Ҝәнҹләрин Суаллары

Сосиал шәбәкәләр барәдә нәји билмәлијәм? I һиссә

[16 сәһифәдәки шәкил]

«Мәним башга өлкәләрдә достларым вар, онларла әлагә сахламағын ән јахшы јолу исә сосиал шәбәкәдә үнсијјәт етмәкдир. Бир-биримиздән чох узаг олсаг да, данышмаг имканымызын олмасы хошума ҝәлир» (Сјуa, 17 јаш).

«Мәнҹә, сосиал шәбәкәјә сәрф олунан вахт һәдәр ҝедир, бу, даһа чох тәнбәл адамларын үнсијјәт етдији бир васитәдир. Достлуғу горумағын јеҝанә үсулу ҹанлы үнсијјәтдир» (Грегори, 19 јаш).

ЈУХАРЫДА ҝәтирилән фикирләрдән һансы сәнин нөгтеји-нәзәрини әкс етдирир? Фикирләр мүхтәлиф олса да, бир факт данылмаздыр: сосиал шәбәкәләр чох ҝениш јајылыбb. Бир дүшүн: радиодинләјиҹиләринин сајынын 50 милјона чатмасы үчүн 38 ил тәләб олунмушдур; телевизија бу саја 13 илә, Интернет исә 4 илә наил олмушдур. Сосиал шәбәкә сајты олан «Фејсбук» (Facebook) истифадәчиләринин сајы исә ҹәми 1 ил әрзиндә 200 милјона чатмышдыр!

Ашағыдакы фикирләрин дүз вә ја сәһв олдуғуну гејд ет:

Сосиал шәбәкәләрин истифадәчиләринин бөјүк гисмини ҝәнҹләр тәшкил едир. ․․․․․ Дүздүр ․․․․․ Сәһвдир

Ҹаваб: Сәһвдир. Ән ҝениш јајылмыш сосиал шәбәкә истифадәчиләринин тәхминән үчдә икисини 25 вә ја ондан јухары јашда оланлар тәшкил едир. 2009-ҹу илдә истифадәчиләрин сајы әсасән 55 јашында оланларын сајәсиндә артды!

Бунунла белә, сосиал шәбәкәләрдән милјонларла ҝәнҹләр дә истифадә едир вә онлардан чоху үнсијјәтин бу нөвүнә үстүнлүк верир. Ҹессика адлы ҝәнҹ гыз дејир: «Мән өз сәһифәми бағладым, анҹаг бир мүддәтдән сонра јенидән ачдым, чүнки һеч ким мәни телефонла арајыб-ахтармырды. Адама елә ҝәлир, сосиал шәбәкәдән истифадә етмәјәндә, һамы сәни јаддан чыхарыр!»

Сосиал шәбәкәләрин ҹәлбедиҹи ҹәһәти нәдәдир? Ҹаваб чох садәдир: тәбии олараг инсанын дахилиндә үнсијјәт етмәк тәләбаты вар. Сосиал шәбәкәләр дә елә бунун үчүн нәзәрдә тутулуб. Ҝәлин ҝөрәк, нәјә ҝөрә чохларында бундан истифадә етмәк истәји јараныр.

1. Әлверишлидир.

«Достларла әлагә сахламаг чәтиндир, анҹаг онларын һамысынын бир сајтда олмасы буну асанлашдырыр» (Лија, 20 јаш).

«Мән коментаријаларымы јазырам, санки, онларын һамысына ејни вахтда е-маил ҝөндәрмиш олурам» (Кристин, 20 јаш).

2. Һәмјашыдларын тәзјиги.

«Бәзиләри мәни өз достлары сијаһысына дахил етмәк истәјирләр, анҹаг сәһифәм олмадығындан бу, мүмкүн дејил» (Натали, 22 јаш).

«Мән дејәндә ки, сәһифә ачмамаг гәрарына ҝәлмишәм, мәнә гәрибә бахырлар» (Ева, 18).

