир сөзүн мүхтәлиф ҹүр тәләффүзү верилир. Хүсусилә дә инсанын тәһсил алмаг имканы чох мәһдуд олубса вә ја доғма дилиндә данышмырса, һәмин дилдә јахшы данышан адамлара диггәтлә гулаг асмағын, сонра исә онлар кими тәләффүз етмәјин она бөјүк көмәји дәјәҹәк. Јеһованын Шаһидләри олан бизләр елә данышмаг истәјирик ки, тәблиғ етдијимиз хәбәрин дәјәрини артыраг вә һәмин хәбәри әразимиздәки инсанлар асанлыгла баша дүшсүнләр.

Јахшы олар ки, ҝүндәлик данышыгда таныш сөзләрдән истифадә едәк. Адәтән, ади сөһбәтләрдә тәләффүз проблем јаратмыр. Анҹаг уҹадан охујанда ҝүндәлик данышыгда ишләтмәдијимиз сөзләрә раст ҝәлә биләрик. Јеһованын Шаһидләринә исә тез-тез уҹадан охумаг лазым ҝәлир. Биз шаһидлик едәндә инсанлара Мүгәддәс Китабдан охујуруг. Бәзи гардашлардан «Ҝөзәтчи Гүлләси»нин өјрәнилмәсиндә вә Јығынҹағын Мүгәддәс Китаб өјрәнмәсиндә охумағы хаһиш едә биләрләр. Дәгиг охумаг ваҹибдир, чүнки сөзләри сәһв тәләффүз етмәк инсанларын диггәтини чатдырдығымыз хәбәрдән јајындыра биләр.

Мүгәддәс Китабдакы бәзи адлары вә сөзләри тәләффүз етмәјә чәтинлик чәкирсәнми? Әввәлҹә сөзләри һеҹалара бөл вә һәр һеҹаны дүзҝүн охумаға чалыш. Сонра сөзү бүтүнлүклә оху. Сәрбәст охујана гәдәр тәкрарла. Бәзи сөзләрдә вурғунун һансы һеҹаја дүшдүјүнү нәшрләримизә бахыб өјрәнмәк олар.

Тәләффүзү јахшылашдырмағын үсуллары. Тәләффүзүндә проблеми олан бир чохлары бундан хәбәрсиздирләр. Әҝәр мәктәбин нәзарәтчиси тәләффүзүндә диггәт јетирмәли олдуғун ҹәһәтләри ҝөстәрирсә, она миннәтдарлығыны билдир. Тәләффүзүндә проблемин олдуғуну билдинсә, ону неҹә јахшылашдыра биләрсән?

Тәләффүзү јахшылашдырмағын үсулларындан бири сөзләри јахшы тәләффүз етмәји баҹаран бир нәфәрдән охујаркән сәнә гулаг асмасыны вә сәһвләрини дүзәлтмәсини хаһиш етмәкдир.

Диҝәр үсул јахшы натигләрә диггәтлә гулаг асмагдыр. Әҝәр ана дилиндә «Јени Дүнја Тәрҹүмәси»нин, јахуд «Ҝөзәтчи Гүлләси» вә «Ојанын!» журналынын аудиојазысы варса, онлардан истифадә ет. Гулаг асдыгҹа, адәтән тәләффүз етдијиндән фәргли тәләффүз олунан сөзләрә диггәт јетир, онлары јаз вә охујараг мәшг ет.

Бир чох дилләрдә сөзләрин јазылышыны, тәләффүзүнү вә мәнасыны ҝөстәрән лүғәт олур. Азәрбајҹан дилинин изаһлы лүғәтиндә дә алынма сөзләрдә вурғунун һансы һеҹаја дүшдүјү ҝөстәрилир. Лүғәтдән истифадә етмәкдә тәҹрүбән јохдурса, орадакы ишарәләрин изаһы үчүн илк сәһифәләрә бах, јахуд лазым ҝәлсә, кимдәнсә онлары сәнә баша салмағы хаһиш ет. Бәзи һалларда сөз ишләндији контекстдән асылы олараг мүхтәлиф ҹүр тәләффүз олуна биләр. Лүғәти өртмәздән әввәл ахтардығын сөзү бир нечә дәфә уҹадан тәкрар ет. Вахт кечдикҹә тәләффүзүндә сәһвләрә јол вермәјәҹәксән, бу исә нитгини әһәмијјәтли дәрәҹәдә јахшылашдыраҹаг.