3. Күтләви-информасија васитәләринин тәзјиги.

«Күтләви-информасија васитәләри инсанларын бејнинә јеридир ки, һәр ан, һәр јердә инсанларла әлагә сахламасан, һеч вахт достун олан дејил. Һәјатда достун јохдурса, онда онун нә мәнасы вар?!» (Катрина, 18).

4. Мәктәб.

«Мүәллимләримиз сосиал шәбәкәдән истифадә едирләр. Онлардан бәзиләри јохлама ишинин нә вахт олаҹағыны хәбәр вермәк үчүн коментаријаларыны јазырлар. Мәсәлән, әҝәр мән ријазијјатдан нәјисә баша дүшмәјәндә ону мүәллимин сәһифәсинә јазырам, о да мәнә онлајн режиминдә мәсәләни һәлл етмәкдә көмәк едир» (Марина, 17 јаш).

5. Иш.

«Иш ахтаран инсанлар башгалары илә әлагә сахламаг үчүн сосиал шәбәкәдән истифадә едирләр. Һәрдән бу, онлара иш тапмагда көмәк едир» (Еми, 20 јаш).

«Мән сосиал шәбәкәдән ишим үчүн истифадә едирәм. Бунун сајәсиндә мүштәриләрим һал-һазырда һансы график дизајн лајиһәләри үзәриндә ишләдијими ҝөрүрләр» (Дејвид, 21 јаш).

Сәнә сосиал шәбәкә сәһифәси ачмаг лазымдырмы? Валидејнләринлә јашајырсанса, бу гәрары онлар верир (Сүлејманын мәсәләләри 6:20)c. Әҝәр онлар сәнин сәһифә ачмағыны истәмирләрсә, онлара табе олмалысан (Ефеслиләрә 6:1).

Диҝәр тәрәфдән исә, бәзи валидејнләр сағлам дүшүнҹәли вә узагҝөрән өвладларына сосиал шәбәкә сајтларындан истифадә етмәјә иҹазә верирләр, анҹаг өзләри нәзарәт етмәк шәртилә. Әҝәр сәнин валидејнләрин дә белә едирсә, бу о демәкдирми ки, онлар сәнин шәхси һәјатына гарышырлар? Гәтијјән јох! Сосиал шәбәкәләр ҝүҹлү тәсирә маликдир, бу сәбәбдән, валидејнләринин сәнин онлардан неҹә истифадә етдијинә ҝөрә нараһат олмалары нормалдыр. Әслиндә, неҹә ки, сосиал шәбәкәләрин, еләҹә дә үмумијјәтлә Интернетин тәһлүкәли јөнләри вар. Әҝәр валидејнләрин сәнә сәһифә ачмаға иҹазә верирләрсә, сосиал шәбәкәнин тәһлүкәләриндән нечә гача биләрсән?

Диггәтли «сүр»

Интернетдән истифадә етмәји машын сүрмәклә мүгајисә етмәк олар. Гејд етмәк лазымдыр ки, сүрүҹүлүк вәсигәси олан һәр кәси јахшы сүрүҹү адландырмаг олмаз. Тәәссүф ки, бир чохлары өз диггәтсизликләри вә етинасызлыглары уҹбатындан дәһшәтли гәзаја уғрамышлар.

Ејни шеј Интернет истифадәчиләри илә дә баш верир. Онлардан бәзиләрини мәсулијјәтли «сүрүҹү», диҝәрләрини исә автохулиган адландырмаг олар. Әҝәр валидејнләрин сәнә сосиал шәбәкәдән истифадә етмәјә иҹазә верирләрсә, демәли, онлар сәнин һипермәканын хүсусилә тәһлүкәли олан саһәләриндән баш чыхараҹағына етибар едирләр. Бәс сәнин һаггында нә демәк олар? Сән «сағлам шүура, дәрракәјә бағлан»ан «сүрүҹү» олдуғуну сүбут етмисәнми? (Сүлејманын мәсәлләри 3:21).

Бу мәгаләдә сосиал шәбәкәдән истифадә илә бағлы ҹидди јанашмалы олдуғун ики мәгам арашдырылаҹаг: 1) шәхси мәлумат, 2) вахт. Бу журналын нөвбәти сајынын «Ҝәнҹләрин суаллары» рубрикасында газандығын ад вә достларын мөвзусу мүзакирә олунаҹаг.

ШӘХСИ МӘЛУМАТ

Сөһбәт сосиал шәбәкәдән ҝедәндә, јәгин, өзүн һаггында шәхси мәлумат вериб-вермәмәк чох вахт һеч ағлына да ҝәлмир. Мәҝәр сосиал шәбәкәләрин мәгсәди дә елә инсанлары бир-бирилә таныш етмәк дејил?! Анҹаг һеч бир тәдбир ҝөрмәсән, асанлыгла тәләјә дүшә биләрсән.

Буну нөвбәти нүмунәдән ҝөрмәк олар. Тәсәввүр ет ки, сәнин бөјүк мигдарда нәғд пулун вар. Достларынла адамларын чох олдуғу күчә илә ҝедәркән пуллары һамынын ҝөрмәси үчүн әлиндә тутарсанмы? Әлбәттә, бу, ағылсызлыг оларды. Санки, сән өз дилинлә дејирсән: «Гарға, мәндә гоз вар!» Ағыллы адам пулуну елә ҝизләдәр ки, һеч ким ҝөрмәсин.

Инди исә тәсәввүр ет ки, пулларын сәнин шәхси мәлуматларындыр. Буну нәзәрә алараг, ашағыда ҝәтирилән сијаһыны нәзәрдән кечир вә һансы мәлуматы илк гаршына чыхан адама ачыб-төкмәк истәмәдијини гејд ет:

___ ев үнваным

___ електрон үнваным

___ охудуғум мәктәб

___ адәтән, евдә олдуғум вахтлар

___ евдә һеч кимин олмадығы вахтлар

___ шәкилләрим

___ фикирләрим

___ хошладығым шејләр вә мараг даирәм

Дүнјада ән үнсијјәтҹил адам олсан белә, јәгин разылашаҹагсан ки, јухарыда садаланан шәхси мәлуматлардан, ән азы, бәзиләрини кимә ҝәлди етибар етмәк олмаз. Анҹаг бир чох ҝәнҹләр, һәтта бөјүкләр белә өзләри һагда бу кими мәлуматлары танымадыглары адамларла бөлүшмүшләр! Белә бир тәһлүкәдән өзүнү неҹә горуја биләрсән?

Әҝәр валидејнләрин сосиал шәбәкәләрдән истифадә етмәјинә етираз етмирләрсә, шәхси мәлуматларла бағлы параметрләрлә јахшы-јахшы таныш олмалы вә онлардан истифадә етмәлисән. Сосиал-сајтын сәнин шәхси мәлуматларыны горујаҹағына үмид етмә. Әслиндә, илкин параметрләр сәнин сәһифәнә нәзәрдә тутдуғундан да чох адамын бахмасына вә өз коментаријаларыны јазмасына јол верир. Мәһз буна ҝөрә дә, Елисон адлы гыз өз сәһифәсини елә низамламышдыр ки, онун јаздыгларыны јалныз јахын достлары охуја билсин. О дејир: «Бәзи достларымын елә достлары вар ки, мән онлары танымырам вә танымадығым инсанларын мәним һаггымда охумаларыны истәмирәм».

Һәтта јахын достларла јазышанда белә еһтијаты әлдән вермәк олмаз. 21 јашлы Коррин дејир: «Сән бу ҹүр үнсијјәтә алудә олараг өзүн һаггында лазымындан артыг мәлумат вермәјә башлаја биләрсән».

Унутма ки, Интернетдә шәхси мәлуматларын тамамилә горунмасы мүмкүн дејил. Нәјә ҝөрә? Гвен Шургин О’Киффи өз китабында јазыр: «Бөјүк веб-сајтлар еһтијат үчүн өз мәлумат базаларынын сурәтини чыхарырлар. Буна ҝөрә дә, һипермәкана јерләшдирдијимиз мәлуматлар һеч вахт тамамилә мәһв олунмур. Бир шејлә барышмалыјыг ки, Интернетә дахил етдијимиз мәлумат силинмир, һарадаса мүтләг онун сурәти галыр; башга ҹүр фикирләшмәк ағылсызлыг оларды» («CyberSafe»).

ВАХТ

Шәхси мәлумат кими, вахты да бөјүк мәбләғдә пулла мүгајисә етмәк олар. Буна ҝөрә дә сәнә мүәјјән мәнада вахтынын бүдҹәсини тәртиб етмәк лазымдыр (Ваиз 3:1). Интернетдән, еләҹә дә сосиал шәбәкәдән истифадәјә ҝәлдикдә буну етмәк олдугҹа чәтиндирd.

«Һәмишә өз-өзүмә дејирдим: “Садәҹә бир дәгигә бахыб, чыхырам”, бир дә ҝөрүрдүм, артыг бир саатдыр ки, Интернетдәјәм» (Аманда, 18 јаш).

«Мәндә Интернетдән асылылыг јаранмышды. Мәктәбдән евә ҝәлән кими саатларла отуруб мәнә ҝәлән ҹаваблары вә башгаларынын бир-биринә јаздыгларыны охујурдум» (Кара, 16 јаш).

«Мән сајта телефонла ҝирә билирдим, буна ҝөрә дә мәктәбә ҝедиб-ҝәләндә вә мәктәбдә бүтүн ҝүнү Интернетдә олурдум. Евә ҝәләндә исә, компүтерин архасында отурурдум. Асылылығым јарандығыны билирдим, анҹаг әл чәкмәк истәмирдим» (Риан, 17 јаш).

Әҝәр валидејнләрин сосиал шәбәкәләрдән истифадә етмәјә иҹазә верирләрсә, һәр ҝүн буна нә гәдәр вахт сәрф етмәли олдуғун барәдә дүшүн. Сонра өзүнү јохла. Ај әрзиндә сосиал шәбәкәјә нә гәдәр вахт ајырдығына вә тәјин етдијин вахта риајәт едиб-етмәдијинә диггәт јетир. Унутма ки, вахт пулдур. Буна ҝөрә дә сосиал шәбәкәнин сәни «банкрот» етмәсинә јол вермә. Ахы һәјатда даһа ваҹиб шејләр вар! (Ефеслиләрә 5:15, 16; Филипилиләрә 1:10).

Бәзи ҝәнҹләр Интернетә сәрф етдикләри вахта нәзарәт етмәк үчүн мүәјјән тәдбирләр ҝөрүрләр. Ҝәлин ҝөрәк, онлар бу һагда нә дејирләр:

«Мән сәһифәми бағладым вә бир аләм вахтым јаранды. Нәһајәт, азадлыға чыхдым! Бу јахынларда өз сәһифәми јенидән ачдым, анҹаг инди өзүмә нәзарәт едә билирәм. Бәзән ҝүнләрлә ачмырам, һәтта һеч јадыма да дүшмүр. Әҝәр сосиал шәбәкә илә бағлы бир дә проблемим јаранарса, ону јенидән бағлајаҹағам» (Елисон, 19 јаш).

«Мән өзүмә “тәтил” елан едәрәк вахташыры сәһифәми бир нечә ајлыг бағлајырам, сонра исә јенидән ачырам. Сосиал шәбәкәдә үнсијјәтә чох вахт сәрф етдијими ҝөрәндә һәр дәфә ону бағлајырам. Инди мәндә әввәлки гәдәр сосиал сајтлара бағлылыг јохдур. Мән ондан јалныз лазым оландан-олана истифадә едирәм» (Енн, 22 јаш).

Јекун

Сосиал шәбәкәләрлә бағлы даһа бир саһәни нәзәрә алмаг лазымдыр. Буну анлаја билмәк үчүн бу ишарәни ✔ дүзҝүн һесаб етдијин вариантларын јанына гој.

Сосиал шәбәкә, илк нөвбәдә...

А ․․․․․ бизнесдир

Б ․․․․․ сосиал клубдур

В ․․․․․ әјләнҹә нөвүдүр

Һансы ҹаваб дүздүр? Инансан да, инанмасан да, амма дүзҝүн ҹаваб А вариантыдыр. Сосиал шәбәкәләр, илк нөвбәдә, бизнесдир. Онларын мәгсәди, әсас етибарилә, рекламлар васитәсилә ҝәлир әлдә етмәкдир. Истифадәчиләрин сајы нә гәдәр чох артарса вә күтлә арасында ҝениш мәлумат мүбадиләси јаранарса, бир о гәдәр дә рекламчылар ҝәлир әлдә едәр. Ахы сән вә ја бир башгасы сајтда нә гәдәр чох вахт кечирирсә, бир о гәдәр дә реклама бахылыр.

Бир шеји дәрк етмәлисән ки, әҝәр сән өзүн һаггында шәхси мәлуматы чохлу инсанларла бөлүшүрсәнсә вә ја Интернетдә чох вахт кечирирсәнсә, сосиал шәбәкәләр һеч нә итирмир, әксинә, рекламчылар газаныр. Һәр неҹә олса да, сосиал шәбәкәләрдән истифадә едирсәнсә, шәхси мәлуматлары ҝизли сахла вә Интернетдә нә гәдәр вахт кечирдијинә диггәт јетир.

«ҜӘНҸЛӘРИН СУАЛЛАРЫ» РУБРИКАСЫНЫН НӨВБӘТИ САЈЫНДА... Сосиал шәбәкәдә үнсијјәт етмәјин сәнин адына вә достлуг мүнасибәтләринә тәсир едә биләр. Неҹә?

«Ҝәнҹләрин суаллары» рубрикасындан диҝәр мәгаләләри www.pr418.com сајтындан тапа биләрсиниз.

[Һашијә]

[17–ҹи сәһифәдәки јазы]

38 илә радиодинләјиҹиләринин сајы 50 милјона чатмышдыр

[17–ҹи сәһифәдәки јазы]

Сосиал шәбәкә сајты олан «Фејсбук» истифадәчиләринин сајы ҹәми 1 ил әрзиндә 200 милјона чатмышдыр!

[19–ҹу сәһифәдәки чәрчивә]

ВАЛИДЕЈНЛӘРИНДӘН СОРУШ

Интернетә өзүн һаггында һансы мәлуматы гојуб-гојмајаҹағыны валидејнләринлә мүзакирә ет. Һансы мәлуматы Интернетин истәнилән сајтына јерләшдирмәк тәһлүкәлидир? Һәмчинин Интернетдә јазышмагла ҹанлы үнсијјәти неҹә таразлашдыра биләҹәјин һагда валидејнләринлә мәсләһәтләш. Онлар һансы дәјишикликләр етмәји мәсләһәт ҝөрәҹәкләр?

[18–ҹи сәһифәдәки шәкил]

Сәнин сосиал шәбәкәдә үнсијјәтин һеч дә дүшүндүјүн кими шәхси олмаја биләр

[19–ҹу сәһифәдәки шәкил]

Вахт пулдур. Әҝәр ону јалныз бир шејә хәрҹләсән, еһтијаҹын олан башга бир шејә чатмајаҹаг